Прокурора арсылы бiлдiру
Прокурор осы Кодекстi 90-бабында кзделген мн-жайларды кез келгенi болан кезде ылмысты iс бойынша iс жргiзуге атыса алмайды.
Прокурорды алдын ала тергеу немесе анытау жргiзуге атысуы, сонымен бiрдей оны сотта айыптауды олдауы оны iске одан рi атысуына кедергi болып табылмайды.
Сота дейiнгi iс жргiзу кезiнде прокурора арсылы бiлдiру туралы мселенi жоары тран прокурор, ал сотта iс жргiзу кезiнде - iстi араушы сот шешедi.
Тергеушi мен анытаушыа арсылы бiлдiру
Осы Кодекстi 90-бабында кзделген негiздер болан кезде тергеушi мен анытаушы iстi тергеуге атыса алмайды.
Осы ылмысты iс бойынша брын жргiзiлген тергеуге тергеушi мен анытаушыны тиiстi сапада атысуы осы ылмысты iс бойынша iс жргiзуге оларды одан рi атысуын жоа шыаратын жадай болып табылмайды.
Тергеушіге немесе анытаушыа арсылы білдіру туралы мселенi прокурор не тиісінше тергеу бліміні бастыы немесе анытау органыны бастыы шешедi.
Кугерге арсылы бiлдiру
Осы Кодекстi 90-бабында кзделген мн-жайларды кез келгенi болан кезде кугер ылмысты iс бойынша iс жргiзуге атыса алмайды.
ылмысты процестi жргiзушi органа жеке немесе ызметi бойынша кiрiптар болса, кугер ылмысты iс бойынша iс жргiзуге атыса алмайды.
Кугердi тергеу рекеттерiн жргiзуге оны алдында атысуы, кугерлердi андай да болсын бiреуiнi атысуы жйелi сипат алан мн-жайларды оспаанда, баса тергеу рекетiндегi осы iс бойынша iс жргiзуге оны атысуын жоа шыармайды.
Кугерге арсылы бiлдiруде тергеу рекетiн жргiзушi адам шешедi.
Сот отырысыны хатшысы мен сотты приставына арсылы бiлдiру, аудармашы мен мамана арсылы бiлдiру, сарапшыа арсылы бiлдiру жалпы 90-баптаы ережелер бойынша жзеге асырылады.
Ораушыны, жбiрленушiнi (жеке айыптаушыны), азаматты талапкердi немесе азаматты жауапкердi кiлiн ылмысты iс бойынша iс жргiзуге атысудан шеттету.
ораушы, сондай-а жбiрленушiнi (жеке айыптаушыны), азаматты талапкердi, азаматты жауапкердi кiлi мына мн-жайларды кез-келгенi болан кезде:
1) егер ол брын iске судья, прокурор, тергеушi, анытаушы, сот отырысыны хатшысы, сот приставы, ку, сарапшы, маман, аудармашы немесе кугер ретiнде атысса;
2) егер ол осы iстi тергеуге немесе сотты арауына атысан немесе атысатын лауазымды адаммен туысты атынаста болса;
3) егер ол оралушымен немесе сенiм бiлдiрушiмен арама-арсы мдделерi бар адама загерлiк кмек крсетiп жрсе немесе брын кмек крсеткен болса, сонымен бiрге мндай адамдармен туысты атынаста болса;
4) егер заны кшiмен немесе сотты шешiмiмен ораушы немесе кiл болуа оны ыы жо болса, ылмысты iс бойынша iс жргiзуге атыса алмайды.
ораушыны, жбiрленушiнi (жеке айыптаушыны), азаматты талапкердi немесе азаматты жауапкердi кiлiн iс бойынша iс жргiзуге атысудан шеттету туралы мселенi сота дейінгі іс жргізу кезінде - прокурор, ал сотта іс жргізу кезінде істі арайтын сот шешеді.
12-тарау. ылмысты процеске атысушы адамдарды ауіпсіздігін амтамасыз ету .
3.ылмысты процеске атысушылар анытаушыа, тергеушiге, прокурора, сота iс бойынша маызы бар мн-жайларды анытау; тiнiш жасап баран адамны немесе оларды сынан адамны ытары мен зады мдделерiн амтамасыз ету шiн iс жргiзу iс-рекеттерiн жргiзу немесе iс жргiзу шешiмдерiн абылдау туралы тiнiштермен бара алады.
тiнiш процестi кез келген сатысында млiмделуi ммкiн. тiнiш бiлдiрген адам андай мн-жайды анытау шiн iс-рекет жргiзудi немесе шешiм абылдауды срайтындыын крсетуi тиiс. Жазбаша тiнiштер iске тiгiледi, ауызша тiнiштер тергеу iс-рекетiнi немесе сот отырысыны хаттамасына кiргiзiледi.
тiнiштi абылданбаандыы оны ылмысты сот iсiн жргiзудi келесi кезедерiнде айталап беруге немесе ылмысты процестi жргiзушi баса органа беруге кедергi келтiрмейдi.
тiнiш ол млiмделгеннен кейiн арауа жне тiкелей шешуге жатады. тiнiш бойынша шешiмдi дереу абылдау ммкiн болмаан жадайларда ол млiмделген кннен бастап ш тулiктен кешiктiрiлмей шешiлуге тиiс.
Егер ол iстi мн-жайларын жан-жаты, толы жне объективтi зерттеуге, процеске атысушыларды немесе баса да адамдарды ытары мен зады мдделерiн амтамасыз етуге жрдемдесетiн болса, тiнiш анааттандырылуы тиiс. зге жадайларда тiнiштi анааттандырудан бас тартылуы ммкiн.
ылмысты процестi жргiзушi орган тiнiштi анааттандыру туралы не оны анааттандырудан толы немесе iшiнара бас тарту туралы длелдi аулы шыарып, ол тiнiш жасаан адама жеткiзiледi. тiнiш жнiндегi шешiмге осы Кодексте белгiленген шаым берудi жне оны арауды жалпы ережелерi бойынша шаым жасалуы ммкiн.
4. тініш процеске атысушыларды іске маызы бар мн-жайларды анытау, сондай-а з ытары мен зады мдделерін орау масатында ажетті іс-рекеттер жргізу жнінде срауы деп аралады. Мндай тінішті процеске атысушылар ылмысты іс жргізуді барлы кезедерінде млімдеуге ылы: тергеу немесе анытау жргізу кезінде — тергеушіге, анытаушыа немесе прокурора млімдеуге, сотта істі арау кезінде — сота млімдеуге.
Процеске атысушылардын, тініштерін абылдау жне шешу тртібі ІЖК-ні 102-бабымен реттелген. тініш ауызша айтылуы немесе жазбаша трде берілуі ммкін. Зада крсетілгендей, жазбаша тініштер іске тіркеледі, ауызша тініштер хаттамаа тсірілуі тиіс. ылмысты іс жргізу органы процеске атысушыларды тініштерін абылдауа жне арап шешуге міндетті болып табылады.
ылмысты іс бойынша андай жне ай кезде тініштер млімдеуге болатындыы замен шектелмейді. Біра, тініш білдірген адам зіні тінішіне байланысты істі андай мн-жайларын анытау шін іс-рекет жргізуді (тергеу немесе сот рекетін жргізуді немесе шешім абылдауды) срайтындыын крсетуі ажет. Мселен, айыпталушы зі білетін адамнан ку ретінде жауап алу жнінде тініш айтанда, ол адамнан жауап алуды істі андай мн-жайларын ашуа маызы бар екендігін крсетуі ажет болады. йткені, тінішті анааттандыру немесе анааттандырмау бл тінішті істі мн-жайларын анытауа маызыны бар-жоына байланысты болып табылады. Сондытан да, ІЖК 102-бабыны 5-блігінде былай деп крсетілген: істі мн-жайларын жан-жаты, толы жне объективті зерттеуге, процеске атысушыларды ытары мен зады мдделерін амтамасыз етуге маызы бар тініш анааттандырылуы тиіс.
рбір тініш кешіктірілмей, яни ол млімделген кезде шешілуге жатады. тініш бойынша шешімді дереу абылдау ммкін болмаан жадайда, ол млімделген кннен бастап ш туліктен кешіктірмей шешілуге тиіс.
ылмысты іс жргізу органы тінішті анааттандыру не оны анааттандырмау (толы немесе жартылай) туралы аулы шыарып, бл жнінде тініш жасаан адама немесе йыма хабарлап білдіреді. Бл аулыны тініш млімдеген адам (йым) шаымдауа ылы. Сонымен атар, анааттандырылмаан тінішті ылмысты істі жргізуді кейінгі кезедерінде айталап млімдеуге тыйым салынбайды.
5.Егер жргiзiлген iс жргiзу рекетi здерiнi мдделерiн озайтын болса, процеске атысушылар, сондай-а азаматтар мен йымдар осы Кодексте белгiленген тртiппен анытаушыны, анытау органыны, тергеушiнi, прокурорды, сотты немесе судьяны шешiмдерi мен iс-рекеттерiне шаымдануы ммкiн.
Шаымдар шаымдарды арауа жне олар бойынша шешiм абылдауа замен укiлдiк берiлген, ылмысты iс бойынша iс жргiзу шiн жауапты сол мемлекеттiк органа немесе сол лауазымды адама берiледi.
Шаымдар ауызша жне жазбаша болуы ммкiн. Ауызша шаымдар оны жасаушы мен шаымды абылдап алушы лауазымды адам ол оятын хаттамаа кiргiзiледi. Тиiстi лауазымды адамдарды абылдауында азаматтар ауызша айтан шаымдар жазбаша трде сынылан шаымдармен орта негiзде шешiледi. Шаыма осымша материалдар оса тiркелуi ммкiн.
ылмысты iс бойынша iс жргiзiлетiн тiлдi бiлмейтiн адама шаымды ана тiлiнде немесе зi бiлетiн тiлде беру ыы амтамасыз етiледi.
Шаым берген адам оны айтарып алуа ылы. Сезiктi мен айыпталушы ораушыны шаымын айтарып алуа ылы; азаматты талапкер, жбiрленушi (жеке айыптаушы), азаматты жауапкер, зады кiлдi оспаанда, зiнi кiлiнi шаымын айтарып алуа ылы. Сезiктiнi немесе айыпталушыны мдделерiн кздеп берiлген шаым тек оларды келiсiмiмен ана айтарылып алынуы ммкiн. Шаымды айтарып алу, осы Кодексте тiкелей кзделген жадайларды оспаанда, осы Кодекстi 105-бабында крсетiлген мерзiмдер аяталана дейiн оны айтадан беруге кедергi келтiрмейдi.