Ылмысты атару ыыны аидалары.

ылмыспен ресу саласында мемлекет белгілі бір саясат жргізеді. ылмыспен крес р алуан баыттарда жретіндіктен жргізілетін саясатта бірнеше трге блінеді: ылмысты-ыты саясат; ылмысты іс жргізу саясаты; ылмысты-атару саясаты; постпенитенциарлы саясат.
Мемлекет зіні ылмысты-атару саясатына сйеніп жне оны крсете отырып ылмысты-атару занамасын растырады, ылмысты жазаны атаратын мемлекеттік мекемелер мен органдар жйесін рады.
ылмысты-атару саясатыны стратегиясы, негізгі нысандары, занамалары оамда алыптасан экономикалы жадайа, оамны адамгершілік жадайына, оны ыты санасы дегейіне, адам ытары бойынша халыаралы актілерге таы да баса жадайлара байланысты болады.
Сонымен атар ылмысты-атару саясатыны баыты, абылданатын задар мен за нормалары белгілі бір аидатерге негізделуі тиіс. ылмысты-атару ыыны аидатері дегеніміз ылмысты-атару саясатыны жне ылмысты-атару ыыны институтары мен нормаларыны дамуына негіз болатын тпкі, бастапы идеялар.
ылмысты атару ыы аидаларынажалпы ыты, салалы (арнайы) жне салааралы аидалар кіреді. Олар барлы ылмысты-атаруды за шыаруы арылы теді жне міндетті трде:
- ылмысты-атару саясатыны жалпы баытын крсетеді;
- ылмысты-атару заын жетілдіруді жне негізгі даму баытын айындайды;
- жалпы ы аидатерімен ара атынаста жне іштей келісімде болады;
- тратылыты амтамасыз етеді.
Р ылмысты-атару кодексіні 6-бабында мынадай аидалар крсетілген:
- задылы;
- баршаны за алдындаы тедігі;
- гуманизм (ізгілік);
- демократизм и жариялы;
- жазаларды атаруды саралануы мен жеке даралыы;
- жазаны тзеу ыпалымен біріктіруді амтамасыз ету.
Бізді ойымызша задылы аидасыны маынасына мыналар кіреді: ылмысты жазаларды орындалу тртібі мен шарттары тек ана замен белгіленуі тиіс; сотталандар алмысты жазаны теген уаытта замен бекітілген міндеттерді ана орындап жне зада крсетілген ытара ана иелік етулері ажет; ылмысты жазаны орындаушы субъектілерді ызметтері тек ана за негізінде жргізілуі ерек; ылмысты-атару заын, оны нормалары тек ана зады жолмен абылдау ажет.
За алдындаы баршаны тедік аидасы сотталан адамдарды ыты мртебелері оларды лтына, ана тіліне, жынысына, дініне, леуметтік жне басада жадайына байланысты болмауын талап етеді. Адам мен азаматтар за алдында те ыты. Бл аида Р Конституциясыны 14-бабы 1-тармаында бекітілген.

Гуманизм аидасы сотталандара кішіпейілділік білдіру, оларды мтажына ыыласпен арау, дер кезінде медициналы, леуметтік кмек крсету, жазаны тегеннен кейін оларды ебекке орналасуа, кнделікті трмысына кмектесу, сотталандарды жеке басыны ауіпсіздігін амтамасыз ету т.с.с. талап етеді.
ылмысты-атару ыыны гуманизм аидасы тек ана мемлекеттерді шааран задарында ана емес, адам ыы жне сотталандармен айналысу туралы кптеген Халыаралы актілерде бекітілген.
Демократизм аидасыны маынасы біріншіден, ылмысты атару заын, оны нормалары тек ана зады жолмен жне халы атынан за шыарушы органдар абылдауын ажет етеді. Екіншіден, демократизм дегеніміз замен белгіленген ытар мен бостандытара иелік етіп, сонымен атар заа баыну, баса адамдарды ытары мен бостандытарын бзбау болып табылады. азастан Республикасы Конституциясыны 12-бабында адамны жне азаматты з ытары мен бостандытарын жзеге асыруы баса адамдарды ытары мен бостандытарын бзбауа тиіс екені бекітілген.
Жариялы аидасы сотталандарды трбиелеу жмысына жртшылыты, азаматтарды, баса да мекемелер мен ксіпорын кімшіліктерін тартуа, оларды жазаны атару органдарыны ызметіне баылау жргізуін талап етеді. Жариялы аидасы ылмысты жазаны атаруа, сотталандарды тзеу жмыстарына байланысты апараттарды пия стамай, керісінше оларды жртшылыа жеткізіп отыруды талап етеді.
Жазаларды атаруды саралану аидасы сотталандарды жастарына, жыныстарына, соттылытарына байланысты топтара бліп, оларды жекелеп стау талабын ояды.
Жазаларды атаруды жеке даралы аидасы трбие жмысын жргізгенде сотталандарды тзеуді негізгі ралдарын олданан кезде рбір сотталан адамны педагогикалы, психологиялы, физиологиялы т.с.с. тек ана сол жеке тлаа тн ерекшеліктерді ескеруді талап етеді.
Жазаны тзеу ыпалымен біріктіруді амтамасыз ету аидасы ылмысты жазаны теу кезінде сотталандармен трбиелеу жмысын йымдастыруды, сотталандарды тзеуді негізгі ралдарын олдануды талап етеді.
Жоарыда аталан ылмысты-атару ыыны аидалары бір-бірімен зара тыыз байланысты. Осы аидаларды талаптарын ылмысты-атару саясатыны баытын белгілегенде, ылмысты-атару за нормаларын абылдаанда, жазаны орындаушы мекемелер мен органдарды кнделікті ызметтерінде ескеру керек.
Бізді ойымызша ылмысты атару задарыны аидаттары крсетілген Р АК 6-бабына мына аидаттарды осса дрыс болар еді: прогрессивтік жйені дамыту; жабы тзеу колония жатаханаларынан трме камераларына біртіндеп кшу; жабы тзеу колонияларын біртіндеп колония-оныстара; жазалау шараларын немдеу; сотталандара постпенитенциарлы кмек крсету.