Жазаны орындаушы мекемелер мен органдарды трлері, оларды ылмыстылыпен крес жргізетін органдар жйесінде міндеттері мен орны.

 

Кез келген мемлекетте ылмыстылыа арсы крес ылмысты ескерту жніндегі арнаулы алдын алу жмыстарын йымдастыруды, оны жасалуына жадай туызушы себептер мен шарттарды анытауды, тергеуді жне жасал­ан ылмыстарды сотты тртіппен арауды, ылмысты жаза таайындау­ды, рине жазаны атаруды арастыратын арнаулы шаралар кешенін алып­тастырумен кзге крінеді. Осындай арнаулы мемлекеттік шаралар кешенін жзеге асыру мемлекетті арнаулы органдарына жктеледі.

ылмысты іс жргізу занамалары кімді орындау сол кімді шыаран сота жктелетінін белгілейді. рі арай сотты кімді орындау туралы кім­ді судьялар немесе сот траасы кімні кшірмесін, оны зады кшіне ене­тіндігі жніндегі анытама аазымен бірге кімді атару міндеті жктелген органа жіберіледі. з кезегінде німді жзеге асыратын орган, кім орын­даланнан кейін оны орындаландыы жнінде кім шыаран органа дереу хабарлайды.

Р АК 15-бабына сйкес «Сотталушыны жазасын теу орнына келгені туралы жазаны атарушы мекемені немесе органны кімшілігі сотталушыны алауы бойынша жаын туыстарыны не зады кілдеріні біріне 10 тулік ішінде хабарлауа мідетті».

Сотталанны пайдалы леуметтік байланыстарын жоалтпау кездесулерді уаытында алып тру масатында, жазаны атарушы мекемені немесе органны кімшілігі сотталушыны алауы бойынша жаын туыстарыны не зады кілдеріні біріне 10 тулік ішінде хабарлауа міндетті. кімшілікпен жіберілген хабарламада сотталана ажет азы-тлікті жне бірінші кезекте керек заттарды тізімі крсетіледі. Зады кілі ретінде кмелетке толмаан сотталанны аморшысы жне сотталанны адвокаты бола алады.

ылмысты жаза Р КК 38-бабына сйкес сотты кімімен ана таайын­далатын мемлекеттік мжбрлеу шарасы жне жасаан ылмысы шін са­зайын тартызу болып табылады. Жаза ылмыс жасады деп танылан адама ана олданылады жне ол ылмысты за бойынша ылмыс жасаан адам­ны ыы мен бостандыынан айыруды немесе шектеуді арастырады.

ылмысты заа сйкес жазалауды масаты леуметтік ділеттілікті алпына келтіру, сотталандарды ебекке адал арау, зады блжытпай орындау, адамгершілік ережелерін рметтеу рухында трбиелеу, сондай-а соталандарды да, зге адамдарды да жаа ылмыстар жасауыны алдын алу болып табылады.

Сотты кімін жзеге асыру шін тиісті жазаларды атаратын мемлекеттік органдар мен мекемелер жйесі рылады немесе кейбір органдара, мекеме­лер мен йымдара здеріні атаратын жмыстарымен бірге сотты кімін орындау міндеті оса енгізіледі.

ы олдану мен за шыару за шыару теориясында жазаны барлы трін екі топа блу алыптасан:

- сотталандара ыпал ету шараларымен тзеумен атысты жазалар;

- ыпал ету шараларымен тзеуге атысы жо жазалар.

Осыны біріншісіне мыналар жатады:

- бас бостандыынан айыру;

- тзеу жмыстары;

- абатыда стау;

- оамды жмыстара тарту.

Екіншісіне мыналар жатады:

- айыппл салу;

- млкін тркілеу;

- белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру;

- арнайы, скери немесе рметті ататардан, сыныпты шеннен, дипло­матиялы дрежеден, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік марапаттау­ларынан айыру.

Тзеуді ыпал ету шараларымен байланысты барлы ылмыстар жаза­лаушы элементерді жзеге асыру барысында оларды мазмны сотталан­дара арнайы трбиелік сер етумен сипатталады. Оны ерекшелігі ылмыс­ты-ыты жаза барысында крінетін ыты шектеу жадайында ж­зеге асырылатындыы болып табылады. Бл жерде атап ту керек, тзеу ар­ылы ыпал ету шаралары ттастай аланда жазалау-трбиелеу ісі шебе­рінде теді.
Брыны аза КСР-іні Ебекпен тзеу кодексінен жаа Р ылмысты-атару кодексіні айырмашылыы Р ылмысты кодексіні 39-бабында кзделген ылмыстарды Р АК 14-бабымен реттелуінде. Онда тмендегі­ше реттелген:

Айыппл жне млікті тркілеу жазасын кім шыаран сот, сондай-а млікті орналасан жері бойынша жне сотталушыны жмыс орны бойынша сот атарады (Р АК-ні 14-бабы1-тармаы), яни дры­сыра айтанда, соттарды штатында тратын сотты-атарушылар жзеге асырады. Сот шешімдерін орындау тртібі ділет министрлігіні 1997 жыл­ы 18-желтосандаы «Атару жргізу туралы нсау туралы» № 2-2/117 арнаулы бйрыымен реттелген.

Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыруды сотталушыны трылыты жері бойынша ылмысты-атару инспекциясы, тзеу мекемесі жзеге асырады. Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру туралы сот кіміні талаптарын сотталушыны жмыс орны бойынша йымны кімшілігі, сондай-а лицензиатты жекелеген ызмет трлерімен айналысу ыына берілген лицензиясынан айыруа Р-ны задарына сйкес ыты органдар атарады (Р АК-ні 14-бабы 2-тармаы).

рметті, скери, арнайы немесе зге де ататардан, сыныпты шеннен, дипломатиялы дрежеден жне біліктілік сыныбынан айыру туралы жазаны осы ататарды берген лауазымды тла атарады (Р АК-ні 14-б.3-т.).

оамды жмыстара тарту, тзеу жмыстары, бас бостандыын шектеу тріндегі жазаларды сотталан адамны трылыты жері бойынша ылмысты-атару инспекциялары атарады (Р АК-ні 14-б.4-т.).

Бас бостандыынан айыру жне лім жазасы тріндегі жазаларды ылмысты-атару жйесіні мекемелері атарады.(Р АК-ні 14-б.5-т.).

Бас бостандыынан айыру жазасын орындауда сотталандарды р трлі дрежесі болатындытан жне оларды бір-бірінен блек стау тиістілігінен, мемлекет р трлі тзеу мекемелерін ран. Сотталандарды жасына карай тзеу мекемелері екі топа блінеді:

- ересектер шін (18 жаса толандар);

- кмелетке толмаандар шін (14-тен 18 жаса дейінгілер).

Тзеу мекемелері ересектер шін бірнеше трге блінеді: колония-оныстар, жалпы, ата жне ерекше режимдегі колониялар жне трмелер.

Кмелетке толмаандар шін екі трлі трбиелеу колониялары бар:

- жалпы режимді трбиелеу колониясы;

- режимі кшейтілген трбиелеу колониясы (тек ана ер адамдар шін).

Сот рбір сотталана жынысына, жасына, жасаан кылмысыны ауырлыына, брыны бас бостандыынан айыруа анша рет сотталанына жне баса да оны жауапкершілігін жеілдететін немесе ауырлататын жадайлара байланысты тзеу мекемесіні трін белгілейді.

Тергеу изоляторында шаруашылы ызметі шін сотталандар алдырылуы ммкін.

Сотталан ауруларды емдеу шін арнайы емдеу мекемелері ашылан жне онда сотталандар жынысына, жасына арай блек блек орналастырылады.

Жазалауды масатына жету шін тзеу мекемелеріні алдына натылы міндет ойылып, ал олар негізгі тзеу мен трбиелеу амалдарыны кмегімен іске асырылады. Ол жазаны атару (ткеру) режимін орындау, оамды, пайдалы ебек ету, сотталандармен жргізілетін трбие жмысы, жалпы білім мен техникалык-мамандыа оыту болып табылады.

Жоарыда айтылан тзеу мекемелеріні барлы трлері мен ылмысты-атару инспекциялары Р-ны ІІМ-ні рылымына кіріп, бірттас ылмыстык-атару жйесін крайды.

рбір облыстаы облысты тзеу мекемелерін басару шін тзеу мекемелеріні саны мен ондаы сотталандарды санына байланысты облысты ылмысты-атару департаменті рылады.

Облысты ылмысты-атару департаменті ылмысты-атару комитетіні рылымына кіреді, соан баынышты.

оамнан ошаламай-а, біра тзеу арылы ыпал ету шараларымен байланысан жазаны атару шін ылмысты-атару органдары жйесінде ауматы ылмысты-атару инспекциясы жмыс істейді. Бл инспекция мынадай жмыстар атарады:

- тзеу жмыстарына, белгілі бір лауазымды болу немесе белгілі бір ыз­метпен айналасу ыынан айыру, оамды жмыстара тарту жазасына, сондай-а ызмет крсетілетін аумата тратын шартты трде сотталандар­ды жеке есебін жргізеді;

- сотталандарды жалаысынан сталатын тиісті тлемні дрыс есеп­телуін жне сталан соманы кіріске дер кезінде аударылуын адаалайды;

- ксіпорын кімшіліктеріні тзеу жмыстарын теу шарттары туралы задылытарды сатауын, соны ішінде жазасын теп жрген сотталан­дарды ебек кітапшаларына жазбаларды дрыс жазылуын адаалайды;

- сотталандара замен белгіленген ынталандыру жне жазалау шара­ларын олданады;

- жазасын теуге бгет жасайтын созылмалы жан кйелісі жне баса аурулармен ауыран сотталандара атысты сота арыз-тініш береді;

- замен белгіленген тртіп бойынша жазасын теуден дейі бас тартан сотталандарды тзеу жмыстары мерзімін бас бостандыынан айыру жаза­сына ауыстыру жнінде сота сыныс жасайды;

- ылмысты іс жргізу заымен арастырылан жадайда сот алдында кімді орындауды кейінге алдыру жнінде тініш береді.

Сотты тзеу жмыстары жніндегі кімі сол кімні зады кшіне енген кннен бастап 10 кннен кешіктірілмей атарыла басталуы тиіс. Тзеу ж­мыстарын теуге тарту шін негіз болатын негізгі жат сот кімні зады кшіне енгендігі жніндегі анытама аазы болып саналады.

скери ызметшілер мына жазаларды тейді:

- абатыа алынан скери ызметшілерге арналан гауптвахталарда гарнизондарды командованиясы немесе гарнизон гауптвахталарыны тиісті блімшелерінде атарады;

- скери ызмет бойынша шектеуді аталан скери ызметшілер ызмет тіп жрген скери блімдерді, мекемелеріні, органдар мен скери рамаларды командованиясы атарады.(Р АК-ні 14-б.7-т.).

Шартты сотталандар ылмысты-атару инспекциясыны баылауында болады. Шартты сотталан скери ызметшілерге баылау жасауды скери блімдерді омандованиясы атарады (Р АК-ні 14-б.9-т.).

Жаза атарушы мекемелер мен органдар з міндеттерін тиімді орындауы шін, сіресе сотталандарды тзету рдісінде тергеу, сот, прокуратура, полиция органдарымен, сол сияты жергілікті билік органдарымен, оамды рылымдар жне оамды йымдармен бірлесіп жмыс жасайды.

Сот кіміні талаптарын орындауа міндетті субъектілер ретінде мыналар саналады:

- здеріні ызметіне арай кімдерді орындауа бейімделіп арнайы ­рылан мекемелер мен органдар (тзеу мекемелері, ылмысты-атару инс­пекциясы);

- белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір ызметпен айналасу ы­ынан айыру кімі шыарылан адам брын жмыс істеген ксіпорынны, йымны немесе мекемені кімшілігі;

- айыптл салу тріндегі жазаны атару кезінде жаза таайындалан адам­ны зі;

- арнайы, скери немесе рметті атаынан, сыныпты шеннен, дип­лома­тиялы дрежеден, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік марапаттан айы­руа байланысты сол ататарды, дрежелер мен марапаттауды берген орган.

Сйтіп, айтыландарды тйіндей келе, тртіп бойынша ылмысты жазаны атару азастан Республикасы ІІМ-ні арнаулы мемлекеттік органдарына, ораныс министрлігіне арайтын скери блімдеріне, сондай-а сотты атарушылара жктеледі деген жалпы орытындыа келуге болады.

ылмыстылы жазаны атарушы мекемелер мен органдарды негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

1. Сотты кімімен шыарылан ылмысты жаза трлерін тиісті мнде атару;

2. ылмыс жасаан адамны ытары мен бостандытарынан айыру немесе шектеуда леуметтік ділеттілікті алпына келтіру;

3. Сотталандарды зады блжытпай орындау, ебекке адал арау, адамзат міріндегі тртіпті рметтеу рухында тзеу, трбиелеу;

4. Сотталандарды, сондай-а баса адамдарды жаа ылмыстар жасау­ыны алдын алу.