Ылмысты iс бойынша длелдемеде жедел iздестiру ызметiнi нтижелерiн пайдаланады.

За талаптарыны саталуы жадайында алынан жедел iздестiру ызметiнi нтижелерi длелдемелердi жинауды, зерттеудi жне баалауды реттейтiн осы Кодекстi ережелерiне сйкес осы Кодексті 53-бабында жне 21-тарауында, сондай-а "ылмысты процеске атысушы адамдарды мемлекеттік орау туралы", "Жедел–іздестіру ызметі туралы" азастан Республикасыны задарында кзделген талаптар сатала отырып, ылмысты iстер бойынша длелдеуге пайдаланыла алады.

Жедел-іздестіру ызметін жзеге асыратын органны ызметкері жедел-іздестіру шараларын жргізу кезінде тікелей абылдаан наты деректер аталан ызметкерден ку ретінде жауап алынаннан кейін длелдемелер ретінде пайдаланылуы ммкін.

Жедел-іздестіру ызметін жзеге асыратын органдара жасырын негізде кмек крсетуші адам тікелей абылдаан наты деректер оны келісімімен аталан адамнан ку, жбірленуші, сезікті (айыпталушы) ретінде жауап алынаннан кейін длелдемелер ретінде пайдаланылуы ммкін.

йымдасан топа, ылмысты оамдастыа (ылмысты йыма), транслтты йымдасан топа, транслтты ылмысты оамдастыа (транслтты ылмысты йыма) немесе траты арулы топа (бандаа) ендірілген адамдар тікелей абылдаан наты деректер осы адамдарды ауіпсіздігін амтамасыз ету масатында жедел-іздестіру ызметін жзеге асыратын органны лауазымды адамынан ку ретінде жауап алынаннан кейін длелдемелер ретінде пайдаланылуы ммкін.

Жедел-іздестіру іс-шаралары нтижесінде аныталан істі мн-жайларын ылмысты процесті жргізуші адам тікелей абылдауы ажет жне ммкін болан кезде істі бл мн-жайлары осы Кодексте кзделген ережелер бойынша жргізілетін тергеу не сот іс-рекеттеріні хаттамаларында крсетіледі.

Жедел-іздестіру ызметі барысында алынан заттар мен жаттарды заттай айатар жне жаттар ретінде пайдалану тиісінше осы Кодексті 121 жне 123-баптарында кзделген ережелерге сйкес жзеге асырылады. Жедел-іздестіру ызметі материалдарын заттай айатар мен жаттар ретінде іске осу оларды пайда болуы туралы аны деректер болан ретте ана осы Кодексті 53 жне 100-баптарыны талаптары сатала отырып жргізіледі.

Анытау органыны бастыы ылмысты процесті жргізуші органны талап етуі бойынша не з бастамасы бойынша жедел-іздестіру ызметі материалдарын табыс ету туралы шешім абылдай отырып, осы Кодексті 202-бабыны ережелеріне сйкес тиісті аулы шыарады. аулыда: талап етуі бойынша жедел-іздестіру ызметіні нтижелері табыс етіліп отыран, ылмысты процесті жргізуші орган; андай жедел-іздестіру шарасыны андай нтижелері жне андай клемде табыс етілетіні; аталан нтижелерді алу шін пайдаланылан техникалы ралдар; ылмысты іс материалдарына осу шін жіберілетін заттар мен жаттар; ылмысты процеске атысушы адамдарды ауіпсіздігін, сондай-а мемлекеттік пияларды орауды амтамасыз ету жніндегі сынылатын шаралар крсетіледі. Анытау органыны бастыы ылмысты процесті жргізуші органа жедел-іздестіру материалдарын з бастамасымен табыс еткен жадайда, аулыда жедел-іздестіру ызметі нтижелерін ылмысты іс бойынша длелдеуде пайдалану ажеттігіне негіздеме де келтіріледі. Жедел-іздестіру ызметіні материалдары олардаы наты деректерді оларды тергеліп (аралып) жатан ылмысты іске атыстылыы, пайдалануа болатындыы жне дрыстыы трысынан баалауа ммкіндік беретін клем мен нысанда табыс етілуге тиіс.

Жедел-іздестіру ызметіні осы бапта баяндалан талаптара сай келмейтін нтижелері осы материалдарды сынан органа айтарылады, бл туралы длелді аулы жасалады. аулыда жедел-іздестіру ызметіні нтижелерін ылмысты іске оса тіркеуден бас тартуды себептері крсетілуге тиіс.
Преюдиция.ылмысты iс бойынша сотты зады кшiне енген кімі, сондай-а зады кшiне енген баса да шешiмдерi аныталан мн-жайлара да, оларды ыты баалануына да атысты барлы мемлекеттік органдар, йымдар жне азаматтар шiн мiндеттi. Бл ереже жаадан ашылан мн-жайлар бойынша сотты кімі мен баса да шешiмдерiн кассациялы жне адаалау тртiбімен тексеруге, оларды кшiн жоюа жне оларды згертуге кедергi жасамайды.

Сотты азаматты iс бойынша зады кшiне енген шешiмi оианы немесе рекеттi орын алан-алмаандыы туралы мселе жнiнде ана ылмысты iс бойынша iс жргiзу кезiнде ылмысты процестi жргiзушi орган шiн мiндеттi жне сотталушыны кiнлi немесе кiнлi еместiгi туралы орытындыларды кнi брын шешуге тиiс емес.

Сотты талап-арызды анааттандыруа ыты танитын зады кшiне енген кiмi сот шiн осы блiгiнде оны азаматты iс арауы кезiнде мiндеттi.

3.Куні жауабы деп алдын ала тергеу (анытау) жргізу кезінде немесе сот отырысында ылмысты істі зіне белгілі мн-жайлары туралы бл адам хабарлаан жне хаттамаа тсірілген мліметтерді айтамыз. ІЖК 119-бабыны 6-блігіне крсетілгендей, кудан іске атысты мн-жайлар туралы, оны ішінде айыпталушыны, жбірленушіні жеке басы туралы, зіні олармен жне баса да кулармен зара атысы туралы жауап алынуы ммкін. Ку жауабыны пнін негізінен ылмысты іс бойынша длелденуге тиісті мн-жайлар райды. Сонымен атар, кудан зіні айыпталушымен, жбірленушімен жне баса да кулармен арым-атынасы туралы жауап алуды оларды жауаптарын баалап олдану шін маызы бар.

Кудан жауап алатын тергеуші немесе анытаушы, прокурор, судья кімдерден ку ретінде жауап алуа жатпайтындыын ескеруге тиіс (судьядан — ылмысты істі жргізуге атысуына байланысты зіне белгілі болан мн-жайлар туралы, ораушыдан—з ызметін атаруына байланысты осы ылмысты іс бойын-ша зіне белгілі болан мн-жайлар туралы жне т.б.). Сонымен атар, жауап алуды басында куа зіні немесе жбайыны (зайыбыны) немесе жаын туысыны ылмыса атыстылыы туралы жауап беруден бас тартуа ылы екендігі ескертіледі. Бдан баса жадайларда ку жауап беруге міндетті жне жауап беруден бас тартаны немесе крінеу жалан жауап бергені шін К-ті 352-бабы бойынша жауаптылыа тартуа жатады.

Куні жауабы длелдемелерді жиі олданылатын трі болып табылады. Яни, рбір ылмысты іс бойынша тергеу (анытау) жргізу кезінде жне басты сот талылауында кулардан жауап алу жне оларды жауабын длелдеме ретінде олдану ажет болады.

Ку жауабыны негізін тікелей оны зі крген не естіген жадайлар немесе баса адамнан естіген немесе жаттардан білген мліметтер мен фактілер райды. Егер ку істі мн-жайлары жнінде баса адамнан хабардар болса, онда ол адам туралы мліметтерді хабарлауы тиіс. йткені, мндай жадайда куні жауабы туынды длелдемеге жататын боландытан, оан сйене отырып алашы длелдемені зін табу ажет. Егер ку зіні хабардарлыыны кзін крсете алмаса, ол хабарлаан млімет длелдеме бола алмайды (ІЖК 119-бабынын, 6-блігі).

Ку жауабын тексеріп баалаанда ылмыстык іс жргізу органы куні жеке басын сипаттайтын деректерді жне оны іске мдделі болуы ммкіндігін ескеруі керек. Мселен, куні айыпталушымен немесе жбірленушімен туысанды не досты арым-атынастарда болуы, немесе жмыс орны жаынан ку олара баынышты болуы ммкін. Осындай жадайлара байланысты ку жауабыны шынды болмауы ылмысты іс жргізу тжірибесінде кездеспейді емес. Сонымен атар, іске мдделі адам-дарды куа р трлі ысымшылы жасауы арылы оны жалан жауап беруге кндіретін жадайларды да болатындыы жоа шыарылмайды.

Ку жауабын баалап олдананда жоарыда айтылан жадайлармен атар оны жауабыны алыптасу психологиясын да ескеру ажет. Психологиялы трыдан аланда, ку жауабыны алыптасуы мына кезендерден трады деп арастырылады:

—болан оианы, фактілерді, мн-жайларды куні зі кріп, естіп абылдауы;

—зі кріп, естіп абылдаан жадайларды куні есінде сатауы;

—ол жадайлар мен фактілер туралы мліметтерді куні жауап бергенде айтып жеткізуі.

Осы кезедерді барысында р трлі объективтік жне субъективтік себептер болып, олар ку жауабыны алыптасуына жне сапасына серін тигізеді. Мселен, болан оианы куні абылдау сапасына мынадай жадайлардын сер етуі ммкін: куні жеке басыны асиеттері (оны байаыштыы немесе немрайдылыы, кзіні ткірлігі немесе кемістігі жне т.б.), оианы андай табии жадайда боландыы (уаыт мезгілі: кндізгі немесе кешкі не тнгі уаытга; ауа райыны былыстары: ашы кні, жабыр немесе ар жауу болан кезде), болан оиа мен оны крген адамны бір-бірінен ара ашытыы. Осындай жне баса да р трлі жадайлара байланысты болан оиа туралы бірнеше куларды жауаптарынын, арасында айырмашылытарды болуы ытимал. Сонымен бірге, ку ретінде жауап беретін адамдарды есте сатау абілеттері де бірдей болмайды. Болан жадайларды куні есінде сатауы — ол жадайлар болан кезден жауап алуа дейін анша уаыт ткеніне де байланысты болып келеді. Бл уаытты затыы лайан сайын ку білетін фактілер мен істі мн-жайларыны оны есінде саталуы біртіндеп кмескілене береді. Сонымен атар, ку ретінде жауап беретін адам зі білетін іске маызы бар фактілер мен мн-жайларды р трлі себептерге байланысты сзбен толы жне дл жеткізе алмауы да ммкін. Сондытан мндай кулардан жауап алу кезінде тергеуші немесе сотга тараптар осымша сратар ою арылы ку білетін мн-жайларды длірек анытау ажет болады.

 

4.Жбірленушіден ылмысты іс бойынша длелденуге жататын мн-жайлартуралы, сондай-а зіні сезіктімен, айыпталушымен, баса да жбірленушілермен, кулармен арым-атынасы туралы жауап алынуа жатады (ІЖК-ні 119-бабыны 5-блігі).

Жбірленушіден тергеу (анытау) жргізу жне сотта істі арау кзінде жауап алынады. Ол жауап беруге міндетті жне жауап беруден бас тартаны немесе крінеу жалан жауап бергені шін К-ті 352-бабы бойынша жауаптылыа тартылады. Сонымен бірге, іске мдделі тла ретінде жбірленушіні жауап беруге ыы бар. Сондытан жбірленуші жауап беруге тілек білдірген жадайда ылмысты іс жргізу органы одан жауап алудан бас тарта алмайды.

Жбірленушіні айыптау тарабына жататын мдделі тла болуы оны жауабыны мнісі мен мазмнына серін тигізеді. Ол іске маызы бар мн-жайлар туралы жауап бере отырып, айыпталушыны ылмыс жасаудаы кінлілігін длелдейді, сондай-а зіні айыпталушыа ойан талаптарын длелдеуді де кздейді. Сондытан жбірленушіні жауабыны (брын айтылан сезіктіні жне айыпталушыны жауаптары сияты) ылмысты іс бойынша длелдемелердін трі болуымен атар, з мдделерін орау ралы ретінде маызы бар.

Жбірленуші жауабыны длелдеме ретінде маызы ку жауабыны маыздыына тендес болып келеді (ку жауабын араыз). Оны жауабыны негізін тікелей зімен байланысты, зі крген немесе зі естіп білген істі мн-жайлары женінде деректер райды. Сондытан жбірленушіні жауабын длелдемелерді баса трімен ауыстыру ммкін емес. сіресе, жбірленушіні жеке басына арсы жасалан ылмыстар бойынша оны жауабын колдануды зор маызы болады. Соны ішінде, кулар болмаан жадайда жасалан ылмыстар бойынша (мселен, зорлау) тек жбірленушіні жауабыны негізінде ана сезікті адам жнінде алашы деректер аныталып, ажетті тергеу рекеттері жзеге асырылады.

Жбірленушіні іске мдделі болуы оны жауабыны шындыына серін тигізуі ммкін. Мны кылмысты іс жргізу тжірибесінде кездесетін жадайлар крсетеді: жбірленушіні айыпталушыа ызалы немесе шпенді болуына байланысты зіні жауабында істі мн-жайлары туралы мліметтері згертіп айтуы, айыпталушы немесе оны жаын туыстары жаынан болан ысымшылытын салдарынан жбірленушіні жалан жауап беруі жне т.б. Осындай жадайларды болу ммкіндігі жбірленушіні жауабын баалап олдананда ескерілуге тиіс.

 

5.ІЖК 119-бабыны 2-блігінде крсетілгендей, сезікті зіне арсы туып отыран сезік жнінде, сондай-а іс бойынша маызы бар зіне белгілі баса да мн-жайлар мен длелдемелер туралы айатар беруге ылы. Сезікті жауап беруге міндетті емес, оны жауап беруден бас тартуа кыы бар. Дегенмен, тергеуші немесе анытаушы сезіктіден жауап аланда оны жауабыны зі шін де маызы болатындыын тсіндіруі тиіс. Яни, сезіктіні жауабыны екі жаты маызы

бар: 1) длелдемелерді трі ретінде; 2)сезіктіні з мдделерін орауы шін.

ІЖК 68-бабыны 2-блігінде крсетілген тртіп бойынша, сезікті ретінде сталан немесе айып таылана дейін блтартпау шарасы олданылан адамнан ол шараларды олданылуынан бастап жиырма терт сааттан кешіктірмей жауап алынуы тиіс. Мндай жадайларда сезікті зі тандаан немесе таайындалан ораушымен жауап алана дейін жеке кездесуге ылы.

Сезіктіден жауап алуды масаты оныа ылмыса атыстылыын тексеру жне оан байланысты длелдемелер жинау болып табылады. Ал сезікті зіні ылмыс жасаандыын мойындап немесе мойындамай жауап беруі ммкін. Егер сезікті зіні ылмыса атыстылыын мойындамайтын болса, ол осы жнінде тсініктеме беру арылы з мдделерін орай алады. Мселен, ол зіні ылмыс жасамаандыын растайтын кулерді крсетуі ммкін. алай боландада тергеуші (анытаушы) сезіктіні жауабын ылмысты іс бойынша жиналан баса длелдемелермен салыстыра отырып, оны айыпталушы ретінде жауапа тарту шін негіздін, бар-жоын шешуге міндетті. ІЖК-ні 142-бабына сйкес, сезіктіге блтартпау шарасы олданылан жадайда, он туліктен кешіктірмей оан айып таылмаан болса, ол сезікті болудан алады жне блтартпау шарасын олдану тотатылады. Егер сезіктіні ылмыс жасаандыын крсететін жеткілікті длелдемелер жиналан болса, онда тергеуші оны айыпталушы ретінде жауапа тартып, бл туралы длелді аулы шыарады.

6.Айыпталушы зіне таылан айыптау бойынша, сонымен бірге іске маызы бар зіне белгілі мн-жайлар мен длелдемелер жнінде айатар беруге ылы (ІЖК 119-бабыны 3-блігі). Айыпталушыны жауап беруден бас тартуа ыы бар. Ол жауап беруден бас тартаны немесе жалан айа бергені шін жауаптылыа тартылмайды.

Айыпталушы зіні жауабын таылан айыптаудан орану шін пайдалана алады. Сондытан оны жауабыныда, сезіктіні жауабы сияты, екі жакты маызы бар: біріншіден, ылмысты іс бойынша олданылатын длелдемелердін трі ретінде; екіншіден таылан айыптаудан орану ралы ретінде.

Алдын ала тергеу жргізу кезінде айыпталушыдан оан айып таыланнан со, ал сотта істі арау кезінде сотталушыдан оан таылан айыптауды мнісі баяндаланнан со жауап алынады. Сондытан айыпталушыны жауабыны пні негізінен оан таылан айыптаумен байланысты болып келеді. Біра, оны жауабыны мазмны айыптауа жататын істі мн-жайларымен шектелмейді. Ол зіні жауабында айыптаудаи тыс істі зіне белгілі мн-жайлары мен фактілері жнінде мліметтерді хабарлай алады. Мселен, айыпталушы жауабында зіні жеке басына байланысты деректерді (денсаулыы, отбасыны жадайы жне т.б. жадайлары жнінде), ылмыс жасауыны себептерін, зіні жбірленушімен немесе кулармен арым-атынастары туралы, іс бойынша бар длелдемелер жнінде де тсініктемесін айтуы ммкін.

Айыпталушыны жауабы мнісіне арай екі трге блінеді: 1) ылмыс жасаудаы зіні кінсін мойындайтын (толы немесе жартылай) айыпталушынын жауабы; 2) кінсін мойындамайтын айыпталушыны жауабы.

Айыпталушы кінсін мойындайтын жадайда ылмысты ашан жне алай зіні жасаандыын, ылмыс жасауа баса атысушыларды боландыын немесе болмаандыын толы айтып беретін болса да, мны аиата жетуді оай жолы деп арауа жатпайды. йткені, айыпталушыны кінсін мойындауы шындыа жататын не жалан болуы да ммкін (мысалы: жаын туысын ылмысты жауаптылытан тару масатына оны жасаан ылмысын айыпталушыны жалан мойындауы немесе зі жасаан ауыр ылмысты жасыру масатында ауыр емес ылмыс жасаандыын айыпталушыны жалан мойындауы). Айыпталушыны жауабы шындыта, жалан да болуы ммкіндігіне байланысты, оны з кінсін мойындаан жауабын шындыы тексеріліп аныталан баса длелдемелерді жиынтыымен растау талап етіледі (ІЖК-ні 119-бабыны 4-блігінде крсетілген). Осылай расталан жадайда ана айыпталушыны зіні кінсін мойындауы оан таылган айыптауа негіз бола алады.

Айыпталушы кінсін мойындаан жауабында ылмысты зі алай жасаандыын крсететін наты деректерді келтіруі ажет. Егер ол ондай наты деректерді келтірмей кінлілігін мойындайтын болса, ондай жала жауап длелдеме ретінде арауа жатпайды. йткені, ылмысты іс бойынша длелдеме ретінде айыпталушыны з кінсін мойындауы емес, оны ылмыс жасаандыын крсететін фактілі деректер ана олданылады. Яни, ылмысты жасалуына байланысты мн-жайларды оны жасаан адамны зі білетін боландытан, ол мн-жайларды наты трде крсетіп айта алмайтын айыпталушыны жауабын длелдеме ретінде олдану ммкін емес.

Ал, айыпталушы кінсін мойындамай жауап беретін болса, мндай жауапты да анытап тексеру жне баалау ажет. Егер айыпталушы кінсін мойындамайтын жауабында ешандай наты деректерді келтіріп айтпаан болса, мндай жауапта фактілі деректерді жотыына байланысты оны атау длелдемесі ретінде арауа жатпайды. Егер айыпталушы кінсын мойындамай жне оан байланысты ылмысты іске маызы бар мн-жайлар жнінде наты деректерді келтіретін болса, ол деректерді шындыа жататын-жатпайтындыан айындау — ылмысты іс жргізу органыны міндеті болып табылады. Мндай жадайда айыпталушыны кінсын мойындамайтын жауабыны шындыа келмейтіндігі аныталып, оны ылмыс жасауа кінлі екендігі баса длелдемелерді жиынтыыны негізінде шешілуі ммкін.

Айыпталушыны кінсін мойындамайтын жауабында оан байланысты фактілі деректерді келтірмеуін — оны зіне арсы айыптау длелдемесі ретінде арауа болмайды. йткені, кінсіздік презумпциясына сйкес, айыпталушы зіні кінсіздігін длелдеуге міндетті емес, біра таылан айыптаудан орану масатында з жауабында тсініктеме бере алады. Айыпталушыны кінсін мойындамаан жауабы сондай-а оны з жауабында айтан тсініктемелерін тексеру - ылмысты іс жргізу органыны міндетіне жатады. Тергеу жне басты сот талылауы кезінде айыпталушыны кінсін мойындамаан жауабына алдын ала сенімсіздікпен арауа жне істі айыптау трысынан біржаты жргізуге жол берілмеуі тиіс.

 

7.Сарапшыны орытындысы - ІЖКтi талаптарына сйкес ресiмделген, сот-сараптамалы зерттеудi барысы мен нтижелерiн крсететiн жат.

Сарапшыны ауызша тсiнiктемесi ол брын берген орытындыны тсiндiруi блiгiнде ана длел болып табылады. Сарапшыны орытындысы ылмысты процестi жргiзушi орган шiн мiндеттi болып табылмайды, алайда оны орытындымен келiспеушiлiгi длелдi болуы тиiс.

 

8.Егер олара ылмыс аруы болды деп ойлауа негiз болса, немесе зiнде ылмысты iзi саталып алса, немесе ылмысты рекеттi объектiсi болса, сондай-а аша мен зге де баалы заттар, ылмысты анытауа, iстi iс жзiндегi мн-жайын белгiлеуге, кiнлiлердi табуа не айыпты жоа шыаруа немесе жауаптылыты жеiлдетуге рал болуы ммкiн баса да заттар мен жаттар заттай длелдемелер деп танылады. ІЖКтi 223-бабыны тртiншi блiгiнде кзделген жадайларды оспаанда, заттай длелдемелер ылмысты процестi жргiзушi органны аулысымен iске оса тiгiледi жне кiм немесе iстi тотату туралы аулы зады кшiне енгенге дейiн сонда болады. Заттай длелдемелердi арауды жне сатауды тртiбi ІЖКтi 223-бабымен белгiленедi. кiм шыару немесе iстi ысарту кезiнде заттай длелдемелер туралы мселе шешiлуi тиiс.

Бл ретте:

1) ылмыс аруы тркiленуге жатады немесе оны белгiлi бiр адам тиiстi мекемеге бередi немесе жойылады;

2) стауа тыйым салынан заттар тиiстi мекемеге беруге жатады немесе жойылады;

3) ндылыы жо жне пайдалануа келмейтiн заттар жойылуа жатады, ал мдделi адамдар немесе мекемелер тiнген жадайда олара берiлуi ммкiн;

4) ылмысты жолмен жиналан аша мен зге де ндылытар, сондай-а засыз ксiпкерлiк жне контрабандалы заттар сотты кiмi бойынша мемлекеттi кiрiсiне аратылуа жатады; алан заттар зады иелерiне берiледi, ал соылары аныталмаан кезде мемлекеттi меншiгiне кшедi. Бл заттарды тиесiлiлiгi туралы дау туан жадайда бл дау азаматты сот iсiн жргiзу тртiбiмен шешуге жатады;

5) заттай длелдеме болып табылатын жаттар iстi бкiл саталу мерзiмiнi iшiнде онымен бiрге алады не ІЖКтi 123-бабыны шiншi блiгiнде крсетiлген тртiппен мдделi йымдара немесе азаматтара берiледi.

Сотты, прокуратура, алдын ала тергеу, анытау жне сот сараптамасы органдарыны ылмысты iстер бойынша заттай длелдемелердi, жаттарды алу, есепке алу, сатау, беру жне жою тртiбiн азастан Республикасыны кiметi белгiлейдi.

Табии немесе кейін пайда болан асиеттері мен белгілеріне байланысты ылмысты іс шін маызы бар мн-жайларды анытауа кмегі тиетін р трлі нрселер заттай длелдемелер болып табылады. Бл ым заттай длелдемелерге арналан К.ІЖК 121-бабыны мазмнына сйкес келеді. Мнда, мні бойынша, былай деп крсетілген: ылмыс жасау шін олданылан немесе стінде кылмысты іздері саталан, немесе ылмысты рекетті объектісі болан нрселер, сондай-а

ылмысты ашуа жне істі фактілік жадайларын анытауа рал бола алатын аша жне зге де баалы нрселер, баса нрселер жне жаттар заттай длелдемелер ретінде танылады. Осы бапа сйкес, заттай длелдемелерді мынадай трлерін ажырату ажет.

1.ылмыс жасауды ралы болан заттар (мысалы: адамны міріне астанды жасау шін олданылан ару, суы рал немесе улы дрі). Бл топа ылмыс жасаанда олданылан автоклікті р трі де жатады.

2.ылмысты рекетті объектісі болан заттар. Заттай длелдемелерді бл тріне ылмысты рекетті тікелей сері тиген ртрлі нрселер жатады (мысалы: рланан немесе зиян-кестікпен иратылан заттар).

3.стінде ылмысты іздері саталан заттар. Бл топа жататын заттай длелдемелерді маыздылыы ылмысты іздеріне байланысты болып табылады (олды, аяты, клікті р тріні іздері, атыс ралыны немесе бзып ашу шін олданылан ралдарды жне т.б.)- Осындай іздерді олдану арылы ылмыс жасаан адамдарды табу жне ылмысты ашу ммкін болатындытан, ол іздерді саталуын амтамасыз ету шін оларды кшірмелерін жасау ажет болады (ондай кшірмелер туынды длелдемелерге жатады).

«Нрсе» немесе «нрселер» деген сз заттай объектілерді білдіреді деп араймыз.

4.Аша жне зге де баалы нрселер. Заттай длелдемелерді бл тобына ылмысты жолмен пайда етілген лтты жне шет елдік валюта, нды ааздар, алтын, кміс, платина немесе нды тастардан жасалан бйымдар, шекейлер жне зге заттар да жатады.

5.Баса заттар. Бл топа ылмысты ашу, оны мн-жайларын длелдеу шін олданылатын жне баалы болуы ажет етілмейтін дара заттар жатады. Мселен, ылмыс жасалан жерде табылан айыпталушыны заты оны сол жерде боландыын крсетеді.

6.жаттар. Егер жаттар ылмысты рекетті объектісі болан немесе ылмыс жасауа дайындалу, ылмыс жасау, ылмысты жасыру масатында олданылан болса, ондай жаттар заттай длелдемелер ретінде аралады (мселен, ытар беретін немесе міндеттерден босататын ресми жатты олдан жасау).

Кейбір жадайда жеке затты длелдемелердін, бір тріне ана емес, бірнеше трлеріне жатызуа болады. Мселен, айыпталушы рлаан жне одан кейін ылмыс жасау шін олданан ару рі ылмысты объектісі, рі ылмыс жасауды ралы болып табылады. Сол сияты, олдан жасалан ресми жат рі ылмысты рекетті объектісі, рі ылмыс жасауды ралы, рі онда ылмысты ізі саталан зат болады.

Заттай длелдемелерді р трге блуді практикалы маызы бар. Мселен, жеке меншіктегі автоклік ылмыс жасауды ралы болан деп танылса, ол айыптау кімі шыарылан жадайда тркіленуге жатады.

Кпшілік жадайларда заттай длелдемелерді олдану сараптама жргізу арылы ммкін болады. Мселен, ылмыс жасалан жерде олды саусатарыны іздері табылан болса, сараптама жргізу арылы ол іздер сезіктіні немесе айыпталушыны олынікі екені аныталады. Немесе, сезіктіні стау кезінде табылан ару (пистолет) сараптамаа жіберіліп, лген адамны денесінен алынан оты осы арудан атыландыы длелденеді. Ресми жатты олдан жасаландыы криминалистикалы сараптама жргізу аркылы аныталады.

ылмысты іс жргізу органы заттай длелдемелерді оларды іске катыстылыы, олдануа болатындыы, шындыа жататындыы жне маыздылыы трысынан баалап олданады.

Заттай длелдемелерді олданудын, басты шарты оларды ресімдеу болып табылады. Яни, заттай длелдемелер ІЖК-де крсетілген ережелерге сйкес алынуы жне бекітілуі тиіс. Ол ережелерді сатау заттай длелдемелерді барлы трлері шін бірдей талап етіледі.

Біріншіден, заттай длелдемелерді табылан (тергеу рекеттерін жргізу барысында) немесе тлалар (йымдар, азаматтар) тапсыран кезде арап анытау жне хаттамада жазып крсету ажет (ІЖК 223-бабыны 1-блігі). Кбіне, заттай длелдемелер тергеу рекеттерін жргізу кезінде табылатын боландытан (оиа болан жерді арау, тінту жне т.б.), осы тергеу рекетіні хаттамасында бл затты ай жерде табыландыы, оны андай зат екені крсетіліп жазылады. Сот отырысында тапсырылан заттай длелдемелер болса, олар сот отырысыны хаттамасында крсетіледі. Егер заттай длелдемелерді іске мдделі адамдар немесе баса тлалар (йымдар, азаматтар) тергеу рекетін жргізу кезінен тыс жадайда тапсыран болса немесе тергеу рекетін жргізу кезінде табылан заттай длелдемелерді нттап арауа ол жерде ммкіндік болмаса (мысалы, тнгі уаыт боландытан), онда заттай длелдемелер жеке трде аралып, оларды арау туралы хаттама жазылады. Заттай длелдемелерді арау кугерлерді атысуымен жргізіледі. арау хаттамасында бл затты кай жерде, андай жадайда табыландыын, бл затты атауын, жалпы жне ерекше белгілерін крсетіп жазу ажет (сырты нысанын, тсін, андай материалдан жасаландыын, млшерін жне т.б.)- Хаттама жазумен атар, заттай длелдемелер ммкіндігіне арай фотосуретке тсіріліп, ол фотосурет хаттамаа тіркелуге тиіс.

Екіншіден, ылмысты іс жргізу органы заттай длелдемені іске тіркеу туралы аулы шыарады (ІЖК 121-бабыньщ 2-блігі). Мндай аулы болмай, заттай длелдемелерді олдануа жол берілмейді.

Осы айтылан тртіппен рсімделген заттай длелдемелер ылмысты іспен бірге кім немесе істі ысарту туралы аулы занды кшіне енгенге дейін саталуы тиіс. Егер заттай длелдемені оны тым лкендігіне немесе баса себептерге байланысты іспен бірге сатау ммкін болмаса, онда ол ылмысты іс жргізу органы крсеткен жерде сатауа тапсырылады жне бл жадайда фотосурет немесе бейнежазба ралымен оны бейнесі тсіріп алынады. Сонымен атар, ммкін болан жадайда іске заттай длелдемелерді лгілері алынып тіркеледі.

Заттай длелдемелер ылмысты істі материалдарынан блек сатауа тапсырылан болса, істе оларды ай жерде екендігін крсететін жат болуы тиіс. Мселен, лтты немесе шет елдік валюта жне те баалы заттар (алтын, кміс, бриллиант жне т.б.) банкіге тапсырылуа жатады. Мндай жадайда ол заттарды банкіні абылдааны туралы тиісті жат (анытама) ылмысты істі материалдарына тіркеледі.

Тез бзылатын заттай длелдемелер (олар ІЖК-не сйкес рсімделгеннен со) иесіне айтарылады немесе, егер оларды иесіне айтарып беру ммкін болмаса, тиісті йымдара масатына сай пайдалануа беріледі не сатуа ткізіледі жне одан тскен аша ылмысты іс жргізу органыны депозитіне салынады. Саталуы айтарлытай материалды шыын жмсауды ажет ететін заттай длелдемелер, егер оларды иесіне айтарып беру ммкін болмаса, занда белгіленген тртіппен сатылады жне одан тскен аша ылмысты іс жргізу органыны депозитіне салынады. Мндай жадайларда, ммкіндігіне арай, заттай длелдемелерді лгілерін алып іске тіркеу кажет. Зады негіздер бар болан реттерде пайдаланылан немесе сатылан заттай длелдемелер сол секілді жне сондай сападаы заттармен иесіне айтарылып беріледі немесе оан оларды ны тленеді. Заттай длелдемелер иесіне айтарылып берілген немесе пайдалануа берілген не сатуа ткізілген болса, ол жнінде хаттама жазылады.

ылмысты іс жргізу аяталан кезде заттай длелдемелерді тадыры сотты кімінде немесе ылмысты істі ысарту туралы аулыда крсетілуі тиіс. Бл жнінде ІЖК 121-бабынын 3-блігінде былай деп айтылан:

1)ылмыс жасауды ралы тркіленуге жатады немесе ол белгілі бір мекемеге, адама беріледі немесе жойылады;

2)олдануа тыйым салынан заттар тиісті мекемеге беріледі немесе жойылады;

3)ндылыы жо жне пайдалануа келмейтін заттар жойылуа жатады, ал мдделі адамдар немесе мекемелер тініш жасаан жадайда олара берілуі ммкін;

4)ылмысты жолмен пайда етілген аша немесе зге де баалы заттар, сондай-а засыз ксіпкерлік жне контрабандалы заттар сотты кімі бойынша мемлекетті кірісіне аратылуа жатады; баса заттар сотты кімі бойынша зады иелеріне беріледі, ал иелері аныталмаан жадайда, ол заттар мемлекетті меншігіне кшеді (бл заттарды тиесілігі туралы дау туан жадайда, мндай дау азаматты іс жргізу тртібімен шешуге жатады);

5)заттай длелдеме болып табылатын жаттар ылмысты істін бкіл саталу мерзіміні ішінде онда алады немесе мдделі азаматтара, йымдара беріледі.

9.ІЖК-ні 122-бабында крсетілген бл хаттамаларды ш топа блуге болады:

1)тергеу рекеттеріні хаттамалары;

2)сот отырысыны хаттамасы;

3)баса процессуальды рекеттерді хаттамалары. 122-бапты 1-блігіне сйкес, мына аталан тергеу рекеттеріні хаттамаларында бар фактілі деректер ылмысты іс бойынша длелдемелер болып табылады: арау, куландіру, тінту, алу, сезіктіні стау, млікке тыйым салу, хат-хабарлара тыйым салу, хабарларды стап алу, телефонмен жне баса да сйлесулерді тыдау жне жазып алу, тану шін крсету, зерттеу шін лгілер алу, мйтті азып алу, жауапты оиа болан жерде тексеру, тергеу эксперименті. Бл жерде (бапта) сезіктіден, айыпталушыдан, жбірленушіден жне кулардан жауап алуды хаттамалары крсетілмеген. Оны себебі: ол адамдарды жауаптарыны айнар кздері жауап берген адамдарды здері болады да, ал хаттама жазу — оларды жауаптарын бекітуді амалы ретінде аралады. Ал, алдында аталан тергеу рекеттерін жргізу кезінде іске маызы бар мн-жайларды негізінен тергеуші тікелей зі кз жеткізу арылы анытайды.

Тергеу рекетері хаттамаларыны длелдемелер ретінде маызы р тергеу рекетіні ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. Мселен, оиа болан жерді арау хаттамасында ол жерде табылан ылмысты іздері, заттай длелдемелер жне сол жерді фактілік жадайы крсетіліп жазылады. Тінту жргізуді хаттамасында, мысалы, рланан немесе ылмыс жасауды ралы ретінде пайдаланылан заттарды табыландыы крсетіледі.

Сот отырысыны хаттамасында сот тергеуі кезінде зерттелген длелдемелер крсетіліп жазылады. Сотталушыдан жауап алу, жбірленушіден жауап алу, кулерден жауап алу, сондай-а сота дейінгі ндіріс кезінде жргізілген тергеу рекеттеріні хаттамаларын жариялап, олармен танысу арылы ылмысты іс бойынша жиналан длелдемелер зерттеледі жне соны негізінде сот кім шыарады. Сот отырысыны хаттамасында сотты длелдемелерді зерттеуге байланысты барлы іс-рекеттері жазылып крсетіледі. Сондытан осы хаттаманы негізінде сот шыаран кімнід сот тергеуінде аралып зерттелген істі материалдары мен длелдемелерге сйкестігін анытау ммкін болады. Осыан орай, бірінші саты соты шыаран кімдер мен аулыларды длелділігін апелляциялы жне адаалау сатыларында тексергенде сот отырысы хаттамасыны лкен маызы бар.

Баса процессуальды рекеттерді хаттамалары жнінде ІЖК 122-бабыны 2-блігінде былай деп айтылан: ылмыс туралы ауызша арызды абылдау кезінде, тапсырылан заттар мен жаттарды абылдау, кінсын мойындап келуі, іске атысушылара ытары мен міндеттерін тсіндіру туралы жазылан хаттамаларда амтылан фактілі деректер длелдемелер ретінде пайдаланылуы ммкін. Бл хаттамаларды тергеу рекеттеріні хаттамалары мен сот отырысы хаттамасынан айырмашылыы баса процессуальды рекеттерді длелдеу ызметі шін осымша роль атаратындыына байланысты болып табылады. Мселен, жбірленушіні ылмысты іс жргізу органына ауызша арыз бергендігі бл арызды абылдау туралы жазылан хаттаманын негізінде расталады. Сол сияты, ылмыс жасаан адамны кінсін мойындап ерікті келуі оны зі жазан млімдемені немесе оны ауызша млімдемесін абылдау туралы тергеуші жазан хаттаманы негізінде аныталады.

 

10.ІЖК-ні 123-бабында крсетілгендей, егер жаттарда жазылан немесе йымдар, лауазымды адамдар, сондай-а азаматтар куландыран ондаы мліметтерді ылмысты іс шін маызы болса, ол жаттар длелдемелер болып табылады.

123-бапты негізінде зге жаттарды мынадай трлерге блуге болады:

1)жалпы жаттар;

2)компьютерлік мліметтерді амтитын материалдар, фото жне киносуреттер, дыбыс жне бейне жазбалар;

3)тергеу жргізу басталана дейінгі тексеруді материалдары (тсініктемелер, тексеру актілері, анытамалар).

Бірінші топа жататын жаттар олдан жазылан немесе теріліп (техникалы тсілмен) жазылан болуы ммкін. Бл жаттар ресми жне бейресми болып блінеді. Ресми жат тиісті талаптара сйкес жазылып, оан ол ойылан, мр басылан болуы тиіс. Бейресми кжаттара жеке азаматтар жазан р трлі жаттар жатады (колжазба, кнделік, конспекті, хат, олхат жне т.б.).

Екінші топа жататын жаттарды жалпы сипаттамасы оларды техникалы ралдарды олдану арылы жасалатындыы болып табылады.

шінші топа кылмысты істі озауа дейін болатын ылмыстар туралы арыздар мен хабарларды тексеруге байланысты жиналан материалдар жатады.

зге жаттарды ылмысты іс жргізу хаттамаларынан жалпы айырмашылытары былайша сипатталады:

Біріншіден, хаттамаларды ылмысты іс жргізу ызметін атаратын лауазымды адамдар жазатын болса, зге жаттар бл ызметті атармайтын адамдарды (азаматтарды) олынан шыады. Соан сйкес, хаттамалар ылмысты іс жргізу ызметін атару кезінде жазылатын болса, зге кжаттар бл ызметтен тыс жадайларда жасалады.

Екіншіден, хаттамаларды рылымы, мазмны жне оларды жазылу тртібі КДЖК-мен кзделген болса, зге жаттарды рылымын жне мазмнын, жасалу тртібін ІЖК реттемейді.

ылмысты іс жргізу кезінде зге жаттарды жинауды жне алуды мынадай жолдары пайдаланылады:

—олар р трлі тергеу рекеттерін жргізу кезінде табылулары ммкін (оиа болан жерді арау, тінту, сезіктіні стау жне т.б.);

—ажет болан жадайларда ылмысты іс жргізу органы ол жаттарды мекемелерден, йымдардан, лауазымды адамдардан немесе азаматтардан талап етуге ылы;

—ондай жаттарды ылмысты процеске атысушылар немесе зге де тлалар (йымдар, лауазымды адамдар, азаматтар) з еріктерімен ылмысты іс жргізу органына тапсырулары ммкін.

зге жаттарды іске тіркеу ажет болан жадайларда ылмысты іс жргізу органы бл туралы аулы шыаруы тиіс. Ал, тергеу рекеттерін жргізу кезінде табылан жаттарды іске алынандыы осы тергеу рекегіні хаттамасында крсетіледі. жаттарды заттай длелдемелерге тн белгілері бар болан жадайда, оларды заттай длелдемелер ретінде іске тіркеу кажет.

 

11. Длелдемелердi бекiту шiн хаттамалар жасаумен атар дыбыс жазу, бейнежазба, киноа тсiрiп алу, фотоа тсiру, ймалар, табалар, жоспарлар, кестелер дайындау жне апаратты бейнелеудi баса да дiстерi олданылуы ммкiн. Тергеу iс-рекетiне немесе сотты талылауына атысушыны длелдемелердi бекiтудi крсетiлген дiстерiн олданандыы туралы тиiсiнше тергеу iс рекетi хаттамасына немесе сот отырысыны хаттамасына пайдаланылан ылыми-техникалы ралдарды техникалы сипаттамасы келтiрiле отырып белгi соылады.

Фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, фотосуреттер, ймалар, табалар, жоспарлар, кестелер тергеу немесе сот iс-рекетiнi барысы мен нтижелерiн баса да бейнелеулер хаттамаа оса берiледi. рбiр осымшада оан атысты тергеу немесе сот iс-рекетiнi атауы, орны, кнi крсетiлген тсiндiрме жазба болуа тиiс. Бл жазбаны iс бойынша сота дейiнгi iс жргiзу барысында анытаушы немесе тергеушi жне ажет болан жадайларда, кугерлер, ал сотта - сот отырысыны траалы етушiсi мен хатшысы з олдарымен куландырады.

зін-зі баылау сратары:

1. Длелдеу процесінде ылыми-техникалы кралдарды олдану.

2. Длелдеудегі жедел іздестіру ызметеріні рлі мен маызы.

3. ылмысты іс бойынша длелдеудегі аналогиялар мен преюдициялар. Длелдемелерді іс жргізушілік кайнар кздеріні трлері.

4. Куні жауаптары.

5. Куні жауаптарыны тсінігі, пні мен маызы.

6. Кулік жауаптарыны субъектілері.

7. Ку ретінде жауап алуга жатпайтын тлалар.

8. Кулік иммунитет.

9. Куні жауаптарыны растыына сер ететін факторлар.

10. Куні жауаптарын баалау мен тексеру.