Таырып. ылмысты іс жргізушілік мжбрлеу институты. 2 страница

Сезікті ретінде сталан адамнан жиырма трт сааттан кешіктірмей жауап алынуы тиіс.

Сезіктіні стау процессуальды мжбрлеу шарасы боландытан, оны олдану кылмысты іс озаланнан кейін болуы тиіс. Кейбір жадайда бл шараны олдану кылмысты іс озалана дейін де болуы ммкін. Мысалы, сезікті ылмыс жасауды стінде сталан жадайда, оан дейін ылмысты істі озауа себеп жне негіз болан жо. Бл жадайда тергеуші немесе анытаушы сезіктіні стау хаттамасын жазумен атар ылмысты істі озау туралы аулы шыаруы тиіс (оан негіз бар болса).

ІЖК-ні 135-бабына сйкес, сезіктіні стау шарасын олданан лауазымды адам оны жеке тінтуге ылы: сезіктіні аруы бар деп санауа негіз болан жадайда немесе ол зіні ылмыс жасаандыын крсететін заттардан тылуа тырысан, не зге де ажетті жадайларда сталан адама дереу жеке тінту жргізуге болады. Мндай тінту жргізілген болса, оны кім жргізгендігі жне бл кезде андай заттарды алынандыы сезіктіні стау хаттамасында жазылып крсетіледі.

Сезікті ретінде сталан адамдарды амауда стаудын, тртібі туралы ІЖК-ні 137-бабында крсетілген. Бл бапа сйкес, сезікті ретінде сталандар уаытша стау изоляторларында амалады. ылмыс жасады деген сезікпен сталан скери ызметшілер мен жазасын бас бостаыдыынан айыру трінде теп жрген адамдар тиісінше абатыларда жне азакстан Республикасы ділет министрлігіні бас бостандыынан айыру тріндегі жазаны орындайтын ылмысты-атару жйесіні мекемелерінде де сталуы ммкін. Баса жадайларда (мселен, уаытша стау изоляторы жок жерде) ылмыс жасады деген сезікпен сталандар анытау органы бастыыны йаруы бойынша арнайы бейімделген й-жайларда сталады.

ылмыс жасады деген сезікпен сталан адамдарды амауда стауды жалпы тртібі мен шарттары азастан Республикасыны 1999 жылы 30 наурыздаы «ылмыс жасаандыы жнінде сезіктілерді жне айыпталушыларды амауда стауды тртібі жне шарттары туралы» заымен белгіленген.

ылмысты ізге тсу органы он екі саатты ішінде сезіктіні сталандыы жне ай жерде екендігі туралы оны отбасыны кмелетке толан мшелеріні біреуіне, ал олар болмаан жадайда баса туыстарына не жаын адамдарына хабарлауа немесе мндай хабарлау ммкіндігін сезіктіні зіне беруге міндетті (ІЖК-ні 138-бабы).

Егер сталан адам баса мемлекеттін азаматы болып табылса, крсетілген мерзімде ол мемлекетті елшілігі немесе консульдыы не зге кілдігі хабардар етілуге тиіс.

Істі ерекше жадайларына байланысты жне тергеу жргізуді бастапы кездегі пиясын сатауды амтамасыз ету масатында прокурорды санкциясымен сезіктіні сталандыын крсетілген адамдара хабарлау, сезікті кмелетке толмаан жадайды оспаанда, стау кезінен бастап жетпіс екі сааткд дейін кейінге алдырылуы ммкін.

Сезіктіні стаудан босатудын негіздері жне тртібі ІЖК-ні 136-бабында кезделген. Бл бапа сйкес, мынадай жадайларда ылмыс жасады деген сезік бойынша сталан адам босатылуа жатады:

1)ылмыс жасады деген сезік расталмаса;

2)сталан адама амауа алу тріндегі блтартпау шарасын олдануа негіз жо болса;

3)сезіктіні стау кезінде ІЖК 134-бабыны талаптары бзылан болса.

Осындай негіздерді бірі болан жадайда сезіктіні стаудан босату ылмысты ізге тсу органынын бл туралы аулы шыаруы арылы жзеге асырылады. Сонымен атар, ІЖК 136-бабыны 3-блігінде крсетілгендей, егер сезіктіні жетпіс екі саата дейін стауды мерзімі тіп, біра оан блтартпау шарасы ретінде прокурорды санциясымен амауа алу олда-нылмаан болса, онда амау органыны бастыы зіні аулысымен сезіктіні стаудан босатып, ол туралы бл істі жргізуші органа жне прокурора хабарлауа міндетті.

Сезікті ретінде сталан адамды босату кезінде бл адама оны кім стаандыы, стауды негізі, орны жне уаыты, босатуды негізі мен уаыты крсетілген анытама (жат) берілуі тиіс.

 

5.Блтартпау шаралары ымы. Оларды олдануды негіздері жне тртібі. Процессуальды мжбрлеу шараларынын, бір трі блтартпау шаралары болып табылады. Олар, баса мжбрлеу шаралары сияты, ылмысты іс жргізу міндеттерін орындауды амтамасыз ету масатында жне замен белгіленген тртіп бойынша олданылады (КІЖК 18-тарауынын, 139-155 баптары).

Блтартпау шаралары жалпы ереже бойынша айыпталушыа, сондай-а сотталушыа, ал сезіктіге ерекше жадайларда олданылады. Осыан сйкес, сота дейінгі іс жргізу кезінде блтартпау шарасын олдануды ылмысты ізге тсу органы шешетін болса, ал соттаы ндіріс кезінде бл мселені сот (судья) шешеді.

ІЖК-ні 139-бабында блтартпау шараларын олдануды негіздері туралы былай деп жазылан: айыпталушы анытаудан, алдын ала тергеуден немесе соттан жасырынады не алдын ала тергеуді жне сотта іс арауды объективті жргізілуіне кедергі жасайды немесе ылмысты рекетпен шылдануды жаластырады деп арауа жеткілікті негіздер болан кезде, сондай-а кімні орындалуын амтамасыз ету шін ылмысты процесті жргізуші орган з кілеттігі шегінде ол адама осы Кодексте кзделген блтартпау шараларыны бірін олданады. Осындай ылмысты процесті міндеттерін орындауа кедергі келтіретін жадайларды болызбау блтартпау шараларын олдануды тікелей масаты болып табылады. Ал бл масатты орындалуы ІЖК-ні 8-бабында крсетілген ылмысты процесті тікелей міндеттерін (ылмысты тез жне толы ашу жне т.б.) орындауа ммкіндік туызады. Осыдан келіп, блтартпау шараларын олдануды негізі ретінде жоарыда айтылан жадайларды зі емес (олар бл кезде жо жадайлар боландытан), біра ондай жадайларды ылмысты іс жргізу барысында туындауы ммкіндігін керсететін наты деректер деп білеміз.

Сонымен, блтартпау шаралары ылмысты іс жргізу органы жалпы ереже бойынша айыпталушыа (сезіктіге ерекше жадайда) немесе сотталушыа занда крсетілген тртіп бойынша олданатын мжбрлеу шараларыны жеке тобы болып табылады.

 

6.Блтартпау шараларыны бірнеше трлері бар. Олар ІЖК-нін 140-бабында аталып крсетілген:

1)ешайда кетпеу жне зін дрыс стау туралы олхат алу;

2)жеке адамдарды кепілдігі;

3)скери ызметшіні скери блім командованиесіні баылауына беру;

4)кмелетке толмаанды арауа беру;

5)кепіл;

6)йде амап стау;

7)амауа алу.

Бл аталан шараларды, оларды сипатына арай жне кімдерге олданылатындыын ескере отырып, екі топа блуге жатады:

1)блтартпау шараларыны жалпы трлері;

2)блтартпау шараларыны арнайы трлері.

Бірінші топа мына шаралар жатызылады: ешайда кетпеу жне зін дрыс стау туралы олхат алу, жеке адамдарды кепілдігі, кепіл, йде амап стау, амау. Бл топа жататын шараларды олдану шін айрыша талаптар ойылмайтын боландытан, оларды блтартпау шараларыны жалпы трлері деп атаймыз. Екінші топа жататын блтартпау шараларыны трлері: скери ызметшіні скери блім командованиесіні баылауына беру, кмелетке толмаанды арауа беру. Бл шараларды ерекшелігі оларды аталан субъектілер шін кзделгендігі болып табылады. Дегенмен, бл субъектілерге де ажет болан жадайда блтартпау шараларыны жалпы трін олдануа тыйым салынбайды. Мселен, скери ызметші ауыр ылмыс жасаан жадайда тергеуші оан амауа алу тріндегі блтартпау шарасын олданады. Ал, кмелетке толмаандара ммкіндігінше ата-анасыны немесе сенімге ие баса адамдарды арауына беру шарасы кеірек олданылуа тиіс.

ІЖК-ні 144-153 баптарында блтартпау шараларыны трлерін олдануды тртібі реттелген, Соны ішінде: ешайда кетпеу жне зін дрыс стау туралы олхат ылмысты процесті жргізуші органны сезіктіден немесе айыпталушыдан (сотталушыдан) траты не уаытша тратын жерінен тергеушіні, анытаушыны, прокурорды немесе сотты рсатынсыз кетпеуге, тергеу жргізуге жне істі сотта арауа кедергі келтірмеуге, белгіленген мерзімде ылмысты іс жргізу органыны шаыруы бойынша келуге жазбаша міндетгеме алуьшан трады (ІЖК-ні 144-бабы). Егер сезікті немесе айыпталушы тратын жерді аумаында оныс аударатын болса, бл жнінде блтартпау шарасын олданан ылмыстык, іс жргізу органын хабардар етуге міндетті болып табылады. Бл шараны олдану екі процессуальды жат жазу арылы рсімделеді: блтартпау шарасын олдану туралы аулы шыару жне олхат алу.

Блтартпау шарасы ретінде жеке адамдарды кепілдігін олдануды тртібі ІЖК-ні 145-бабымен белгіленген. Жеке адамдарды кепілдігі сенімге ие болан адамдарды сезіктіні немесе айыпталушыны зін дрыс стауына жне ылмысты іс жргізу органыны шаыруы бойынша уаытында келетіндігіне кепілдік беретіндігі туралы здеріне жазбаша міндеттеме алуы болып табылады. Блтартпау шараларыны бл трін олдануды мынадай шарттары бар:

— кепіл берушілерді саны екеуден кем болмауы тиіс;.

—кепіл берушілерді бл жнінде здеріні жазбаша тініштері болуы ажет;

—бл шараны олдануа сезіктіні, айыпталушыны келісімі болуы тиіс;

—кепілдік беруші ылмысты іс жргізуді барысында кепілдігінен бас тартуа ылы.

Жеке адамдарды кепілдігін олдану туралы ылмысты іс жргізу органы аулы шыарады. Сонымен атар, кепіл берушілерді райсысы жеке кепілдігі туралы олхат береді. Бл олхатта кепілдік берушіге ылмысты іс бойынша айыптауды мні тсіндірілгендігі жне айыпталушыны (сезіктіні) зін дрыс стамаан рекеті шін жауапты болатындыы крсетіледі. Егер айыпталушы жеке кепілдікке сйкес келмейтін рекеттер жасаан болса, рбір кепілдік берген адама жз айлы есептік крсеткішке дейінгі млшерде ашалай айып салынуы ммкін (ІЖК 145-бабыны 5-блігі).

ІЖК-ні 146-бабында блтартпау шарасы ретінде сезіктіні немесе айыпталушыны скери блім командованиесіні баылауына беру кзделген. Оны мні скери ызметшілер немесе оу жиынына шаырылан скери міндеттілер болып табылатын сезіктілер мен айыпталушылара азастан Республикасы арулы Кштері мен Ішкі скерлеріні жарыларында кзделген шараларды олдану арылы ол адамдарды тиісті мінез-лын жне оларды ылмысты іс жргізу органыны шаыруы бойынша келуін амтамасыз ету болып табылады.

ылмысты іс жргізу органы блтартпау шарасын олдану туралы аулы шыарып, оны орындауды скери блімні командованиесіне тапсырады. Онымен бірге блтартпау шарасы олданылан істі мні хабарланады жне скери командованиені міндеттері тсіндіріледі. Ал, скери блімні командованиесі блтартпау шарасын олданан органа сезіктіні немесе айыпталушыны баылауа алынандыы туралы жазбаша хабарлайды. Егер баылауа алынан сезікті немесе айыпталушы блтартпау шарасын бзатын рекеттер жасаан болса, скери блімні командованиесі ол туралы ылмысты іс жргізу органына жедел хабарлауы тиіс.

Бл шараны олдануа байланысты здеріне жктелген міндетті орындамаан кінлі адамдар занда кзделген тртіптік жауаптылыа тартылады (ІЖК 146-бабыны 4-блігі).

 

7. Кмелетке толмаанды арауа беру(ІЖК-ні 147-бабы). Кмелетке толмаан сезіктіні, айыпталушыны ата-анасыны немесе аморшыларыны, ораншыларыны, баса да сенімге ие адамдарды, сондай-а ол трып жатан арнаулы балалар мекемесі кімшілігіні арауына беру кмелетке толмаанны тиісті мінез-лын жне оны ылмысты іс жргізу органыны шаыруы бойынша уаытында келуін амтамасыз ету масатында олданылады.

Кмелетке толмаанды ата-анасыны немесе баса адамдарды арауына беру тек оларды жазбаша тініші бойынша ана ммкін болады.

Бл шараны олдану туралы ылмысты іс жргізу органы аулы шыарады. Онымен атар, кмелетке толмаанды арауына алан адам (ата-анасы немесе аморшысы, ораншысы, арнаулы балалар мекемесі кімшілігіні лауазымды адамы) олхат беріп, онда ылмысты сипаты жне арауына алан адамны зіне абылдаан міндеттерін бзан жадайда ол шін жауапты болатындыы крсетіледі.

Кмелетке толмаанды арауына алан адам зіне жктелген міндеттерді орындамаан жадайда, оан жз айлы есептік крсеткішке дейінгі млшерде ашалай айып салынуы ммкін.

 

8. (ІЖК-ні 149-бабы); йде амап стау амауа алу тріндегі блтартпау шарасын тадауа негіздер мен шарттар бола трып, бл адамны жасы, денсаулы отбасыны жадайлары жне баса да мн-жайлар ескеріле отырып прокурорды санкциясымен не сотты шешімі бойынша сезіктіге немесе айыпталушыа олданылатын бас бостандыын шектеу шарасы болып табылады. Яни, йде амап стау адамны бас бостандыын шектеуді трі ретінде олданылады. Осыан байланысты, ылмысты іс жргізу органыны бл шараны олдану туралы аулысында йде амап сталатын адама андай наты шектеулерді ойылатындыы крсетіледі: белгілі бір адамдармен тікелей немесе згеше арым-атынас жасауа, хат-хабарлар алуа жне жіберуге, байланыс ралдарын пайдалану арылы сйлесуге тыйым салу, трын йден шыуа шектеу ою жне т.б. ажет болса, ылмысты іс жргізу органыныи шешімі бойынша йде амап сталан адамны трылыты жеріні кзетілуі, оны мінез-лын адаалау белгіленеді. ылмысты іс жргізу органыны аулысында белгіленген шектеулерді саталуын адаалауды жзеге асыратын мемлекеттік орган немесе лауазымды адам крсетіледі.

йде амап стауды мерзімі, оны зарту жне оан шаымдану тртібі ІЖК-ні 110 жне 153-баптарында крсетілген блтартпау шарасы ретінде амауа алуды ережелеріне сйкес шешіледі.

 

9.(ІЖК-ні 150-бабы). амауа алу блтартпау шарасы ретiнде сотты санкция беруiмен ана жне замен кемiнде бес жыл мерзiмге бас бостандыынан айыру трiндегi жаза кзделген ылмыс жасаан деп айыпталушыа, сезiктiге атысты ана олданылады. Ерекше жадайларда бл блтартпау шарасы замен кемiнде бес жыл мерзiмге бас бостандыынан айыру трiндегi жаза кзделген ылмыс жасаан деп айыпталушыа, сезiктiге атысты, егер:

1) оны азастан Республикасыны аумаында траты тратын жерi болмаса;

2) оны жеке басы аныталмаса;

3) ол брын тадалан блтартпау шарасын бзса;

4) ол ылмысты удалау органдарынан немесе соттан жасырынуа тырысса немесе жасырынса;

5) ол йымдасан топты немесе ылмысты оамдастыты (ылмысты йымны) рамында ылмыс жасады деп айыпталса не оан кдiк келтiрiлсе;

6) оны брын жасаан ауыр немесе аса ауыр ылмысы шiн соттылыы болса, олданылуы ммкiн.

Р ІЖК-ні 150-бабында ттындау шарасын тадау туралы шешім абылдау шарттары крсетілген. Айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы тергеушіні немесе анытау органыны тінішін олдау туралы мселені шешу кезінде прокурор кзетпен стауа негіздерді амтитын барлы материалдармен танысуа міндетті жне айыпталушыдан, сезіктіден жауап алуа ылы.

Прокурор табыс етілген барлы материалдарды зерделеп, зада кзделген негіздер болан кезде жне нерлым жеіл блтартпау шарасын тадау жолымен Р ІЖК 139-бабында кзделген зардаптарды жою ммкіндігі болмаан жадайда, тергеушіні немесе анытау органыны айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы тінішін олдау туралы каулы шыарады. тінішті олдаудан бас тартылан жадайда, прокурор тергеушіні немесе анытау органыны айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы тінішін олдаудан бас тарту туралы аулы шыарады. Прокурор тінішті олдаудан бас тартан кезде айыпталушы, сезікті кзетпен стаудан дереу босатылуа тиіс.

Тергеушіні немесе анытау органны айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы тінішін олдаудан бас тарту жне кзетпен стаудан босату туралы прокурорды аулысына тергеуші, анытау органы не здеріні немесе берілетін ытар мен мдделерді орайтын процеске атысушылар жоары тран прокурора Р ІЖК109-бабыны тртібімен шаым жасай алады.

амауа алуа санкция беру ыы ауданды жне оан теестірілген сотты судьяларына берілген, ал сотты аулысыны кшін жою туралы жне айыпталушыа сезіктіге атысты амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция берген жадайда, шаымдануды арау — облысты жне оан теестірілген сотты судьяларына тиесілі (Р ІЖК 110-бап).

ылмысты удалау органыны айыпталушыны, сезіктіні амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция беру туралы тінішпен іс озау туралы прокурор олдаан аулысы алдын ала тергеу ісі жргізілген жер бойынша не сезіктіні стал-ан жері бойынша сот отырысында айыпталушыны, сезіктіні, прокурорды жне ораушыны атысуымен материалдар сота тскен кезден бастап сегіз саат ішінде ауданды немесе оан теестірілген сот судьясыны жеке-дара арауына жатады. аулыа тініш білдірген прокурорды пікірінше ттындау шарасын олданудаы негіздемелерді болуын жеткілікті трде анытайтын жне баса шараны тадау ммкін еместігі анытайтын материалдар тіркеледі. ажет болан жадайда судья кылмысты істі сратады.

Тергеушіні амауа алуа санкция беру туралы тінішін олдау туралы прокурорды аулысын, сондай-а оны негізділігін растайтын материалдарды прокурор стау мерзімі аяталана дейін он екі сааттан кешіктірмей сота табыс етуге тиіс (Р ІЖК 150-бап 4-тарма.)

За бойынша, сот отырысына айыпталушыны, сезіктіні зады кілі, жбірленуші, оны зады кілі жне кілі де атысуа ылы.

Судья отырысты басында андай тінішті аралуа жататынын хабарлайды, сот отырысына келген адамдара оларды ытары мен міндеттерін тсіндіреді. Содан кейін прокурор айыпталушыны, сезіктіні амауа алуды блтартпау шарасы ретінде тадауды ажеттілігін негіздейді, бдан со сот отырысына келген баса да адамдар тыдалады.

Айта кететін бір жадай, процеске атысушылара сот отырысыны орны мен уаыты туралы сот уаытылы хабарлаан жадайда оларды сота келмей алуы сот отырысын ткізуге кедергі болмайды.

амауа алуа санкция беруге байланысты мселелерді шешу кезінде сот амауа алу блтартпау шарасын тадау кезінде ескерілетін мн-жайлара атысты істі материалдарын зерделеумен шектеледі. Осы материалдарды ішінде мыналарды кшірмелері болуы тиіс: ылмысты істі озау туралы аулы, кдіктіні не айыпталушыны айыпты деп тануа байланысты стау туралы хаттама, сондай-а іске атысты кінлілігін белгілейтін длелдемелер мен ттындау негіздемелер, уждері.

Егер Р ІЖК 132, 134-баптарыны тртібімен айыпталушыа атысты ттына алу шарасын тадау туралы аулы шыарылса, онда ол прокурора іске тіркелген материалдармен бірге тез арада, стау мерзімі аяталана дейін он сегіз сааттан кешіктірмей табыс етілуге тиіс.

Айыпталушы болмаан кезде амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция беру туралы тінішті сотты арауына оан іздестіру жарияланан немесе ол азастан Республикасынан тыс жерде болан жне сот отырысыны уаыты мен орны туралы тиісінше хабарланан кезде алдын ала тергеу органдарына келуден жалтаран жадайларда ана жол беріледі.

Судья айыпталушыны, сезіктіні амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция беру туралы тінішті арап, айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы не амауа алуа санкция беруден бас тарту туралы аулы шыарады.

Сотты аулысы амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция беру туралы тінішпен іс козаан ылмысты удалау органына, сондай-а прокурора, айыпталушыа, сезіктіге, жбірленушіге кідіріссіз жіберіледі жне дереу орындалуа тиіс.

Атап крсету ажет, ылмысты удалау органыны на сол ылмысты іс бойынша на сол бір адама атысты амауа алу тріндегі блтартпау шарасына санкция беру туралы тінішпен сота айтадан жгінуіне, судья аталан блтартпау шарасына санкция беруден бас тарту туралы аулы шыараннан кейін, амауа алу ажеттігін негіздейтін жаа мн-жайлар туындаан кезде ана ммкін болады.

Егер сотталушы адама атысты амауа алу тріндегі блтартпау шарасын тадау туралы мселе сотта туындаса, сот бл туралы шешімді тарапты тініші бойынша немесе з бастамасы бойынша абылдайды, жне камуаа алу туралы аулы шыарады.

ылмысты процесті жргізуші орган он екі саатты ішінде айыпталушыны, сезіктіні туыстарына амауа алуды блтартпау шарасы ретінде олданатыны жнінде хабарлауа міндетті (Р ІЖК-ні 138-бабы).

Айыпталушыны, сезіктіні амауа алуа санкция беру туралы немесе одан бас тарту туралы сотты аулысына Р ІЖК 110-бабында кзделген тртіппен шаым жасалады.