Пестицидтер жне оларды классификациясы
Атты сер ететін уландыргыш заттар жне оларды сипаттамасы туралы азаша реферат
Жоспар
1) Кіріспе
2) Негізгі блім
Улаыш заттар
Ластауыштар
3) орытынды
Улаыш заттар (УЗ) химиялы аруды негізін райды. Химиялы аруды серінен адамдар мен малдарды жаппай заымдануы болан аума химиялы заымдану ошаыдеп аталады.
УЗ заымдау серіні белгілі ерекшеліктері бар. Олар ыса мерзімде адамдар мен малдарды жаппай заымдандыруы ммкін. УЗ тек ауматы ана емес, сондай-а жер стіндегі ауа абатын да заымдайды. Бу (газ) тріздес кйде, тман трінде УЗ имараттара, ымталмаан ораныс панаханаларына еніп, адамдарды заымдайды. УЗ заымдаыш серін бірнеше саат, тулік, апта бойында сатайды.
УЗ тыныс алу органдары арылы, тері лпалары мен кілегейлі абытар арылы, сондай-а УЗ-мен заымданан тама пен су арылы асазан-ішек жолдарымен организмге ткен кезде адамдарды заымдайды.
Осы заманы УЗ организмге тек теріні заымдалан бліктері арылы ана емес, сондай-а киім арылы да заымдауа абілетті. Заымдау серіні ткірлігі, улануды жылдам жне ауырлануы организмге тскен УЗ-ны улаыш асиеттері мн санына, УЗ-ны тсу жолдарына, оны олдану дістері мен ралдарына, метеорологиялы жадайлара, сондай-а организмні жй-кйіне байланысты.
Зілзала, ндірістік авариялар болан уаытта, осы заманы заымдау ралдары олданылан кезде химиялы заымдау ошатары атты сер ететін улы заттарды (УЗ) ыдыстарыны ирауы нтижесінде пайда болуы ммкін.
Улаыш заттарды жіктелісі
Барлы УЗ организмге улылы серіні сипаты бойынша мынадай топтара блінеді:
жйкені жансыздандыратын УЗ — фосфорорганикалы заттар
(ФОЗ) тобы — зарин, зоман, V — газдар;
жалпы улаыш сері бар УЗ — кгілдір ышылы, хлорциан;
теріні рысуына сер ететін УЗ — иприт, люизит;
тншытырышты сердегі УЗ — фосген, дифосген;
кзді жасын аызатын жне тітіргендігіштік сері бар УЗ — хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ (си-эс);
психохимиялы сер ететін УЗ — ДЛК жне В2 (би-зет) лизергин ышылыны диэтиламиді;
Улылы серін анытау уаытына байланысты жылдам сер ететін УЗ (зарин, зоман, V -газдар, кгілдір ышылы) жне баяу сер ететін УЗ болып блінеді (иприт, фосген).
УЗ улылы жіктелісі бойынша былай блінеді:
лімге шырататын — (зарин, зоман, V — газдар, кгілдір
ышылы, иприт, люизит, фосген);
уаытша есті тандыратын — ДЛК, В2;
тітіркендіретін — хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ.
УЗ тзімділігі бойынша тзімді жне тзімді емес болып блінеді. Тзімді УЗ-а иприт, заман, V — газдар жатады, олар жерді бірнеше сааттан бастап бірнеше туліктерге дейін, кейде тіпті айлар бойы заымдайды. Тзімді емес УЗ-а заымдаыш сері бірнеше минуттан бір саатта дейін созылатын заттар жатады (кгілдір ышылы, фосген).
Халыты радиациядан орау радиациялы ауіп туралы хабарды, жымды жне жеке ораныс ралдарын, радиоактивті заттармен ластанан аумата зін-зі стау тртібін, азы-тлік пен суды радиоактивті ластанудан орауды, медициналы жеке ораныс ралдарын пайдалануды, ауматын ластану дегейін анытауды, халыты сулеленуін дозиметрлік баылауды жне радиоактивті ластанан азы-тлік пен суа сараптама жргізуді амтиды.
Хабарлау дабылы бойынша ТЖ жне А органдарыны апаратын тындааннан кейін халы панаханаа жасырынуа тиіс.
Радиациялы заымданудан сатану жеке дрі-дрмек обдишасындаы радиациядан орау ралдарымен жргізіледі.
Жеке дрі-дрмек обдишасы з-зіне жне дара кмек кр-сетуге жне ткіш радиациямен, улаыш заттармен жне бактериал-ды ралдармен заымдануды алдын алуа арналан. Ол меди-циналы ралдар тратын массалы пеналдарды орналастыруа арналан жеті ясы бар орапшадан трады.
АИ-2 пластмасса орапшасындаы ялар бойынша блінген медициналы ралдарды жиыны. Клемі — 90x100x20 мм, массасы -ІЗкг.
обдиша яларында мынадай медициналы ралдар орналас-ан:
-1.я- резервтік, ауруды басатын дрмектрі бар шприц-ттікті салуа арналан. Сйек сынанда, лкен жараат алан жне дене кйген кезде пайдаланылады.
~ ьізыл тсті пеналды (фосфорлы-органикалы заттара
арсы антидот таблеткалары). Заымдану ошаына шыарды алдында жеке сатандыру дрмегі ретінде бір таблеткадан пайдаланылады. Алашы заымдану пайда болан кезде таы бір таблетканы абылдайды.
— 3 я — лкен а пеналды № 2 бактерияа арсы дрі-дрмек,
таблетканы асазан-ішік ауруы кезінде радиациялысулеленуден
кейін абылдайды алашы туліктерде жті таблеткадан
абылдайды, екі жне ш кннен кейін тулік сайын трт таблеткадан.
-4я- алызыл тсті екі пеналда II радиациядан орау дрмегі, барлыы 12 таблетка. Таблеткаларды сулелену басталаннан — 60 мин брын радиоактивтік заымдану ауіпі кезінде жеке сатандыру шін абылдайды. Бірден, 6 таблетка абылдайды. 6 таблетканы айта абылдауа тек 5-6 сааттан кейін рсат етіледі.
— 5 я — екі а пеналда, кеінен олданылатын антибиотик 11
бактерияа арсы дрі-дрмек барлыы 10 таблетка. Таблетканы
жараланан жне кйген кзд абылдайды — алашыда 5 таблет-
кадан, ал 6 сааттан кейін таы да 5 таблеткадан.
-_ 6 я — а тсті пеналда № 1 радиациядан орау дрмегі. Таблетканы адам радиоактивті затпен заымданан аумата жайылан сиырды стін ішкен жадайда абылдайды 10 кн бойында кн сайын бір таблеткадан. Барлыы 10 таблетка.
— 7 я — кк тсті пеналда суа арсы дрі-дрмек, барлыы 5 таблетка. Бас сыдырыланда, атты соы тигенде жне контузия аланда сулені бастапы сері кезінд бір таблеткадан абылдайды.
Радиация шырау ауіпіне байланысты жергілікті жерде ра-диациянын жоары дегейі боландытан алашы медициналы к-мекті крсетуге болмайды. Бл жадайда з-зіне жне з ара кмек крсетуді, заымданан ауматаы зін-зі стау тртібін сатауды маызы зор.
8 жаса дейінгі балалара толы дозада беретін № 1 радиа-циядан орау ралын оспаанда АИ-2-дегі медициналы рал-дарды бір рет абылдауа ересектерге 1/4, 8-15 жастаы балалара 1/4 дозасын береді.
Радиациялы заымдану ауіпін алу ауіпіне байланысты жергілікті жердгі радиация дегейіні жоарлыына орай халыа медициналы кмек крсетуге болмайды. Бл жадайда зардап шегуші халыты з-зіне жне зара кмек крсетуіні, заымданан аумата зін-зі стау тртібін сатауды маызы зор.
Радиациялы заттармен уланан аумата тама ішуге, ластанан су кздерінен су ішуге, жерге жатуа болмайды. Халыты азы-тлік пен тама даярлау тртібін Азаматты ораныс органдары жерді радиоактивті ластану дегейін ескере отырып анытайды.
Иондаыш сулеленумен заымданан кезде алашы кмек жылдам крсетілуге тиіс. Бірінші кзекте одан рі сулеленуді жояды немесе барынша азайтады. Бл шін радиациялы затпен заымдалан аумаа, киімге ішінара дезактивация жне теріні ашы жеріне ішінара санитарлы тазалау жргізеді, бдан кейін заымдау-шыны радиациялы зат тпеген панаханаа (радиацияа арсы нме-се жай панахана) жеткізеді. Заымданан жерде болан кезде зардап шегуші жеке ораныс ралдарын киюге тиіс.
Радиоактивті заттар заымданушыа тамапен немесе су ары-лы ткендігі туралы кмн болса, оны шыару шін шаралар абылдау ажет. Бл шін заымданушыа ацорбент береді (25-30г. активтелген кмір, ккірт ышылды барий — 50г.) береді; ацорбнт радиациялы затты маталуына ыпал етеді жне мны ана туіне кедергі келтіреді. 15-20 минуттан со су беріп, асазанды шаяды жне стырады. Бдан кейін ацорбентті айта ішкізіп, оан тыныштан-дырушы дрі-дрмек беру ажет.
Ядролы заымдану ошаынан (радиоактивті заымдану ошаы-нан) шыаннан кейін ішінара дезактивация мен санитарлы таза-лауды ммкіндігінше жылдам жргізу керек: дзактивация кезінде -киімнен, ая киімнен, жеке ораныс ралдарынан; РЗ тседі сани-тарлы тазалау кезінде денені ашы жерлері мн кздін кілегейлі абыын, ауыз бен мрынды жабады.
Ластаушы — оршаан ортаа сер ету млшері табии дегейден жоары субьектілер (физикалы агент, химиялы зат, биологиялы тр). Ластану кез-келген агентпен болуы ммкін. Тіпті е таза агент те ластаушы болуы ммкін, яни, ластаушы дегеніміз табиатты з тепе-тедігінен шыуына алып келетін фактор.
Жоарыда айтыландай, шыу тегі бойынша ластану табии жне антропогенді (адамны атысуымен) болып келеді. Табии ластану — табии, детте лкен апаттар, зілзалалар (жанартау атылауы, жер сілкіну) нтижесінде пайда болады.
кінішке орай, нерксіпті дамуына байланысты оршаан ортаны ластануы антропогендік ластану болып отыр. Оларды з кезеінде жергілікті жне аламды деп блуге болады. Жергілікті ластану нерксіп айматарында немесе ала тірегінде болуы ммкін. аламды ластану лкен ашытытара тарап биосфералы процестерге, Жерге сер етеді. Антропогендік ластану адам атысуымен, олардын тікелей немесе жанама сер етуінен пайда болады.
Атмосфералы ауаны ластаушылар — механикалы, химиялы, физикалы, жне биологиялы болып блінеді.
Механикалы ластаушылар — ша, оыс. Олар органикалы отынды жа анда жне рылыс материалдарын дайындау процестері кезінде пайда болады. Мндай ластану кезіндегі е ауіптісі диаметрі 0,005 мм-ге дейінгі блшектер. Кптеген аурулар ауаны ша болуымен байланысты: кпе рт ауруы (туберкулез), кеірдекті аллергиялы аурулары жне т.б. ауадаы шаны жоары конентрациясы мрынны шырышты абыыны жмысын нашарлатады, мрыннан ан кетеді.
Американды алымдар халыны саны 1 млн-нан асатын алалардаы трындарда ауаны ластануы мен тыныс алу жолдарыны атерлі ісік (рак) ауруыны жиілігі арасында тікелей байланыс бар екенін анытады. Кз ауруы, созылмалы коньюнктивит кбіне ауаны ластануымен байланысты. Сондай- а атмосфералы ауадаы ша Жер бетіне тсетін ультраклгін сулелердін млшерін де азайтады.
Жасыл сімдіктер ауадаы шады тазартып баса оспаларды серін тмендетеді. Мысалы, шыршалы ааштар ауадан 1 гектардан 32 тонна, араайлар 36,4 т, шамшаттар — 68 т ша жинайды.
Химиялы ластаушылар — экожйедегі концентрациясы нормадан жоары немесе баса жатан енген заттар. Ауаны мейлінше ластануы нерксіп ажеттілігі шін отындарды жау, йлерді жылыту, транспорттарды жмысы кезінде, трмысты жне ндірістік алдытарды жау, айта деу кезінде байалады.
Атмосфераны атты ластайтын улы заттара: кміртегі осылыстары (кмір ышыл газы, кміртегі тотыы, альдегидтер, ышылдар), ккірт осылыстары (ккіртті ангидрид, ккірт ышылы), азот тотытары (NO жне N02) жатады.
Екпе ааштар газдар шін механикалы бгет жне атмосфераны химиялы ластануына ораныш бола алады. Ккірт оксидін жасы жтатын ааштара: терек, жке, айы ааштарын жатызуа болады. Фенолдарды мамыргл, аюбадам жасы сііреді. Сондытан жерге тскен жапыратарды ртемей, жерге кміп тастаан дрыс.
Орман экожйелері ядролы жарылыстарды зардаптарын тмендетуде лкен роль атарады. Ааштарды ыландары мен жапыратары радиоактивті йодты 50% жинатай алады. Орманы жо жерде радиоактивті тнбаларды белсенділігі 32 есе жоары болады.
оршаан орта ндірістік алдытар мен автоклік ттіндерінен ластананда ауыл шаруашылыы німдеріні сапасы тмендеп, сол арылы адамдарды денсаулыы зардап шегеді. сіресе минералды тынайтыштар мен зиянкестерге олданатын аестицидтер жеміс-жидек арылы адам организміне нитрат ретінде тседі. Мерзімінен ерте піскен ккністерде (арбыз, ауын, картоп, пияз, сбіз жне т.б. нитраттар кп болады. Мысалы, мамыр айларында піскен ккністерде кбіне зиянды заттарды шекті млшері 2-3 есеге артып тседі. Сондытан ерте піскен ккністерді пайдалананда са болан жн.
Физикалы ластаушылар — Бл биосфераа техногендік себептерден тсетін энергияны арты кздері. Мысалы, жылу (атмосфераа ызан газдарды блінуі); жары (жасанды жарыты серінен табии жарыты нашарлауы); шуыл (шуылды ммкін дегейден артуы); электромагнитті (электр желісі, радио, теледидар); радиоактивті (атмосфера радиоактивті заттарды блінуі); озон бзыш (фреондарды атмосфераа блінуі).
ала шін жаымсыз факторларды бірі физикалы табиаты ртрлі дыбыс тербелісінен пайда болатын шуыл. детте тменгі жиіліктегі автокліктерді шуылы жоары жиіліктегі шуыла араанда алыса тарайды. Зерттеулер крсеткендей, тіпті ыс а уаытты шуыл организмні барлы жйелеріне (сіресе жре- ан жне жйке жйелеріне) жаымсыз сер етеді. Адам 30-40 дБ шуылда зін олайлы сезінгенімен, 120 дБ-ден жоары шуыл оранизмге лкен ауыртпалы тсіреді.
сімдіктер шуылдан орауда да лкен роль атарады. й абырасыны жартысына дейін сіп тран жзім сімдігі птердегі шуылды екі еседей тмендетеді. сімдіктерді шуылдан орау асиеті сімдікті еніне (габитусына), алы болуына, рамына, биіктігіне байланысты. Шуылдан арнайы (бетонды, металл, йнекті аашты) ондырылар жасы орайды.
Биологиялы ластаушылар — экожйеде брын болмаан немесе млшері алыпты жадайдан аспаан организмдер трлері. Микрорганизмдермен ластануды бактериологиялы ластану деп атайды. сіресе кейбір елдерді арулы кштеріні лабораторияларында жасалатын арнайы немесе кездейсо ауру тудырыш микроорганизмдерді штаммдарымен атмосферанын ластануы те ауіпті.
Экожйедегі сімдіктер бтен трлермен здері бліп шыаратын фитонцидтер деп аталатын арнайы заттармен кресе алады. Кейбір фитонцид трлері кп клеткалы организмдерге атты сер етіп тіпті жндіктерді лтіріп те жібереді. Олар сіресе бактериялы жне саыраулаты флораа атты сер етеді. Емен аашыны фитонциді ашытан дизентерия мен паратиф оздырыштарын лтіреді. Эвкалипт аашыны жапыратары блетін фитонцидтер стрептококты, май араай ыландары — дифтерия оздырышын, араайды ыландары — кпе — рт ауруы оздырыштарын лтіреді. 1 га арша тоайы кніне 30 кг фитонцидтер бледі. Олар зиянды микроорганизмдерді лтіріп ана оймай, шыбындарды жне баса да жндіктерді жолатпайды.
Пестицидтер жне оларды классификациясы
Пестицидтер (дат. pesfo -жпалы ауру, cido-лтіремін) — сімдік зиянкестері мен ауруларына , арамшптерге, мата, жн, теріден жасалан бйым зиянкестеріне , жануарлар экопаразиттеріне, адам мен жануарлара ауру тарататын организмдерге арсы олданылатын химиялы заттар.
Химиялы табиаты жне патогендік асиетіне байланысты пестицидтерді бірнеше: гигиеналы, химиялык., нерксіптік классификациясы бар.
Пестицидтер улылы дрежелеріні ртрлі болуымен ерекшеленеді. Улылыын баалау шін тжірибеге алынан жануарларды 50% летін дозаны, яни орташа лтіру дозасын (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 млшеріне байланысты пестицидтерді: кушті сер ететін улы заттар, улылыы жоары, улылыы орташа,жне улылыы тмен деп бледі.
Тратылыына байланысты пестицидтерді: те траты (ыдырау уаыты 2 жылдан кп); тра ты (0,5-1 жыл); салыстырмалы траты (1-6 ай); тратылыы аз (1 ай) деп бледі. Кбіне хлорорганикалы, фосфорорганикалы жне сынапорганикалы пестицидтер жиі олданылады. сер ету обьектісіне (арамшптер, зиянды жндіктер, жылы анды жануарлар) жне химиялы табиатына байланысты пестицидтер мынадай топтара блінеді:
- акарецидтер — кенелермен кресу шін;
- альгицидтер — балдырлар мен баса да су сімдіктерін
рту шін; антисептиктер — бейметалл материалдарды
Орытынды
Пестицидтерді пайдалану ауыл шаруашылыы мен орма шаруашылыыны німдерін арттыранымен топыраа, оршаан ортаа зиянды. Пестицидтерді ішінде — дихлордифенилтрихлорэтан (ДДТ) кп олданылады. Кезінде дние жзінде жыл сайын осы пестицидті 100 мы тонна млшері шыарылып отыран. Соы жылдары АШ, ТМД елдерінде, Венгрияда, Швеияда, Нидерландыда жне т.б. елдерде ДДТ-ны шыарылуы тотатылан. Себебі ауыл шаруашылыына тигізетін пайдасынан экологиялы трыдан зияндылыы асып тскен. Жартылай ыдырау мерзімі 50 жылдан арты боландытан, оршаан орта обьектілерінде жинаталан ДДТ оректік тізбек арылы адамдар мен жануарларды денесіне ткен. Осы жадайды салдарынан сіресе балалар лімі, трындарды арасында баса да ауру трлері кбейген. ДДТ- ны биосферада кп тараланы соншалыты, Антарктидадаы пингвиндерді бауырынан да табылан.
Сондытан оршаан ортаны пестиидтермен ластануын азайту шін сімдіктерді орауды биологиялы дістерін кеінен олдану керек.
Табиатты орауды басты механизмдеріні бірі гигиеналы жне санитарлы-техникалы (немесе экологиялы) нормативтер негізінде санитарлы баылауды жргізу жне ауа атмосферасы, су, топыра сапасын нормалау болып табылады.
Нормалау — Бл ластануды адамдарды трмыс-тіршілігі мен денсаулыына серіні ауіпсіз дегейлерін сипаттайтын жне оршаан орта обьектілерінде оларды санды крсеткіштерін анытау болып табылады.
Адам организмінде айтымсыз згерістер болдырмау шін медик-гигиенистер жаымсыз факторларды организм тіршілігі шін шекті млшерлі дегейін белгілейді. оршаан ортаны нормалайтын факторына байланысты: Шекті млшерлі дегей (ШМД) — организмге сері (жеке фактор зі немесе баса факторлармен бірге), организмге немесе онын рпаында биологиялы згерістерге, ртрлі аурулар мен психологиялы згерістерге (интеллектуалды жне эмоционалды абілетіні тмендеуі, аыл-ой жмысыны абілеті) алып келмейтін жаымсыз факторды жоары мні. Жаымсыз факторлар химиялы топтара жататын болса, Мндай жадайда шекті млшерлі дегей — шекті млшерлі концентрация (ШМК) деп аталады.
Шекті млшерлі тгінді (ШМТ) — су сапасыны нормасын амтамасыз ету шін белгілі бір уаыт ішінде су обьектіне тгілетін апа сулардаы рсат етілген е жоары заттар салмаы.