Анытау органдарыны алдын ала тергеу жргiзу мiндеттi болып табылатын iстер бойынша ызметi

Алдын ала тергеу жргiзу мiндеттi болып табылатын ылмыс белгiлерi болан кезде анытау органы ылмысты iс озауа жне ылмысты iзiн анытау мен бекiту жнiндегi кейiнге алдыруа болмайтын тергеу iс-рекеттерiн: арауды, тiнтудi, алуды, куландыруды, сезiктiлердi стау мен олардан жауап алуды, жбiрленушiлер мен кулардан жауап алуды жргiзуге ылы. Анытау органы байалан ылмыс пен ылмысты iс озаланы туралы прокурора дереу хабарлайды.

Кейiнге алдыруа болмайтын тергеу iс-рекеттерiн орындааннан кейiн, бiра iс озалан кннен бастап бес тулiктен кешiктiрмей анытау органы iстi тергеушiге беруге, бл туралы жиырма трт саатты iшiнде прокурора жазбаша хабарлауа мiндеттi.

Iстi тергеушiге бергеннен кейiн анытау органы ол бойынша тергеу iс-рекеттерiн жне жедел iздестiру шараларын тек тергеушiнi тапсырмасы бойынша ана жргiзе алады. ылмыс жасаан адамды анытау ммкiн болмаан iстi тергеушiге берген жадайда анытау органы ылмыс жасаан адамды анытау шiн iздестiру шараларын жргiзуге, тергеушiге нтижелер туралы хабарлауа мiндеттi.

3.ылмысты процесті сатысына дейінгі алдын ала тергеуді мні бл уаыт кезеінде ылмысты ізге тсу органыны бкіл ызметі істі ашу мен тергеуге жмсалатындыында.

Алдын ала тергеуді жалпы талабына жататындар: задылы, жан-жатылы, толытылы, ндірістегі біратар жалпы талаптарды сатауа байланысты болатын алдын ала тергеуді объективтілігі. Олар зін замен белгіленген жне кылмысты іс жргізу ызметіні осы тріні зіне тн ерекшеліктерін белгілейтін ылмысты іс жргізу принциптеріне байланысты ережелер оан ойылатын те маызды талаптар ретінде крсетеді. ылмысты мн-жайын е ыса мерзімде жне кш пен ралды те аз жмсау арылы белгілеу алдын ала тергеу шарттарыны бірі. Сонымен бірге шарттар жеке адам мен азаматты ыы мен бостандыына кепілдік жасайды, ммкін болатын ателерді алдын алады, болдырмайды.

ылмысты іс жргізу кодексі сонымен атар тергеу шарттарына, талаптарына мыналдарды жатызады:

— тергелу реті (Р КІЖК 192-бап);

— алдын ала тергеу жргізілетін жер (Р ІЖК 193-бап);

— ылмысты істерді біріктіру (Р ІЖК 48-бап);

— ылмысты істі ажырату (Р ІЖК49-бап);

— алдын ала тергеу ндірісін басталуы (Р КДЖК 194-бап);

— алдын ала тергеуді аяталуы (Р КДЖК 195-бап);

— тінішті млімдеу жне шешуді міндеттілігі (276-бап);

— алдын ала тергеу мен анытау деректерін жария етуге жол бермеу (Р ІЖК 205-бап).

Алдын ала тергеуді міндеттері— бл ылмысты тез жне толы ашу, оны жасаан адамды табу жне блектеу. рбір іс бойынша алдын ала тергеу жан-жатылы, толыты, объективтілік жне істі мн-жайын зерттеуді шапшандыы сия-ты талаптара жауап беруі ажет. Алдын ала тергеуді сапасын арттыру масатында задылыты ата сатау ажет. Е алдымен ылмысты жауаптылыа кінлілерді дер кезінде тартуды тергеу рекеттерін жекелеп жне оларды барлыын біріктіріп жргізу тртібін реттейтін ылмысты іс жргізу нормаларын сатау.

Сонымен атар тергеу барысында кінлі адамны айыбын айатайтын да атайтын да немесе айыпты жауапкершілігін жеілдететін де мн-жайларды ашылуы жне зерттелуі ммкін. Тергеу органдарына ылмыс жасауа итермелейтін себептер мен мн-жайларды ашу, одан рі оны болдырмауды алдын алу шараларын абылдау міндеті жктелген.

Сонымен бірге алдын ала тергеу ылмыс кезінде келтірілген материалды шыынды ндіруді амтамасыз ету жніндегі дер кезінде шаралар абылдауа баытталан.

Тергеуде болу- за алдын ала тергеуді немесе анытауды андайда болмасын органны кілеттігіне жатызуына байланысты болатын ылмысты істер белгілеріні жиынтыы. дебиеттерде тергеуде болуды тмендегіше блу абылданан: затты (тектік), айматы, дербес баламалылы (аралас) жне ылмысты істерді байланысы бойынша.

Осы белгілерге байланысты тергеуде болу ведомстволарды тергеушілер мен анытау органдарына блініп беріледі.

Затты тектік белгі. ылмысты істі тергелуде болуы ылмысты тегіне байланыстылыын оны сипаты мен ауырлы дегейін анытауа ммкіндік береді. Сйкесті трде рбір алдын ала тергеу органына оны кілеттілігіне жатызылатын ылмыстар тізімі ата белгіленген.

Айматы белгі. Бнда тергеуде болу алдын ала тергеу жргізуді орнымен аныталады жне ылмыс жасалан жерді керсетеді (Р ІЖК 192-бап).

Дербестік белгі. Тергеуде болу кдікті немесе айыпталушы адамны жеке басыны лауазымды немесе ызметтік жадайына мемлекеттегі ерекше ыты статус жадайына байланысты аныталады (Р ІЖК 53-бап). Бдан баса да жасы толмаандарды, дене жне психикалы жетіспеушілігі бар адамдарды барлы ылмыстары жніндегі істерді ішкі істер бліміні тергеушілері тергейді (Р ІЖК 191-бап, 2-блік).

Баламалы (аралас) белгісі бар тергеуде болуы осы ылмысты кім ашуына байланысты біратар ылмыстарды осы ылмысты ашан баса тергеушілерді тергеуіне ммкіндік береді.

Істерді байланыстылыы бойынша тергеуде болу жасалан ылмыса бір немесе бірнеше адамды айыптау бойынша бірнеше алдын ала тергеу органдарындаы тергелудегі істерді бір ндіріске біріктіру болып табылады.

4. Анытау— бл алдын ала тергеу ндірісі міндетті болмайтын, ылмысты істер бойынша жргізілетін анытаушыны тергеуі (Р ІЖК 65-бап 3-тарма). Анытау органдары (анытау органдары туралы «ылмысты істі озау» тарауын араыз) алдын ала тергеу міндетті емес істер бойынша анытау жргізеді. Анытау жргізетін органны аты, ылмыстар тізімі, трітібі мен мерзімдері ылмысты іс жгізу кодексінде арастырылан. Анытау материалдары оны сотта арау шін негіз болып табылады.

азіргі за анытау органдарыны тергеуге атысты ыы бар анытау органдары мен ылмыс трлерін толы тізімін келтіріп отырандыын атап ту керек (Р ІЖК 285-бап). Оан жататындар:

1) ішкі істер органдары, мысалы, денсаулыа ауырлыы орта дегейде асаана зиян келтіретін істер бойынша (Р К 104-бап), ауру адама жрдем крсетпеу (Р К 118-бап) жне негізінен азастан Республикасы ылмыстык кодексті 1-блімінде кзделген баса да біратар ылмыстар бойынша;

2) аржы полициясы органдары жеморлы, параорлы йымдасан ылмыстар бойынша;

3) кеден органдары кедендік тлемдерден бас тарту туралы істер бойынша;

4) скери полиция органдары скери ылмыстар туралы істер бойынша — скери жиын ткізу кезіндегі скери ызметкерге баыныштылар, сондай-а скери міндеттілер жасаан барлы ылмыстар бойынша;

5) азастан Республикасы скери кштері мен жмысшылары жасаан ызметтік міндетін атаруа байланысты немесе блім, рама, мекемелердегі міндеттерді орындауа байланысты ылмыстар туралы істер бойынша (Р К 369, 370, 373-баптар, 1-блігі);

6) азастан Республикасы шекара ызметі органдары — мемлекеттік шекарадаы заа арсы згерістер туралы істер бойынша (Р К 331-бапты 1-блігі);

7) Мемлекеттік ртке арсы ызмет органдары - рт ауіпсіздігі ережелерін бзу туралы істер бойынша (Р К 256-бап).

Зада анытау ндірісі балама жргізілетін істер бойынша жадайлар кзделген. Олар мына істер бойынша:

а) азастан Республикасы мемлекеттік шекарасын засыз асаана кесіп ту туралы істерді шекара ызмет органдары не ішкі істер органдары жргізеді (Р К 330-бап);

б) алаятык туралы (Р К 177-баптьщ 1-блігі), алдау немесе сенімге иянат жасау жолымен мліктік зала келтіру туралы (Р К 182-бап, 1-блік), жалан жаттарды мр табаларды мрлерді, мр ааздарды, мемлекеттік наградаларды олдан жасау, дайындау немесе ткізу туралы (Р К 325-бап, 1-блік) істер бойынша озалан ылмысты істерді ішкі істер немесе аржы полициясы органдары жргізеді. Анытау екі трде болуы ммкін:

1) алдын ала тергеу ісін жргізу міндетті емес істер бойынша анытау (Р ІЖК 285-бап, 1-блік);

2) алдын ала тергеу ісін жргізу міндетті істер бойынша анытау (Р КІЖК 288-бап). Бл мазмны жаынан ауырт тергеу рекеттерін орындау болып табылатын, залыы 10 туліктен аспайтын алашы сатыны айкындайды.

ылмысты істі ылмыс жасаан деп саналан кдіктіге наты адама атысты козалуы тиіс екендігін атап ту кажет. Бдан баса кейбір жадайларда анытау органдары прокурорды жазбаша нскауы бойынша кылмысты іс козайды. Тртіп бойынша анытау органдары озаан онша ауыр емес немесе ауырлыы орташа ылмысты істер прокурормен келісілуі тиіс.

За шыарушы тергелу стіндегі ылмысты істерді затты жне айматы белгілері бойынша анытап, анытау органдарыны іс жргізілуіне енгізілетін ылмыстарды толыанды тізімін жасап берген.

Сонымен ішкі істер органдарыны анытаушылары баса анытау органдарынын, тергелуінен бтен онша ауыр емес жне ауырлыы орташа ылмыстарды жалпы саныны барлы істері бойынша анытауды жзеге асырады (ІЖК 285-бап, 2-блік).

За ішкі істер органдарыны тергеуіне мына ылмыстарды жатызады: денсаулыа касаана залал келтіру (Р К 104-бап), засыз тсік (бала алдыру) (Р К 117-бап, 1,2-бліктері) жне біратар басалары, шамамен 87 ылмыс (Р КДЖК 285-бап, 2-блікті араыз).

аржы полицшсыны анытаушылары, засыз ксіпкерлік жасау (Р К 190-бап, 1-блік), крінеу жалан жарнама беру (Р К 198-бап), салы тлеуден жалтару (Р К 221, 223-баптар), жне баса ылмыстара анытау жргізеді (Р ІЖК 285-бап, 3-блік).

Кеден органдарыны анытаушылары тек ана кеден тлемаысын тлеуден жалтаран істер бойынша анытау жргізеді (Р К 214-бап).

скери полиция органдары скери ызметшілерді ісі бойынша анытау жргізеді. Мысалы, бастыты бйрыына мойынснбау, немесе орындамау (Р К 337-бап, 1-блік), бастыа атысты зорлы рекеттері туралы (Р К 369-бап, 1-блік) жне басалары.

азастан Республикасы ылмысты кодексіні 358-бабы 1-блігіні (бас бостандыынан айыру орындарынан, ттыннан немесе амаудан ашу) 359,360-баптарында кзделген ылмыстар туралы істер бойынша анытауды істі озаан органны зі немесе ділет органдары не ішкі істер органдары жргізеді.

лтты ауіпсіздік комитеті шекаралы ызметі анытаушылары азастан Республикасы ылмыстык кодексті 331-бабыны 1-блігінде (Р мемлекеттік шекарасын засыз асаана кесіп ту) кзделген кылмыстар туралы анытау жргізеді.

Мемлекеттік ртке атысты ызмет органдары денсаулыа байланысты зиян келтіруге байланысты немесе ртке арсы ауіпсіздік ережелерін бзу нтижесінде млікке лкен млшерде залал келтіру ылмыстары туралы, ылмысты істер бойынша анытау жргізеді (Р К 256-бап).

ылмысты кодексті 209-бабыны 1-блігінде (экономикалы контрабанда), 250-бабыны 1-блігінде (айналыстаы заттардан немесе айналыса тыйым салынан заттардан алынан контрабандасы) кзделген ылмыстар туралы істер бойынша анытауды ылмысты істі озаан ішкі істер органдары аржы полициясы, немесе кедендік органдар жргізеді.

Анытауа тн ерекше жеке мн-жайлардан баса анытау алдын ала тергеу шін ылмысты іс жргізу задарында кзделген жалпы ережелер бойынша жргізіледі.

Дербес жадайда ылмысты іс бойынша анытау ылмысты істі озау туралы аулы шыарылан сттен бастап ылмысты істі сота жіберу шін прокурора ткізгенге дейін 10 тулік мерзімде аяталуы тиіс. Егер анытаушы бл мерзім ішінде істі толы аятап лгірмеген жадайда анытау органыны бастыы мерзімді 30 тулікке дейін зартуы ммкін. Бндай жадайда анытаушы анытау мерзімін зарту туралы длелденген аулы жасайды. Кшірмесін 24 саат ішінде прокурора жібереді.

Бдан баса анытау мерзімі ішінде анытаушы іске маызы бар мн-жайларды анытау шін тергеу рекеттерін жргізуі ммкін. ылмыс жасауа кдікті адам брын соттылыы бар немесе жо екендігі туралы анытама, жмыс не оу орнынан мінездеме баса да іске атысы бар материалдарды сратып алдырады. Жбірленуші мен кулардан жауап алынандыын анытайды.

Жбірленушіден, кугерден ауызша трде жауап алыну ммкіндігі анытауды сипатты ерекшелігі болып табылады. Біра оны нтижесі жбірленушіні куні ылмыса атысы бар, анытау кезінде ажет болатын, анкеталы мліметтері крсетілген анытамамен рсімделеді.

Жбірленушіден, кугерден жауап алу туралы анытама іс материалдарына оса тігіледі жне ол анытау ісін жргізу кезінде алдын ала тергеуде немесе сот талылауы барысында одан жауап алу шін негіз болып табылады.

Анытау ндірісі аяталысымен істе бар длелдер мен дйектемелерді негізге ала отырып, анытаушы айыптау хаттамасын жасайды.

Хаттамада оны жасаан уаыты мен орны, хаттама жасаан анытаушыны аты, кесіні аты, тегі крсетіледі; ылмыс жасау мн-жайлары тгел баяндалады; айыпкер туралы мліметтер, іске атысы бар деп есептелген баса да мн-жайлар айыпкерді жауаптылыа тарту жніндегі ылмыстык кодексті блігі, бабы, тарматары крсетіледі.

Айыптау хаттамасына анытау барысында алынан барлы материалдар, сонымен атар сота шаыруа ажет деп танылан адамдар тізімі оса тігіледі.

ылмысты іс жргізу кодексіні 287-бабыны 2-блігінде сйкес зіне айыптау хаттамасын жасаан адам айыптаушы деп танылады.

Айыптау органыны бастыы (оан жататындар: бас басарма, басарма, блім, блімше жне баса анытау органыны рылымды блімше бастытары) з кілеттігі шеберінде істі материалдарымен оса прокурора жолдау шін бекітуге немесе оны бекітпеуге ыы бар.

Айыптау хаттамасын анытау органыны бастыы бекіткеннен кейін істі барлы материалдарын танысу шін айыпталушыа жне оны ораушысына сынылады. тініші бойынша жбірленушіге жне оны кіліне таныстырады. Бл жнінде айыптау хаттамасына сйкесті белгі тсіріледі. олдары ойылады. Бл кезде айыптау хаттамасыны кшірмесін анытаушы, айыпталушыа олхат арылы береді. Барлы ажетті іс жргізу рекеттері іс жргізіліп болан со айыптау хаттамасы барлы іс материалдарымен бірге тексеру жне сота жолдау шін прокурора жіберіледі.

5. Анытаушы анытау аяталан со айыптау хаттамасын жасайды, онда: оны жасалан уаыты мен орны; хаттаманы кiмнi жасааны; ылмысты жасауды мн-жайлары; оны жасады деп айыпталан адам туралы деректер; iс шiн мнi бар баса да мн-жайлар, сондай-а ылмысты азастан Республикасыны ылмысты кодексi бойынша (бап, блiк, тарма) дрежеленуi крсетiледi. Хаттамаа анытау барысында алынан барлы материалдар, сондай-а сота шаыртуа жататын адамдарды тiзiмi оса берiледi.

Осы бапта белгiленген тртiппен зiне айыптау хаттамасы жасалан адам айыпталушы болып танылады. Анытау органыны бастыы айыптау хаттамасы мен оан оса берiлген материалдарды зерделеп, мынадай шешiмдердi бiрiн абылдайды:
1) хаттаманы бекiту жне материалдарды сота жiберу шiн прокурора беру туралы;

2) хаттаманы бекiтуден бас тарту туралы.

Айыптау хаттамасы бекiтiлген со iстi барлы материалдары осы Кодекстi 275-бабында кзделген тртiппен айыпталушыа жне оны ораушысына, ал тиiстi тiнiш болан кезде жбiрленушi мен оны кiлiне де танысу шiн сынылады. Аталан адамдарды iстi материалдарымен танысаны туралы, сондай-а олар берген тiнiштер мен оларды арауды нтижелерi туралы айыптау хаттамасына тиiстi жазбалар жасалады.

Анытау органыны бастыы бекiткен айыптау хаттамасы iстi материалдарымен бiрге сота жiберу шiн прокурора берiледi. Айыптау хаттамасыны кшiрмесiн анытау органы айыпталушыа табыс етедi.

Егер iс азаматтарды, лауазымды адамдарды немесе йымдарды тiнiшi немесе хабарлауы бойынша озалан болса, олар анытауды аяталаны жне iстi сота жiберу шiн прокурора берiлгенi туралы хабарландырылады.

Айыпталушыа атысты iстi сота жiберу кезiнде осы Кодекстi 18 жне 19-тарауларыны ережелерi бойынша блтартпау шарасы немесе мжбрлi iс жргiзудi баса шарасы тадап алынуы ммкiн.

Алдын ала тергеу жргiзу мiндеттi емес iстер бойынша анытау жргiзу кезiнде задарды атарылуына адаалауды жзеге асыра отырып, прокурор осы Кодекспен белгiленген кiлеттiктерге ие болады, бдан баса ол:

1) айыпталушыны сота беруге жне ылмысты iстi сота жiберуге;

1-1) iстi осымша анытау немесе тергеу жргiзу шiн не айыптау хаттамасын немесе айыптау орытындысын айта жасау шiн анытаушыа айтаруа ылы, бл туралы длелдi аулы шыарады;

2) анытау жргiзiлетiн ылмысты iстi алдын ала тергеу жргiзуге жiберуге;

3) анытау органыны бастыы бекiткен айыптау хаттамасыны кшiн жоюа жне осы Кодексте кзделген негiздер бойынша анытауды ысартуа ылы.


зін-зі баылау сратары:

1. Алдын-ала тергеу міндеттілігі.

2. Тергелу ретіні тсінігі мен трлері.

3. Алдын-ала тергеу жргізуді басталуы, аякталуы мен орны.

4. Алдын-ала тергеу мерзімі, оны зартуу тртібі.

5. Прокурорды алдын-ала тергеу барысындаы кілеттіктері.

6. Анытау мен алдын ала тергеу органдары шін прокурорды нскауларыны міндеттілігі.

7. Алдын ала тергеуді тергеушілер тобымен жргізу.

8. Тергеу тобыны жетекшісіні кілеттіктері.

дебиеттер:

1.Когамов М.Ч.Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан. Общая и Особенная части. — Алматы: Жетi жарѕы, 2008. – 888 с.

2.Рахметов С.М. “Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленум Верховного Суда Республики Казахстан, нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). Алматы 2005 г.

3.азастан Республикасыны ылмысты іс жргізу кодексі. – Алматы, 2007.

4. А.С. Кобликов. «Уголовный процесс». – М.: Издательство НОРМА, 2000г. стр. 233

5.Н.Н. Смирнова «Уголовный процесс». С-Пб.: Издательство Михайлова В.А., 2000г.