Леуметтік ылымны дегейлері

леуметтік ылым дегеніміз не жне оны дегейі андай? деген сраты жауабы леуметтану пнін тсіну мен оны зерттеу ерекшелігінен айындалады. Егер леуметтануды – леуметтік ауымдар, оларды арасындаы леуметтік атынастар, рекеті мен баралы тртібі жнінде ылым деп саналса, онда леуметтік білім леуметтік ауымдастытар мен оларды алыптасу мен даму механизмні білімі ретінде белгіленеді. Осы мселелерді шешу кбінесе жалпы ылыми жне айрыша леуметтік дістер арылы жзеге аасырылады. леуметтану ылымыны 3 дегейі ажыратылады:

1) жалпы леуметтік аида;

2) арнайы леуметтік аида;

3) наты леуметтік зерттеу (эмпирикалы зерттеу) - бл леуметтік білімні эмпирикалы дегейін белгілейді. Бл дегейлер леуметтік білімні вертикальды білім срезін райды. Клдене срезі оамны жеке мір рекет салаларын зерттейтін, салалы леуметтануды саны райды.

Мндай оу жолын 20-шы жзжылдыты 60 жылдары американ социологы Р.Мертон сынды жне леуметтік білімні 3 дегейін растырды: леуметтік аиданы ке дегейі, орташа ранг аидасы жне соысы кнделікті зерттеулерден пайда болатын кіші жмыс гипотезасы. Мертон бойынша, “орташа дегей” аидасы жалыз жзеге асатын жне кіл блуге трарлы аида. Бл аида негізгі анализ дрежесі ретінде Мертон шін, индивид пен оамды рылым арылы жзеге асатын, леуметтік топ болып шыты. Мертонны ртрлі аидасыны анализі мен мият сипаттауы нтижиесінде, 60-70-шы жылдары ш дегейлі білім концепциясы растырылды. Бл концепцияны дамуы негізінде з кезекте леуметтік ылымны екінші дегейі жнінде крініс толытырыла бастады.

леуметтік білімні осындай зіндік ажыратылуы леуметтану пніні тсінуінен айындайтын з тарихы бар. ылым дамуыны р кезеінде белгілі згерістерге шырауы, леуметтану пніні дістері мен атаратын ызметтері жааша тсіндіріліп жатты. Конт заманында леуметтану макролеуметтану трінде дамыды, бл леуметтік білімні жалпы аидалы білімге баыттауы, оамды ттас аза ретінде сипаттауда назарды шоырлануын белгілейді. 20 асырда микролеуметтануды алыптасуы, наты былыстарды анализдеуде аидалы сипаттаулардан леуметтік – психологиялы жне социометрлік дістерді олдану арылы эмпирикалы зертеулерге кшу белгіленді.

Мертонны леуметтану аидасы макро жне микролеуметтануды бірігуін кздеді. Сондай-а, бл екі дегейден баса леуметтануды негізгі масаты мен баытына байланысты, аидалы жне олданбалы дегейді ажыратады.

Егер зерттеуді негізгі масаты аиданы дамуы болса, онда ол фундаментальды атарына жатызылады, ал егер тек тжірибелік сыныстарды алуа баытталса, онда ол олданбалы зерттеу атарына жатады . Жргізілген леуметтік зерттеулерді кпшілігі екі міндетті шешуге баытталады:

1) аидалы;

2) тжірибелік сыныстар жасау.

Арнайы леуметтану аидалары оамды дамуды арнайы жне жалпы задылытарыны оам міріні жеке салаларында рекет механизмі мен аындалу формаларын зерттеуге баытталады. Арнайы леуметтік аида пні леуметтік мірді зіндік салалары, леуметтік ауым трлері, оларды даму задылытары болып табылады. Олар жалпы леуметтік аиданы эмпирикалы леуметтік зерттеулерге ту лшем ролін атарады. Арнайы леуметтік аида пні спецификасы негізінде, келесі топтара блінеді:

1) арнайы леуметтану аидасы адам ызметіні негізгі трлері мен формасын (ебек леуметін, демалыс уаытын, трын –тіршілігін ) зерттейді;

2) леуметтану жне баса да гуманитарлы пндер - леуметтану ыы, леуметтану экономикасы, леуметтану саясаты, мдениеті жне т.б. ылымдар аралыында алыптасан аидалар;

3) арнайы леуметтік аидалар, оамны леуметтік рылымы - леуметтік стратификация аидасын, этнолеуметтану, ала мен ауыл леуметін сипаттайды;

4) арнайы леуметтік аидалар, леуметтік институттар рекетін - басару леуметі, білім беру, отбасы леуметтенуы, ылым леуметін зерттейді;

5) арнайы леуметтік аидалар, девиантты тртіп пен деликвенттік (ылмысты) тртіп леуметін зерттейді.

Соы уаытта ке таралан кзарас бойынша, леуметтік білім дегейі келесі сатылара блінеді:

а) фундаментальды зерттеулер дегейі, берілген саланы принциптерін мен задылытарын айындайтын, ылыми білім жолы арылы аиданы растырады;

) олданбалы зерттеулер дегейі, берілген фундаментальды білім негізінде, айрыша тжірибелік ндылыы бар мселелерді ккейтестігін зерттеуді масат ояды;

б) леуметтік инженерия – р трлі техникалы ралдарды растыру масатында ылыми білімні тжірибесін енгізу дегейі;

Берілген жіктеу леуметтік рылымны ш дегейін ажыратуа ммкіндік береді:

1) аидалы леуметтану

2) олданбалы леуметтану

3) леуметтік инженерия

 

Леуметтану функциялары

леуметтану жеке білім саласы ретінде келесі негізгі ызметтерді орындайды:

1) теоретико-танымды функциясы, леуметтік дамуды задылытарымен, ртрлі леуметтік былыстар мен рдістерді згеру тенденцияларымен, зерттеулермен байланысты. Бл аида азіргі уаытты ккейтесті мселелеріне ылыми жауап беріп, жетілдіруге жол сынады;

2) дістемелік, леуметтануды концептуальды аппаратын растыруа, жаа задылытарды мен тенденцияларды айындауа ммкіндік береді;

3) басару функциясы, леуметтанумен сынылан шешімдер мен нсаулар оам, аума, ксіпорын, йым аумаында шешім абылдауа негіз болуына байланысты;

4) тжірибелік функция, тжірибелік маызы бар сыныстарды растыруа ммкіндік береді;

5) болжамды функция, келешекте леуметтік рдістерді тенденциясы жнінде ылыми негізделген болжамдарды растыру. оамды мірді ртрлі салаларыны дамуын жоспарлау шін, социологиялы зерттеулерді оам мірінде олдануды маызы зор. леуметтік жоспарлау блек аума пен елдерді, лемдік ауымдастыыны мір рекетіні белгілі рдістерінен бастап, ала, ауыл, блек ксіпорын мен жымдарды мірін леуметтік жоспарлаумен аятап, ке ауматарды амтиды.

леуметтануды оамтану жне гуманитарлы ылымдар жйесінде алатын орны, е алдымен, леуметтануды оам жніндегі ылым ретінде айындалуы, яни барлы баса оамтану жне гуманитарлы ылымдарды дістемесі мен аидасы негізін атарады. Адам жне оны рекетін зерттеу техникасы мен дістемесі, леуметтанумен растырылан, леуметтік лшем дістері барлы баса гуманитарлы ылымдармен олданылады. леуметтану білім жйесі ретінде баса ылымдармен байланыс жргізбей дамып, ызметін атара алмайды. Адам лемімен байланысты, оамтану ылымдар арасында леуметтану жетекші ызмет атарады. Егер тарих леуметтік рдістерді пайда болуын зерттесе, леуметтану уаыт пен кеістікте айталанатын, яни барлы леуметтік-мдени былыстара - барлы соыстара, барлы лттар мен діндерге жне т.б. орта келіп, жалпы оам асиеттерін зерттейді. Осы айырмашылытара арамастан, леуметтану мен тарих арасында байланыс те берік жне зара-ажет. Тарих та, леуметтану да оамны зерттеу объектісі болып келеді.

Тарих сияты, леуметтану да екі негізгі мселемен штасады, біріншіден, белгілі леуметтік задылытарды болуымен, жне, екіншіден, оам дамуына ыпал ететін, жеке, дара, айталанбас былыстар мен рдістерді дамуымен. ндылытар мен нормаларды, атынастарды субъективті-объективті байланыс эволюциясын айындауа, тек тарих пен леуметтануды бірлескен кші нтижиесінде ана жетуі ммкін.

Екі ылымны зара рекеті – саясаттану мен леуметтану ылымыны жаа ылым саласын - саяси леуметтануды белгіледі. Саясаттану мен леуметтануды байланысы белгіленеді, біріншіден, оамны жалпы леуметтік жйе ретінде ерекшелігін ескеріп, саяси мір задылытарын айындауа болады, екіншіден, оама саяси рылым мен ртрлі саяси рылыстарды ыпалын немі ескеру ажет. леуметтану философиямен тыыз байланысты. Оларды негізінде адамзатты леуметтік ойыны алашы ттасты байланысы жатады. Философияны принциптері, категориялары мен задары оам, оамды атынастар, леуметтік байланыстар, леуметтік рекеттер леуметтану тсінігіні негізіне жатады. Философия материя, сана тсініктерін олданса, леуметтану - леуметтік рылым, леуметтік институттар, мдениет пен оамны леуметтік йымдасуын зерттейді.

Барлы былыстар мен рдістер, адам рекетіні барлы салаларын материалды, сондай-а, рухани леуметтанумен гуманитарлы ылымдардан грі экономикалы, саяси, оам мір рекетіні рухани жатарын да арастырады.