Таырып. ылмысты іс жргізушілік длелдеудін негіздері.
Дріс масаты:ылмысты іс жргізушілік длелдеуді негіздерін талдау.
ысаша мазмны:
1. Длелдеу процесіні ымы мен элементтері. Длелдеу субъектілері. Длелдемелерді жинау, зерттеу жне бекіту.
2. Длелдеу процесінде ылыми-техникалы кралдарды олдану. Длелдеудегі жедел іздестіру ызметеріні рлі мен маызы. ылмысты іс бойынша длелдеудегі аналогиялар мен преюдициялар. Длелдемелерді іс жргізушілік айнар кздеріні трлері.
3. Куні жауаптары. Куні жауаптарыны тсінігі, пні мен маызы. Кулік жауаптарыны субъектілері. Ку ретінде жауап алуа жатпайтын тлалар. Кулік иммунитет. Куні жауаптарыны растыына сер ететін факторлар. Куні жауаптарын баалау мен тексеру. Куні жауаптарыны толытымен растыыны іс жргізушілік кепілдіктері.
4. Жбірленушіні жауабы: тсінігі, пні мен маызы. Жбірленушіні жауаптарын тексеру мен баалау. Жбірленушіні жауабыны толытыы мен растыыны іс жргізушілік кепілдіктері.
5. Сезіктіні жауабы: тсінігі, пні мен маызы. Сезіктіні жауабын тексеру мен баалау. Сезіктіні жауабыны толытыы мен растыыны іс жргізушілік кепілдіктері.
6. Айыпталушыны жауабы: тсінігі, пні, трлері мен маызы. Жауап беру кезіндегі айыпталушыны кыы. Айыпталушыны жауабын тексеру. Айыпталушыны жауабын тексеру. Айыпталушыны Айыпталушы зіні кінсін мойындаан жадайда длелдемелік маызы. зін зіне атысты жалан жауап беру. Баса біреуге катысты жалан жауап беру.
7. Сарапшыны орытындысы: тсінігі, объектілері мен маызы. Сараптаманы таайындауды негізі мен тртіптері. Сарапшыны орытындысыны тергеу рекеттеріне атысуы шін шаырылан маманны сынысы мен тсіндірмесінен айырмашылыы. Сарапшы орытындысыны трлері. Сараптамалы зерттеуді шегі. Сарапшы орытындысыны мазмны мен рылысы. Сарапшы орытындысын баалау.
8. Заттай длелдемелер: тсінігі, іс жргізушілік негізі, трлері мен маызы.Заттай длелдемелерді жинау тсілдері. Заттайдлелдемелерді тексеру мен баалау. Заттай длелдемелерді сатау. ылмысты іс бойынша іс жргізу кезінде заттай длелдемелер туралы мселені шешу. Заттай длелдемелерді растыыны іс жргізушілік кепілдіктері.
9. Іс жргізу рекеттеріні хаттамалары: тсінігі, рылысы, маызы. Тергеу жне сот рекеттеріні хаттамаларын баалау.
10. жаттар: тсінігі, трлері, маызы. Длелдемелерді дербес айнар кзі ретінде жаттарды жат-заттай длелдемелерден айырмашылыы. жаттарды жинау, тексеру мен багалау тсілдері.
11. Тергеу рекеттерін жргізу кезінде олданылатын фонограммаларды, фотосуреттерді, киноленталарды, диапозиттерді, видеожазбаларды, лгілерді, жоспарларды, схемаларды жне басада кріністерді длелдемелік маызы.
1. Длелдеу процесі— іске атысы бар, іс жргізу жаттарында тіркелген наты мліметтерді жинатау, бекіту, зерттеу (тексеру) жне баалау бойынша ылмысты іс жргізу заымен реттелген длелдеу субъектілеріні ызметі трінде крінеді.
М.С.Строговичті пікірі бойынша: «длелдеу процесі длелдемелерді табудан, оларды арап тексеру жне іс жргізіп бекітуден, тексеруден жне баалаудан трады».
ылмысты іс бойынша длелдеу процесі — бл шартты трде длелдемелерді жинатау мен бекіту, дледдемелерді тексеру,
Длелдемелерді баалау трізді трт негізгі элементтен тратын ойлау жне практикалык ызметті органикалы бірлігі.
Длелдеу субъектілері.ылмысты іс жргізу задарында (ІЖК62-67-баптар) кзделген жалпы ережелер бойынша іс шін маызы бар мн-жайларды длелдеу міндеті тмендегілерге жктеледі:
— іс бойынша ндірісті жзеге асыратын мемлекетгік органдар мен лауазымды адамдара;
— зіні немесе зіне жктелген ытары мен мдделерін орайтын процеске атысушылара;
— ылмысты процеске атысушы баса адамдара.
Бл органдар мен адамдар фактілермен длелденген немесе длелденбеген деп тануа іс бойынша тергеуді кез келген сатысында длелдеу орытындысын шыаруа сол бойынша соы шешім абылдауа кылы.
Длелдемелерді жинатау мен тексеру жауап алу, беттестіру тануа апару, алу, тінту, тексеру, эксперимент, сараптама жргізу арылы жне занда кзделген баса тергеу мен сот рекеттері бойынша жргізіледі.
ылмысты іс жргізу кодексінде длелдеу процесіні элементтері баптарды аталуымен крсетілген: длелдемелерді жинау (125-бап); длелдемелерді бекіту (126-бап); длелдемелерді зерттеу (127-бап); дледемелерді баалау (128- бап).
Длелдеу процесінде зада кзделген тртіппен длелдеме болып табылатын тмендегі натты мліметтер жиналады, зерттеледі жне бааланады:
а) тіп кеткен ылмыс оиасыны орны бар екені туралы мліметтер;
б) оама ауіпті іс-рекетті осы рекетті жасаан кінлі адамны бар немесе жо болуы, істі дрыс шешу шін маызы бар баса да мн-жайлар;
в) куні, жбірленушіні, кдікті мен айыпталушыны жауаптары, сарапшыны орытындысы, заттай дледдемелер, тергеу жне сот рекетіні хаттамалары жне баса да жаттар.
Сонымен іс бойынша орытынды шыаруа негіз болып табылатын наты мліметтер жиынтыына зіні табиаты мен тсілі бойынша ртрлі бкіл длелдемелік процесс пен оны крайтын элементтер сипаттамасы жнінде ескерілуге тиіс мн-жайлары тергеу мен сотты ызытыратындай мліметтер енеді. Длелдемелерді жинау. ІЖК-ні 125-бабында длелдемелерді жинауды амалдары жне кімдер оны жзеге асыра алатындыы крсетілген. Осы бапа сйене отырып длелдемелерді жинауды мынадай амалдары мен жолдары болатындыын айта аламыз:
1.Длелдемелерді жинауды басты амалы тергеу жне сот іс-рекеттерін жргізу болып табылады. Тергеуші жне анытаушы ылмысты ашу шін замен кзделген тергеу рекеттерін олдана отырып, сол арылы длелдемелер жинауды жзеге асырады. Яни, ылмысты іс бойынша длелдемелер негізінен сота дейінгі ндіріс кезінде жиналады. Ал, сот алдын ала тергеу немесе анытау жргізу кезінде жиналан істі материалдары мен длелдемелерді негізінде кім шыарады. Дегенмен, сотта істі арау кезінде де длелдемелерді жинау ммкіндігі жоа шыарылмайды. Мселен, тараптарды жаа куларды шаыру немесе заттай длелдемелерді, жаттарды алдыру туралы тініштеріне байланысты сотта осымша длелдемелер жинау ммкін болады.
2.Тергеу рекеттерінен баса да процессуальды амалдарды олдану. Ол амалдара ылмысты іс жргізу органдарыны йымдардан, оларды басшыларынан, лауазымды адамдардан, жедел-іздестіру ызметін атаратын органдардан, сондай-а азаматтардан іс шін маызы бар жаттарды немесе заттарды табыс етуді талап етуі жатады.
3.ораушыны з кілеттігіні шеберінде ылмысты іске маызы бар мліметтерді жинауы жне длелдемелер тапсыруы. Бл жнінде ІЖК 125-бабыны 3-блігінде былай деп крсетілген: ораушы за кмегін крсету шін ажетті длелдемелер тапсыруа жне мліметтер жинауа, адамдарды з келісімдерімен білетіндерін срауа, йымдардан анытамалар, мінездемелер жне зге жаттарды сратып алуа, орауындаы адамны келісімімен арнаулы білімі бір адамны пікірін сратуа ылы.
4.Сезіктіні, айыпталушыны, жбірленушіні, жеке айыптаушыны, азаматты талапкерді, азаматты жауапкерді жне оларды кілдеріні, сондай-а кез келген азаматтар мен йымдарды длелдеме ретінде маызы бар мліметтерді (ауызша да, жазбаша да), заттарды жне жаттарды ылмысты іс жргізу органына з еріктерімен тапсырулары.
ІЖК 125-бабыны 1-блігінде крсетілгендей, длелдемелерді жинау оларды табу, бекіту жне алуды амтиды. Дегенмен, бізді пікірімізше, «жинау» деген сзді зі длелдемелерді алынатындыын білдіреді.
Длелдемелерді табу брын айтылан тергеу рекеттерін жргізу арылы ммкін болады. Мселен, оиа болан жерді арау кезінде ылмысты іздері жне баса да заттай длелдемелер табылады. Кудан, жбірленушіден, сезіктіден, айыпталушыдан жауап алу арылы ылмысты істін мн-жайларын крсететін фактілі деректер аныталады.
Длелдемелердi зерттеу
Iс бойынша жиналан длелдемелер жан-жаты жне объективтi зерттеуге жатады. Зерттеу алынан длелдемелердi талдауды, оны баса да длелдемелермен салыстыруды, осымша длелдемелер жинауды, длелдемелердi алу кздерiн тексерудi амтиды.
Длелдемелердi бекiту
Iс жзiндегi деректер олар iс жргiзу iс-рекеттерiнi хаттамаларында крсетiлгеннен кейiн ана длелдеме ретiнде пайдаланыла алады.
Анытау жне алдын ала тергеу барысында хаттамаларды жргiзу жауаптылыы тиiсiнше анытаушы мен тергеушiге, ал сотта - сот отырысыны траалы етушiсi мен хатшысына жктеледi.
Тергеу жне сот iс-рекеттерiне атысушылара, сондай-а тараптара сот талылауында бл iс-рекеттердi барысы мен нтижелерi крсетiлген хаттамалармен танысу, хаттамалара толытырулар мен тзетулер енгiзу, осы iс-рекеттердi жргiзудi тртiбi мен шарттары жнiнде ескертулер мен арсылытар айту, хаттамадаы жазбалара з редакциясын сыну, анытаушыны, тергеушiнi немесе сотты назарын iс шiн маызы болуы ммкiн мн-жайлара аудару ыы амтамасыз етiлуi тиiс. Хаттамаа тергеу жне сот iс-рекеттерiне атысушылара оларды ытары тсiндiрiлгенi туралы белгi ойылады.
Ауызша айтылан толытырулар, тзетулер, ескертулер, арсылы бiлдiрулер, тiнiштер жне шаымдар хаттамаа енгiзiледi, ал жазбаша нысанда жазыландары хаттамаа оса берiледi. Сызылып тасталан немесе кшiрiлiп алынан сздер немесе баса тзетулер туралы хаттаманы соына ол ою алдында ескерту жасалады.
Тергеу iс-рекетiнi хаттамасымен танысан адамдар хаттаманы р бетiндегi мтiннi соы жолыны астына жне оны соына зiнi олын ояды. Сот отырысы хаттамасыны блiгiмен танысу кезiнде р беттi аяына жне осы блiктi соына ол ойылады.
Анытаушы, тергеушi немесе сот ескертулермен немесе арсылы бiлдiрулермен келiспеген жадайда ол туралы аулы шыарады. Задарда кзделген жадайларда процеске атысушыларды бiреуi немесе баса да адамдар тергеу iс-рекетiнi хаттамасына ол оюдан бас тартан кезде анытаушы немесе тергеушi зiнi олымен куландыратын хаттамаа ол туралы белгi соады.
Сот отырысыны хаттамасында жазылан сотты iс-рекетi туралы жазбалара зада кзделген жадайларда ол оюдан бас тартылса, ол хаттамада сот отырысына траалы етушi мен хатшы з олдарымен куландыратын белгi соылады.
Хаттамаа ол оюдан бас тартан адам бас тартуыны себебiн тсiндiруге ылы жне бл тсiндiру хаттамаа енгiзiлуi тиiс.
Егер iс жргiзу iс-рекетiне атысушы зiнi дене кемшiлiгiнi салдарынан хаттаманы зi ои алмаса немесе оан ол оя алмаса, онда оны келiсiмiмен оны ораушысы, кiлi немесе ол адам сенетiн баса азамат хаттаманы дауыстап оиды жне оан ол ояды, ол туралы хаттамада белгi ойылады. Длелдемелердi бекiту шiн хаттамалар жасаумен атар дыбыс жазу, бейнежазба, киноа тсiрiп алу, фотоа тсiру, ймалар, табалар, жоспарлар, кестелер дайындау жне апаратты бейнелеудi баса да дiстерi олданылуы ммкiн. Тергеу iс-рекетiне немесе сотты талылауына атысушыны длелдемелердi бекiтудi крсетiлген дiстерiн олданандыы туралы тиiсiнше тергеу iс рекетi хаттамасына немесе сот отырысыны хаттамасына пайдаланылан ылыми-техникалы ралдарды техникалы сипаттамасы келтiрiле отырып белгi соылады. Фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, фотосуреттер, ймалар, табалар, жоспарлар, кестелер тергеу немесе сот iс-рекетiнi барысы мен нтижелерiн баса да бейнелеулер хаттамаа оса берiледi. рбiр осымшада оан атысты тергеу немесе сот iс-рекетiнi атауы, орны, кнi крсетiлген тсiндiрме жазба болуа тиiс. Бл жазбаны iс бойынша сота дейiнгi iс жргiзу барысында анытаушы немесе тергеушi жне ажет болан жадайларда, кугерлер, ал сотта - сот отырысыны траалы етушiсi мен хатшысы з олдарымен куландырады.
Длелдемелерді бекіту мселесіне ІЖК-ні 126-бабы арналан. Длелдемелерді бекітуді басты амалы хаттама жазу болып табылады. Яни, тергеу немесе сот іс-рекеттерін жргізу арылы жиналан длелдемелер сол кезде жазылатын хаттамада крсетіліп рсімделеді. Мселен, кудан жауап аланда тергеуші хаттама жазып, оны жауап берген адам жне тергеушіні зі ол ойып растайды. Сотты іс-рекеттері сот отырысыны хаттамасында жазылып крсетіледі. Ал, ораушы немесе баса іске атысушылар не зге азаматтар мен йымдар тапсыран жаттар мен заттарды длелдеме ретінде олдануды шарты оларды іске тіркеу (осу) туралы ылмысты іс жргізу органыны аулы шыаруы болып табылады. ораушыны немесе баса адамдарды, йымны ылмысты іс жргізу органына берген мліметтері ажетті тергеу рекеттерін жргізу арылы рсімделген жадайда ана оларды длелдеме ретінде олдану ммкін болады.
2. ылмысты іс бойынша длелдеу процесінде ылыми-техникалы ралдарды ылмысты процесті жргізуші орган, сондай-а сарапшы жне маман здері осы Кодексте кзделген іс жргізу міндеттерін атаруы кезінде пайдалана алады.
ылмысты процестi жргiзушi органны ылыми-техникалы ралдарды пайдалануы кезiнде жрдем крсету шiн маман тартылуы ммкiн.
ылыми-техникалы ралдарды олдануа, егер олар:
1) зада тiкелей кзделсе немесе оны нормалары мен принциптерiне айшы келмесе;
2) ылыми жаынан маызды болса;
3) ылмысты iс бойынша iс жргiзудi тиiмдiлiгiн амтамасыз ететiн болса;
4) ауiпсiз болса, жол беруге болады деп танылады.
ылмысты процестi жргiзушi органны ылыми-техникалы ралдарды пайдалануы ылыми-техникалы ралдарды деректерi, оларды пайдалануды шарттары мен тртiбi, бл ралдар олданылан объектiлер жне оларды пайдалануды нтижелерi крсетiле отырып тиiстi iс жргiзу iс-рекеттерiнi хаттамаларында жне сот отырысыны хаттамасында крсетiледi.