Лім жазасы тріндегі жазаны орындауды ыты реттеу.

 

1.лім жазасы тріндегі жазаны орындауды ыты реттеу.
2.лім жазасы тріндегі жазаны орындауды ерекшеліктері жне тртібі.

Р ылмысты кодексіні 49-бабы лiм жазасын олдану негіздерін реттейді.
лiм жазасы - ату жазасы адамдарды аза болуына штасан террористiк ылмыстар шiн, сондай-а соыс уаытында жасалан аса ауыр ылмыстар шiн е ауыр жаза ретiнде белгiленедi, ондай жазаа кесiлген адама кешiрiм жасау туралы тiнiш ету ыы берiледi.
лiм жазасы йелдерге, сондай-а он сегiз жаса толмай ылмыс жасаан адамдара жне сот кiм шыаран стте алпыс бес жаса толан еркектерге таайындалмайды.
азастан Республикасыны Президентi лiм жазасын орындауа мораторий енгiзген кезде, лiм жазасы туралы кiмдi орындау мораторий олданылан уаытта тотатыла трады.
лiм жазасы туралы кiм ерте дегенде ол кшiне енген сттен бастап бiр жылдан кейiн, сондай-а лiм жазасын орындауа мораторийдi кшi жойыланнан со ерте дегенде бiр жыл ткеннен кейiн орындалады.
лiм жазасы кешiрiм жасау тртiбiмен жазаны ерекше режимдегi тзеу колониясында теу арылы мiр бойы бас бостандыынан айыруа немесе жиырма бес жыл мерзiмге бас бостандыынан айыруа ауыстырылуы ммкiн. лiм жазасына кесiлген адамдарды, лiм жазасын орындауа мораторийдi кшi жойылан жадайда, оларды мораторий енгiзiлгенге дейiн тiнiш бергенiне немесе бермегенiне арамастан, кешiрiм жасау туралы тiнiш беруге ыы бар.
Р ылмысты атару кодексіні 165 бабы Р-да лім жазасын атаруды тртібі мен шарттарын крсетеді.лiм жазасына сотталан адамды стауды жадайы оны кшейтiлген кзетпен жне жалыз адамды камерада ошаулаумен амтамасыз етiлуге тиiс.
Сотталушы кешiрiм жасау туралы тiнiш берген жадайда кiмнi орындалуы азастан Республикасыны Президентi шешiм абылдаана дейiн тотатыла трады.
Сотталушы кешiрiм жасау туралы тiнiш беруден бас тартан жадайда тергеушiлiк ошаулау орныны кiмшiлiгi прокурорды атысуымен тиiстi акт жасайды.
Сот кiмiнi зады кшiне енуi, азастан Республикасы Бас прокурорыны адаалау тртiбiмен сотты кiмiне арсылы жасау шiн негiздердi жотыы туралы жне iстi адаалау тртiбiмен арау шiн негiздердi жотыы туралы азастан Республикасы Жоары Соты Траасыны орытындылары, сондай-а кешiрiм жасау туралы тiнiштi абылданбааны туралы хабарлама немесе сотталушыны кешiрiм жасау туралы тiнiш беруден бас тартаны туралы акт лiм жазасы трiндегi жазаны орындау шiн негiз болып табылады.
лiм жазасы туралы кiм ол кшiне енген кезден бастап ерте дегенде бiр жыл ткеннен кейiн, сондай-а лiм жазасын орындауа мораторийдi кшi жойыланнан со ерте дегенде бiр жыл ткеннен кейiн орындалады.
кiм зады кшiне енгеннен кейiн сотталушыны зада белгiленген тртiппен кешiрiм жасау туралы тiнiш беруге ыы бар. азастан Республикасыны Президентi лiм жазасын орындауа мораторий енгiзген жадайда, сотталанны мораторий енгiзiлгенге дейiн не ол олданылан уаытта тiнiш бергенiне немесе бермегенiне арамастан, мораторийдi кшi жойыланнан кейiн де бiр жыл iшiнде кешiрiм жасау туралы тiнiшпен жгiнуге ыы бар.
Ол:
зада кзделген тртiппен ажеттi азаматты-ыты жне неке-отбасылы атынастарды ресiмдеуге;
за кмегiн алуа жне оларды пиялылыын амтамасыз ететiн жадайларда, затыы мен санына шек ойылмай адвокатпен кездесуге;
ажеттi медициналы кмек алуа;
хаттарды шек ойылмай алуа жне жiберуге;
зайыбымен, жаын туыстарымен ай сайын бiр ыса мерзiмдi кездесуге;
дiн ызметшiсiмен кездесуге;
кн сайын затыы отыз минут болатын сейiлдеудi пайдалануа;
тама нiмдерi мен бiрiншi кезекте ажеттi нрселердi сатып алуа ата режимдегi тзеу колониясында сталатын сотталандар шiн кзделген млшерде аша жмсауа ылы.
здерi жнiндегi сот кiмi зады кшiне енген, бiра кешiрiм жасау мселесi шешiлмеген не кешiрiм жасау туралы тiнiшi анааттандырылан лiм жазасына сотталандар жазасын одан рi теу шiн тзеу мекемесiне жiберiлгенге дейiн осы Кодекстi 123-бабында кзделген жадайларда сталады.
здерi жнiндегi кешiрiм жасау туралы тiнiш абылданбаан лiм жазасына сотталандар кiмдi орындау шiн тиiстi мекемелерге жiберiлгенге дейiн осы Кодекстi 127-бабыны 5-тармаында кзделген жадайларда сталады.
лiм жазасы жария етпей ату жолымен орындалады. Бiрнеше адама атысты лiм жазасын орындау рбiреуiне атысты жеке жне згелерi жота орындалады.
лiм жазасын орындау кезiнде прокурор, лiм жазасы атарылатын мекеменi кiлi жне дрiгер болады.
Сотталушыны лгенiн дрiгер куландырады. Сот кiмiнi орындаланы туралы хаттама жасалады, оан осы бапты 2-тармаында аталан адамдар ол ояды.
Жазаны атаран органны кiмшiлiгi кiм шыаран сота, сондай-а сотталан адамны зайыбына немесе жаын туыстарыны бiрiне лiм жазасыны атарыланы туралы хабарлауа мiндеттi. лiктi жерленген жерi туралы туыстарына жерленген кезден екi жыл ткен со хабарланады.
Азаматты хал актiлерiн жазу органына кiмшiлiк белгiлеген лгiде хабарлама жiбередi жне туыстарына оларды луi туралы кулiктi айдан алуына болатын орынды хабарлайды.
Соы жылдары лім жазасын колданатын ылмыстар баыты азая бастады. Одан, валюта ережесін бзаны шін аса кп млшердегі рлаандар, параорлык жне т.б. шыарылып тасталды.
лім жазасы олданылмайтын сотталандар тізімі кеейтілді. Егер де брын лім жазасы ылмыс істегенде 18 жаска толмаан болса, сондай-а ылмыс жасаанда, кім шыаранда жне оны орындау кезінде аяы ауыр йелдерге колданылмайтын болса, енді Жаа задар бойынша бан кмелетке толмаандармен атар, йелдерді бріне жне 65 жастан асан ерлерге олданылмайды.
Халыаралы Конвенция кейбір дрежедегі сотталандара лім жазасын колданбау туралы нормалар сынды. Мны 18 жаса толмаандара атысы бар. Ал, Отстік Кореяда, Бирмада, Зимбабведе, Барбадоста, Суданда таы кейбір елдерде бл - 16 жас, Индияда, Иракта жас шектелмеген. АКШ-ты лім жазасы саталан 37 штаттарында 11-інде е тменгісі - 18 жас, 15 штатында 12-ден 17 жас, ал 11 штат пен федералды аймата - ол тіпті белгіленбеген. 1989 жылды маусымында Кентукки мен Миссури штаттарында кісі лтіргені шін 15 пен 17 жастаы жасспірімдерге лім жазасына кім шыарылан. 1986 жылдан бері АКШ-та лім жазасына барлыы 35 кмелетке толмаандара кім шыарылан. Ал Кубада, Болгарияда жне Мажарстанда бл - 20 жас. Гватемала мен Бутанда 70 жаса, ал Моолияда 60 жаска толандара лім жазасы олданылмайды. Барлы елдерде (Ираннан баска) аяы ауыр йелдерді азаптауа болмайды, ал кейбір елдерде босананнан кейін жаза тарттырады. Румынияда ш жаса дейінгі баласы бар ананы, ал Монолия мен Гватемалада барлы йелдерді лімге жазалауа болмайды.
Кмелетке толмаан жасында ылмыс істегендерге лім жазасын олданбау негізді сияты. Бл уаытта жастар здеріні істеген ылыына тгелдей есеп бере алмайды, мірдегі тжірибесі жеткіліксіз. Кптеген жас адамдар те ызба келеді, оларды психикасы трасыз, мінез-лкын стай алатын леуметгік механизмдері лі орныып болмаан.
Жасы келген адамдара лім жазасын олданбауы адамгершілік жаынан тсіндіруге болады. р трлі себептерге, соны ішінде физиологиялы жаынан аланда, олар лтіруге те сирек барады. (Ал лім жазасы тек осындай ана ылмыса беріледі).
Мндай сотгаландарда айталанба кылмыс кп кездеспейді. Сондытан, бл жастаы сотталандара лім жазасын алдыруды негізі жок.
Ал йелдер ерлерге араанда ауыр кылмысты едуір сирек жасайды. Олара лім жазасын колдануа тыйым салынанша, ондай жаза ота-текте колданылан. рине, мнда за шыа-рушылар жаынан йелдерге деген адамгершілік крінеді.
Бірінші рет азастан Республикасы Конституциясыны 15-бабында ркімні мір сруге ыы бар екендігі бекітілген жне оан оса лім жазасы ерекше ауыр кылмыс жасааны шін е ауыр жаза ретінде замен белгіленеді, ондай жазаа кесілген адама кешірім срау туралы арыздану ыы беріледі делінген. азастан Республикасы К 96-бабында крсетілген адам лтіру кісі лімі жнінде ана емес, сонымен атар оны баса да объектісі адам мірі болып есептелетін кылмыстар жнінде болма.
Зада лім жазасын сатау керек пе, жо па бл жнінде дние жзінде кп айтыс жріп жатыр. Зада сатамау керек дейтіндерді айтуынша мір - дай немесе жаратылыс сыйлаан е ымбатты байлы, сондытан оны адам баласы замен жоюа тиісті емес. Одан баса тзеуге болмайтын жиі кзделетін сот ателіктеріне кп сілтейді.
лім жазасын сатауды жатайтындар кптеген елдерде тек баса біреуді мірін жойан, аса ауыр ылмыстара колданылатынына, сонымен олар ондай ылмыс жасап з мірін адамзат оамынан шыарып тастайтындыына, адамзат арасында тру ыынан айырылатынына сілтейді. Сонымен бірге лім жазасын алып тастауа бара кпшілігіні те-мте карсы екенін де білдіреді.
Кейбір жадайларда лім жазасыны зада боландыы ылмыс тотату рлін атарады, сіресе бас бостандыынан айыру орындарында за мерзімге сотталандарды кылмыс жасаанында; тапсырыс арылы лтірілулерде; полиция кызметкерлері мен скери кызметкерлерге ару рлау масатында шабуыл жасаанда, таы баса жадайларды еске алмауа да болмайды.
Дние жзіндегі кптеген елдерде лім жазасы олданылады. Оны 35 елдерде алып тастаан. Олара кіретіндерді ішінде: Австрия, Австралия, Германия, Дания, Исландия, Колумбия, Нидерландия, Норвегия, Португалия, Финляндия, Швеция, Франция бар. Таы 18 ел соыс уаытында немесе ттенше жадайларда ана лім жазасын олдануды арастыран. Блар - Аргентина, Бразилия, лыбритания, Израиль, Испания, Италия, Канада, Мексика, Швейцария.
26 елдер мен ауматар карап отыран жаза шараларын сатаан, біра 10 жылдан астам мерзім ішінде іске асырмаан. Аырында, 100-ден астам елдерде лім жазасын олданылады.
Дние жзіндегі барлы елдерде лім жазасын олдану ысарып отыран жок. 1965 жылдан бері 50-ден астам елдерде лім жазасы олданылатын ылмыстар саны кеейтілген. 21 елде елді кауіпсіздігіне байланысты кылмыстары шін лім жазасы енгізілген (тышылдык, сатынды, "тнкеріске карсы" немесе ткерісшілдік рекеттері шін).
13 елде лім жазасы терроризм шін, соны ішінде ша айдап кеткендерге, егер де ол кісі ліміне келіп сотырса, аманата аландарды лтіргені шін енгізілген.
21 елде лім жазасын засыз есірткі айналымын жргізуге байланысты кылмыстар шін колданады.
13 елде айтылан жазаны экономикалык кылмыстар шін енгізген (сыбайлас жеморлы, мемлекеттік млікті талан-таража саланы, кеден кызметкерлеріне шабуыл жасааны, арумен тонааны шін).
Шыысты кейбір елдерінде лім жазасы некебзарлар, зорлаандар, гомосексуалистер, мсылман еместер мен мсылман йелдері арасындаы жынысты атынасы, спирт ішімдіктерін ішкені (алдымен ш рет сотталаннан кейін) шін белгіленген.
Кейбір елдерде бл жаза адамды рлап жне онын каза боланы шін белгіленген.
1979 жылы ытайды ылмысты Кодексі лім жазасын 15 ылмыс трі бойынша ылмыс жасаандара енгізді. 1982-1983 жылдары оан таы 14 ылмыс трі осылды.
лім жазасын олданатын мемлекеттер саны оны зада белгілегендерінен аз.
Б-ына лім жазасын колдану туралы мліметтерді 60-70 мемлекеттер береді. 1969-1973 жылдары млімет бергендерді 40%, 1974-1978 жж. - 60%, ал 1979-1983 жж. -71% оны олданан. Сонымен, бл жазаны олданушылар, негізінен адамны жеке басына арсы істелген кылмыстар есебінен сіп келеді.
"Халыаралы раымшылы" йымыны мліметінше 1980-1987 жж. р жыл сайын лім жазасьша 1160-3209 адама кім шыарыланымен, шынында 743-тен 3278 адама дейін жазаланан.

2. лім жазасы - заа белгілі жазаларды ішіндегі е атал шарасы. Сонымен катар мндай істер женіндегі сотты атесі кім орындалып боланнан кейін тзетілуі ммкін емес. Сондытан, адамны дрыс сотталандыыны те ыпты тексеру процедурасы кзделген жне лім жазасын баса жазамен сот тртібімен кімді згерту жолымен, лде кешірім жасау арылы ауыстыру ммкіндіктері кзделген.
лім жазасына сотталан адам шыарылан кімге шаым арыз беруге ккы бар. Тіпті арыз тспеген жадайда да соттауды дрыстыын баылау ретінде азастан Республикасыны Жоары Соты мен Бас Прокуратурасы тексереді. Олар лім жазасыны дрыс олданыланы туралы здеріні орытындысын береді немесе кімге арсылы білдіреді. Сотталанны жне сонымен атар баылау тртібімен арыз берілуі, кімді орындауды тиісті жоары сатыдан жауап алынанша тотатады.
кім зады кшіне енгеннен кейін сотталан азастан Республикасы Президентіне кешірім жасау туралы тініш жібереді. Егер де ол кешірім сраудан бас тартса, ол жнінде тиісті акт жасалып, кімні кшірмесін, йарымды жне баска керекті кжаттарды осып сотталанны кешірім срау мселесін карау шін Президент Аппаратына жіберіледі.
Сотталана тиісті кыты ішінде (олар, яни, тсіндірілген болуы тиіс) атайтыны, ол зада кзделген тртіппен кажетті азаматтык-ыты жне неке-отбасылык атынастарды рсімдеу ммкіндігі. За кмегін алуа жне уакыт затыы мен санына шек койылмай адвокатпен оаша кездесуге кылы. Кешірім жасау туралы барлы арыздар мен тініштер анааттандырылмай, кім кшінде алдырыланы туралы хабарлама тскеннен со жаза бір жыл ткеннен кейін ана орындалады. лім жазасына сотталан адам кшейтілген кзетпен жне бір кісілік камерада сталуы тиіс. Сонымен катар ызметкерлерді де ауіпсіздігі саталуы тиіс.
Сотталандар сейілдеуге камера сайын блек-блек, баса сотталандардан аула, оаша шыарылады. Камера кн сайын тексеріледі, лсін-лсін ыпты тінтіледі. Сотталандарды камерадан шыаруды туысандарымен, діни ызметкермен кездестіруді арнайы ережесі болады, ол сенімді кзетпен жне ызмет істеп жргендермен, кездесуші адамдарды ауіпсіздігін амтамасыз етеді.
лім жазасына сотталана керекті трмысты жадай жасалады, тиісті тсек-орын беріледі. ш рет таматандырылады.
Керек жадайда медициналы кмек крсетіледі. Егер де онда кмек крсетуге ммкіндік болмаса, жадайы бар жерге апарылады.
кім занды кшіне енгеннен кейін лім жазасына сотталандара арнайы лгідегі киім кигізіледі.
Сотгаландара бас бостадыынан айыру орны кітапханасыны газет, кітаптарымен пайдалануа рсат етіледі; хат алып жне жіберуге шек ойылмайды; тама німдері мен бірінші кезектегі ажетті нрселерді сатып алуа ата режимдегі тзеу колониясында сталатын сотталандара белгіленген млшерде акша жмсай алады. лім жазасына сотталандар ебекке тартылмайды.
Сот кіміні зады кшіне енуі азастан Республикасы Бас прокурорыны адаалау тртібімен сотты кіміне арсылык білдіруді негізі жотыы туралы жне істі адаалау тртібімен карау шін негіздерді жотыы туралы Казастан Республикасы Жоары Соты Траасыны орытындылары, сондай-ак кешірім жасау туралы тінішті канааттандырыл-мааны туралы хабарлама немесе сотталанны кешірім жасау туралы тініш беруден бас тартаны туралы акт - лім жазасын орындау шін негіз болып есептеледі.
лім жазасы жария етілмей ату жолымен орындалады. Бірнеше адама лім жазасы орындалатын болса онда рбіреуіне жеке-жеке жне басаларды жоында орындалады.
лім жазасын орындау кезінде прокурор, лім жазасы атарылатын мекемені укілі жне дрігер болады. Сотталанны лгенін дрігер куландырады, ол жнінде хаттама жасалып, оан крсетілген адамдар ол ояды.
Жазаны аткаран органны кімшілігі кім шыаран сотка, сондай-а, сотталанны жаын туыстарыны біреуіне лім жазасыны орындаланы туралы хабарлауа міндетті. лікті жерленген жері туралы туыстарына жерленген кезден екі жыл ткен со хабарланады.
Азаматты хал актілерін жргізу органына кімшілік белгіленген лгіде хабар жібереді жне туыстарына оны лгені туралы кулікті алатын жерін хабарлайды.

 

 

№1 аралы баылау сратары:

Р ылмысты-атару задары:тсінігі, мазмны, масаты мен міндеті.

ылмысты-атару ыыны зге пндермен араатынасы.

ылмысты-атару задарыны кеістік пен уаыттаы кші.

ылмысты-атару задарыны нормалары: трлері мен рылымы.

Мемлекетті ылмысты-атару саясаты жне оны ылмыстылыпен крестегі орны.

Р ылмысты-атару ыыны аидалары.

ділет органдарыны ылмысты-атару жйесі: тсінігі мен рылымы.

ылмысты-атару жйесіні рылымы.

Жазаны орындалу негіздері.

Сотталан скери ызметшілерге атысты Р ылмысты-атару задарыны сері.

Сотталандарды тзеуді негізгі ралдары.

Жазаны теуді орындау негіздерін ыты реттеу жне тзеу тріндегі шараны олдану.

Жазаны теуші адамдарды ыты жадайларыны тсінігі.

Сотталандарды негізгі міндеттері жне ытары.

Жазаны орындаушы мекемелер мен органдар, оларды масаттары мен ызметіне баылау жасау.

Сотталандарды оамнан ошаулауына байланысты жазаларды орындалуы, оларды трлері, масаты, орындалу тртібі.

Айыппл тріндегі жазаны орындау.

Белгілі бір лауазымды атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыру тріндегі жазаны орындау.

оамды жмыстара тарту тріндегі жазаны орындау.

Тзеу жмыстары тріндегі жазаны орындау.

 

 

№2 аралы баылау сратары:

 

Жазаны теген адамдарды ыты жадайлары.

Тзеу мекемелері: оларды трлері мен масаттары.

Тзеу колонияларыны трлері ме масаттары.

Тзеу мекемелерінде сотталандарды блек стау.

Тзеу мекемелеріні, тзеу колонияларыны трлерін сотпен белгілеу.

Режим: тсінігі, амтамасыз ету ралдары, негізгі талаптары.

Тзеу мекемелерінде жазаны теу жадайлары.

Бас бостандыын шектеу тріндегі жазаны орындау.

Арнаулы скери немесе рметті атаынан, сыныпты шенінен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан жне мемлекеттік наградаларынан айыру жазасын орындау.

Млікті тркілеу жазасын орындау.

амауа алу тріндегі жазаны орындауды тртібі жне жадайы.

Бас бостандыынан айыру тріндегі жазаны орындау орындары.

Бас бостандыынан айырудаы сотталандарды топтастыру жне оны жаза масаттарына жетудегі маызы. Тзеу мекемелерінде сотталандарды топтастыруды критерийлері.

Сотталандарды жазаны орындау уаытында тзеу мекемелерін ауыстыру трлері.

Сотталандарды тзеу мекемелерінен ыса мерзімге тысары шыуы.

Сотталандарды ебектерін жне ксіби дайындытарын ыты реттеу.

Тзеу мекемелеріндегі жазасын теуші сотталандара олданылатын мадатау жне жазалау шаралары. Тртіпті асаана бзуды тсінігі. Жазаны теу, сотталан адамны тртіпті асаана бзуын мойындаан жадайда жазаны теу.

Сотталандарды ебектерін жне ксіби дайындытарын ыты реттеу.

Бас бостандыынан айырыландарды дрігерлік-санитарлы жне трмысты-материалды заттармен амтамасыз ету.

р трлі тзеу мекемелеріндегі жазаны орындалуыны ерекшеліктері.

оныс-колонияларында, трмелерде жазаны орындауды ерекшеліктері.

Трмедегі жазаны орындалуыны шарттары жне тртібі.

Трбиелік колониялар, оларды міндеттері, ондаы режимні трлері жне жазаны орындалу ерекшеліктері.

скери ызмет бойынша шектеу тріндегі жазаны орындалуы, сотталан скери ызметкерлерді тртіптік скери блімде стау жне амау.

лім жазасы тріндегі жазаны орындалуы.

Жазаны теуден босатылуды негіздері.

Жазаны уаытынан ерте теуден скери ызметкерлерді, мір бойы бас бостандыынан айырыландарды, кешірімге сынылан сотталандарды, шартты трде сотталандарды, раымшылы актісі бойынша босатыландарды жазасын жеіл жазамен ауыстыруды тртіптері.

Науасына байланысты ерте босатуа сынуды тртібі.

Жкті йелдерге жне жас балалары бар йелдерге жазаны орындауды кейінге алдыру.

Жазасын теуден босатылан сотталандара кмек беру жне оларды баылау.

Шартты трде сотталандара баылау жасаушы органдар жне оны жзеге асыру тртібі.

Сотталандармен айналысу жніндегі халыаралы актілер жне халыаралы ынтыматасты.

 

ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Нормативтік актілер:

1) Р Конституцясы 1995 ж.

2) Р ылмысты Кодексі.

3) Р ылмысты-процессуалды Кодексі.

4) Р ылмысты-атару Кодексі.

5) «Бас бостандыынан айыру мекемесінен босатыландарды кімшілік баылауа алу» Р заы.

6) «Атару ндірісі жне сот орындаушыларды мртебесі» туралы Р заы.

7) «Кдіктілерді жне ылмыс жасаан ылмыскерлерді амауда стау тртібі мен жадайы» туралы Р заы.

8) «Бас бостандыынан айыру мекемесінен босатыландарды кімшілік баылауа алу» туралы Р заы.

9) «Бас бостандыынан айыру туралы жазаны таайындауды кейбір мселелері» туралы Р Жоары сотыны нормативтік аулысы.

Оу дебиеттері:

1) Назарбаев Н.. 2003 жыла ішкі жне сырты саясатты негізгі баыттары туралы. // За газеті. 2001. 1 мамыр.

2) Чукмаитов Д.С. Р ылмысты-атару ыы. араанды. 2011

3) Рогов И.И. азастан Республикасыны ылмысты саясатыны кейбір аспектілері. «азастандаы трмеге амауды альтернативалары» атты халыаралы конференцияны материалдары. Penal Reform International, 2000.

4) Филимонова А.А. азастан Республикасыны ылмысты-атару заы: Оу ралы (кесте). Алматы: ЖМ «ділет», 2001.

5) Селиверстов В.И. ылмысты-тзеу ыы: комментарийлер мен кестелер. М.Затану. 2000.

6) азастан Республикасыны ылмысты-атару ыы. Алматы: Баспа.1997.

7) азастан Республикасыны ылмысты-атару кодексіне комментарийлер. Алматы. Баспа.1999.

8) Чукмаитов Д.С. азастан Республикасыны заы бойынша жазаны орындауды теоретикалы негізгі жйелері. Алматы.Баспа.1999.

9) Балтабаев .Ж. Жазаны орындалуы: Р заы жне халыаралы нормалар. Алматы.Атамра.1999.

10) Чукмаитов Д.С. Рецидивтік ылмысты ескерту жніндегі ылмысты жазаны олдану. Алматы.Баспа. 1997.

11) Пенитенциарлы мселелер бойынша халыаралы жаттарды жинаы. растырушы: Самалдыов М.К. Алматы. Р АЖМ IIМ.1993

12) айыржанов Е.І., Накипов Б. Рецидивтік ылмыстар: алдын-алу жне жадайы, Алматы Р АВСШ ГСК,1996.