Кн жйесі. Кн энергиясыны табиаты

Кн жйесі– кннен, жлдызды айналатын тоыз планетадан трады. Кн жйесіні планеталары з кезегінде алып планеталара, лкен планеталара, планеталарды серігіне жне шаын денелерге блінеді. Сондай-а, кн жйесіне трлі мерзімділікпен кометалар жаындап трады.

Кн жйесінде азір 8 планета бар. Бндай шешімді 2006 жылды 24 тамызында Прагада ткен Халыаралы астрономиялы кеесті 26-шы Ассамблееясында абылданан.

Планеталарды арасында аламшарды аыл-есті кілдері тратын жйеде болуы тиісті тртіп орнады.

Кн жйесін зерттеу те заа созылатын шаруа. Кн жйесіні анша пиясы бар екендігін, аншама жаалытар ашылатындыын ешкім толы айта білмейді. пияларды таы бірі лі за уаыттай ашылмай ала бермек, алай дегенмен де Кн жйесіндегі Жер планетасында тіршілік алай пайда болан, баса планеталарда тіршілік атаулы болды ма? лі кнге дейін бл жнінде тек теориялар ана.

 

 

3.1-сурет. Кн жйесі – оны рамы

 

Кн атты ызан газ трізді заттан тратын, Жерден ~1.5108 км. ашытаы космосты дене болып табылады.

Кн радиациясы – бл экологиялы таза энергияны сарылмас жаыртылатын кзі. Кн сулесі аыныны уаты 41023 кВт райды. Кнні химиялы рамы: 81,76 % сутегі, 18,14% гелий жне 0.1% азот.

 

Кнні ішінде здіксіз термоядролы реакция жріп жатады жне р секунд сайын 4 млрд. кг материя космосты кеістікке ртрлі жиіліктегі электромагнитті толын трінде энергиясын таралады.

Элементтерді барлы атомдары дерлік иондалан, плазма кйінде болады.

Плазма – газ, иондалан атом мен молекулалардан 10% кем емес. Яни, плазма иондарды, электрондар мен бейтарап атомдарды немесе молекулаларды оспасы болып табылады. Газды мндай кйі, яни плазмалы кйі Цельсий бойынша ондаан мы немесе одан да жоары температурада пайда болады.

Термоядролы реакциялар, Кн ойнауыны жоары температурасында тетін ядролы реакцияларды солай атаймыз, олар арындылыы жоары гравитациялы кштермен сталатын, сутекті-гелилі плазма ортасында теді.

Жер жадайында плазмадаы термоядролы реакцияларды алу шін алымдар кші жеткілікті болатын магнитті рісті кмегімен шаын клемде стауа бар кштерін жмсауда.

Орталы аймаында сутекті тыыздыы 100 г/см3, ал температурасы Т=13106 К болатын Кн жадайында ядролы синтез есебінен, наты айтанда, трт протонны Н гелийге 4Не2, екі позитрон мен екі нейтриноа трлену есебінен энергия блінуі.

Осы айматы шегінде температура 5000 К дейін тмендейді, ал тыыздыы – 10-5 кг/м3. Конвективті айматы жоары абаты фотосфера деп аталады [19,24,25].

Фотосфераны шекаралары тыыздыыны тмендігіне (~10-4 теіз дегейіндегі ауаны тыыздыы) арамастан наты айындалан. Ол айтарлытай млдір емес, йткені оны райтын газдар атты иондалан жне здіксіз спектрде сулеленуді жтуа жне шыаруа абілетті.

Фотосфера кбінесе кн сулесін шыару кзі болып табылады. Фотосферадан тысары Кн атмосферасы млдір деуге болады жне оны толы кн ттылу кезінде немесе кн дискін клегейлейтін арнайы ралдар арылы баылауа болады. Фотосфераны стігі жаында айтымды абат аталатын, алыдыы бірнеше жздеген километрге созылан барынша салын газ абаты бар. Одан жоарыра ~10000 км. алыдытаы хромосфера аталатынабат орналасан. Бл газ трізді абат, температурасы фотосфераа араанда лденеше есе жоары жне тыыздыы біршама тмен. Орталытан ріректе тыыздыы те тмен жне (10б К) температурасы жоары тж орналасан.

Кнні ішінде секундына 4 млрд/кг материяны энергияа айналдырып отыратын, жне де сутегін гелийге айналдыратын термоядролы тектесулер жреді. Ондаы атомды элменттерді кпшілігі иондалан кйде, ал кнні заттектері плазма кйінде болады.

Плазма – ол молекулалары мен атомдары 10% кем емес шамадаы иондалан газ. Демек, плазма – иондарды, электрондарды, бейтарап атомдарды оспасы болып табылады. Газды, яни плазманы бл кйі он мынан аса Цельсий градуста болуы керек.

Термоядролы тектесу – Кн айнарындаы жретін ыстытыы жоары ядролы реакция ол кнні сутегі мен гелий плазмасыны ортасында жреді, ол гравитациялы кшпен лкен арындылыты стап трады. Жерде алымдар плазмада термоядролы тектесуді алу масатында лкен жмыстар атаруда, ол шін плазманы маызын лкен магниттік рісте жеткілікті лкен кшпен стап тру ажет.

Кнні орталы аймаында сутегіні тыыздыы 100 г/м3, ал ыстытыы Т=13 106 К одан блінетін энергия ядролы синтезді серінен жреді: трт протон сутегіні, гелий ядросында трленуінен 4 Не2 – екі позитрон, екі нейтринодан трады.

 

 

 

3.3-сурет. Кнні ішкі рылысыны слбасы

 

Бл ортаны шегінде ысты 5000 К дейін тседі, ал тыыздыы 10-5 кг/м3-ке те. Аынды ортаны жоары абаты фотосфера деп аталады. Тыыздыыны тмендігіне арамастан фотосфераны шекарасы айын байалады. Бл орта тссіз, себебі оны рамындаы газдар атты иондалан жне здіксіздік спектр сулелерді шыаруа, жтуа абілетті [9, 11, 24, 25].

Фотосфера аймаы кн сулесіні айнар кзі болып табылады. Фотосфераны шегі атмосфераа араанда тссіз сияты, оны кн ттылу кезінде тексеруге немесе кнні кзі блта жасырынанда арнаулы ралмен байауа болады. Фотосфераны стінде алыдыы бірнеше жз километр болатын айматы айналымды абат деп аталатын суы газдардан тратын абат аймаы алып жатыр. Одан жоары алыдаы – 10000 км болатын аймата хромосфера деп аталатын абаты орналасан. Бл ыстытыы жоары газ трізді абат, фотосферамен салыстыранда тыыздыы тмен. Оны жоары бетінде тыыздыы жоары, ыстытыы 106 К болатын тжі абаты алып трады.