Наука и её роль в жизни общества

Жоспар І.Кіріспе 1.Атмофералы жауын-шашын ІІ. Негізгі блім 2.ышылды жауын—шашындар мселесі 2.ышыл жабырды биосфераа сері 3.ышылды жауынны зиянды сері Пайдаланылан дебиеттер

Атмосфералы жауын-шашын — ауа райы мен климат элементтеріні бірі; жер (немесе су) бетіне блттан жауатын не оны бетіне су буыны ойылуы салдарынан тікелей ауадан белініп шыатын атты немесе сйы кйіндегі су. Блттардан жауатын атмосфералы жауын-шашынны ішінде мыналарды айырады: арлы жабыр, сота ар, жабыр, тйіршік ар, иыршы ар, иыршы мз, брша таы басалар. Жер беті мен нрселерге ауадан блініп тсетін атмосфералы жауын-шашынны мынадай трлері болады: шы, ырау, ылау, ккмз (ожеледь). Блттардан блініп шыгатын атмосфералы жауын-шашын негізгі ш топа блінеді: а жауын, нсер, сірікпе. Нсер кйінде жауатын атмосфералы жауын-шашынны алдында нажаай ойнайды. Атмосфералы жауын-шашынны млшері жауан су абатыны алыдыын крсететін миллиметрмен лшенеді. Атмосфералы жауын-шашын жер бетіне біркелкі жаумайды. Ол атмосфераны жалпы циркуляциясыны жйесінде белгілі бір жерді алатын географиялы орнына, теізді жаындыына немесе ашытыына, рельефке (таулар здеріні жел жа беткейлерінде ылалды кбірек стап алады) байланысты. Жер шарында жауын-шашын е кп жауатын жер ндістандаы Черрапунджи деген жер; мнда 12 600 лшге дейін жабыр жауады, Сахара таы басалар. шлдерде бірнеше жыл ішінде жабыр тіпті жаумайтын да кездер болады.
азастанда А. ж.-ш-ны е кп жауатын ірі – Алтай тауыны батыс беткейлерінде (1500 мм), ал е аз жауын-шашын Арал арамы мен Балаш кліні батыс жаалауында байалады.
Жауын-шашынны жылды таралуы жалпы аланда, біршама мол боланымен, белдеу ішінде ркелкі таралады. Материктерді батысында ылал мол, бл мхиттардаы ылалды ауа массаларыны батыс желдер арылы тасымалдануымен байланысты. Шыыса арай aуa ылалынан айырылып, континенттік сипат алады, жауын-шашын крт азаяды. Ал Материкті шыыс жаалауларында мхиттарды ыпалыны кшеюіне байланысты жауын-шашын млшері артады. Белдеуде батыстан шыыска арай мынадай климат сипаттары айын ажыратылады: оыржай теіздік, оыржай континенттік, континенттік, шыл континенттік, муссонды.

азастанны жері негізінен уашылыты болып келеді. Мнда жауын-шашын аз тседі жне ркелкі таралан. жауын-шашынны таралу млшеріне оны Атлант мхитынан ашы жатуы жне Еуразия материгіні орталыында орналасуы зор серін тигізеді.

азастанда жауын-шашынны орташа жылды млшері 130-1600 мм аралыында. сіресе, Арал теізіні солтстік-шыысына іргелес жатан аудан мен Балаш кліні батыс блігінде жауын-шашын небары 100 мм, кейбір жылдары одан да аз тседі. жауын-шашынны е кп тсетін жері Батыс Алтай.

Республиканы жазы жне аласа таулы блігінде атмосфералы жауын-шашын солтстіктен отстікке арай кемиді. Жауын-шашын солтстікке орта есеппен 400 мм-ден кбірек (Петропавлда 425 мм), ал орталы алапта 275 мм-ге дейін, отстікте 130 мм-ге дейін тседі. Батыстан шыыса арай жауын-шашын млшері кемиді. Батыстаы Орал аласы маында 374 мм жауса, шыыстаы Жайсан азаншырында 200 мм. азастанны таулы бліктерінде жазыты-аласа таулармен салыстыранда жауыншашын млшері мол. Республиканы шыыс жне отстік-шыыс биік таулы аудандары ылалы мол ір болып саналады. Тауларды жел жа беткейлерінде 500 мм, ал Кіші лбі зеніні жоары аысында 1600 мм ылал тседі. азастанда атмосфералы жауын-шашынны жылды таралуы ркелкі. Солтстік ірлерде жылды жауын-шашын млшеріні 70-80%-ы жылды жылы мезгілінде тседі. Ылалды кп млшері шілде айына келеді. Отстіктегі шлді аймата жне шыыс, отстік-шыыс тау етектерінде жауын-шашын таралуыны жазды минимумы айын байалады.

Республиканы отстік аудандарында кей жылдары жазда 2-3 ай бойы жауын-шашын млдем жаумайтын кездері де болады. Бл кезде «ра» жабыр байалады, яни жабыр тамшылары жер бетіне жетпей, ауада буа айналып кетеді. Ал жабыр жауанда, кбіне кн кркіреп, найзаай жарылдайды. Жылды салкын уаытында жауын-шашын жалпы аз тседі. Сондытан ар жамылысы Калы емес. Республиканы солтстігіне ыста жылды жауын-шашынны 20-30%-ы, отстігіне 50-60%-ы тседі. Бл отстік аудандарда жиі тетін циклонды рекеттерге байланысты.
Сурет:Jilik.png
азастан бойынша жылы кезедегі жауын-шашынны таралуы

ар жамылысы елімізді аумаында р кезеде тседі. Орманды дала, дала зоналарында ар жамылысыны е ерте тсетін кезеі ыркйекті аяы азанны басына тура келеді. Ал Отстік азастан жне ызылорда облыстарыны шлейт зоналарын да е ерте тсетін кезі азан айыны аяы. Шл зонасында желтосанны аяында тседі. Кейде тспейтін кездері де болады.

Траты ар жамылысыны алыптасатын кезеі Алтай жне Отстік шыыс тауларыны мзды-арлы белдеулерінде азан айыны басы. азастан жерінде ар жамылысыны жату затыы мен алыдыы ркелкі. Солтстікте арды алыдыы орта есеппен 20-30 см болса, кар жамылысы жылына 125-165 кн жатады, отстікте арды алыдыы 10-15 см, ар 40-60 кн жатады. Таулы аудандарда арды алыдыы мен жату затыы биіктігіне байланысты, мысалы, Іле Алатауындаы Мыжылыда (3036 м) ар жамылысыны алыдыы 90 см де, 230 кн ар ерімей жатады. Республика жеріні ылалдылыы тек жауын-шашын млшеріне ана емес, оны булану млшеріне де байланысты. Егер булану млшері жылды жауын-шашын млшерінен аз болса, онда ылалдылы артады. Ал керісінше, булану млшері жылды жауын-шашын млшерінен кп болан жадайда, ылалдылы жеткіліксіз болады.

Жылды жауын-шашын млшеріні буланушылыа атынасын ылалдану коэффициенті деп атайды. Егер ылалдану коэффициентін — К рпімен, жауын-шашынны жылды млшрін — Ж рпімен, ал буланушылыты — Б рпімен белгілесек, онда К = Ж/Б болып шыады. Егер жауын-шашынны жылды млшері буланушылыпен шамалас болса, онда ылалдану коэффициенті бірге те болады. Мндай жадайда ылалдану жеткілікті деп есептеледі. Ылалдану крсеткіші бірден аз болса, ылал жеткіліксіз деп есептеледі. Мысалы, азастан жерінде 1-ге жаын коэффициент республиканы солтстік орманды дала зонасында байалады. азастанны биік таулардан баса барлы ірлерінде буланушылы бірнеше есе арты. Мысалы, (азастанны отстік айматарында) Тркістанда буланушылы 1250 мм, ал жауын-шашын 238 мм. Ылалдану коэффициенті 0,19, бл климатты аса ратыын крсетеді.

Ылалдану коэффициенті табиат зоналарыны таралу задылыын тсіндіруге ммкіндік береді. Мселен, ылалдану коэффициенті жылу мен ылал млшері арасындаы байланысты, сімдік пен топырак зоналарыны орналасуын, зен мен кл жйесіні тыызды себептерін анытауа, сонымен бірге ылал сйгіш жне уашылыа тзімді ауыл шаруашылы даылдарын сіретін аудандарды дрыс белгілеуге ммкіндік береді.[1]

1. ышылды жауын—шашындар мселесі
ышылды жабыр – атмосфералы жауын-шашын трлері (оан ар да жатады). Жабыр рамында ышылды (pH ышылды жауын-шашындар пайда болуыны негізгі себебі ккірті ос оксидімен ластану болып табылыды. Су буыны атысуында ккіртті антигридті ышылыны ерітіндісіне айналады.
Осындай жолмен кмірышыл газы мен азот оксидтеріні кмір ышылы мен азот ышылы тзіледі.Олар органикала ышылдармен мен баса да осылыстар араласып,ышыл реакциясы бар ерітіндіні береді.
ышылды жауын—шашындарды тзілуіндегі ккірт ос оксидіні улесі 70% . ышылды жауын—шашындарды кмірышыл газы да лесін осады.Алашы ышылды жауын—шашындар 1907-1908 жылы Англияда байалан. азіргі уаыта дейін 2,2-2,3 болатын жауындар тіркелген.
ышылды жауын—шашындар солтстік жарты шарда жаксы таралан.бл жерде ышыл заттарды шыарылуы мен оларды жабыр , ар, тман трінде ылалды тндыруа олайлы жадай бар. ышылды жауын—шашындар Скандинавия елдері Англия, Бельгия,Дания , Польша елдеріне тн.
ышылды жауын—шашындар топыраа ,су экожуйесіне ,сімдіктерге , архитектура ескерткіштеріне,имараттара зиянды серін тигізеді.
ышылды жауын—шашынны зиянды сері сіресе отустік пен тропиктік аудандарда аыс арылы сер етеді.Тропиктік топыратар нейтралды жне сілтілі тараланымен ,онда жауынны немі шайып кетуі себепті нейтралдаушы заттар болмайды.

2.ышыл жабырды биосфераа сері

Биосфера- жер бетінде кездесетін барлы тірі азаларды жне заттарды жиынтыын е ірісі болып табылады.Биосфера- заттар айналымын збей сйемелдеп тратын аламшарды е лкен экожйесі, яни тіршілікті ніп-сіп, кбеюіне ммкіндік бар абат.Оны шикарасы жербетіндегі 20-25 км. Дегейден ( атмосфераны озон абатына дейінгі блігі кіреді) 11 км. Мхит тередігіне жне жер астына 6 км тередікке дейін созылады.1.Антропогендік ластануды негізгі кздері.
Антропогендік фактор – адамны ызметі рекетінен жаа трде туындайтын факторлар. Адамны шаруашылы іс-рекеті салдарыны оршаан ортаны кейбір жерлеріні згерені соншалы. Табии рауыштарыны байланысы баса болып, брыны кешендермен салыстыранда жаа кешендер алыптасады.
Антропогендік факторлара нерксіп индустриясыны барлы салалары, клік, ауыл, орман шаруашылыы, энергетика, атом аруын сынау, мнай, газ жне тау кен ндірісі салалары. Т.б. жатады.
Тек ндірістік ксіпорындарыны ана оршаан ортаа сер етіп ластануын мынадай негізгі трлерге блуге болады: шикізат материалдар, рал-жабдытар, отын, электр энергиясы, су, алдытар, німдер, атмосфераа таралатын( газ, бу, ауа тозаы),энергетикалы шыарындылар, шу, инфрадыбыс, ультрадыбыс, жары,электромагниттік ріс,лазерлі сулелер,иондаыш шыарындылар т.б.Биосфераны ластайтын компоненттерді хим рамы отынэнергетика ресурстарыны тріне, ндірісте кенданылатын шикізата оларды ндейтін технологияа байланысты келеді. Антропогендік факторлар серіні артуынан крделі экологиялы проблемалар; парник эфектісі, ышыл жабыр, ормансыздандыру, ядролы ыс, озон абатыны жаруы мен тесілуі, шлейттену т. б.атмосфераа антропогендік жер тікелей немесе жанаша трде болуы ммкін.Жанаша сер- биосфераны баса компоненттерінде экологиялы тепе-тедікті бзылу, салдарынан атмосфераны жадайына ойаптар, жыртылан егістік жерлер, йымдастырылан лкен су оймалары, згертілген зен аыстары, меикоративтік жмыстар, пайдалы кен азбаларыны ашы діспен жаппай алынуы жатады.Жер бетіні асиеті мен сипатамасыны згеруі жер атмосфера энергиялы жйесіндегі алмасу процестеріне,альбедо шамасына, атмосфераа тетін шыындыа серін тигізеді.Ал, тікелей серге мысал ретінде ндірістен шыатын тастанды заттектерді, клді, металл оксидтері мен тздарын, ккіртті газды осылыстары, аммиакты, кмір сутектерін радиоактивті газдарды, шадарды, озонды суктекті осылыстарды жне тозады келтіруге болады. . «Табиаттаыны брі таза» деп,жабырды суына бас жуатын жала ая, жала бас жгіретін балалы дурен секілді, енді оралмайтын заман болды. Сондытан да жабыр суына бас жууа бола ма? – деп жауап беруге тура келеді.
йткені жабырды суы дегеніміз — зен-клдерді бетінен ылал топыратан ктерілген бу ой. Ал осы будан тзілген блтта тонналаан сумен бірге алуан-трлі химиялы элементтер, оларды тздары, ша болады. Жабыр суыны рамы блтты ай жерде тзілгеніне, жауан жеріндегі ауаны алай ластананына байланысты. Ауа мен жабыр суын е алдымен сапырылысан клік, нерксіп жне ауыл шаруашылы ксіпорындары, аммиак, ккіртті кміртегі тарайды. Ккірт пен азотты осындылары сумен осыланда ышыл тзіп, жерге ышыл аралас жабыр» болып жауады.

3.ышыл жауын шашынны зиянды сері сіресе солтстік жне тропиктік аудандарда аыс арылы сер етеді. Бірінші жадайда онсыз да ышылдыы жоары топыра ышылданады.Бл топыратарда ышылдылыты нейтралдайтын (кальций карбонаты,доломит жне т,б,) табии осылыстар болмайды.
Тропиктік топыратар нейтралды жіне сілтілі боланымен.онда жауынны немі шайын кетуі себепті нецтралдаушы заттар болмайды.
Топыраа келіп тсетін ышыл жауын шашындар катиондарды озалыштыы мен шайылып кетуін арттырады,редуценттерді, азотфиксаторларды жне баса да топыра ортасыны азаларыны белсенділігін тмендетеді.
рН 5-ке жне одан тмен боланда топыратаы минералдарды ерігіштігі артады да,олардан mjc к8йде улы болып табылатын, алюминий блініп шыады.ышыл жауын – шашын fesh металдарды да озалыштыын арттырады.Кейбір жерлерде ышыл жауын шашын мен оларды сер ету німдері грунт суларына,одан су оймаларына жне су бырына тсіп,бырлардан алюминий жне баса да зиянды заттарды блініп шыуына келеді.Бл былысты нтидесінде feesp суды сапасы тмендейді.
Су оймаларына тскен ышыл жауын шашын суды ышылдыы мен кермектігін арттырады.Кптеген гидробионттар аталан крсеткіштерді згеруіне те сезімтал болады.Су ортасыны рН 6-дан тмен боланда азаны суі мен дамуы шін маызды ферменттер,гармондар мен баса да биологиялы белсенді заттарды ызметі тежеледі.рН-ты зиянды сері негізінен жмырта жасушалары мен жас дараларда байалады,Бл жадайда нім негізінен ластаушы заттарды тікелей азаа серінен емес,кбеюге ммкіндік бермеу арылы сер tntl/
ыщыл жауын шашын мен оны компоненттері сіресе ормандара орасан зор зиян келтіреді.ышыл жакын шашын сімдіктерден биогендерді (сіресе кальций,магний,калий) анттар,ауыздар,аминышылдарын ыыстырып,заымдайды.Олар оранышсыз лпаларды заымдап,азаа патогенді бактериялар мен саыраулатарды ену ммкіндігін арттырады,Мндай серді нтижеснде фитоценоздарды німділігі тмендеп,кейде толы жойылып кетуіне келіп cj&nhes ммкін.
ышыл жабырларды сімдіктер шін зиянды сері топыра арылы да байалады.Бл сер алюминий мен fesh металдарды озалыштыыны артуы нтижесінде болады.Бос алюминий жас тамырларды заымдайды.Оларда инфекцияларды ену ошатарын тзеді,ааштарды уаытынан брын &fhn.syf келеді.
сіресе ылан жапыраты ормандар кшті заымданады.Бл е алдымен оларды ыланыны за (4-6 жыл) мір суруіне ондаы улы заттарды жиналуына байланысты.
Атмосфераны ластануына жоары дрежеде сезімталдыымен ыналар сипатталады.Олар детте е бірінші болып,экожйеден жойылады жне оршаан ортаны олайсыз серіні индикаторы болып табылады.
Соы жылдарда ормандарды дстрлі ластаушылары мен озонны бірлескен серінен заымдануына кп кіл блінуде.
Озон негізінен фотохимиялы смогті німі болып табылады.Оны серінен хлорофилл тікелей жне хлорофиллді тотыудан орайтын маызды агент С витаминіні шектен тыс жмсалуы арылы бзылады.

ышыл тау жыныстары – рамында кремний оксиді 64%-дан жоары болатын магмалы тау жыныстары. Оларды орташа химиялы рамы: SіO2 64 – 78%, кейбір ультраышыл трлерінде 80 – 85%-а, ал магмалы кварцолиттерде (лгі:Силексит) 85 – 100%-а жетеді. Олар интрузия жне эффузия процестеріні нтижесінде алыптасады. Интруз. ышыл тау жынысыны ішінде гранит, гранодиорит, аляскит, рапакиви, чарнокит, плагиогранит кп кездеседі. Эффузия ышыл тау жыныстарынан мол тараандары липарит пен липариттік порфир, кварц порфирі мен кератофир, дацит пен дацит порфирі, фельзит пен жанартаулы шынылара жататын обсидиан, пехштейн (арамай тас), пемза (кпіршік тас), церлит. ышыл тау жыныстары, негізінен, кварцтан, калийлі жне калий-натрийлі дала шпаты мен плагиоклаздан (альбиттен андезинге дейін) трады. Фемалы минералдар аз млшерде (5 – 10%) кездеседі, кейбір трлерінде ана 15 – 20%-а жетеді. Олар – биотит, амфибол, пироксен (сирек), таыда баса ышыл тау жыныстарды кпшілігінде кварц 20 – 40%, калишпат (ортоклаз, микроклин, санидин) 20 – 40%, плагиоклаз 20 – 50% болады. Онда кездесетін акцессор минералдар (апатит, сфен, магнетит, циркон, монацит, торит, малакон, ксенотим, пирохлор, турмалин, т.б.) сирек металды, радиобелсенді болып келеді. ышыл тау жыныстары – ызылт сары, ызыл, кре ызыл, кейде ашы ср тсті. [[Интрузия ышыл тау жыныстары біралыпты ірі, порфир кейіптес, ал эффузия тріндегілері те са тйірлі немесе шыны трізді аморфты массадан ралан. Эффузия ышыл тау жыныстары кмбезді, тасын, жамылы, желі пішіндес, ал интрузия ышыл тау жыныстары батолит, лакколит, шток, желі тріздес келеді. Барлыы да алыпты, сілтілілеу жне сілтілі атарлар болып блінеді. Оларды арасында кбірек тарааны алыпты жне сілтілі атарлар. ышыл тау жыныстарды жанартаулы шынылардан ана тратындары обсидиан, пемза, перлит трлеріне блінеді. ышыл тау жыныстары ышыл магманы кристалдануынан, тере жер ыртысындаы шгінді жыныстарды балуынан (палингенезінен), метасоматикалы жолмен пайда болады. Олар шекейлеу ісінде (рапакиви мен амазонитті [[гранит[[), рылыс материалдары ретінде (пемза, т.б.) кеінен пайдаланылады
ышылды жауын щащын 100 жылдан астам уаыт брын белгілі болан.ышылды жауын деген сзді е алаш рет 1872 жылы британоымыстысы Роберт Ангус Смидт олданан.ышылды жауындар атмосферадаы ккірт пен азотты химиялы жне физикалы згерістерінен туындайды.Яни атмосферадаы бл заттарды згерісі химиялы реакциялары ккірт ышылы мен азот ышылын береді.Бу кйіндегі бл заттар блттара сінеді fef 09рамында болады,Содан кейін жауынмен немесе ра трінде жерге тседі.Жалпы ышылды жауындар табиатта жанартауларды атуына байланысты здігінен тзіле алады.Жер атмосферасына р жыл сайын r&rhnn& осындылары 92-112 млн тн,азот осындылары 51-61 млн тн,тседі.Ккірт осындыларыны 59-69%, азот осындыларыны 37% антропогенді факторларды сері болып табылады.ышылды жаундар биосфераа тікелей немесе жанама сер етеді.Тікелей ышылды жауындарды серінен сімдіктер мен ааштар райды.Эпицентрден 100 км радиустаы айматарды топыраы ластанады.ышылды заттар,сіресе,тыныс алу жолдарына те зиян келтіреді.Егер атмосфераны тыныс алу аймаында SO2 концентрация дегейі 1 мг м жететін болса,тыныс алу жйесіні аурулары крт жоарылап,тыныс алу жйесі ауратын tult тартан адамдарды арасында лім кбейеді.Жанама сері-топыра пен суды рН крсеткішіні згерісі..ышылды элементтер су мен топыраа тсіп,оларды рН крсеткішіні тмендеуіне келеді.Ал бл алминий жне марганец,кадмий,мыс сияты fesh металдарды ерігіштігін жоарылатады.Олар сімдік жне жануарлар организмінде жинаталып,тама арылы адам организміне тсіп,кптеген аурулар туызады.Тщы суларды ышылдыы артан жадайларда е бірінші рН згерісіне сезімтал тірі организмдер ле бастайды.Олар рН 6,5 болан кезде ле бастаса,рН 4,5 те болан кезде кейбір насекомдар мен сімдіктер ана тірі алады.
ышыл жаібырларды зардабын тартан кейбр мемлекеттер бл мселені шешімін іздестіріп,белглі біл шаралар олдануда.Мселен,ышыл жабырларды зардабын тартан Швеция кмір мен мнай жауды шектеді.Бл елде рамында ккірті жо жанармайлар ана пайдаланылады.Кенді балытанда жне отынны азба трлерін жандыранда блінетін зиянды заттар тгелдей дерлік сзіледі.Швеция кіметі ккірт шыындыларын шектеу туралы келісімге ол ойды.Сонысымен баса елдерге лгі-неге крсетті.

олданылан дебиеттер:

Р білім жне ылым министрлігіні ылыми журналы – «Ізденіс», 2001, № 4,5, 105-108 бб.
Орталы азастан, 2000, 9 желтосан
Интернет желісі
Г.С.Оспанова,Г.Т.Бозшатаева Экология 2009
аза Энциклопедиясы

 

Наука и её роль в жизни общества

 

Введение

 

Наука является одной из определяющих особенностей современной культуры

и, возможно, самым динамичным ее компонентом. Сегодня невозможно обсуждать

социальные, культурные, антропологические проблемы, не принимая во внимание

развитие научной мысли. Ни одна из крупнейших философских концепций XX в.

не могла обойти феномена науки, не выразить своего отношения к науке в

целом и к тем мировоззренческим проблемам, которые она ставит. Что такое

наука? Какова главная социальная роль науки? Существуют ли границы научного

познания и познания вообще? Каково место основанной на науке рациональности

в системе других способов отношения к миру? Возможно ли вненаучное

познание, каков его статус и перспективы? Можно ли научным способом

ответить на принципиальные вопросы мировоззрения: как возникла Вселенная,

как появилась жизнь, как произошел человек, какое место занимает феномен

человека в всеобщей космической эволюции?

Обсуждение всех этих и множества других мировоззренческо - философских

вопросов сопровождало становление и развитие современной науки и было

необходимой формой осознания особенностей как самой науки, так и той

цивилизации, в рамках которой научное отношение к миру стало возможным.

Сегодня эти вопросы стоят в новой и весьма острой форме. Это связано прежде

всего с той ситуацией, в которой оказалась современная цивилизация. С одной

стороны, выявились невиданные перспективы науки и основанной на ней

техники. Современное общество вступает в информационную стадию развития,

рационализация всей социальной жизни становится не только возможной, но и

жизненно необходимой. С другой стороны, обнаружились пределы развития

цивилизации односторонне технологического типа: и в связи с глобальным

экологическим кризисом, и как следствие выявившейся невозможности

тотального управления социальными процессами.

В последние годы внимание к этим вопросам в нашей стране заметно

снизилось. Думается, что одна из главных причин этого в общем резком

падении престижа научного знания в нашем обществе, в той катастрофе,

которую переживает наука России в последние годы. Между тем совершенно

ясно, что без развитой науки Россия не имеет будущего как цивилизованная

страна.

 

1.1. Наука и технология. Поскольку основное значение прикладных наук есть исследованиедействительности, то остается открытым вопрос о приложениях науки, еерезультатов. Вопросы приложений науки, ее включенности в разнообразныесферы практической деятельности человека ныне характеризуются как вопросытехнологии. Она суть применение знаний на практике с целью производствапредметов потребления, с целью изменения, совершенствования иконтролирования условий жизни. Когда ныне рассматриваются проблемы технологии, то неизбежно встаетвопрос о направленности ее развития, ее воздействия на жизнь общества. Какиногда говорят каждое технологическое достижение по необходимостиамбивалентно, т. е. оно может служить в зависимости от подхода к нему илисложившейся ситуации на пользу или же во вред человеку. Более того,технологии, задействованные во благо человека, могут иметь в ходе своегоразвития и отрицательные побочные последствия, так что технологическоеразвитие нуждается в постоянном понимании и контроле. Последнее стало болеечем очевидным в наше время, в период стремительного технологическогоразвития общества. Ныне общество овладело такими мощными силами, действиекоторых сравнимо с геологическими и грозит человечеству самоуничтожением.Научные исследования проникают в тончайшие механизмы генетическогоуправления живыми системами, что может привести к коренным, необратимымизменениям в ходе эволюционных процессов. Человек все больше осознает не только то, что он “властелин мира”, нотакже и то, сколь зыбко само его существование. Об этом властно заявляютвозникшие в наше время многие глобальные проблемы, и в частностиэкологический кризис. Отсюда и встают вопросы о направленности технологического развитияобщества и об ответственности за последствия этого развития. При ответе на эти вопросы раздаются голоса, что ответственна заотрицательные последствия технологического развития сама наука. Подобная“гуманистическая” критика науки получила достаточное распространение.Получается, что само производство знаний вредно для человека. Линиярассуждений здесь достаточно простая: поскольку наука являетсятеоретическим базисом нынешних научно-технических разработок и определяетсаму возможность последних, то она, на правах сородителя, и несетответственность за появление на свет технологических новшеств какположительных, так и отрицательных. Но это далеко не так. Выбор основных направлений в общественном развитии непосредственнозатрагивает сами базисные формы организации жизни людей. Соответственноэтому коренные вопросы развития общества определяются интересамиопределенных групп, слоев, классов - политических сил. Более того, всенаиболее значимые научно-технические программы (развитие ядернойэнергетики, электроники и т.п.) принимаются на уровне правительств,парламентов. Отсюда следует заключить, что ответственность затехнологическое развитие несут прежде всего политические силы иорганизаторы производства (бизнес). 1.2. Наука и искусство предвидения. К числу важнейших функций науки относится предвидение. В свое время поэтому вопросу блестяще высказался В. Оствальд: “...Проникновенное пониманиенауки: наука - это искусство предвидения. Вся ее ценность в том, в какоймере и с какой достоверностью она может предугадать будущие события. Мертвовсякое знание, которое ничего не говорит о будущем, и такому знанию должнобыть отказано в почетном звании - наука”. [4] На предвидении фактически основывается вся практика человека. Включаясьв любой вид деятельности, человек заранее предполагает (предвидит) получитьнекоторые вполне определенные результаты. Деятельность человека в своейоснове организована и целенаправленна, и в такой организации своих действийчеловек опирается на знания. Именно знания позволяют ему расширить ареалсвоего существования, без чего не может продолжаться его жизнь. Знанияпозволяют предвидеть ход событий, поскольку они неизменно включаются вструктуру самих методов действия. Методы характеризуют любой виддеятельности человека, и в их основе лежит выработка особых орудий, средствдеятельности. Как выработка орудий деятельности, так и их “применения”основаны на знаниях, что и дает возможность успешно предвидеть результатыэтой деятельности. Говоря о предвидении, необходимо также иметь в виду его относительныйхарактер. Будущее открыто, оно всегда в чем-то непредсказуемо. Как говорятдорога в будущее вымощена случайностями, и его анализ требует непрерывныхусилий, постоянною овладения все новыми случайностями. Имеющееся знаниесоставляет основу предвидения, а практика ведет к непрерывному уточнению,расширению этих знаний. Освоение новой практики включает в себя и линиюпреемственности, и учет новизны. Искусство предвидения и опирается на этикомпоненты в деятельности человека. 1.3. Наука и целостное развитие человека. Первичным в понимании природы науки является ее воздействие на самогочеловека, на систему его интересов, потребностей и возможностей к действиюв организации своего бытия и его совершенствования. Наука не есть нечтовнешнее по отношению к сущности человека, она, скорее, связана, таксказать, с самой его сутью. Последняя выражается, прежде всего, впотребностях человека. Именно потребности, их так или иначе упорядоченныесистемы определяют то, что можно назвать феноменом человека. Потребностичеловека весьма разнообразны, иерархически организованы и историческимногие из них обновляются. В наше время принято выделять три видабазисных потребностей: витальные (биологические), социальные(принадлежность к определенной группе) и познания. “Последнюю группуисходных потребностей, - пишут П. В. Симонов и П. М. Ершов, - составляютидеальные потребности познания окружающего мира и своего места в нем,познания смысла и назначения своего существования на земле как путемприсвоения уже имеющихся культурных ценностей, так и за счет открытиясовершенно нового, неизвестного предшествующим поколениям. Познаваядействительность, человек стремится уяснить правила и закономерности,которым подчинен окружающий мир. Его загадочность так трудно переноситсячеловеком, что он готов навязать миру мифическое, фантастическоеобъяснение, лишь бы избавиться от бремени непонимания, даже если этонепонимание непосредственно не грозит ему ни голодом, ни опасностью дляжизни”.[5] Весьма важно отметить, что потребность познания не является производнойот биологической и социальной потребностей, а ведет свое происхождение отуниверсальной, свойственной всему живому потребности в информации.Последнее находит свое отражение, например, в том, что В. А. Энгельгардт кчислу атрибутов жизни относил узнавание. Если не признавать стремление кпознанию в качестве базисной потребности человека, то ее нишу займут иные,вспомогательные потребности, среди которых особо агрессивна воля к власти.“Пока мы не признаем, - пишет Г. Башляр, - что в глубинах человеческой душиприсутствует стремление к познанию, понимаемому как долг, мы будем склоннырастворять это стремление в ницшеанской воле к власти”.[6] Удовлетворяя и развивая потребности познания, человек делает возможнымсвое комплексное, целостное развитие. Наука создает идеальный мир, системуидеальных представлений о мире, предваряя этим практические действия. Темсамым наука характеризуется рядом взаимодополняющих функций вжизнедеятельности и личности, и общества. При общей оценке идеального мира,мира знаний особо обращают внимание на два аспекта. Прежде всегоотмечается, что вовлечение в научную деятельность, приобщение к сферезнаний повышает и общую культуру человека. Как сказал А. Пуанкаре: “Человек не может отказаться от знания, не опускаясь, поэтому-то интересынауки священны.[7] Данная оценка науки дополняется ее характеристикой какстратегического ресурса общества. “В качестве показателя национальногобогатства, - пишет А.Б. Мигдал, - выступают не запасы сырья или цифрыпроизводства, а количество способных к научному творчеству людей”.[8] В развитии науки воплощена, прежде всего, эволюция мышления человека,его интеллекта. Именно наука радикальным образом содействует становлению иобогащению абстрактно-логического мышления, делая его все более утонченными изощренным. Вместе с тем природа человека далеко не сводится кмыслительной деятельности. Важнейшей характеристикой жизнедеятельностичеловека является ее эмоционально-нравственный аспект, представления окотором воплощены главным образом в искусстве. Соответственно этомувзаимодействие науки и искусства обусловливает целостное развитиечеловеческой личности, по меньшей мере, ее духовного мира.