Лекция. Р-да скери ызметпен сотталандара атысты жазаны орындау тртібі.

1. Р-да скери ызмет бойынша шектеуді орындауды тртібі мен жадайын ыты реттеу.
2. Сотталан скери ызметшілерге атысты абатыда стау тріндегі жазаны орындау тртібі мен жадайы.

 

1. Р-да скери ызмет бойынша шектеуді орындауды тртібі мен жадайын ыты реттеу.
Р ылмысты кодексіні 44-ші бабына сйкес скери ызмет бойынша шектеу тмендегі тлалара таайындалады:
1. Келiсiм-шарт бойынша скери ызмет ткерiп жрген, сотталан скери ызметшiлерге;
2. Шаыру бойынша скери ызметiн теп жрген офицерлерге;
3. Келiсiм-шарт бойынша скери ызмет ткерiп жрген, сотталан скери ызметшiлерге осы Кодекстi Ерекше блiмiнi тиiстi баптарында кзделген тзеу жмысыны орнына ш айдан екi жыладейiнгi мерзiмге.
Сотты кiмiне сйкес скери блiмнi командирi соттан кiмнi кшiрмесi мен оны атару туралы кiм келiп тскен со ш кннен кешiктiрмей бйры шыарады, онда келесі жадайлар крсетілуі тиіс:
1. Сотталан скери ызметшi андай негiзде жне андай мерзiм iшiнде лауазымды сiруге жне скери ата беруге сынылмайтыны;
2. Кезектi скери ата беру шiн ебек сiiрген жылдарына андай мерзiм есептелмейтiнi;
3. Сотталан скери ызметшiнi ашалай лесiнен скери ызмет бойынша шектеудi теу кезеiнде тиiстi бюджетке андай млшер сталып алатыны.
Бйры скери блiмде жарияланады, сотталан скери ызметшiнi назарына жеткiзiледi жне атаруа абылданады.
кiмнi келiп тскенi туралы, тиiстi бйрыты шыарыланы туралы жне оны атарылуа абылдананы туралы скери блiмнi командирi кiмдi шыаран сота ш кн мерзiмде хабарлайды. Бйрыты кшiрмесi сота жiберiледi.
Жоарыда крсетілгендей, скери ызмет бойынша шектеуге сотталан скери ызметшiнi жазаны атару тртiбiнде сотты кiмiмен белгiленген мерзiм iшiнде лауазымын жоарылатуа болмайды. Егер жасаан ылмысыны сипаты мен зге де мн-жайлар ескерiле отырып, сотталан скери ызметшiнi баыныштылара басшылы етуге байланысты ызметте алдыру ммкiн болмаса, ол скери блiмнi тиiстi командирiнi шешiмi бойынша скери блiмнi iшiнде де, баса блiмге ауыстырылуына байланысты да баса лауазыма ауыстырылады, бл туралы кiмдi шыаран сота хабарланады.
Сотты кiмiмен белгiленген мерзiм аяталана дейiн сотталан скери ызметшi Р-ны задарында кзделген негiздер бойынша скери ызметтен босатылуы ммкiн. Бл жадайда скери блiм командирi сота жазаны телмей алан блiгiн жазаны нерлым жмсаыра трiмен ауыстыру туралы не жазадан босату туралы сыныс жолдайды.
скери ызмет бойынша шектеуге сотталан адамны лес аражатынан сотты кiмiмен белгiленген, бiра жиырма проценттен аспайтын млшерде мемлекеттi кiрiсiне аша сталып алады. Сотталан скери ызметшiнi ашалай лесiнен сотты кiмiмен белгiленген стап алу лауазымды айлы аысынан, скери атаы бойынша стеме аысынан, ай сайыны жне зге стеме аылары мен баса да осымша аша тлемдерiнен есептеледi.
Р АК 142 бабына сйкес сотталан скери ызметшiмен скери блiмнi командирi жасаан ылмысыны сипаты мен оамды ауiптiлiк дрежесiн, сотталан скери ызметшiнi жеке басын, сондай-а оны мiнез-лы мен скери ызметке кзарасын ескере отырып трбие жмысын жргiзедi.
Сотты кiмiмен жне скери блiм бойынша жарияланан бйрыпен белгiленген мерзiм аяталана дейiн ш кннен кешiктiрмей скери блiмнi командирi скери ызмет бойынша шектеу трiндегi жазаны атарылуын тотату туралы оны тотатылатын кнi крсетiлген бйры шыарады. Бйрыты кшiрмесi кiмдi шыаран сота жiберiледi.

2. Сотталан скери ызметшілерге атысты абатыда стау тріндегі жазаны орындау тртібі мен жадайы.
Р К 46 бабында крсетілген ережеге сйкессотталан скери ызметшiнi таайындалан жазаны барлы мерзiмiнде оамнан ата ошаулау жадайында стауды бiлдiредi. Абатыда стау бiр айдан ш айа дейiнгi мерзiмге белгiленедi.
Абатыда стауа сотталан скери ызметшiлер жазаны теу шiн кiмдi атару туралы сотты кiмi алынаннан кейiн скери жарыларда белгiленген тртiппен ш кн мерзiмде абатыа жiберiлуге тиiс.
Абатыда стауа сотталан скери ызметшiлер жазаны абатыда тейдi. Офицерлер, сержантты, старшиналы жне атардаы рамдарды скери ызметшiлерi зге негiздер бойынша абатыда сталатын скери ызметшiлерден блек жне жеке сталады.
Абатыда стауа сотталандар лыпталатын жалпы камераларда ата ошаулау жадайында жазасын тейдi. Еркектер мен йелдер блек орналастырылады. Абатыда стау трiндегi жазаны орындау жнiндегi ызметтi йымдастыру тртiбi скери жарыларда айындалады. Абатыда стауа сотталандарды айдауылсыз жруiне тыйым салынады.
Абатыда стау трiндегi жазаны теу кезінде Р АК- мен келесі жадайлара тиым салынады:
- абатыда стау трiндегi жазаны уаыты скери ызметтi жалпы мерзiмiне жне кезектi скери ата беруге арналан ебек сiiрген жылдарына есептеуге;
- жазаны теу уаытында сотталушыны кезектi скери ата беруге, жоары ызметке таайындауа, жаа ызмет орнына ауыстыруа:
- скери ызметтен босатуа сынуа, бан денсаулыы бойынша ызметке жарамсыз деп танылан жадайлар осылмайды;
- абатыда стауа сотталан скери ызметшiлерге жазасын теу уаытында ашалай лес тлеуге.
Абатыда стау трiндегi жазаны теуге брын бас бостандыынан айыру тріндегі жазаны тегендер абылданбайды. Абатыда стау тріндегі жазаны ерекше тртіптік батальондар немесе ерекше тртіптік роталар атарады. Тртіптік блімдерді йымды рылымы мен оларды санын Р-ны ораныс министрлігі белгілейді.
Тртіптік блімдерге жалпы басшылыты крылымны тиісті блімшелері арылы азастан Республикасыны ораныс министрлігі іске асырады. Сотталандарды абатыа жіберу мен абылдау Р-ны ораныс министрлігі белгілеген тртіппен іске асырылады. Абатыда сталатын сотталандара Р ылмысты-атару кодексіні ережелеріне сйкес негізгі тзеу амалдары, сондай-а скери оу жргізіледі. Сотталан скери ызметкерлер Р ораныс министрлігіні нормативтік ыты актілерінде белгіленген режим талаптарын сатауа міндетті. Абатыда стау тріндегі жазаны теу кезеінде барлы сотталандар здеріні скери атаы мен брыны ызметіні сипатына арамастан солдаттарды (матростарды) жадайында болады жне блімге белгіленген киім трі мен айыру белгілері бірыай болады.
Абатыда стау трiндегi жазаа сотталандара:
- здерiнi жеке шоттарындаы аражатын ай сайын ш айлы есептiк крсеткiшке дейiнгi
млшерде тама нiмдерi мен бiрiншi кезекте ажеттi заттарды сатып алуа жмсауа;
- бiрiншi кезекте ажеттi заттар мен маусымды киiм-кешек салынан посылкалар,
слемдемелер, бандерольдер алуа;
- адвокаттармен кездесуге;
- затыы кемiнде бiр жарым саат болатын кнделiктi серуен жасауа рсат етiледi.
Ерекше жеке мн-жайлар кезiнде абатыда стауа сотталандара жбайымен (зайыбымен), жаын туыстарымен телефон арылы сйлесуге рсат етiлуi ммкiн.
Сотталандарды скери оыту скери ызметшi жауынгерлiк ызметiн ткерiп жрген укiлеттi мемлекеттiк орган зiрлейтiн арнайы бадарлама бойынша йымдастырылып, жргiзiледi. Сабатарды ткiзу шiн ажеттi оу-материалды база жасалады.
Сотталандара лгілі мінез-лы шін алыс айту немесе брын олданылан жазаны мерзімінен брын алу тріндегі мадатау шаралары олданылады. Жазаны етеу тртібін бзаны шін сотталана сегіс жариялау немесе он тулік мерзімге дейінгі жалыз адамды камераа ауыстыру тріндегі жазалар олданылуы ммкін. Мадатау мен жазалау шараларын олдануа гарнизонны бастыы мен скери коменданты ылы. амау тріндегі жазаны теу уаыты скери ызмет істеуді саяси мерзіміне жне кезекті скери ата беру кезеі жылдарына есептелмейді. Жазаны теу уаытында сотталана кезекті скери ата беруге, жоары лауазымды ызметке таайындауа, жаа ызмет орнына ауыстыруа, яни скери ызметтен босатуа сынуа болмайды, тек денсаулыы бойынша ызметке жарамсыз деп танылан жадайда ана болмаса.
амауа сотталан скери ызметкерлерге жазасын теу уаытында ашалай лесі тленбейді.
Сотталандар за кмегін алу шін ораушысымен оаша кездесуге хаы бар. Бл кездесуді уаытын шектеуге болмайды.
Ерекше жадайлара - жбайыны (зайыбыны), жаын туысыны луіне немесе науасты халсіз жатанында, сотталана немесе оны отбасына апатты салдарынан елеулі материалды залал келтірілуіне байланысты, оан абатыдан тыс жерге, бару-айту жолын есептемегенде затыы жеті тулікке дейін ыса мерзімді уакыта барып келуге рсат берілуі ммкін. Сотталанны абатыдан тыс жерінде болан уаыты жазаны теу мерзіміне есептелмейді.
Сотталандара мерзімді ызметтегі скери ызметкерлерге кзделген демалыстар берілмейді.
Сотталандар абатыны ндірістік ксіпорындарына (объектілерге) немесе азастан Республикасы ораныс министрлігі белгілеген баса объектілерге ебекке тартылады.
Сотталандарды скери ксіпорындардан жмыспен амтамасыз етуге ммкіндік болмаан жадайда, баса мемлекеттік ксіпорындар мен йымдара режим талаптары саталып ебекке тартылуы ммкін.
Сотталандарды ебегі ебек туралы занда белгіленген ебекті корау, кауіпсіздік техникасы мен ндірістік санитария ережелері сатала отырып, олданылып жрген зандара сйкес йымдастырылады.
Сотталандар орындайтын жмыстара олданылып жрген зандара сйкес сол ксіпорнында (йымда) белгіленген нормалар мен баалар олданылады. Сотталандара есептелген табыс сомалары теленбейді.
Сотталандарды ебегі шін ксіпорындардьщ (йымдарды) есептеген сомасыны 55 пайызы абатыны аражаттандыру, оны ндірістік базасын ру мен дамыту, сотталандарды материалды ктермелеу жне оларды леуметтік-трмысты мктаждарын шешу орын кру шін аударылады, ал алан блігі мемлекетті кірісіне аударылады.
Сотталандармен трбие жмысын тртіптік скери блімнін командованиесі йымдастырып, жргізеді. Ол Казастан Республикасы АК-нін 103, 106-баптарында жазылан принциптерде жргізіледі.
Сотталандара скери жарыларды талаптарына сйкес кажетті трын-й трмысты жадайлар жасалады.
Сотталандар азастан Республикасы кіметі бекіткен нормалар бойынша азы-тлікпен амтамасыз етіледі.
Сотталандар заттай млікпен здері шін белгіленген нормалар бойынша амтамасыз етіледі.
Сотталандарды медициналы жаынан амтамасыз ету скери жарыларды талаптарына сйкес жргізіледі.
Стационарлы жадайда емделуге мтаж сотталан емделу шін госпитальге кзетпен жіберіледі жне онда арнайы жабдыталан палаталарда сталады. Сотталандарды госпиталь шегінде кзету ол орналасан аума бойынша гарнизон бастыыны кштерімен жне кралдарымен жзеге асырылады.
Темекі лесіні орнына акшалай темаы тртіптік скери блімнен босату кезінде колына беріледі.
Сотталандар олма-ол есеп айырыспай сатып алуына немесе посылкалармен, бандерольдерімен жне слемдемелермен рсат етілетін бірінші кезектегі кажетті нрселер мен тама німдеріні тізбесін Казастан Республикасыны Кораныс министрлігі анытайды.
Тртіптік скери блімде стау тріндегі жазаны теуші денсаулык жадайы бойынша скери-дрігерлік комиссия скери кызметке жарамсыз немесе бейбіт уаытта жарамсыз деп танылан адамдарды сот жазадан мерзімінен брын босатуы, не жазасыны телмеген блігін нерлым жмсаымен ауыстыруы ммкін.

11 лекция.
Алдын ала амауа алуды атаруды ыты реттелуі.

1. Тергеу ошаулаышы - алдын ала амауа алудаы негізгі орын ретінде. Тергеу
ошаулаышыны пайдаланатын жері, міндеті жне рылымы.
2. Алдын ала амауа алуды атаруды ыты негіздері, тртібі жне шарттары.
3. Алдын ала амауа алу орнынан босату негіздемелері мен тртібі.

1. Тергеу ошаулаышы - алдын ала амауа алудаы негізгі орын ретінде. Тергеу
ошаулаышыны пайдаланатын жері, міндеті жне рылымы.
Алдын ала амауа алу туралы ережелерді 4-бабына (Алдын ала амауа алатын орын) сйкес, алдын ала амауа алатын орын деп ттындау (амау­а алу) тріндегі блтартпау шарасы белгіленген тергеу ошаулаышы таны­лады. Осыан орай, тергеу ошаулаыштары зіні атауы, мрі, штатты кес­тесі жне баса да рміздері бар мемлекеттік арнаулы мекеме ретінде зады тла болып табылады. Оларды здеріні бастытары басарады. абылдау, орналастыру, адаалау жргізу, ттындаландарды ажетті таматандыру нормасымен, дрігерлік ызмет крсету, жедел-іздестіру шаралары, ком­му­налды-трмысты ызмет крсету, ттындаландарды кзету жне баса да алдын ала амау (ттындау) масатын амтамасыз ету сияты тергеу ошаулаышындаы барлы жмыстарды арнайы жасаталып, йретілген ыз­меткер адамдар атарады.

Тергеу ошаулаыштары Р-ны ІІМ мен Р К-ні арамаында болып жне тергеу мен сотталушыа атысты арнайы бас бостандыынан айыру орны болып саналады. Тергелушіге жне сотталушыа арналан бос­тандыынан айыруды мндай орны 1918 жылы кеес кіметіні алашы нормативтік жаттарыны бірі – «Бас бостандыына айыру жаза шарасы ре­тінде жне оны теу тртібі туралы» Уаытша нсауында айтылан. Мнда­ы бас бостандыынан айыру орындары арасында тергеудегі адамды сота дейін уаытша стауа арналан ттындау йлері мен жалпы амауа алу орындары (трмелер) аталан, бл жерде онша ауіпті емес сталандар тт­ындау йінде, ал ауіптілері трмелерде сталатын болан. Тергеудегі неме­се соттаы скери ызметшілер скери блімдер мен гарнизондардаы гаупт­вахталарда сталатын болды. Бл нормативтік жат тергеудегі адамды ыл­мысты жазасын теп жатан адамдардан блек стау принципін арастыр­ды. Алдын ала амау орындарын дамыту осы орындарды з алдына блек мекеме тріне айналдырумен бірге жргізілді. Мндай ошаулаыштар з алды­на блек бас бостандыынан айыру орны болумен бірге баса да бас бостан­дыынан айыру орындарында блім ретінде де йымдастырылды. Жалпы а­мауа алу орны, тзеу йлері, амау йлері, тергеудегілерге арналан ошау­лаыштар, атап айтанда брыны ескі трмелерге орналастырылды. Сол кез­ден жне 1964 жыла дейін трмелер алдын ала амауа алу орны мен бас бостандыынан айыру жазасын теушілерге арналан ебекпен тзеу мекеме­сі ретінде екі ызметті бірдей атарып келді.

1964 жылды 1-атарынан алдын ала амау орындарыны з алдына блек дербестігі принципі алпына келтіріліп, кптеген трмелер тергеу о­шаулаыштарына айтадан жабдыталды, ал оларды міндеттері, ызметі мен ттындаыларды стау режиміні талаптары арнаулы нормативтік акті – КСРО Жоары Кеесіні 1969 жылы 11-шілдедегі жне осы кнге дейін Р-ны аумаында олданыста жрген «Алдын ала а­мау туралы ережелерінде» ыты мртебеге ие болды. Алдын ала амау орнына айналан тергеу ошаулаыштары кдікті, айыпталушы жне сотта­лушы деп саналан адамдарды блтарпау шарасы ретінде ттындауа арнал­ан орын болды.

Айыпталушы – замен белгіленген тртіп бойынша айыпталушы ретін­де жауапа тарту туралы аулы шыарылан ылмысты іс жргізуге атысушы адам.

Адамды айыпталушы ретінде жауапа тарту оны ылмыс жасауа кінсі бар деген орытынды емес. Кінсіздік презумпциясына байланысты адамны кінлі екендігі зады кшіне енген сот кімімен таныланша ол жасалан ылмыса кінлі емес деп есептеледі (Р Конституциясы 77-бабы 3-блігіні 1-тармаы). Р-ны ІЖК 69-бабы «айыпталушы» деген ыма наты анытама береді. Сол бойынша, зіне атысты айыпталушы ретінде жауапа тарту туралы аулы шыан адам, не зіне атысты сотта жеке айыптайтын ылмысты іс озалан адам, сондай-а оан атысты анытау органыны бастыы айыптау хаттамасын жасаан жне бекіткен адам айыпталушы болып танылады. Р ІЖК осы нормасы айыпталушыны ы клемін де анытайды.

Айыпталушы – ылмысты жауаптылы пен сота тартылан адам. Р ІЖК 69-бабы іс бойынша басты сот талылауы таайындалан айыпталушыны сотталушы деп атайды.

Сезікті – тергеуші, анытаушы ылмыс жасады деп кмн келтірілгендігін хабарлап, соан байланысты Р ІЖК белгіленген негіздерді жне тртіппен зіне атысты ыл­мысты іс озалан, не стау жзеге асырылан, не айып таылана дейін жолын кесу шарасы олданылан адам.

Адамды сезікті деп тану шін мыналар ажет: адамды ылмыс жасады деп сезіктену шін негіз болатын длелдемелер; стау шін немесе айып таыл­ана дейін блтартпау шарасын олдану шін замен арастырылан не­гіздер мен шарттар; блтартпау шарасын олдану туралы аулы, немесе стау туралы аулы, немесе стау туралы хаттама.

Сезікті адам деп сталаннан кейін 72 сааттан жне айып таылана дейін блтартпау шаралары кезінде 10 туліктен арты емес уаыт ішінде а­на саналады (Р ІЖК 68-бабыны 3-блігі).

амаудаы адамдарды денін дл осы адамдар (сезікті, айыпталушы, сот­талушы) райды. Тергеу ошаулаышында блтартпау шаралары олданыл­ан амауа алынан адамдардан баса да ртрлі санаттаы сотталандар сталады.

азастан Республикасыны ылмысты іс жргізу кодексіні 69-бабына сйкес, іс бойынша айыптау кімі шыарылан адам сотталан адам деп та­нылады.

Бл жерде тергеу ошаулаышында отыран сотталан адам туралы айт­анда, кім зады кшіне енген 10 кн ішінде олар жазаны теу орнына ж­нелтілуі тиіс екенін естен шыармауымыз керек, алайда кейбір санаттаы сотталандар тергеу ошаулаышында стала береді. Ондай санаттаы адам­дарды атарына мыналар жатады (Р АК 72-ші бабы):

- жазаны теу орындарына айдалуа жататын сотталандар;

- тергеу ошаулаышында шаруашылы жмыстары шін алдырылан сотталандар;

- баса адам жасаан ылмысты іс бойынша тергеу рекеттерін жргі­зуге немесе осындай
істерді сотта арауа байланысты тзеу мекемелерінен ауыстырылан сотталандар;

- жазасын тзеу мекемелерінде теп жрген, біра ылмысты жауап­тылыа тартылан жне
амауа алу (ттындау) трінде блтартпау шара­лары тадалан сотталандар;

- сотты анытауы бойынша арнаулы лгідегі психиатриялы ауруха­наа мжбрлеп емдеуге
жіберуге жататын адамдар;

- жолшыбай-баса жерге ауыстырылатын амаландар мен сотталан­дар;

- лім жазасына сотталандар.

Осы аталан санаттаы адамдар р алуан ыты жадайлара ие болады жне мны тергеу ошаулаышыны ызметкерлері жасы тсіне біліп, за­намаларды трлі саласын тиісінше олдана білулері тиіс. Осыан байла­нысты оларды арнайы дайындытары, тиісті іскерлік, имандылы, дене к­шіндік жне баса да асиеттері болуы керек.

Тергеу ошаулаышына тмендегіше негізгі міндеттер жктеледі:

- амауа алынан адамдарды стауды тртібін ймдастырып жне оны амтамасыз ету,
сондай-а зады кшіне енген кімдерді орындалуын амтамасыз ету;

- тергеу мен соттан жалтаруа немесе ылмысты іс бойынша шынды­ты ашуа кедергі
келтірмейтіндей, ылмысты іс-рекеттер жасай алмай­тындай жадайда, тиісті мнде
амаудаыларды ошаулау мен кзету;

- ажетті тіршілік-трмысты жадай туызу, белгіленген норма бой­ынша тама беру жне
баса да материалды-трмысты амтамасыз ету трлеріне, сондай-а ондаы адамдара
дрігерлік кмек крсетуге жадай жасау;

- алдын ала амауа алу туралы Ережелерді, ылмысты іс жргізу занамаларыны
баптарындаы, ділет министрлігіні нормативтік актіле­ріндегі нсауларды, сондай-а
тергеушілерді тапсырмаларын, прокурор мен сотты кімдерін дер кезінде жне блжытпай
орындау;

- тергеу ошаулаышындаы шарауашылы жмыстарын орындау шін алдырылан
сотталандара атысты жазаны атару.

Тергеу ошаулаышын Р-ны ІІМ рып жне жояды. Оан арналан имараттарды жобалау мен рылысы белгілі бір талаптара сай жргізіледі: рылыс алаы тадап алынады – ол тртіп бойынша алаа таяу, шеткері, темір жолы немесе баса да жолдар жа­ын тетін, трын й-жайлардан, мдени-трмысты имараттар мен меке­мелерден, ра-жардан, жерасты коммуникациясы тетін жерлерден жыра ыайлы орына орына орналасуы тиіс. Тергеу ошаулаышыны аумаы онда сталатын бас бостандыынан айырылан рбір адама шаанда, рі кімшілік й-жайын (штаб, баылап-ткізу пункті), режимдік корпус, шаруа­шылыа арналан имараттар (монша, кір жуатын, тама сатайтын орын, аурухана), ндірістік орын, кзеттік дабылдаышы бар оршау жне баса да рылыстарды оса есептегенде 50-70 шаршы метрден келуі керек.

сіресе ерекше талаптар режимдік корпустаы камералы орындар ры­лысы мен айта салу жмысында саталуы тиіс. Олар сырты орта мен ара­лас блмелерден ошауланып, беріктігі амтамасыз етілуі керек. Камералар ра, ауа кіретіндей, жары тсетіндей болуы керек. Ттындаландарды ошаулаыш ішіндегі жріс-трысын азайту шін рбір камерада су быры мен дретхана болуы керек. амаудаыларды табии ажеттіліктерін ескере отырып оларды таза ауаа шыарып отыру ажет, ол шін кірпіштен салын­ан режимдік корпусты жоары абатында замен белгіленген уаыт бой­ынша сейілдеу алаы жабдыталуы тиіс.

Б І-Конгресінде (Женева, 1955 жыл) абылданып, Экономикалы жне леуметтік Кеесті 1957 жылы 31-шілдедегі жне 1977 жылы 13-мамыр­даы арарларында амаудаыларды стауды тменгі алыпты тртібі абылданып, ол осы арарды 10-14-баптарында былайша белгіленген: «а­маудаылар пайдаланытын барлы орындар, сіресе барлы жатын орындар санитарлы нормалар мен талаптара жауап беретіндей болуы керек, бл жерде басты назар климатты жадайа, олар сталатын блмені клеміне, оны жарытыы мен жылылыына, ауа алмасуына салынуы тиіс. амауда­ылар тратын жне жмыс істейтін орындарда кндізгі жарыта ои ала­тындай жне жмыс істей алатындай тиісті млшердегі терезелер болуы ке­рек, жасанды желдеткішті бар-жотыына арамастан таза ауа кіріп труы тиіс; жасанды жары амаудаыларды кзіне заым келтірмейтіндей оуа жне жмыс істеуге лайы болуы керек. Санитарлы ондырылар ондаы­ларды табии ажеттерін теуге ыайлы, таза рі рашанда жмыс істеп труы тиіс.

Монша ондырылары мен су себелеткіш шмектер саны жуынатын адам­дара жетерліктей болуы керек, ауа райы ысты айматарда ажет болан жадайда, ал ауа райы салын жатарды е болмаанда аптасына бір рет та­залы сатау шін жуынып-шайынып труы тиіс. амаудаылар немі пай­даланатын жайлар ашанда жинаы жне ата тазалыта болуы тиіс».

Тергеу ошаулаышыны барлы ызметі Р ІІМ-ні бйрыымен таайындалатын тергеу ошаулаышы бастыы­ны басаруымен жзеге асырылады. Оан барлы блімдер мен ыз­мет­терді жмыстарын, жеке рамны зара рекеттестігін, оуы мен тр­бие­сін йымдастыру жктеледі. Ол ызметкерлерді ызметтік дайындыын амтамасыз етіп, амаудаылара ана емес, барлы жеке рама атысты задылыты сатауды ата баылайды. Тергеу ошаулаышы бастыыны жедел жмыстар жніндегі, кзет жне режим жніндегі, амаудаылармен трбие жмыстары жніндегі орынбасарлары, сондай-а жеке рамны леуметтік жмыстары жніндегі кмекшісі болады.

Трбие блімін тергеу ошаулаышы бастыыны орынбасары немесе аа нсаушы басарады. Нсаушылардан баса трбие блімі жмыстарын жргізетін ызмет рамына клуб бастыы (клуб болса), кітапханашы, кино­механик, радист кіреді.

Арнаулы блімді блім бастыы немесе аа инспектор басарады. Ол біратар ызметтерді атаруа арналан, сіресе мнда амаландар мен сот­таландарды іс-ааздары толтырылады, тергеу ошаулыышында сталу­шыларды жеке жне жалпы санды есебін жргізіп, оларды жріс-тры­сын баылайды; тиісті жаттарды апаратты аппараттара жнелтіп отыра­ды; сотталушыларды кешірім срау, босату туралы тініштерін жасайды; тергеу ошаулыышы ызметіне байланысты ведомстволы нормативтік ак­тілер мен жаттарды сатап жне соларды тіркеу есебін жргізеді.

Жедел блімді тергеу ошаулаышы бастыыны жедел жмыстар ж­ніндегі орынбасары немесе жедел блім бастыы басарады. Оны рамына амаудаылар мен сотталушыларды режимды сатау жніндегі, оларды тарапынан бола алан ы бзушылытарды ескерту жніндегі, сондай-а жедел ызметтер мен тергеу аппараттарына кмек крсететін жедел ызмет­шілер кіреді.

Кзет ызметі тергеу ошаулаышы сталан адамдаа атысты тиісті кзету мен адаалауды жзеге асырады. Бл ызмет рамына тергеу о­шаулаышы бастыыны кезекші кмекшісі, ауысымды кезекші баылау­шылар, скери жне арнайы дайынды бойынша аа нсаушысы кіреді. Бл ызметті ызметкерлері бас бостандыынан айырыландарды абылдап, ор­наластырады, оларды баса бас бостандыынан айыру орнына, тергеу жне сот органдарыны шаыруы бойынша жіберуді йымдастырады, кнсайыны сейілдеуге шыарып отырады, орналасан жерлерін, кездесу орындарын, о­шаулаыш ішіндегі жріп-труын тексеріп баылайды, тінту жргізеді, по­сылка мен слемдемелерді абылдап жне оларды таратады.

аржы блімі тергеу ошаулаышы аржы ызметін амтамасыз етеді, аша аражаты мен ндылытарды есебін жргізу мен сатауды амтама­сыз етеді, тергеу ошаулаышындаы адамдарды сатауындаы аша мен нды заттарды алып, сатайды.

Медициналы блім емдеу-алдын алу мен ауруа арсы крес шараларын жргізуді йымдастырып жне оларды ткізіліуін амтамасыз етеді. Оны блім бастыы рі аурухананы бас дрігері басарып, бкіл дрігер-ызмет­керлерді жмысына басшылы жргізеді.

Шаруашылы блімі зіні бастыыны басшылыымен тама сатай­тын, монша, кір жуатын орын, киім мен аякиім жндейтін, шаруашылы ­ралдарын жасайтын шеберханалар, сондай-а азанды, гараж жне баса да шаруашылы обектілеріні ызметкерлерін біріктіріп, суды, электр уаты­ны, жылуды немді жмсалуын, имараттар мен рылыстарды дрыс пайдаланылуын, олара жндеу жмыстарыны жргізілуін, жиаздармен, керек-жара ралдармен амтамасыз етуді жргізеді. Мндай жмыстарды жргізу шін шаруашылы бліміні штатында трлі саладаы мамандар бо­лады.

Кадрлар тобы баылаушы жне еркін жалдамалы ызметкерлерді тадау мен оларды жмыса абылдауды жзеге асырады жне ол бірнеше инспек­торлардан трады. Алдын ала амауа алу туралы Ережені 4-бабы алдын ала амауа алу орындарыны тізімін береді. Осы Ереже де, Р ІЖК де алдын ала амауа алуды е негізгі орны тергеу ошаулаышы деп атайды, алайда кейбір жадайларда блтартпау шаралары тріндегі ттындауа тскен адамдар трмеде, уаыт­ша стау ошаулаышында, гауптвахтада сталуы ммкін.

Ережені аталан бабыны 4-блігімен жекелеген жадайларда бас бос­тандыынан айыру орнында жазасын теп жрген адам мен баса ылмыс жасааны шін ылмысты жауапа тартылан блтартпау шарасы ретінде ттындау тадалан адамдар тзеу колониясыны айыпты ошаулаышы мен трбиелеу колониясыны тртіптік ошаулаышында сталуы ммкін.

Кейбір жадайларда трмелер де жаын жерде сотталандара арналан тергеу ошаулаышы болмаан кезде блтартпау шарасы ретінде амауа алынан адама, сондай-а шаруашылы жмыстарын атару шін алды­рылан сотталандарды ылмысты жауапа тартылан жадайында бл­тартпау шарасы трінде ттындау тадаланда тергеу ошаулаышыны ызметін атарады.

Блтартпау шарасы тріндегі ттындалан уаыта стау ошаулаышын­даы адамдар онда ш туліктен арты болмауы тиіс. Арасыны алысты­ынан немесе атынас шін тиісті жолы жо ммкіндік болмаан жадайда ттындаландарды заыра мерзімде, біра 30 туліктен асырмай уаытша стау ошаулаышында отырызуа болады.

ылмыс жасааны шін блтартпау шарасы трінде ттындау тадалан скери ызметшілер гарнизонды гауптвахталарда немесе сотталандарды отырызуа арналан гауптвахталарда 20 туліктен арты емес уаыта, ал ажет болан жадайда тергеу мерзімі аяталанша стауа болады. Гаупт­вахтадарды жабдытау, оларда ттындалан скери ызметшілерді абыл­дау, орналастыру жне стау тртібі Р арулы Кш­тері гарнизонды арауыл ызметіні Жарысымен, Р арулы Кш­теріні Тртіптік жарысымен жне Алдын ала амауа алу ту­ралы ережелермен белгіленеді.

Сйтіп, алдын ала амауа алу туралы ережелеріні 1-4 баптарын жне Р ІЖК талдайтын болса, алдын ала амауа алу туралы ережелеріні 4-бабында крсетілген жйедегі тергеу ошаулыыштары негізгі орын болып саналады да, ал аландары (трмелер, уаытша стау ошаулыышы, гауптвахталар) тек уаытша жне белгілі бір жадайда ана тергеу ошаулыышыны ызметін атарады.

амауда стау мерзімі Р ІЖК аныталады жне ол ылмысты іс жргізу курсын оып-йрену пні болып табылады, сондытан ол бл таырыпта арастырылмайды. а­растырылып отыран таырыпты оып-йрену пні алдын ала амауа алу­ды орындауды ыты реттелуі, яни алдын ала амауа алу туралы ере­желеріні мазмны болып саналады.

2. Алдын ала амауа алуды атаруды ыты негіздері, тртібі жне шарттары.
Мемлекет зіні ы олдану ызметінде блтартпау шараларын зады жне негізді трде олданылатындыына кепілдік беруге міндетті. Бл про­курор мен соттарды блтартпау шараларын тадау мен олдануында тергеу органдарыны шектен шыып кетпеуін кздейтін замен белгіленген ша­ралар тізіміні негізділігімен, шарттарымен жне тртібімен амтамасыз еті­леді.

ылмысты іс жргізу теориясы трысынан аланда блтартпау шарала­рын олдануды негіздемелері жеткілікті негіздер – жалпы жне арнайы не­гіздерді арастыру болып табылады.

Блтартпау шараларын олдануды жалпы негіздеріне адамды ылмыс жа­сады деп айыптауа (сезіктенуге) ммкіндік беретін іс жзіндегі наты дерек­тер, яни ылмысты іс-рекетті жасалу фактісі мен оны жасаан адамды длелдейтін длелдемелер жатады.

Блтартпау шараларын олдануды арнайы негіздері айыпталушыны т­мендегі мына рекеттерді жасайтындыын немесе жасаандыын длелдейтін жеткілікті наты длелдер болып табылады:

- анытаудан, алдын ала тергеуден, сотты талылаудан немесе кімді орындаудан
жасырынады;

- ылмысты іс бойынша шындыты ашуа бгет жасайды;

- зіні ылмысты рекеттерін жаластырады (Р ІЖК 139-бабы).

Блтартпау шараларын олдану туралы мселелерді шешу барысында ыл­мысты іс жргізу занамасы ылмысты ізге тсуді жзеге асыратын мем­лекеттік органдар мен лауызымды адамдара тек жоарыда айтылан арнайы негіздерді ескеріп ана оймай, айып тауды ауыртпалыын, айыпталушы­ны тласын, оны жас шамасын, денсаулыын, отбасылы жадайын, ксі­бін, мліктік жадайын, траты тратын мекеніні бар-жотыын жне бас­а да мн-жайларды біліп алуды міндеттейді.

амауа алу тріндегі блтартпау шараларын олдануды ыты негіз­дері туралы айтанда, оларды елеулі айырмашылытарына назар аударан жн. Жоарыда блтартпау шараларын олдану негіздері арастырылды, де­генмен, брінен брын бізді амауа алу тріндегі блтартпау шараларын орындау рсімдері ызытыруы тиіс, йткені бл жерде мселе блтартпау шараларын орындау тірегінде ктерілмек.

кімшілік амауа алу. кімшілік ы бзушылы туралы кодекспен арастырылады жне ол те ерекше жадайларда кейбір кімшілік ы бзанда 15 туліктік мерзімде, ал ттенше жадайларда кімшілік ы бзанда 30 туліктік мерзімде олданылады. Осыан байланысты ол кім­шілік жазаларды е бір ата трі болып саналады.

Тртіптік амауа алу скери ызметкерлерді скери тртіпті немесе оамды тртіпті бзан жадайында олданылады. Ол мерзімді немесе мер­зімнен тыс ызмет ететін солдаттар мен матростара, сержанттар мен стар­шиналара 10 туліктік мерзімінде олданылады. скери ызметші-йелдер­ге, сондай-а полк командирлеріне, 1-рангалы кеме командирлеріне, рама командирлеріне, командирлерді орынбасарларына, рама штабыны бас­тытарына, полковник немесе 1-рангалы капитан сынды аа офицерлерге тртіптік жаза ретінде гауптвахтаа амау олданылмайды.

амауа алу процессуальды блтартпау шарасы тріндегі бл жаза ІЖК кзделген жеткілікті негіздер болан жадайда Р-ны барлы азаматтарына олданылады. Блтартпау шарасыны бл трін олдану шін тергеушіні, анытаушыны блтартпау шарасын тадау жніндегі аулысы негіз болады. аулыда айыпталушыны амауа алуды себептері мен негіздері крсетілуі тиіс.

Сйтіп, амауа алу тріндегі мжбрлеу шарасын олдану шін негіз про­курор рсат берген амауа алу тріндегі мжбрлеу шарасын тадау ту­ралы тергеушіні немесе анытаушыны хаттамасы немесе амауа алу т­ріндегі мжбрлеу шарасын тадау туралы сотты аулысы болып табылады.

Соттылыа жатпайтын, жмыстан босатуа негіз болып саналмайтын жне ебек телімін (стаж) збейтін тртіптік жне кімшілілік амауа ара­анда процессуальды мжбрлеу шарасы ретіндегі амауа алу (арест) кол­данылан кезінен бастап азаматты кінлілігі туралы мселені блтартпау шарасыны бл трін жою немесе згерту жнінде шешкенге дейінгі мж­брлеу трімен крінентін бас бостандыынан айыру болып саналады. Деген­мен, тергеу мерзімі айтарлытай за боландытан (бір ай, екі ай, алты ай, бір жыл) мндай жадайда жмыстан босату мен ебек телімін зілу де ммкін.

амауа алу (арест) ылмысты жаза шарасы саналмайды. Іс жзінде ылмысты жазаны бар­лы трі ата бір масат ттады: атап айтанда, леуметтік ділеттілікті алпына келтіру, сотталандарды тзеу, сотталан адамды жне баса адам­ды ылмыс жасаудан сатандыру. амауа алу кмегімен сота дейінгі ыл­мысты іске атысуа, ылмысты іс жргізуді нтижелі барысына кедергі келтірмеу шін, айыпталушыны анытау жргізуден, тергеуден, соттан жа­сырынуыны алдын алуа мен болдырмауа, ылмысты іс бойынша шындыты ашуа, ылмысты іс-рекет жасаумен айналыспауа, сондай-а кімні орындалуын амтамасыз етуге олайлы жадай жасалады.

амауа алу тріндегі мжбрлеу шарасын тадау туралы аулы дрыс процессуалды жолмен жасалуы тиіс. аулыда амауа алынан адамны жасаан ылмысыны трі крсетілмесе, амауа алу тріндегі мжбрлеу шарасын тадау шін негіз келтірілмесе, абылданан шешімні себебі ай­тылмаса аулы зады деп саналмайды. Егер адамны аты-жні жне баса да деректері дрыс жазылмаса да аулы засыз деп саналады. аулы, сонымен бірге, егер оан амауа алу тріндегі мжбрлеу шарасын тадау туралы аулы абылдаан адамны немесе органны олы ойылып, белгісі соыл­маса, сотпен рсат етілмесе, абылданан аулыда (анытауда) ше­шім абылдаан адамны дерегі, аулыны абылданан кні крсетілмесе де жарамсыз немесе засыз болып табылады. Егер аулыда (анытауда) кр­сетілген кемшіліктер бар болатын болса (бір, екі, ш), онда ол тергеу ошау­лаышыны атаруына жатпайды. амауа алу туралы аулыны процес­суалды нысанын ата трде сатау орынсыз, жн-жосысыз амауа алу­ды болдырмайды. Блтартпау шарасы ретінде амауа алынан адамдара атысты алдын ала амауа алу ережесімен амауа алуды шарттары мен тртібі, яни амауа алу режимі белгіленген. Дл осы режим істерді тергеу­ді нтижелі болуы шін жне сотты арау мддесінен туындайтын ошау­лауды арастырады. Осы санаттаы адамдара арналан режим талаптары оларды тергеу ошаулаыштарында ылмысты іс жргізу занамаларына сйкес белгіленген мерзім ішінде ана сталуын; арнайы орын-камералар­да; ата тртіп ережелерін белгілеуді; тергеу ошаулаышымен атысы жо мекемелер мен азаматтарды байланысын елеулі трде шектелуін ажет етеді.

Тергеу ошаулаыштарында дадарысты жадайды бой алуы алдын ала амауа алынатын жйелерді халыаралы стандарта жауап бере алмайтындыы себебінен болып отыр. лі кнге дейін ы орау органдары амаландарды стау саясатын кінсіздік презумпциясы, ізгілік, леуметтік ділеттілік сияты конституциялы аидалардан алшатата жргізуде, оны сіне стал­ан­дарды орыту, мжбрлеу, азаматтарды ытары, бостандытары мен зады мдделерін аяасты етуде. Масата ана айшы емес, тіпті ойа кел­мейтін сораылытар бой алып, блікті бр ете тсіретіндей жаппай тртіп­сіздік етек жайан. амаландарды телефонмен сйлесу, телехабарлар кру, кітап-журнал-газет оу, з ашасын жмсап пайдалану, таза тсек-орынмен амтамсыз етілу сияты ытарыны шектелуінде шек жо. Мндай келесіз жадайларды болуы тергеу ошаулаыштарыны тозыы жетіп, кзет ондырыларыны іске жарамсыз болып алуы, ксіби ортаны нашар­лауы, осыны брі осы саладаы білікті де білімді мамандарды жетіс­пеушілігінен деп айтуа болады.

Тергеу ошаулаыштарыны ызметіне амауа алынандарды стау ре­жиміні, оларды тіршілігіні, денсаулытарыны саталуы, таматандыры­луы жне баса да мселелері жергілікті жне сонымен бірге орталы мем­лекет органдарыны назарларынан тыс, кздерінен таса болып жатан ведом­стволы тйытылы та айтарлытай теріс сер етеді. «Бгінгі кні біз ет, май, ант жне баса да тама німдеріні жарты нормасын ана беруге мж­бр болып отырмыз. Дрі-дрмектік препараттар мен тама німдеріні же­тіспеушілігінен рт ауруларынан емдеуді де халі мшкіл. Тзеу колонияла­ры мен тергеу ошаулаыштарында мліктік жабдытарды, кртелер, шпке­лер, шалбарлар, крпелер, стсектер, ажаймалар жне баса заттарды алуа аржы жо». Бл сздер осыдан бірнеше жыл брын араанды облысты ішкі істер Бас басармасы бастыыны аузымен айтылан еді. «лі де сотталандарды р аурумен науастануы жаласу стінде. ткен жылы бас бостандыынан айыру орындарында осы науастан 1413 адам ай­тыс болды, бл жалпы айтыс боландарды 75% райды. ткен жылы сонымен бірге СПИД ауруымен ауырандар саны сіп, ол 1020-ге жетті».
Сезіктілерді, айыпталушылар мен сотталандарды алдын ала амауа алу жйесіндегі дадарыс осы жйені тбірімен айтадан руды талап етеді. Тергеу ошаулаыштарына реформа жргізу амауда стау режимін, орнала­стыру жадайларын, таматандыруды йымдастыру, амауа алынандара ркениетті елдердегідей сотталандара денсаулыын сатауа, ойдаыдай тіршілік етуі мен ыты оралатындыына кепілдік берілетіндей халыа­ралы стандарта сай коммуналды-трмысты ызмет крсетуге жаындас­тырыла тсуі керек.

Алдын ала амауа алу тртібіні е маызды кезеі амауа алынатын­дарды абылдау мен орналастыру болып табылады. Режим талаптарын ж­зеге асыру мен сотталан адамдарды санасы мен психологиясына белсенді трде трбиелік ыпал ете бастау абылдау стінен басталады.

Тергеу ошаулаышына абылдау мен блтартпау шараларын атару шін тергеушіні немесе анытау жргізген адамдарды аулы тріндегі сот санкциясы; анытау немесе айыптау кімі тріндегі сотты шешімі негіз болады. Осы айтылан жаттарды брі де лауазымды адамдармен ол ойылан жне тиісті мекемені елтабалы мрімен растал­ан болуы керек.

Баса жаа апарылатын сотталандарды уаытша орналастыруа абыл­дау жеке іс-ааздары мен жнеуші тізім негіз болады.

Екі жаса дейінгі балалары бар йелдерді олдарында баласыны тууы туралы кулігі мен бала осы йелдікі екенін растайтын жаттары болуы керек.

Тергеу ошаулаышына жеткізілген адамдарды здері жеке тінтуден, ал оларды жеке заттары араудан ткізіледі. Бл камералара бас бостандыы­нан айыру орындарында стауа тыйым салынан немесе ылмысты іс бойынша тергеуге кедергі келтіретін, не ашу мен зге де ылмысты ре­кеттер жасауа мінкіндік беретін заттар мен мліктері алып тпеуі масатын­да жзеге асырылады.

Тергеу ошаулаышына абылданатын адамдар арнайы дрігерлік тексе­рістен жне санитарлы деуден ткізіледі. Оларды камералара бліп орна­ластыру жедел блімі бастыыны келісімімен, ал кмелетке толмаандарды трбие бліміні келісімімен жзеге асырылады.

Кзетілетін амауа алынандарды камералара орналастыру мынадай талаптарды сатаумен жзеге асырылады: брын бас бостандыынан айыру орындарында болып шыандар – ондай жерде болмаандардан; ауыр ыл­мыс жасады деп айыпталушы немесе сезікті адам – амаудаы басалардан; аса ауіпті ылмысты айталап жасаушылар – басалардан; сотталандар сот анытаан тзеу колониясыны режиміне сйкес – бір-бірінен; шетелдіктер мен азаматтыы жо адамдар – Р азаматтарынан; лім жазасына кесілгендер бір-бірінен жне баса да санаттаы сотталандардан; бір ылмысты іс бойынша сезікті немесе айыпты деп саналатындар, егер істі жргізуші адамны нсауы болан жадайда бір-бірінен блек сталады.

Осы аталан бір-бірінен блек сталатын адамдардан баса: йелдер – еркектерден, кмелетке толмаандар – ересектерден; зімен бірге баласы бар йелдер мен бес айдан арты мерзімдегі жкті йелдер – баса йелдерден; ішкі істер, лтты ауіпсіздік, прокуратура, сот органдары мен ділет мини­стрлігіні брыны ызметкерлері – сотталандардан; тергеу ошаулаышы­ндаы шаруашылы жмыстары шін алдырылан сотталандар – баса сот­таландардан блек камераларда, ал баса жаа апара жатан сотталандар ммкіндігінше млдем блек имараттарда сталуы тиіс.

Сонымен бірге, замен белгіленген ошаулау тртібі тергеу ошаулаышы ішіндегі бас бостандыынан айырыландарды барлы жріс-трысы (о­шаулаыш аумаы мен длізде жріп-тру, сейілдеуге шыаранда, санитар­лы тазалау, ебек ету, трбиелеу жне режимдік шараларды йымдастыр­анда) ата саталуы тиіс.

Алдын ала амауа алу орнындаы адамны ыты жадайы Ережені 6-бабымен аныталады, онда алдын ала амауа алу орнында стаудаы адам Р занамаларымен белгіленген міндеттер мен ы­тара, алдын ала амауа алу туралы Ережелер мен амауда стау режим­деріне сйкес шектеулерге ие болады.

Шетелдіктер мен азаматтыы жо адамны ыты жадайы осы аза­маттарды Р аумаында болу кезіндегі Р занамаларымен белгіленген міндеттер мен ытара, Алдын ала амауа алу туралы Ережелер мен амауда стау режиміндегі шектеулер­ге сйкес аныталады.

амауа алынандар мыналара міндетті: белгіленген тртіпті ата сатау мен кімшілікті талаптарын блжытпай орындау; зін зі ктіп, киі­ніп, камералардаы тазалыты сатау; таерте транда тсегін жасылап жинау; тергеу ошаулыышыны длізінде жргенде олын артына стап жру; ошаулаыш ызметкерлерімен жне зара сыпайы сйлесу; басару рамы есігіні алдында сапа тру; тергеу ошаулаышыны ызметкер­лерімен сйлескенде «азамат басты», «азамат майор», «азамат пропорщик» деп сйлесу керек.

Олара мыналар тыйым салынады: тергеу ошаулаышыны ызмет­керлерімен салыласып, сз алмастыруа; крші камералармен абыраны тыылдатып, ааз жазысып жне айайласып сйлесуге; камера терезелері­не сырта заттар тастауа; абыралара жазу жазып, шимайлауа; камера­ны есігіндегі тесікке тым жаын келуге немесе оны жабуа; аша мен нды заттар стауа; спирттік ішімдік пен есірткі олдануа; карта немесе баса да мар ойындар ойнауа; денесіне инемен піскілер жазу жазып, сурет салуа, ошаулаыш длізімен ткенде темекі шегуге. Сонымен бірге олара амауда отыран біреуді жеке заттарын зіні немесе басаны пайдасы шін сатуа, сыйа тартуа, айырбастауа немесе иемденуге тыйым салынады.