Аза халыны жоар басыншылыына арсы азатты кресі.

XVIII асырды басында аза хандыыны сырты саяси жадайы шиеленісті. Туке хан зара тартыстарды уаытша тыйып, тыныштыты алпына келтірген еді. Алайда слтандарды з алдына ошауланып, билік шін кресуі кп замай бірлікті бзды. Жан-жатан: солтстік пен батыстан — Ресей мемлекетіні, шыыстан — жоарларды,отстіктен — Орта Азия хандытарыны саяси ысым жасауы айын аарылды. аза халы шін е басты ауіп — Жоар хандыы тарапынан тнді. 1718 жылды кктемінде Аягз зеніні бойында аза жасатары мен жоар скерлеріні арасында болан ш кндік антгіс рыста азатар жеіліп алды. Оан себеп: білайыр жне айып слтандар здеріні соыс имылдарын келісіп жргізбеді. Осы жылы жоар скерлері Тркістан маында Бген, Шаян жне Арыс зендеріні бойында азатарды таы да ырына шыратан. 1715—1722 жж. жоарларды негізгі скери кші Цин империясы скерлеріне арсы соысып жатты. 1722 ж. Цин императоры Кансиді лімінен со Цеван Рабдан енді басты кшті аза хандыына арсы баыштады. 1723 жылы аза-жоар арыматынасы шиеленісті. ытай мемлекетімен бейбіт келісім-шарта отыраннан кейін жоарлар аза хандыына арсы соыс ашуды шешті. аза хандытарыны саяси бытыраылыын пайдаланып, 1723 жылы кктемде жоарлар 70 мы скермен жеті баыттан аза жеріне ттиылдан басып кірді. Жоарларды шапыншылыын ктпеген, дайындалмаан халы уел баста олара еш арсылы крсете алмады. Жоарлар халыты жаппай ырып, мал-млкін тонады. апыда алан азатар йлерін, мал-мліктерін тастап босып кетуге мжбр болды. аратау мен Арыс іріндегі азатарды кп блігі жауды олынан аза тапты. Алтай ірі толыымен жоарларды олына кшті. аза рулары мекендерін тастап, Сырдарияны ары бетіне арай ашты. Сырдариядан ткен лы жне Орта жз азатарыны басым блігі Ходжентке, Орта жз азатарыны біраз блігі Самарана, ал Кіші жз азатары Хиуа мен Бхара аумаына тті. аза тарихында бл кезе «Атабан шбырынды, Алакл слама» деп аталады. Осы заманнан бізге дейін жеткен «Елім-ай» ні халы барасыны сол жылдардаы м-зарын бейнелейді. 1726—27 жылдары слтандар мен билер аза жерін жаудан азат етуде аза руларыны басын біріктіру саясатын ола алды. Осы баытта Кіші жз ханы білайыр белсенділік танытты. Мшр Жсіп Кпейді жазбаларында 1725 жылы Бхара жатан айтып келе жатан Орта жз азатары Шашалы Жнібекті олбасшылыымен Шбаркл кліні маында жоарларды таландады делінеді. Шкрім дайберділы да бны растайды. Осы жеістен кейін Атасты зені маында кездескен аза сарбаздары жауды тас-таланын шыарды. Бл шайаста білайыр ханны, батырлар тама Есет, тама Жантай, аракерей абанбай, анжыалы Бгенбай олдары бірлесіп жауа соы берді. Шайас болан жер «алма ырылан» деген ата ие болды. Одан кейін азатар Сырдарияны тменгі аысы ана емес, Малжар тауларыны бір блігін жоарлардан азат етті1726 жылы. аратауды отстік беткейіндегі Ордабасы деген жерде ш жз кілдеріні біріккен жиналысы болды. Бл жиына ш жзді хандары — білайыр, білммбет, Смеке, Кшік, Жолбарыс слтандар,Тле, азыбек, йтеке бастаан билер, батырлар атысты. Жиналыс барысында ш жзді басын біріктіріп, жауды аза жерінен уу мселесі талыланды. Жиналыса келгендер жауа арсы біріккен майдан ру керек деп шешті. Сонымен атар аралан маызды мселені бірі — бкіл аза жасаыны олбасшысын сайлау туралы мселе болды. Ордабасына білайыр хан бас олбасшы болып сайланды. аза олыны сардарбегі болып ататы батырларды ішінен анжыалы Бгенбай сайланды. Жоар басыншыларына арсы Отан соысында аза тарихы шін маызы зор шайастарды бірі — Аыраай шайасы. Бл шайас 1730 жылы Балашты отстік-батысындаы Алакл маында орын алды. Аыраай шайасы болан жер 200 шаырыма созылды. азатарды 1730 жылы Аыраай жеісіне арамастан Жоар хандыыны жаа шабуылыны тікелей аупі саталып алды. аза хандытары жнінде барынша агрессияшыл саясат жргізген алдан Церенні (1727—1745 жж.) билік басына келуі мндай шабуылды аупін кшейтті. аза хандытарыны Орта Азия хандытарымен де атынастары шиеленіскен кйінде ала берді. XVIII .ортасында Орталы Азияда маызды згерістер болып тті. Жоарларды азатара арсыжауласты рекеттері алдан-Серен айтыс боланнан кейін Жоар хандыынын з ішінде орын алан оиалара байланысты лсірей тсті. Жоарияны лсіреуімен оны аза жерлерін жаулап алу аупі жойылды.

XVII асырды аяында жне XVIII асырды басында аза оамыны ндіргіш кштері те-мте баяу дамыды, ндірістік атынастар брынысынша патриархатты – феодалды калпында еді. Кшпелі жне жартылай кшпелі мал шаруашылыы кбіне табиатты стихиялы кштеріне байланысты болды. Феодалдыа негізделген туелді мал сіруші шаруаларды ебек німділігі мардымсыз ебек болып ала берді.аза оамыны экономикалы базис-(негізі)-кшпелі мал шаруашылыы азастан территориясында мемлекетті дамуы мен ныаюыны алы шарттарыны жасалуына едуір кедергі болды.Жоар шапыншылыынан туан зор кйзелушілік, малды ырылуы шаруашылы дадарысыны шиеленісуіне келіп соты, мны зі аза хандытарыны билеуші топтарыны арасындаы саяси арама-айшылытарды брыныдан да бетер кшейте тсті. иын жадайдан шыуды жолы жауа йымдасып тойтарыс бету ана бола алатын еді, мны зі болашата аза жздеріні экономикалы жне саяси ыдырауын тотатар еді. Осындай те-мте ауыр сырты жне ішкі саяси жадайда аза хандары мен слтандары жоар феодалдарын тойтару ісін йымдастыруда абілетсіз болып шыты. Туелсіздік жолындаы Отан соысын «арадан шыан» халы батырлары бастады. Оларды арасында Бгенбай, Тайла, Сауры, Малайсары, Жнібек жне баса да батырлар болды. Олар халыты туан елді жат жерлік басыншылардан азат етуге шаырды. Халы жасатарыны бірігіп имылдауы осылай басталды. Кіші жзді батыры Тайла, Орта жзден Бгенбай жне лы жзден Сауры батырлар шыып блар «Атабан шбырынды, Алакл-слама» жылдарындаы кресті аармандары болды. Барлы ш жзді жасатары 1726 жылы бірлесіп имылдаан кезден бастап азатар басыншылара йымдасан трде тойтарыс берді.