Сотталандарды ытары, зады мдделері жне міндеттері.
Сотталандарды сот таайындаан жаза трін теуді тртібі мен жадайлары, здеріні ытары мен міндеттері туралы апарат алуа ыы бар. Ал мемлекеттік органдары лауазымды тлалар азастан Республикасы Конституциясыны 18-бапты 3-тармаына сйкес р тланы оны ытары мен мдделері жнінде жаттармен, шешімдермен жне апарат кздерімен таныстыруды амтамасыз етуге міндетті. Р АК-ні 10, 11-баптарында жазаларды атару (теу) рдісінде сотталандарды ытары бекітілген.
Сотталандарды сот таайындаан жаза трін теуді тртібі мен жадайлары, здеріні ытары мен міндеттері апарат алуа ыы бар.
Сотталандар жазаны атарушы мекемені немесе органны кімшілігіне, жазаны атарушы мекемелер мен органдардан жоары тран басару органдарына, сондай-а сота, прокуратура органдарына, мемлекеттік кімет органдарына, оамды бірлестіктерге, адам ыы мен бостандыын орау жніндегі халыаралы йымдара ауызша жне жазбаша сыныстар, тініштер жасауа жне шаымдануа ылы.
Сотталандар тсініктеме беруге жне хат алысуа, сондай-а ана тілінде немесе зі білетін кез келген баса тілде сыныстар, тініштер жасауа немесе шаымдануа, ажет болан жадайларда аудармашыны ызметін пайдалануа ылы.
Сотталандар адвокаттарды жне де осындай кмек беруге укілетті баса адамдарды за кмегін пайдалануа ылы.
Сотталандарды леуметтік амтамасыз етілуге, оны ішінде азастан Республикасыны задарына сйкес зейнетаы алуа ыы бар.
Сотталандар денсаулыын сатау шін ажетті медициналы-санитарлы амтамасыздандыру ыын пайдаланылады.
Мемлекеттік органдарды жне жергілікті зін зі басару органдарын сайлауа жне олара сайлануа, сондай-а республикалы референдума атысуа ыы бар. Бл ы сотты кімі бойынша бас бостандыынан айыру орындарында сталатын адамдара ана берілмейді.
Жазасын теген жне сотталуына байланысты атарып жрген ызметінен бостатылан адамдарды азастан Республикасыны задарына сйкес ебекке жне трмысты жаынан орналасуа леуметтік кмекті баса трлерін алуа ыы бар.
Жазасын теп жрген адамдарды жазаны атару мекемелеріні ызметкерлері тарапынан сыпайылы кру ыы бар.
амауа немесе бас бостандыынан айыруа сотталан шетелдіктерді з мемлекеттеріні дипломатиялы жне консулды мекемелерімен байланыс жасауа ыы бар. Сонымен атар, азастан Республикасында дипломатиялы жне консулды мекемелері жо елдерді азаматтары оларды мдделерін орауды з мойнына алан мемлекеттерді дипломатиялы кілдіктерімен немесе оларды ораумен айналысатын халыаралы йымдармен байланыс жасауа ыы бар.
Дін стану жне ар-ждан бостандыына ыы бар, біра діни рыптарды орындау сотпен белгіленген жазаны атару мен теудегі бекітілген тртіпке жне баса тлаларды ытарына нсан келтірілмеуі тиіс.
Сотталандарды жне баса адамдарды тарапынан сотталушыны жеке басына арсы ылмыс жасау аупі туындаан кезде ол амау немесе бас бостандыынан айыру тріндегі жазаны атарушы мекемені кез келген лауазымды адамына зін мндай атер жо ауіпсіз орына ауыстыру туралы тініш жасауа ылы.
Сотталандарды жне баса адамдарды тарапынан сотталушыны жеке басына арсы ылмыс жасау аупі туындаан кезде мекеме бастыы мынадай шешім абылдайтын болады:
а) оны ауіпсіздігін сатау шін ауіпсіз орына, яни жеке блмеге, камераа ауыстырылуы туралы;
б) сотталанны ауіпсіздігін орау жніндегі баса шаралар туралы (сотталандар арасындаы жан-жалдарды шешу, ауіпті ылмыскерді жауапа тарту т.с.с.);
в) сотталанды баса тзеу мекемесіне ауыстыру туралы.
Мекеме немесе органны бастыы ауіпті сотталанды (сотталандарды) баса мекемеге ауыстыру туралы шешім абылдайды. Сонымен атар сотталандарды лтты тіл мен мдениетін пайдалануа жне зі алаан тілде сйлеуге, гигиена мен ауіпсіздік талаптарына сай келетін ебек шарттарына, азаматты жне отбысылы ы атынастарына субъект болуа, тегін орта білім алуа ытары бар.
АК-ні 10-бапты 10-тармаында сотталан шет елдерді азаматтары дипломат кілдерімен жне консул мекемелерімен байланыс жасау ытары бар. Консул кілдерімен, дипломаттарымен, сондай-а халыаралы органдарымен трлі байланыс жасалынады. Ол сыныстарды, тініштер мен арыздарды жіберу, хат алмасу, телефон байланысы жне консул кілдерімен кездесу. Бл кездесулерді масаты сотталана ыты кмек крсету, сондытан ттына алан кезден бастап олармен кездесуді йымдастыру (АК-ні 64-бапты 2-тармаы, 84-бапты 4-тармаы).
АК-ні 9-бабында сотталандарды наты мынадай негізгі міндеттері крсетілген: ылмысты-атару кодексімен, зге де нормативтік ыты актілермен жне кіммен белгіленген ыты шектеулерден туындайтын талаптарды сатауа, жазаны атарушы мекемелер мен органдар кімшіліктеріні зады талаптарын орындауа міндетті.
Жоарыда айтыландармен атар сотталандар оамда алыптасан тртіп нормаларын, санитария жне гигиена талаптарын сатауа міндетті. Сол сияты, ылмысты жазаны атарушы мекеме мен органдарды ызметшілер рамына, мекемеге алушы тлалара жне баса да сотталандара сыпайылы крсетіп жне жазаларды орындаушы мекеме мен органдар кімшіліктеріні шаыруларына уаытында келуге міндетті. Сот кіміні орындалуына байланысты міндеттерін атармааны шін сотталандар ылмысты, кімшілік жне материалды жауапкершілікке тартылады.