Энергоресурстарды баылау жне есепке алатын ралдар

Нарыты атынастарды дамуы энергияларды жне ресурстарды барлы трін отайлы пайдалану ажеттілігін, ндірісті ылыми-техникалы жне йымдастырушылы дегейін экономиканы барлы саласында арттыру, сондай-а, біліктілігі жоары кадрларды дайындау, материалды техникалы, минералды шикізат, ндірістік базаны жне ылыми леуеттерді арттыру ажеттілігін крсетеді.

Ресурс жинау оны сапалы параметрлеріне зиян келтірусіз жне ндірісті абсолютті клемін артырусыз, німні материал жне энергия сыйымдылыын азайтуды негізі болып табылатынын айта кету керек [16,17,24,41].

Магистралды, птерішілік жылу желілерінде, жылу пункттерінде, трлі модификациялы жне р жылдарда салынан йлерді ішіндегі жылу энергиясын жоалту орташа аланда 25 тен 50% дейін ауытып трады. Сумен жабдытау жйелеріндегі суы жне ысты суды жне жылытуды й ішілік желілерді анааттанысыз жай-кйіне арай айтарлытай шыындарыны орын алуы ееркше назар аударуды ажет етеді. Электрлік слбаларды жетілмегендігі мен электр энергиясыны кптеген ттынушыларыны электр шаруашылыыны анааттанысыз жай-кйінен электр энергиясыны шыындары да кіл кншітпейді.

Жылу жне энергиямен жабдытау жйелерін жетілдіру мен дамытудаы негізгі баыттары деп санауа болады:

– энергиямен жабдытау жйелерін орталытандыруды дрежесін масатты трде отайландыру;

– жылу - жне энергиямен жабдытау жйесіні слбаларын жне жабдытарын жетілдіру, сондай-а, энергияны зіндік нын азайту масатында оларды пайдалану дегейін;

– осындай жйелерді автоматы жне олмен реттеу жйесін енгізу, оларды лшейтін жне реттейтін приборлы жне арматуралы аппаратурамен жабдытау.

Электр энергиясы мен энергия тасымалдаыштарды шыындарын есепке алу жйесі жеке ксіпорын шін автономды трде жне есепке алу мен баылауды кп дегейлі жйесіні бір блігі ретінде орындалуы ммкін.

Энергия немдеу бойынша кез-келген шаралардан тсетін тиімділікті наты есепке алусыз баалау ммкін емес, сондытан энергия немдеудегі бірінші маызды баыт есепке алу ралдарын орнату болып табылады. Бл аксиома. рине, трындарды кпшілік блігі, ашаларыны кран арылы канализацияа аып кететінін, ал жылытылмаан терезе арылы – желге кететінін білсе, здеріні отбасылы бюджетін немдейтін болады, яни мемлекет те немдейді.

Трын йге жылуды берудегі жылуды есептегіш рал алыпты былыса айналан. Алайда, тжірибе крсеткендей, оны да атардаы трындарды андай да бір немдеуге ынталандырмайды, йткені наты экономикалы эффект солардан байалмайды. Яни, энергоресурстарды есепке алуды птерлік жеке ралдары ажет .

кінішке орай, азіргі трын йлерде р птердегі бірнеше тік бааналы бырлары бар имаратты жылытуды вертикалды тартпасы олданылады, сол тран кезде есепке алуды дербес ралдарын орнату ммкін емес.

Жобалаушылар мен рылысшылар, есепке алуды ралдарын орнату рылысты айтарлытай ымбаттауына кеп соады деп санайды.

Біра, елдегі трын й-коммуналды шаруашылыты азіргі мардымсыз жай-кйін, энергоресурстар тарифыны дайы суін ескеріп, жаын болашата трындарды коммуналды ызметтерді 100% тлеуіне ауысуы мыты аргумент болып крінбейді. Сонымен атар, азірді зінде нарыта барлы су- жне энергоресурстарды птерлік есепке алуды кпфункционалды ралдары бар жне бндай ралдарды баасы жаа салынып жатан трын йлердегі 1 ш.м. нынан тмен.

Трын й-коммуналды шаруашылы.

ЖЭР (жылуэнергоресурстар) пайдалануды тиімділігін арттыруды жне энергия немдеу потенциалын трын-й коммуналды шаруашылыында жзеге асыруды негізгі баыттары болып табылады:

– немсіз азандытарды жктемесін баса азандатара ауыстырып, оларды жою;

– уаттылыы шаын азандытарды рылысымен жылумен жабдытау жйесін децентрализациялау;

– немсіз азандытарды барынша тиімдісіне ауыстыру, бу азандытарын жмысты су жылытатын режиміне ауыстыру, ыздыру абатын атан жне кйеден тазартуды немді жне ауіпсіз тсілдерін олданумен, реагентсіз моноблокты су дайындайтын ондырыларды ендірумен, азандытарды мазуттан газа ауыстыру арылы, коммуналды азандытарды жмысы тиімділігін арттыру;

– азандытарды отынны жергілікті тріне ауыстыру;

– азандытарда электр генерациялайтын жабдытарады орнату;

– жылу желілерін алдын ала ошауланан бырлармен тсеу;

–азандытарды, жылу желілерін, автоматтандыру жне диспетчерлеуді кешенді жйесін енгізу;

– трын й жне оамды имараттарды жылулыын алпына келтіру ;

– ресурстарды шыынын есепке алу, баылау жне реттеу ралдарын енгізу, птерлер мен трын йлерді ысты, суы су жне газды есептеу ралдарымен жабдытау;

– автомобилді алалы коммуналды клікті газа ауыстыру;

Бірінші кезекте тран шаралар :

– жылу желілерін алдын ала ошауланан бырлармен тсеу;

– зын жылутрассаларды жою, уаттылыы шаын азандытарды рылысымен жылумен жабдытау жйесін децентрализациялау;

– ПК тменгі азандарды барынша немдісіне ауыстыру;

– азандарды жмысты су жылытатын режиміне ауыстыру;

– АБЖ, азандытарды, жылу желілерін, диспетчерлеуді жне мониторингін енгізу;

– сырты жарытандыру желілерін диспетчерлеу;

– сырты жарытандыру желілерін енгізу;

– алаларды сумен жабдытау жне суды бруыны АБЖ жйелерін енгізу;

– ЖЭР ттынуды реттеу жне есептеу ралдарын енгізу .

Энергияны немдеуді негізгі баыттары

Жылу техникасындаы, жылу энергетикасындаы жне жылу технологияларындаы энергияны немдеуді негізгі бірнеше баыт бойынша бадарлау ажет: электрмен жабдытау жйелерінде, жылу алмасу мселелерінде, жылу генерациялайтын ондырыларда, азандытар мен жылу желілерінде, жылу технологияларында, имараттар мен рылыста, сондай-а екінші ресурстарды жне энергияны балама кздерін пайдалану арылы.

Электрмен жабдытау жйелеріндегі энергияны немдеуге жарытандыру жйесі, электротехника жне электроника, электр желілері, электр машиналары мен аппараттары, нерксіптік ксіпорындарды жне трын й-коммуналды шаруашылы нысаналарыны жабдытары мен бырларын электрохимиялы орау жйелері кіреді.

Электр энергиясын немдеу мселесі кп жоспарлы жне минималды ытималды энергетикалы шыындардаы барлы ндірістік уаттылыты максималды тымды пайдалану шін стратегиялы адам керек. Электр энергиясын немдеу амалдары электроэнергиясы шыынын азайтуа баытталан энергияны жинатайтын технологияларды пайдалануа негізделген. Жабдытарды жмысы кезінде шыынды азайтуа ммкіндік беретін рылылар саны аз емес, соларды ішіндегі негізгісі конденсаторлы рылылар жне жиілікті–реттелетін жетектер болып табылады.

Жылу алмасу мселесіндегі энергияны немдеу жылу ткізгіштік, конвективті, сулелі жне крделі жылу алмасу задарына негізделеді.

Жылутехника – табии кздер энергиясыны жылу, механикалы жне электр энергиясына трленуіні теориясын жне техникалы ралдарын, сондай-а, жылыту, желдету, ысты сумен нерксіпті жне технологиялы ажеттіліктерін амтамасыз ету шін жылуды пайдалану теориясы мен ралдарын зертттейтін білім саласы.

Энергияны немдеу жылу алмасу аппараттарындаы, трлі шектегі жадайларда стационарлы жне стационарлы емес жылу ткізгіштердегі, ішкі жылу блудегі жне сзгіні болуында, жылу мен газ арасындаы сулеленумен жылу алмасу, айнау жне конденсациямен жылу берілісіні арындылыы мселесін арастырады.

бырларды ошаулауыны жай-кйін жедел ашытан баылау (ЖБ) жйесімен жабдытаанда, конструкцияны сенімділігі арта тседі. азіргі кезде, астанада пенополиуретанды ошаулаыш жйесі жо жаа бырлар ЖБ пайдалануа жіберілмейді.

Жылуды энергиясны баса трлеріне жне жылу алмасуа трленуіні задарын білу ртрлі жылу, жылу генерациялайтын жне жылу технологиялы ондырыларды, жылу озалтыштары мен ысымдауыштарды жмысыны негізін танып-білуге ммкіндік береді.

Жылу генерациялайтын ондырылардаы энергияны немдеу бу жне су жылытатын азанды агрегаттарын, электродты азандарды, гелиоондырыларды, геотермалды ондырыларды, жоятын азандарды, жылу-сорылы ондырыларды есептеу мселелерін амтиды. Жылу генерациялайтын ондырыларды (ЖГ), жану, жылу балансын, жанатын камераларды, ыздыруды конвективті абатын, отын шыынын есептеу дістері мен жылу генераторыны барынша немді жне энергияны жинатайтын нсасын тадап алуа ммкіндік береді.

Жылу генерациялайтын ондырыларды классификациясы мен рылысы, бу, су жылытатын, электродты азандар, гелиоондырыларды шолу, азанды агрегаттарды, жанатын рылыларды, су дайындау жабдытарын пайдалану мселесі, арматура, баылау-лшеу ралдары мен автоматика жйелері монографияларда наты сипатталан.

4. ндірістік жне жытылу азандытарындаы энергияны немдеу жылумен жабдытауды жабы жне ашы жйелеріне арналан азандытарды тымды жылу слбаларын жобалауа жне есептеуге, бу жне су жылытатын азанды ондырыларды жмысы кезіндегі энергоресурстарды немдеуге, азандытаы суды немдеу мен азандытарды пайдалану барысында энергоресурстарды реттеу, баылау, басару жне немдеуді замана сай ралдарын пайдалануа негізделеді.

Бу жне су жылытатын азандытары бар ндірістік-жылыту азандытарыны жылу слбалары жмысыны негізгі ережелерін жне дістерін жасау, жылуэнергетикалы жабдытарды есептеу жне тадау (жылу алмастырыш, сорылар, тартылым рлейтін машиналар жне т.б.), жылу жктемелерін жне отын шыынын анытау оларды жмысыны барынша немді жне энергияны жинатайтын нсасын тадап алуа ммкіндік береді.

5. Жылу желілеріндегі энергияны немдеу жылумен жабдыттау жйелеріне арналан суды сапасын арттыру, жылу пункттерінде замана сай жылу алмастырыштарды олдану, су шыыны мен жылу есептеу ралдарын орнату, жылумен ошаулауды замана сай технологиясын олдану, температура жне шыын датчиктері бар араластырыш ондырыларда элеваторлы тйіндерді ауыстыру мселесіне атысты.

азіргі кезде жылу энергиясын ндірушілер мен ттынушылар, кімшіліктер мен ксіпорындар арасында, ттынушыларды андай жылу уаттылыында жылумен жабдытауды орталытандырылан немесе децентрализацияланан жйесін олдануды айсысы немдірек болатыны туралы экономикалы негіздеме келтіріп, зара келісімге келу ажет.

6. Жылутехнологияларда энергияны немдеу жылу энергиясы ндірісінде, берілісінде немесе немдеуде, жылу балансында, жылу беру дерісін арындандыруда, жылуды беруде, отынды жауды замана сай тсілдерінде, бутурбиналы, газтурбиналы, салындату ондырыларын, жылу сорыларын жне жылу бырларын олдануда, тиімді жылу ошаулауды энергетикалы отайландыру критерилерін жасауды, техникалы-экономикалы крсеткіштерді есептеу дістерін жасауды амтиды. рекеттегі жылутехнологиялы жйелерді модернизациялау мен жаасын жасау замана сай технологиялы, энергетикалы, ылыми-дістемелік жне йымдастырушылы негіздемелер базасында ана ммкін болма.

7. имараттар мен рылыстардаы энергияны немдей жылыту, желдету жне ауаны кондициялау жйелеріндегі жылуды немдеуге негізделеді.

имараттар мен рылыстардаы энергияны немдеуге трлі рылылар кіреді: желдетілетін сырты абыралар, желдетілетін терезелер, ш абатты немесе жылу шаылыстыратын (инфраызыл сулеленуде) шынылау, сырты абыраларды осымша жылытылау, жылыту ралдарыны ары жаындаы абыраларды, шыныланан лоджияларды жылумен ошаулау. Сонымен атар, имараттар мен рылыстардаы энергияны немдеу шін гелиоондырылардан ауамен жылытуды олдануа болады, сондай-а жылу-сорылы ондырыларды жне тменгі потенциал энергиясын пайдалануа болады (конденсат, су, ауа).

нерксіптік имараттар мен рылыстарда осыан осымша газбен инфраызыл сулелендіргіштерді, жылытуды мезгілдік режимін, жмысты аладарды аланы жоары аймаындаы рециркуляцияланан ауаны жылуымен жергілікті жылыту, ауаны тікелей буландырып салындату, айналатын регенеративті ауамен жмыс істейтін жылуды жойышты пайдалануа болады.

8. Энергияны балама кздерін (дстрлі емес жне жаартылатын) пайдалану арылы энергияны немдеу кн коллекторларын жне электр станаларын, жылу сорыларын, гелиоондырыларды, фотоэлектрлік жне жел энергетикалы ондырыларды олдануа негізделеді.

9. Екінші энергоресурстарды (ЕЭР) олдану есебінен энергияны немдеу жанатын, жылу жне арты ысымды ЕЭР пайдалануды ажет етеді. Жанатын-кміртекті шикізатты термохимиялы деуді технологиялы процестеріні алдытары, алалы жне ауыл шаруашылыты жанатын алдытары. Жылулы – белгілі бір жадайларда жылуды белгілі бір млшерін блетін жылу тасымалдаыштар. Арты ысымды ЕЭР–арты ысымнан технологиялы аппараттардан шыатын жне баса жылу тасымалдаыша оршаан ортаа жіберуден брын жинаталан потенциалды энергияны бір блігін беруге абілетті газдар мен сйытар.

ЕЭР олдану есебінен энергияны немдеуге жанып шыан газдар мен ауаны жылуын жою, контактілік жылу алмастырыштарды орнату, салындату ондырыларын суды жылытыш ретінде пайдалану, бу генераторларыны жылуын жне конденсатты екінші реет айнау буын пайдалану, кептіретін агентті рециркуляциясы кіреді.

Энергияны немдеу міндеттерін шешу шін жылутехникада, жылуэнергетикада жне жылутехнологияларда энергияны немдеу технологиясы мен жабдытарын жобалау жне пайдалану принциптерін игерген біліктілігі жоары мамандар ажет.

азіргі кезде, компьютерлік технологиялар мен бадарламалы амтама заманында, рбір йым мен ксіпорында энергияны немдеу бадарламасы жне инженерлік жабдыты кешенді диспетчерлеу жйесі керек.

Инженерлік жабдыты кешенді диспетчерлеу жйесіне кіреді:

• технологиялы параметрлерге жне бірегей апаратты кеістікке атынауды амтамасыз ететін компьютерлік жне бадарламалы амтамасы бар диспетчерлік пункт;

• температураны автоматты реттегіш, жылу тасымалдаышты шыынын, жылу энергиясын есептейтін, быр суын пайдалануды есептейтін датчиктері бар энергиялы тиімділікті жылу тораптары;

• барлы ттынушыларды электр энергиясын пайдалануын есепке алу; жарытандыруды баылау жне басару;

• газдануды, су басу жне блмелердегі ртті индикациясы.

Инженерлік жабдыты кешенді диспетчерлеу жйесінде трлі метрологиялы сипаттамалары мен функциялары бар энергоаудит зертханасы болуы тиіс.

Энергоаудит зертханасыны функционалды рамына баылау-лшеу ралдары (Б) мен трлі метрологиялы сипаттамалары бар автоматтандыру ралдары кіруі тиіс:

• су жылдамдыы мен температурасын, желдету жйелеріндегі ауа ылалдыы мен температурасыны лшегіш- реттегіштері;

• жарытандыруды, шфазалы, бірфазалы жне жоарывольтті жйелерін лшегіш;

• О2, СО2, СО, NОх, Н2, СН4 рамын, жанатын ттінді газдардаы ысым мен температураны лшегіш;

• озалмалы элементтерді айналым жылдамдыын лшегіш;

• кондициялау, жылыту жне ысты сумен жабдытау, аынды жне сорылы желдету жйелеріне арналан контроллерлер;

• технологиялы жабдытар мен тоазыту машиналарына, жылу ылалды деу ондырылары мен пештерге арналан контроллерлер;

• есептеуіштер, таймерлер, шыынды лшегіштер;

• сорыларды басаруа арналан ралдар, дегей сигнализаторлары;

• термотрлендіргіштер, оректендіру блоктары мен кіріс/шыыс модулдері;

• деректерді жинау жне термографиялы зерттеулер ткізу ралдары, адаптерлер мен интерфейс трлендіргіштерін оса аланда RS-232/RS-485 немесе SCADA-жйе.

 

ДЕБИЕТ

 

  1. Агеев В.А. Нетрадиционные и возобновляемые источники энергии. Курс лекции.-МЭИ., 2004.

2. Андрианов В.Н., Быстрицкий Д.Н., Вашкевич К.П. и др. Ветроэлектрические станциии.–Л.: Госэнергоиздат, 1960.

3. Актинометрический ежегодник. ГГО им. Войекова Л.: Гидрометеоиздат., 1961-1968.

  1. Атлас энергетических ресурсов/Под ред. А.В. Винтера, Г.М. Кржижановского, Г.И., 2000.
  2. Аль-Оран Б.Ф., Ахмедов Ф.А., Захидов Р.А., Муминов Р.А., Автономные фотоэлектрические установки в условиях жаркого климата. - М.: Гелиотехника, 1994.
  3. Бекаев Л.С., Марченко О.В., Пинегин С.П. и др. Мировая энергетика и переход к устойчивому развитию. Новосибирск: Наука,2000.

7. Бекман У., Клейн С., Даффи Дж. Расчет солнечного теплоснобжения. – М.:Энергоиздат, 1982.

  1. Бурман А.П. и др. Основы современной энергетики. – М. МЭИ. 2002.

9. Безруких П.П., Арбузов Ю.Д., Борисов Г.А. и др. Ресурсы и эффективность использования ВИЭ в россии: -Сенкт-Петербург.,2002.

10. Биомасса как источник энергии. Пер с англ. /Под ред С. Соуфера, О. Заберски. – М: Мир, 1985.

11. Васильев Ю.С., Мухаммадиев М.М., Елистратов В.В. Возобновляемые источники энергии и гидроаккумулирование. Учебное пособие. - СПб.: СПб ГТУ, 1995.

12. Васильев А.М., Лансман А.П. Полупроводниковые фотопреобразова-тели. М.: Сов. Радио, 1971.

13. Веденев А.Г., Маслов А.Н. Сторительство биогазовых установок.

Бишкек, 2006.

  1. Виссарионов В.И., Волшаник В.В. Использование волновой энергии.

Москва, 2002.

15. Ветроэнергетика: Новейшие разработки/Под ред. Д.де Рензо. –

М.:Энергоатомиздат, 1982.

  1. Гелетуха Г.Г., Кобзарь С.Г. Современные технологии анаэробного сбраживания биомассы/Экотехнологии и ресурсосбережение. – 2002.
  2. Гриценко А.И. Нетрадиционные возоюновляемые источники энергии.

– М.: ВНИИГАЗ. 1996.

18. Гидрогеометирические ресурсы юга и северо-востока Казахстана. Н.М.Бондаренко, М.С. Ким, С.М.Мухаметжанов и др.–Алма-Ата: Наука, 1988.

  1. Даффи Д.А., Бекман У.А. Тепловые процессы с использованием солнечной энергии. М.: Мир, 1977.
  2. Дубровский В., Виестур У. Метановое сбраживание сельскохозяйств-енных отходов. Рига.:Зинатне, 1988.
  3. Жабудаев Т.Ж. Гидроэнергетические установки. Бишкек, 2009.
  4. Колтун М.М., Полисан А.А., Шуров К.А. Солнечные элементы и батареи. Итоги науки и техники. Сер. Генераторы прямого преобразо-вания тепловой и термической энергии в электрическую.М., 1989.
  5. Койшиев Т.К. Математическое моделирование и автоматизация

проектирования оптических систем солнечных электростанций/

Алматы., 2004.

  1. Койшиев Т.К. айта жаырылатын энергия кздері/ Алматы., 2001.
  2. Койшиев Т.К. Жаыртылатын энергия кздері/ Алматы., 2013.
  3. Концепция развития и использования возможностей малой и нетрадиционной энергетики в энергетическом балансе России. М.: Мин-ство топлива и энергетики РФ, 1994.
  4. Климотологический справочник СССР: Метереологические данные за отдельные годы. Солнечная радиация и солнечный баланс. Л.: Гидрометеоиздат., 1964.
  5. Лидоренко Н.С., Рябиков С.В., Стребков Д.С. Преобразование солнечной энергии. - М.: Наука, 1985.
  6. Лидоренко Н.С., Евдокимов В.М., Стребков Д.С. Развитие фотоэлектрической энергетики. М.: Информэлектро, 1988.
  7. Локшин Б.А. Использование геотермальных вод для теплоснабжения. М.: Стройиздат, 1974.
  8. Ломова, т.1, часть 2. Топливные ресурсы. М.: Л.: ОНТИ – Госэнергоиздат, 1995.
  9. Новые и возобновляемые источники энергии. Импакт № 4. М., 1988.
  10. Обрезков В.И. «Возобновляемые нетрадиционные источники электроэнергии» - М.: Энергия, МИЭ, 1987.
  11. Раушенбах Г. Справочник по проектированию солнечных батарей. - М., Энергоатомиздат, 1983.
  12. Садыков.К. Использование энергии ветра. – Алма-Ата: Кайнар, 1961.
  13. Системы солнечного тепло- и хладоснабжения / Под ред. Э.В.Сарнацкого, С.А.Чистовича. М.: Стройиздат,1990.
  14. Сибикин Ю.Д., Сибикин М.Ю. Технология энергосбережения. Учебник. М.: Форум-Инфра-М. 2006.
  15. Справочник по климату СССР. Вып. 3. Ветер. – Л: Гидрометеоиздат, 1966.
  16. Тарнижевский Б.В., Алексеев В.Б., Кабилов З.А., Абуев И.М. Солнечные коллекторы и водонагревательные установки // Теплоэнергетика. 1995. № 6.
  17. Тарнижевский Б.В., Абуев И.М. Технияческий уровень и освоение производства плоских солнечных коллекторов в России // Теплоэнергетика. 1997. № 4.
  18. Твайделл Дж., Уэйр А. Возобновляемые источники энергии. – М: Энергоатомиздат, 1990.
  19. Тлеуов А.Ч., Тлеуов Т.Ч. Исползование нетрадиционных видов энергии в Казахстане. – Алматы: Білім, 1998.
  20. Термальные подземные воды, справочник. М., 1998.
  21. Использования возобновляемых источников энергии С.-Пб.

Наука. 2002