Скери линиялар мен екіністерді салынуы – патша кіметіні азастандаы скери отарлау рекетіні басталуы

аза-жоар соысы ызу жріп жатан кезде, патша кіметі Ертіс зеніні бойындаы аймата скери бекіністер шебін салуды одан рі жаластыру ісін ола алды. Бл міндетті орындау шін И.Д. Бухгольцті экспедициясынан баса біратар ылыми- барлау жне скери экспедициялар жіберілді. Оларды А.Д. Бекович-Черкасский 1715—1716 жылдары Хиуа хандыына, И.М. Лихарев 1719—1720 жылдары Ертіс зеніні жоары аысына карай бастап барды.
1716 жылы Ертісті о жаалауында Жмішев жне Омбы, 1717 жылы Железинка, Колбасинская, 1718 жылы —Семей, 1720 жылы — скемен, Черноярская жне Коряковская бекіністері салынды. Ке- йінірек оларды ара-арасында шаын бекініс-амалдар мен редуттар (са-тйек далалы бекіністері) пайда болды. Мндай бекіністерді салыну себебін Сібірдегі орыс кімет орындары Жоар алматарына азатарды шапыншылыынан орану шін, ал азатара жауынгер жоарларды шапыншылыынан орану шін салынып жатыр деп тсіндірумен болды. Ал істі шын мніне келгенде ол бекіністер патша кіметіні Ертіс зені бойындаы жадайын кшейту шін те олайлы плацдарм еді. Ондаы негізгі масат алдаы кезде аза хандыыны аумаын да, жогар онтайшыларыны ол астындаы жерлерді де басып алып, зіне карату болатын. Бл жнінде белгілі орыс алымы Н. Коншин былай деп жазды: «Ертіс бойындагы бекіністер шебі осылай рылды. Оны міндеті о жагалаудагы жерлерді жоарлардан, ал одан со кп замай-а ыргыздардан (азатардан) орау еді».

38) Абылай жне оны билігіні ныаюы.

Орта жз бен лы жздегі жадай аз уаыт тураталаннан кейін XVIII асырды 40-жылдарыны аяына арай таыда шиелініске бастады. ойтайшы Калдан –Серен айтыс болан со Жоарарияда орын алан зара ырыс осы діретті державаны лсіресеуіне жне бкіл ауматаы саяси жадайды шиеленісуіне кеп соты. алыптасан жадайды пайдаланан аза даласыны билеушіері де Жоария мен крші мемлекеттерді істеріні белсене араласа бастады. Орта жз бен лы жзді ресми ханы білммбет болып аланына арамастан, наты билік бірте-бірте ыпалды султан Абылайды олына жинатала берді, ол аза – жоар соыстарыны барысында алыптасан батырлар мен билерді лкен олдауын сйенетін.

Абылай хан 1711 жылы анішер Абылай ханны баласы Ули султанны шаыраында дниеге келген. Оны азан шаырып ойан аты білманср болатын. Жоарлар Тркестанды алып, Ули султанды лтірген кезде, 13 жасар бала млде панасыз алады да, білманср Ораз дейтін лыны арасында жан сатап, банасы бекиді. йпа – тйпа болып жргені шін жрт оны Сабала деп атап кеткен. Болаша хан білманср 1730 жылы ауыл адамдарымен бірге жоарлара арсы шайаса атынасып, зіні асан ерлігі, батылдыымен кзге тседі. Сйтіп, Абылай 30-жылдарды аяынан бастап, елді саяси мірінде тадырлы соыс жне бейбітшілік проблемаларын шешкен крнекті тлаа айналды. Сол арылы Абылай бкіл кш- арайтын жоары билікті ныайтуа жне аза хандыын заа созылан саяси дадырыстан шыаруа баыттады. аза руларыны Абылай тірегіне топтасуы оны Жоарияа арсы белсенді де нысаналы имылдауына кп жаынан кмектесті.Орта жзде Абылай билігіні ныайюына елді отстік шекараларын ныайту жніндегі белсенді ызметі себепші болды. 50-60 жылдарды басында азатарды ырыздармен атынастары ерекше шиеленісіп кетті. Алатауды солтстік жаындаы, Жоария лаыннан кейін азатар да, ырыздар да кз тіккен лы жзді азатары ділетті трде оны з мдделерін ораушы деп біле бастады. Сонымен, 60-жылдарды аяына арай Абылай султан азастанны кпшілігі блігінде жоары билікті ныайтып алды. Орта жз бен лы жз оан толы баынды, Кіші жзді кптеген билеушілерімен ол улеттік ыз алысып, ыз берісу арылы туысты жаынан байланысты болды. Батыр хан мен Ералы султан оны одатастары еді, тіпті Нуралы хан онымен санасуа мжбр болды. бден артайан білммбет ресми трде жоары билеуші болып аланымен, сол кезені зінде-а Абылай ресми хат алысанда хан деп атала бастайды. білмамбет айтыс боланнан кейін ана Абылай 1771 жылы жалпы аза ханы болып жарияланды. Бл бір тутас туелсіз аза хандыын сатауа жасалан соы рекет еді