Ылмысты процеске атысушы зге де адамдар

ылмысты процеске атысушы зге де адамдар атарына ку, сарапшы, маман, аудармашы, кугер, сот отырысыны хатшысы жне сот приставы жатады.

Ку.Айа беру шін ку ретінде іс шін маызы бар андай да болсын мн-жай белгілі болуы ммкін кез келген адам шаырылуы ммкін жне одан жауап алынуы ммкін (Р КІЖК 82-бап).

Куні ытары:

1) ылмысты жасалатын рекет немесе кімшілік ы бзушылы жасааны шін оны зі, жбайы (зайыбы) немесе жаын туыстары шін ізіне тсуге кеп сотыратын айа беруден бас тартуа;

2) зіні ана тілінде немесе зі білетін тілде айа беруге; аудармашыны тегін кмегін пайдалануа;

3) одан жауап алуа атысушы аудармашыа ескерту жасауа;

4) жауап алу хаттамасына айатаманы з олымен жазуа;

5) анытаушыны, тергеушіні, прокурорды жне сотты іс-рекетіне шаым жасауа, з ытары мен занды мдделеріне атысты тінішін млімдеуге ыы бар.

Ку егер адвокат андай да бір баса сапада іске атыспаса, зіні адвокатыны атысуымен айа беруге ылы. Адвокатты келмеуі тергеуші белгілеген уаытта айа болуды жр-гізуге кедергі келтірмейді.

Куні міндеттері:

1) ку аныктаушыны, тергеушіні, прокурорды жне сотты шаыруы бойынша келуге; іс бойынша барлы зіне белгілі жайларды шын хабарлауа жне ойылан сратара жауап беруге; егер оан анытаушы, тергеуші немесе прокурор ескерткен болса, зіне іс бойынша белгілі мн-жайлар туралы мліметті жарияламауа міндетті;

2) тергеу рекеттерін жргізу кезінде жне сот отырысы кезінде белгіленген тртіпті сатауа міндетті;

3) ку крсетілген жадайларды оспаанда, лім себептерін, ауыр ылмыс зияндылыын, кдіктіні, айыпталушыны, жбірленушіні психикалы кйін анытау ажеттілігіне сйкес сараптамаа немесе куландырылуа мжбрлеп тартылмайды.

асаана жауап бергені шін жне жауап беруден бас тартаны шін ку Р К-ні 352-бабы бойынша ылмысты жауапа тартылады.

Айатар беруден бас тарту немесе ылмысты процесті жргізуші органны шаыруы бойынша длелді себептерсіз келмеу кімшілік жауапа тартуа кеп соады.

Ку ретінде жауап алуа тыйым салынады:

1) ылмысты іс бойынша іс жргізуге атысуына байланысты, сондай-а сот шешімін шыару кезінде туындаан мселелерді кеесу блмесінде талылау барысында здеріне белгілі болан кылмысты істі мн-жайлары туралы — судья, алаби;

2) аралы судьяны немесе трешіні міндеттерін атаруа байланысты зіне белгілі болай мн-жайлар туралы — аралы судья немесе треші;

3) ылмысты іс бойынша зіні міндеттерін орындауына байланысты зіне белгілі болан жадайлар туралы — кдіктіні, айыпталушыны ораушысы, сонымен бірдей жбірленушіні, азаматты талапкерді жне азаматты, жауапкерді кілі;

4) оан ішкі сырын ашу кезінде белгілі болан мн-жайлар туралы — діни ызметкерлер;

5) зіні жасыны талмауына не психикалы немесе дене кемістіктеріне орай іс шін маызы бар мн-жайларды дрыс тсінуге жне олар туралы жауап беруге абілетсіз ку ретінде жауап алуа жатпайды.

Сарапшы— арнаулы ылыми білімі бар, сараптама жргізу шін сот пен тергеу органдарына тартылан адам. Сараптама анытаушы, тергеуші жне сот аулысымен таайыдалады. Сараптама жргізілетін іс материалдарын зерттеу нтижесінде іс шін маызы бар мн-жайлар алынуы ммкін жадайда таайындалады. Зерттеу нтижелері бойынша сарапшы орытынды жасайды. Сарапшыны орытындысы, оны ауызша тсініктемесі іс бойынша длелдемелер деп танылады. Біра сарапшыны орытындысы ылмысты процесті жргізуші органдар шін міндетті болып танылмайды (Р ІЖК 83-бап).

Сарапшыны негізгі ытары:

1) ылмысты істі сараптама жргізуге атысты материалдармен танысуа ылы;

2) зіне орытынды беру шін ажетті косымша материалдарды беру туралы тініш білдіруге; ;

3) ылмысты процесті жргізуші органны рсатымен тергеу рекеттерін жргізуге жне баса да іс-жргізу рекеттеріне атысуа жне оан атысушылара сараптама жргізуге атысты сратар оюа;

4) зі атынасан тергеу немесе зге де іс жргізу рекеттеріні хаттамасымен, сондай-а тиісті блігінде сот отырысыны хаттамасымен танысуа жне зіні рекеттері мен жауаптарыны толы жне дрыс крсетілуіне атысты хаттамаа енгізуге жататын ескертулер жасауа;

5) сараптаманы таайындаан органны (адамны) келісімі бойынша з зыреті шегінде тек алдына ойылан мселелер бойынша ана емес, сонымен бірге іс шін маызы бар жне з бастамашылыымен аныталан зге мн-жайлар бойынша да корытынды беруге;

6) зіні арнаулы білімінен тыс мселелер бойынша, сондай-а егер зіне берілген материалдар орытыды беру шін жеткіліксіз болан жадайларда орытынды беруден бас таруа ылы.

Сарапшыны ыы жо:

1) ылмысты процесті жргізуші органнан баса процеске атысушылармен сараптама жргізуге байланысты мселелер бойынша келіссздер жргізуге ыы жо;

2) з бетінше зерттеуге арналан материалдар жинауа;

3) егер оан сараптама таайындалан органны арнаулы рсаты болмаса, объектілерді толы немесе ішінара жоюа не оларды сырты трін немесе негізгі асиеттерін згертуге кеп сотыратын зерттеулер жргізуге ыы жо.

Сарапшыны міндеттері:

1) ылмысты процесті жргізуші органны шаыруы бойынша келуге; з алдына ойылан мселелер бойынша негізделген жне объективті жазбаша орытынды беруге міндетті;

2) жргізілген зерттеулер мен берілген орытындыа байланысты мселелер бойынша жауап беруге; сараптама жргізуге байланысты зіне белгілі болан істі жадайы туралы мліметтерді жне зге де мліметтерді жарияламауа; тергеу рекеттерін жргізу кезінде жне сот отырысы уаытында тртіп сатауа міндетті.

асакана жалан орытынды бергені шін сарапшы Р К-ні 352- бабына сйкес ылмысты жауапа тартылады. Сарапшы сот сараптамасы органыны ызметкері боландытан, ызметіні тегіне орай, з ытары мен міндеттерімен танысан жне оан асаана жалан орытынды бергені шін ылмысты жауапа тартылатыны туралы ескертілген деп саналады.

Маман- техника, медицина, педагогика сияты ртрлі ылыми салаларынан арнаулы ылыми танымы бар адам.

Маман тергеуге жне сот рекеттеріне іске мдделі емес, длелдерді жинауда, зерттеуде жне баалауда, содай-а техникалы ралдарды олдануда жрдем крсету шін шаырылуы ммкін (Р ІЖК 84-бап).

Маманны ытары:

1) ылмысты процесті жргізуші органны рсаты мен тергеу жне сот рекетіне атысушылара сратар оюа ылы;

2) оларды назарын длелдемелерді жинауа, зерттеу мен баалауа кмектесуге жне ылыми-техникалы ралдарды олдану, істі материалдарын зерттеу, сараптама таайындау шін материалдарды дайындау кезінде зіні іс-рекетіне байланысты мн-жайлара аударуа ылы;

3) зі атысан тергеу рекеттеріні хаттамасымен, сондай-а сот отырысы хаттамасыны тиісті блігімен танысуа жне зіні атысуымен жргізілген рекеттерді барысы мен нтижелеріні крсетілуіні толытыы мен дрыстыына атысты хаттамаа енгізуге жататын млімдемелер мен ескертпелер жасауа ылы;

4) ылмысты процесті жргізуші органны іс-рекетіне шаым жасауа; аудармашыдан бас тартуа; зіні тергеу жне сот рекеттеріне атысуына байланысты зіне келтірілген шыындара тем жне егер іс бойынша іс жргізу оны ызметтік міндеттеріне кірмейтін болса, орындалан жмыс шін сыйаы алуа кылы.

Маманны міндеттері:

1) ылмысты істі жргізуші органны шаыртуы бойынша келуге;

2) длелдемелерді жинауа, зерттеу мен баалауа кмек крсету шін арнаулы білімін, дадысын жне ылыми-техникалы ралдарды пайдалана отырып тергеу іс-рекеттерін жргізу мен сот талылауына катысуа міндетті;

Іс жргізу атынасында сарапшы мен маманны мынадай ерекшеліктері байалады: сарапшы процеске тек іс озаланнан кейін, тергеушіні аулысы шыаннан кейін ана атыса алады; сарапшыны орытындысы длелдемелерді негізгі айнар кзі болып табылады, оны дрыстыы шін замен (ылмысты жауаптылыпен) жауап береді.

Маман сот ндірісіні барлы кезендеріне атыса алады, сондай-а іс озалана кейінгі істерге де атынасады. Маман- -адады іске тарту барысында тергеу ісінде атысуын міндеттейтіндігі жнінде арнаулы аулы абылданбайды. Тергеуші оны тек тергеу рекеттеріне атысуа ана ажетті кезде шаыртады.

Сонымен атар, занда маманны орытынды беруі кзделмеген жне ол зіні рекеттері шін (тергеуші ойан сратара жауабы, шешімі, орытындысы) ылмысты жауаптылыа тартылмайды. Іске катысу шін оны тек ылмысты процесті жргізетін орган ана шаырады.

зіні міндеттерін орындаудан длелді себептерсіз бас тартаны немесе жалтараны шін маман кімшілік жауапа тартылады.

Аудармашы- аударма жасау шін ажет тілді мегерген жне кдікті, айыпталушы, сотталушы, оларды ораушылары не жбірленуші, азаматты талапкер, азаматты жауапкер жне де зге де іске атысушылар іс бойынша іс жргізілетін тілді білмеген жадайда, сонымен бірге жазбаша жаттарды аудару шін тергеу жне сот іс-рекеттеріне атысуа тартылан, іске мдделі емес адам. (Р ІЖК 85-бап). ылмысты процесті жргізуші орган адамды аудармашы етіп таайындау туралы аулы шыарады.

Аудармашыны ытары:

1) жргізуіне зі атысан тергеу немесе зге де іс жргізу іс-рекеттеріні хаттамасымен, сондай-а тиісті блігіде сот отырысыны хаттамасымен танысуа жне аударманы толытыы мен дрыстыына атысты хаттамаа енгізуге жататын ескертпелер жасауа кылы;

2) егер оны аудару шін ажетті білімі болмаса, іс бойынша іс жргізуге атысудан бас тартуа; ылмысты процесті жргізуші органны іс-рекетіне шаым жасауа; тергеу жне зге де іс жргізу іс-рекетіне атысуына байланысты зіне келтірілген шыындара тем жне егер іс бойынша іс жргізуге атысу оны ызметтік міндетіні шеберіне кірмейтін болса, орындалан жмысы шін сыйаы алуа ыы бар.

Аудармашыны міндеттері:

1) ылмысты процесті жргізуші органны шаыруы бойынша келуге; зіне тапсырылан аударманы дл жне толы орындауа міндетгі;

2) оны атысуымен жргізілген тергеу іс-рекетіні хаттамасында, сондай-а процеске атысушылара оларды ана тіліндегі немесе олар білетін тілдегі аудармасында тапсырылан іс жргізу жаттарында аударманы дрыстыын зіні олымен куландыруа міндетті;

3) аудармашы ретінде тартылуына байланысты зіне белгілі болан істі жадайы туралы мліметтерді немесе зге де деректерді жарияламауа;

4) тергеу іс-рекеттерін жргізу кезінде жне сот отырысы уаытында тртіп сатауа міндетті.

Аудармашы длелді себептерсіз келуден немесе зіні міндетін орындаудан бас тартаны шін немесе жалтараны шін кімшілік жауапа тартылады.

Р ІЖК-ні 85-бабында крсетілген ережелер іс бойынша іс жргізуге атысу шін шаырылан, мылау немесе саырау адамдарды белгілерін тсінетін адамдара олданылады.

Кугер— іске мдделі емес, ылмысты процесті жргізуші органны тергеу рекеттерін толы жне дрыс абылдауа абілетті адам. Ол ылмысты ізге тсу органдарынан туелсіз тергеу іс-рекеттерін жргізу фактісін, оны барысы мен нтижелерін куландыру шін тартылады. Осы масатта кем дегенде екі кугер іске тартылады.

Кугердіц ытары: (Р ІЖК 86-бап):

1) тергеу іс-рекеттерін жргізуге атысуа; тергеу іс-рекеті жнінде хаттамаа енгізуге жататын млімдемелер мен ескертулер жасауа ылы;

2) зі атысан тергеу іс-рекеттеріні хаттамасымен танысуа; ылмысты ізге тсу органыны іс-рекетіне шаым рекетіні хаттамасымен танысуа; ылмысты ізге тсу органыны іс-рекетіне шаым жасауа; ылмысты іс бойынша іс жргізу кезінде зіне келтірілген шыындара тем алуа ыы бар.

Кугерді міндеттері:

— ылмысты ізге тсу органыны шаыруы бойынша келуге; тергеу іс-рекетін жргізуге атысуа; осы іс-рекетті жргізілу фактісін, оны барысы мен нтижелерін тергеу іс-рекеттеріні хаттамасында зіні олымен куландыруа міндетті;

- анытаушыны, тергеушіні, прокурорды рсатынсыз алдын ала тергеу материалдарын жарияламауа; тергеу іс-рекеттерін жргізу кезінде тртіп сатауа міндетті.

Кугер длелді себептерсіз келуден немесе зіні міндеттерін орындаудан бас тартаны шін немесе жалтараны шін кімшілік жауапа тартылады.

Сот отырысынын хатшысы— сот отырысыны хаттамасын жргізетін, ылмысты іске мдделі емес адам.

Сот отырысы хатшысыны міндеттері (Р ІЖК 87-бап):

1) зі хаттамалауды амтамасыз етуі ажетті барлы уаытта сот отырысы залында болуа жне сот отырысына траалы етушіні рсатынсыз кетпеуге міндетті;

2) хаттамада сотты іс-рекеті мен шешімін, сотты отырысына атысушы барлы адамдарды тініштерін, карсылытарын, жауаптарын, тсініктемелерін, сондай-а сот отырысыны хаттамасында крсетуге жататын баса да жадайларда толы жне дрыс жазуа міндетті;

3) сот отырысыны хаттамасын осы Кодексте белгіленген мерзімде дайындауа міндетті;

4) траалы етушіні занды кіміне баынуа; жабы сот отырысына атысуына байланысты зіне белгілі болан мн-жайлар туралы мліметтерді жарияламауа міндетті.

Сот отырысыны хатшысы сот отырысы хаттамасыны толытыы мен дрыстыы шін дербес жауап береді. '

Дрыс емес немесе шындыа сйкес келмейтін мліметтерді сот отырысыны хаттамасына асаана енгізген жадайда хатшы Р К-ні 31-бабы бойынша жауапа тартылады.

Сот приставы— соттар ызметіні жне сот шешімдерін орындауды белгіленген тртібін амтамасыз ету жніндегі зіне замен жктелген міндеттерді орындаушы лауазымды адам (Р ІЖК 88-бап).

Сот приставына мынадай міндеттер жктелген:

1) бас бостандыынан айырумен байланысты емес жазаларды атарылуына баылау жасауды амтамасыз ету;

2) сот орындаушыларына атару жаттарын мжбрлеп атаруда кмек керсету;

3) сот талылау кезінде задаы тртіпті баылап отыру;

4) траалы етушіні кімін орындау жне соттарда судьяларды, куларды, баса да процеске атысушыларды орауды жзеге асыру, оларды басаны ыпалынан корайды;

5) сотты іс жргізу іс-рекетін жргізуіне жрдемдеседі жне сота келуден жалтаран адамдарды алып келуді жзеге асырады, зіне замен жктелген баса да кілеттіктерді жзеге асырады.

зін-зі баылау сратары:

1. Азаматты талапкер, оны іс жргізу ытары мен міндеттері.

2. Азаматты жауапкер, оны іс жргізу ккытары мен міндеттері.

3. Азаматты жауапкер ретінде таныла алатын тлалар.

4. ораушы, оны кілеттіктері жне ылмысты іс жргізуге атысуміндеттері.

5. ораушы ретінде ылмысты сот ісін жргізуіне атыса алатын тлалар.

6. ораушыны шаыру, таайындау, ауыстыру, оны ебегіне аы тлеу.

7. ораушыдан бас тарту.

8. ораушыны ылмысты іске міндетті трдеатысужадайлары.

9. Кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны зады кілдері.

10. Жбірленушіні, азаматты талапкер мен жеке айыптаушыны кілдері. Азаматты жауапкерді кілдері.

11. ылмысты іс жргізудегі басада тлалар: тсінігі, трлері, маызы.

12. Куні іс жргізу жадайы.