Сотталандарды ебегін ыты реттеу. 1 страница

1. Сотталандарды ебегін йымдастыруды негізгі аидалары.
2. Сотталандарды ебегін йымдастыруды трлері.

1. Сотталандарды ебек проблемасы кп аспектілі, сондытан мны арауды белгілі бір зіндік иындыы бар. Бл туралы ТМД елдерінде сотталандарды ебегін пайдалануды орындылыы жнінде рдайым айтыс, талас пікірлер болып жр. Айтысушыларды длелдерін арастыра отырып, сотталандарды ебек проблемасы жнінде з кзарасымызды белгілеп крейік.
Сотталандарды ебегін пайдалануда арсылары тмендегідей негізгі длелдерді келтіреді:
а) брыны КСРО елдерінде сотталандарды ебегі алыптантыс лайтылып крсетілген. Егер де ол занда ресми трде млімденіп жне сотталандарды тзеуді негізгі амалы ретінде аралан болса, ал тжірибеде ебекпен тзеу колонияларыны барлы рекеті шын мнісінде ндірістік тапсырмаларды орындауа баынан болатын. Ебекпен тзеу мекемелері ндірістік ксіпорын ретінде жмыс жасап, жоспар орындап жне пайда келуге міндетті болан. Бірінші орында алай да болса ндіріс жоспарын орындау міндеті ойылан, ал тзеу масаты екінші орына ысырылан;
) сотталандар істейтін ксіпорындары шыаран німдерді сапасы кбінесе тмен болды. Сондытан нарытыэкономикалы арым-атынаса кшкенде онын кбі талапетілмей алды, ксіпорын нім клемін кенеттен тмендетіп алды.Электр, жылу, сумен жабдытау шыындарын тлеуге мндай нім клеміні шамасы келмеді. Тзеу мекемесі ксіпорныны уаттылыы тек 50% пайдаланыла бастады. Ксіпорын бсекелес нім шыаруа аудару шін осымша аржы талап етеді, ал оны табу иын. Тіпті ылмысты-атару жйесін аымдаы аржылауды зі анааттанарлы емес.
Сонымен, тзеу мекемелеріні ксіпорнын жаартуа аржы жо жне оны тапан кезде шыаратын німні сапасы амтамасыз етілетініне кепілдік жо; бас бостандытан айыру орындарындаы адамдар не бойы згеріп трады, оларды кбіні тиісті мамандыы жо. Маманды дегейіні тмендігі, кадрларды згеріп труы, адамгершілік ебекке немрайлы араушылы жне баса кптеген иындытар технологияны сатау, яни жоары мдениетті (ндірісті) амтамасыз ету нім сапасыны кепілдігі мен бсекелестігі болады;
б) барлы уаытта ебек, ылмыс істеген адамдарды тзеуді амалы бола алмайды. Мысалы, ткен кездерде сотталандар ылмысыны сазайын тарттыру шін азап шегуге (каторга) алыса, те ауыр жмыса айдалан болатын. Ендеше, ебек пен ебекті арасында айырмашылыы бар жне оны трбиелеу ммкіндігі де р трлі. рбір адама кез келген ебек жаымды сер ете алмайды. Мысалы, бас бостандыынан айыруа музыкант, яни скрипкашы сотталды дейік. Оны колонияда темір пісіруші, токарь немесе фрезеровшы т.б. болуды тадап алуа мжбр етуі ммкін. Ол, біріншіден, музыкантты олын блдіреді, ал е бастысы міндетті трде ебекке тарту арылы тзегісі келген рекеті арсы нтиже беруі ажап емес.
Жоарыда келтірілген жадайды пайда болмауы шін кы нормаларында сотталандарды ебегін йымдастыруды негізгі принциптері бекітілуі жне оны рлі тере аныталуы тиіс.
Сотталандарды соны ішінде бас бостандыынан айырыландар ебегіні рлі трбиелеу маызымен аяталмайды. Оны олдануды экономикалы, тртіптендіру, сауытыру маызы бар.

Экономикадаы олайсыз жадай, ндірісті лдырауы сотталандарды жмыса орналастыруды иындатып жіберді. азіргі уаытта Республикада пайдалы ебекпен орта тізіммен есептегенде сотталандарды 27% ана жмыс істейді. Ал ол босты мндай криминогенді ортада теріс ыпалын крсетеді, кбінесе ыдыратушылы сер етеді, р трлі ы бзушылыа, соны ішінде ылмыс істеуге ммкіндік береді. Сотталандарды ебегі еркіндігінен айыру орындарында жнге салу мен тртіп сатауды маызды амалы болып есептеледі. ылмысты-атару жйесін аымды аржыландыранда баа мен тлемні (тариф, азы-тлікке жне электр куатына) суін еске алмайды. Жыл бойында жоспарланан бюджеттік аржыны тек жартысы блінеді, ал ол сотталандарды млшерлі тамаына жетпейді. Дрі-дрмек, киім-кешек алуа бюджеттен аша блінбейді деуге болады. Сондытан, сотталандар ебегіні экономикалы маызы - оны экономикалы дадарыс жадайында тзеу мекемелеріні траты жмыс істеуін амтамасыз етіуіне ммкіндік беру жне сотталандарды таам мен бірінші кезектегі керекті тауарлар алуын анааттандыру, ол босатыланнан кейінгі айларда отбасына керекті аражат жинауа кмектеседі.
Адам ы жне сотталандармен айналысу туралы Халыаралы актілер ылмысты жазаны олдануда тжірибе длелдегендей сотталандарды ебегін йымдастыру принциптерін бекітті.

Негізгі принциптеріні бірі - ол сотталандар ебегі, олара азап шектірмеу талабы. Бл жадай азастан Республикасы задарында да белгіленген. Ал азастан Республикасы ылмысты-атару кодексіні жалпы блімі нормаларында бл жадай жанама трде ескерілген.

Азаматты пен саяси ы туралы Халыаралы пакт (8-бап, 3-тарма), сотталандармен айналысуды: Е аз лгісі Ережесі (71-бап, 2-тарма) сотты арарымен стауда отырандарды мжбрлі немесе міндетті трде ебек етуін малдамайды. Сонымен, халыаралы кы актілер - сотталандарды ебек етуіні міндеттілігін таниды, біра сотталандарды міндетті ебек етуіні занда крсетілуін онын мжбрлік ебек екенін білдірмейді. Осыан байланысты азастан Республикасы Конституциясыны 24-бабыны 1-тармаын былай деп жазан дрыс болатын сияты: "Сотты кімімен жазаны теуге сотталандар, дрігер куландыран кш-уаты мен техникалы ммкіндіктеріне сйкес ебек етуге міндетті. Сотталандарды ебегі еріксіз ебек дрежесіне жатызылмайды. азіргі уаытта азастан Республикасы Конституциясыны 24-бабыны 1-тармаында дл емес, былай делінген: "... Еріксіз ебекке сотты кімі бойынша не ттенше жадайда немесе соыс жадайында ана жол беріледі". Халыаралы ы еріксіз ебекке тыйым салады, ал жоарыда айтылан ебекті брі де еріксіз ебекке жатызылмайды. арастырылан азастан Республикасы Конституциясыны нормасы стсіз баяндалан. Ол Республикада еріксіз ебек рсат етілетіндей трізді болып крінеді, ал олар дниежзілік тжірибеде оан жатпайды.

Ебекті міндеттілігі сотталандарды бір атарына таратылмайды. Блар негізінен ебекке жарамсыз немесе ебекке шектеулі жарамды адамдар: зейнеткерлер, I жне II топтаы мгедектер, екікабат йелдер жне емшектегі балалары бар йелдер. Олар егер де дрігерлер тарапынан арсылы болмаса з еркімен ебекке тартылуы ммкін.
Негізге алынатын принципті бірі бойынша сотталандарды ебегі оларды алан мамандыымен байланыстырылуы тиіс. Сонымен бірге халыаралы жаттарды сынуы бойынша ммкіндігіне арай сотталандара жмыс бергенде, босатыланнан кейін адал ебекпен айналысатындай мамандыын ктеретін немесе жаа маманды алатын жмыспен амтамасыз ету керек. Сотталандарды талабын жне оларды маманды дайындыын сол ндірістен пайда табуа ана баындырмау тиіс.
Тзеу мекемесіні кімшілігі, ебекті тзеу амалы ретінде олдана отырып, сотталанны ебегін пайдалананда рбір натылы жадайда оны мінездемесіне арай жекелеп шешуі тиіс. Енбекті міндеттілігі принципі сотталанны жмысты з алауымен орындай алатын ммкіндігімен егер де тртіп пен тзеу мекемесіні басару талабына арсы келмесе, яни белгіленген нормативтік актілер ережесімен тыйым салынан болмаса сай келуі керек.

Тзеу мекемелеріні ішкі тртіп Ережесіні §50 11-тармаына сйкес сотталандарды ебегін пайдалануа тыйым салынады: а) скери блімдерді штабында, жеке рам орналастырылан йлерде, яни арулар мен жаттар тран жерлерінде; ) дрі-дрмектерді есепке алатын, сатайтын, сондай-а беретін жерлердегі жмыстарда жне де жарылыш, уландырыш заттар бар жерлерде; б) ерікті жалдамалы ызметкерлер баынатын лауазымды жмыстарда. Егер де олар мемлекеттік млікті талан-таража саланы, ызмет орнын пайдаланып иянат жасааны, параорлыы шін жне олар талау, тонау, рлы, жалан жаттар істегені; алаяты жасаан ылмыстары, бтенні затына ол сушылыа байланысты болып, сондай-а сот кімімен мндай ытан айрылан болып жазаны теп жрсе сотталандар жауапты материалды пен есеп-бухгалтерлік лауазымды жмыса жіберілмейді.
Бас бостандыынан айыруа сотталандарды ебегін йымдастыруды басты аидаты - ол сотталандармен жмыс істеу дісі, бостанды жадайындаы ебек етуге жаын болып, соан йренуі тиіс. Республика экономикасыны нары атынасына кшуіне байланысты сотталандарды ебек рекеті йымдастыруда тгелдей згерістер енгізу керек.

Республика кіметі дегейінде тзеу мекемесі ксіпорныны мемлекеттік аржыа ебекті пайдалананынан тскен табыстарын аударанда жеілдіктер беру туралы бл ксіпорындарда мемлекеттік тапсырысты бірінші кезекте орналастыру, тзеу мекемесі ксіпорындарыны німдерімен тмен амтамасыз етілген халыты мтажын анааттандыру, бл мекемелерді шаруашылытаы дербестігі туралы мселе шешілуі керек. Сір, р трлі меншіктегі ксіпорындарын кру ажет сияты. Инвесторларды тарту шін тзеу мекемесін салытан босату немесе тзеу мекемелері ксіпорындарына елеулі женілдіктер беру мселесін мемлекет шешуі керек.

Ксіпорнында жмыс жасап жрген жне жасауа тілек білдірген сотталандар шін стау орнында олар кш-куат кбірек жоятын боландытан туір жадай жасалуы керек. Сонымен атар оларды демалыс алуда, мадатауда, таы баса да замен белгіленген жеілдіктер берілуде артышылыы болуы керек. Занны мадатау нормаларын бекітуі адамны таза ебек етуі мен адал табыс табуы талабына мемлекетті дрыс кіл аударуы, тзеу мекемесі кімшілігі мен сотталандарды арасындаы ебек етуді міндеттілігі жніндегі айшылы мселесін болдырмауы керек.

2. азастан Республикасыны ылмысты-атару кодексінде сотталандарды ебекке жмылдыруды йымдастыру туралы жеке тарау берілген. Онда сотталандарды трліше ебекке тарту жнінде біратар баптар берілген. Сотталандарды ебегін йымдастыру лгілерін зерттеу масатында бл за бліміні мазмнынын баяндау орынды сияты. Ол сотталандарды ебек рекетіні келесі трлерін белгілейді:

- тзеу мекемелеріні ксіпорындары жйесінде;
- ылмысты-атару жйесіндегі мемлекеттік ксіпорындарында;
- р трлі меншік нысанындаы мекеме аумаында не сыртындаы ксіпорын объектілерінде;
- мекемедегі жай шаруашылы ызметтерінде;
- дербес ебек ызметімен айналысуды.
Жеке ндіріс рекеті.
ылмысты-атару жйесі мекемелеріні жеке ндіріс рекетіне ндіріс оларды жеке бастауы рекетімен туекел етіп жне занмен белгіленген жауапкершілікке аланы жатады.
ылмысты-атару жйесіні мекемелері жеке ндірістік рекеті іске асыранда мыналара міндетті:
- олар ол ойылан шарттаы міндеттерін орындауа жне азастан Республикасыны задарына сйкес шартты, несиені, есеп жне баса міндеттерді, зге объектілерді жекеменшік ы бзаны, оршаан ортаны ластааны, ебектегі ауіпсіздік жадайын сатамааны, денсаулыа зиян келтіріп ттынушылара німді кезінде ткізбегені шін жауап беруі тиіс;
- жалданып жмыс істеп жрген азаматтарды леуметтік, медициналы жне баса да міндетті трлерімен ауіпсіздендіруді іске асыру, оларды ебек ету рекетіне заа жне ведомстволы нормативтік актілерге сйкес жадай жасап, амтамасыз ету;
- жмыс істеп жргендерге ебекте ауіпсіздік жадайын амтамасыз ету жне оларды денсаулыы мен ебекке жарамдылыына зиян келтірілгенде замен белгіленген тртіппен жауап беру;
- азастан Республикасыны задарымен белгіленген тртіппен бухгалтерлік жне статистикалы есеп жргізіп отыру. Олар мемлекеттік органдара жалпы мемлекеттік жйеде тиісті экономикалы апарларды жинау мен деуді жргізу шін апар береді;
- жерді жне басадай жаратылысты орын тиімсіз пайдалананнан, оршаан ортаны ластаанынан, ндірістегі ауіпсіздік ережесін бзаннан, ызметкерлерді халыты німді ттынушыларды денсаулыын орауда тазалы-санитарлы норма мен талаптарын орындамаудан келтірілген зияннын орнын толтыру;
- жаратылысты орау жне баса да мемлекеттік органдара Республика задарымен ылмысты-атару жйесі мекемелеріні ндірістік рекеті з шеберінде тексеру міндеттеліп, олара апар беріп отыру.
ылмысты-атару жйелеріні мекемелері жеке ндірістік іскерлікті жзеге асыра аландаы ыктары:
- жеке ндірістік рекетін бастап жне осымша тіркеуден ткізбей жргізе беруге;
- жеке адамдар мен занды тлаларды зады ыы мен заттарын, ой мдделері меншігін, аржы ммкіндіктерін шарта отырып пайдалануа;
- з еркімен жабдытаушы мен з німдерін ттынушыларды тадап алуа, оан азастан Республикасы задары крсеткен клемде жне жасалан шарта байланысты баа белгілеуге;
- азастан Республикасыны зандарына сйкес сырты экономикалы рекет жасауа;
- зіні жеке ндірісін басару ісінде кімшілік-кілеттілік рекет жасауа;
- ебек туралы задар мен ведомстволы нормативтік актілерге сйкес жмысшылар мен ызметкерлерді жалдауа немесе шыаруа;
- жеке ндірісте жмыс істейтін ызметкерлерді штатын бекітуге;
- шыарылатын німдер мен барлы міндетті тлемдерді жне ауматы баскару органдары лде ылмысты-атару жйесіні бас басармасы ран арнайы ора бережаты тлегеннен кейінгі алан пайданы жмсауа;
- мемлекеттік леуметтік амсыздандыру жйесіні. медициналы жне леуметтік ауіпсіздігі ызметтерімен пайдалануа;
- Республикалы жне шетел банкілеріні несиесін пайдалануа жне задармен белгіленген ретпен валюта алуа;
ылмысты-атару жйесіні мекемесі жеке ндірістік рекетін з бетімен жоспарлайды жне сотталандар мен амаландара жеткілікті жмыс орнын ру ажеттілігіне, шыаран бйымдарына ттынушыларды талабы мен крсететін ызметіне сйене отырып даму болашаын белгілейді.

 

 

Лекция. Жазаны теуден босату. Тзеу мекемелерінен босаан адамдара кмек крсету жне олара баылау жасау. Шартты трде сотталандара баылау жасау.

1. Р-даы жазаны теуден босатуды негізі.
2. Жазаны теуден алдын ала босатуа сыну тртібі.
3. Жазаны орындауды кейінге алдыру.
4. Жазаны теуді тотату.
5. Р-да жазадан босатылан адамдара баылау жргізу.

 

ылмыс жасады деп танылан адама кім шыара отырып, сот мемлекет­тік мжбрлеу шарасы болып табылатын жне сотталан адамны ыта­ры мен бостандытарынан айыру немесе шектеумен крінетін жаза таайын­дайды.

Жаза таайындау кезнде сот жасалан ылмысты сипаты мен оама ауіптілік дрежесін, кінліні тласы мен жауаптылыты жеілдететін ж­не ауырлататын істі мн-жайларын ескереді. Осы айтылан мн-жайларды біреуіні бар болуы Ерекше блімдегі баптарды санкциялары шеберінде жазаны наты млшерін крсетеді жне жаза масатына жету ммкіндігіне арай жаза таайындалады.
Сонымен бірге, леуметтік ділеттілікті алпына келтіру тріндегі жаза­ны масатына жету шін жазаны мерзімі мен кінліні талылау фактісіні зі де белгілі бір мнге ие болады. Кінліні босату сті жаындаан сайын (мерзімні аяталуы немесе мерзімінен брын) жаза айтарлытай дрежеде теле тседі, леуметтік ділеттілікті алпына келтіру анааттандырылуына байланысты ылмыса деген оамды кзарасты ткірлігі азаяды жне азаматтарды ол туралы мыта бастайды. Осыан байланысты е бастысы жаза телгеннен, масата ол жеткізілгеннен кейінгі жадайда ткенді айта ктеруді ажеттігі жо сияты болып крінеді. Осыдан келіп, за белгілі бір жадайда «сотты кімімен белгіленген мерзіміні туі бойынша сотталан адамды жазаны теуден босату» ретіндегі мерзімінен брын босату мм­кіндігін шешеді.

Жазадан мерзімінен брын босату мселесі аса маызды леуметтік, тр­биелік жне зады мнге ие болады.

Бгінгі материалды жаынан иын жадайдаы мерзімінен брын босату отбасы жайыны, отбасындаы материалды жадайларды, кптеген м­таждыты анааттандыру жне сол сияты мселелерді шешуге ммкіндік туызады. Атап айтанда, отбасына балаларды трбиелеу ісіне араласатын, отбасы мшелерін белгілі бір дрежедет амтамасыз етіп, асырайтын ке немесе шеше оралады. детте, мерзімінен брын босап шыандарды кбісі лайыты мір салтын рады, ебекке араласады, ылмыс жасамауа тыры­сады. лбетте, бан мерзімінен брын босатуды леуметтік негізділігі мен осы институтты пайдалы екендігіне кз жеткізуге болады.
Жазадан мерзімінен брын босатуы ым туралы айтанда, бл жерде кей­бір ыты институт бойынша оны шектеуден аз да болса арылмай ала­тынын сз етуге болмайтын сияты.

Бл трыда зара кейбір шектеулері бар ылмысты жауаптылытан бо­сату, жазадан босату жне жазаны теуден босату сияты ымдар бір-біріне жаын сияты.
Оымысты ытанушылар ылмысты жауаптылы сатысын ш кезеге бледі: біріншісі – айыпталушы ретінде адамды жауапа тартаннан кейін ылмысты іске алдын ала тергеу жргізу кезінде; екіншісі – сот ділдігін жзеге асыру кезінде; шіншісі – жазаны теу кезінде. ылмысты жауап­тылыты блайша ш кезеге блу арастарып отыран босату трлерін шектеу шін айтарлытай маызы бар.

Егер ылмысты жауаптылытан босату бірінші сатыда жзеге асырыла­тын болса, онда адам келесі сатыларды брінен де босатылады. Егер осы­ны соысы орындалатын болса, онда адамны жалпы ылмысты жауап­тылытан босатылатыны туралы сз болады. Мны брі айыпталушыны жасаан ылмысыны рамын талдау, оны ылмысты за баптарыны мазмнымен жне алдын ала тергеу жргізген тиісті органдарды тиісті о­рытындыларымен салыстыру барысында крінеді. Мндай нтиже ылмыс­ты істі негізді трде ысарту жасалуымен крініс табады.
Екінші сатыда, ылмысты іс енді сотта араланда, кінліні ылмыс жа­сады деп тану мен жазаны трі мен млшерін таайындау туралы мселе шешіледі. Сотталушыны осы сатыда босату жазадан босату болып табылады. Бл ылмысты істі барлы материалдарын талдаудан ткізу кезінде сотта­лушы жаза алана дейін сотты оны жазадан босату туралы шешім шыа­руымен тсіндіріледі, яни сот белгілі жадай бойынша жаза таайындамай­ды, керісінше жазадан босату туралы шешім абылдайды жне сотталушы шін жазаны теу міндеті туындамайды, йткені ол таайындалан жо.
шінші сатыда ылмысты жауаптылытан босату сотты таайындаан жазасын теу кезінде жзеге асырылады. Сондытан, бл жерде тек ана сот­талан адамны жазаны наты бір трімен белгіленген ытары мен бос­тандытарын шектелуіне шыдау міндеттерінен босату туралы сз озауа болады.
Бізді арастырып отыран мселеміз жазаны теуден босату болып отыр­андытан, босатуды баса трлері де е бастысы босатуды осы тріне ке­ліп саяды.
Жазаны теуден босатуды ылмысты жауаптылытан босату сияты бір­атар жалпы ерекшеліктері бар. Бларды е басты састытары мынада, адам ылмысты жауапа тарту мен жазаны теуге байланысты туындайтын ажет емес зардаптардан тарады. Сонымен бірге, осы екі жадайда да сз жылмыс жасаан адам жнінде болып отыр ой. Жазаны теуден босату ке­зінде бл сотты кіміні зады кшіне енуімен куландырылатын болса, ал ылмысты жауаптылытан босатуда бл сот-тергеу органдарыны аулысы­мен айаталады.
Е маызды айырмашылытарды бірі босату негізіне байланысты. Кін­ліні ылмысты жауаптылы пен жазадан тек ана ылмысты жауаптылы­ты, соны ішінде жазаны теуді одан рі жзеге асыруды ажеті жо деп саналанда ана негіз бар деп есептеуге болатыны белгілі. Бан егер, мсе­лені шешер кезде адамны ауіптілігі онша емес деген жадайда ана жол бе­ріледі. Мысалы, алаш рет кішігірім немесе орташа ауырлытаы ылмыс жасаан адам, егер ол ылмыс жасааннан кейін айыбын мойындап з еркі­мен келсе немесе ылмысты ашуа жрдемдессе, немесе келтірген зиянды згеше трде алпына келтірсе, ылмысты жауаптылытан босатылуы мм­кін (Р К 65-бабы). Р ылмысты кодексіні бл бабы жазалануа тиісті рекет жасаан адамды ылмысты жауаптылытан босатуды жаа трі бо­лып табылады. Бл жадайдаы босатуды мні ылмысты ізге тсуді, ыл­мысты жауаптылытан босатуды жзеге асыратын органдарды шешім а­былдауында жне сота жгінуі міндеті мен белгіленген жаза шарасына шы­дауында болып отыр.
Мндай шешім тиісті органдарды ылмысты іс озаудан бас тарту не­месе ылмысты істі ысарту туралы аулысымен хатталады.
За ылмысты жасалу фактісін белгілейтін боландытан ылмысты жауаптылытан босатуды бл трі іс жзінде атаушы болып саналмайды, біра ылмыс жасааннан кейін шын кініп айыбын мойындап келгеннен кейін жне оны мінез-лы длелдегеніндей оны оама ауіптілігі жо болуына байланысты ылмысты жауаплыа тартуды орны жо деп санал­андытан оны жауаптылытан босату Р К 65-бабында крсетілген негіз­дер бойынша жзеге асырылады. Зада крсетілгендей айыпталушыны жа­нын сала шын кінуі мыналардан байалады: айыбын мойындап зіні келуі; ылмысты ашуа жрдем крсетуі (ылмыс жасаан арулары мен ралда­рын з еркімен тапсыруы, ылмысты жасалан жерін хабарлауы, рланан млікті айда, ашан жасырыланын крсетуі, ылмыс жасауа баса да атысушыларды крсетуі). Ол сонымен бірге келтірілген шыынды з еркі­мен теумен, блінген млікті жндеумен, жойылан затты орнын дл сон­дай затпен толтырумен, келтірілген моралды нсанды алпына келтірумен, жбірленушіні емделуіне кмек крсетумен жне баса да жадайлармен жзеге асырылады.
Мндай жадайда ылмысты жауаптылытан босатуа жасалаан ылмыс пен оны жасаан адамны онша ауіпті еместігі негіз болып саналады: кіші­гірім немесе орташа ауырлыа жататын ылмысты бірінші рет жасалан­дыы. Жазасын теуден босату кезінде босатылушы адамны жасаан ыл­мысыны ауіптілігі жоары да болуы ммкін.
арастырып отыран бл институтты айырмашылыы сол, ылмысты жауаптылытан босатуда адам лі сотталан жо жне жазасын теп жрген жо. Жазаны теуден босатылушы іс жзінде замен белгіленген бойынша жазаны е болмаанада аз блігін теген болуы керек.
Сонымен бірге ылмысты жауаптылытан босатылатын адам сотталан деп саналмайды да, ал жазаны теудан босатылатын адам сотталан деп ала береді.
Сйтіп, ылмысты жауаптылы пен жазадан босату трлерін арасындаы айырмашылытарды тмендегі шектеулер бойынша крсетуге болады:
1) - шын кінуіне байланысты (Р К 65-бабы);
- ажетті орану шегінен асуына байланысты (Р К 66-бабы);
- жадайды згеруіне байланысты (Р К 68-бабы);
- ескіру мерзіміні туіне байланысты (Р К 69-бабы);
2) - жкті йелдерді жне жас балалары бар йелдерді жазаны теуіне байланысты (Р К 72-бабы);
- ауруа шалдыуына байланысты (Р К 73-бабы);
- ттенше мн-жайларды салдарынан жазадан босату мен жазаны теуді кейінге алдыруа байланысты (Р К 74-бабы);
- айыптау кіміні ескіру мерзімі туіне байланысты (Р К 75-бабы);
- раымшылы жасалуына байланысты (Р К 76-бабы);
- кешірім жасалуына байланысты (Р К 76-бабы);
- кмелетке толмаандара трбиелік сері бар мжбрлеу шараларын ол­дануа байланысты (Р К 81-бабы);
- шартты трде соттауа байланысты (Р К 63-бабы).
3) жазаны теуден босатылатын топтар:
- шартты трде сотталандар (Р К 63-бабы);
- мерзімінен брын-шартты трде босату (Р К 70-б, Р АК 168-б);
- раымшылы жасауа байланысты (Р К 76-б, Р АК 168-б);
- кешірім жасауа байланысты (Р К 76-б, Р АК 168-б);
- жаза мерзімін теуіне байланысты (Р АК 168-бабы);
- іс бойынша атау кімі шыарылан немесе іс жргізуді ысартылуына байланысты сот кіміні кші жойыланда (Р АК 168-бабы);
- жазаны телмеген блігін нерлым жеіл жаза тріне ауыстыруа бай­ланысты (Р К 71-б, Р АК 168-б);
- ауыр сырат немесе мгедектік (Р АК 168-бабы);
- зада кзделген зге де негіздер (Р АК 168-бабы);