Таырып. Алдын-ала тергеу сатысындаы тергеу іс-рекеттері. 1 страница
Дріс масаты:Алдын-ала тергеу сатысындаы тергеу іс-рекеттерін сипаттау.
ысаша мазмны:
1. Тергеу рекеттеріні тсінігі, оларды жйесі. Тергеу рекеттеріні мазмны мен рылысы. Тергеу рекеттерін жргізуді жалпы шарттары. Тергеу рекеттерін жргізу кезінде ылыми-техникалы ралдарды олдану. Тергеу рекеттері длелдемелерді жинауды басты тсілі ретінде.
2. Тергеу рекеттеріні трлері. Жауап алу. Жауап алуа шаыру тртібі. Жауап алуды орны мен уаыты. Жауап алуды жалпы шарттары. Ку мен жбірленушіден жауап алу. Кмелетке толмаан ку мен жбірленушіден жауап алу ерекшеліктері. Жауап алу хаттамасын рсімдеуге ойылатын талаптар. Жауап алу кезінде дыбыс жне видео жазбаларды олдану.Беттестіру: тсінігі, масаттары мен оны жргізуді іс жргізушілік тртібі. Беттестіруді іс жргізушілік тртіппен рсімдеу.
3. арау: тсінігі, трлері негіздері жне жргізуді іс жргізушілік тртібі. арауды жргізуді жалпы шарттары. арауа катысатын тлалар. Заттай длелдемелерді арау мен сатау. Адамны мэйітін арау. арау хаттамасы. Эксгумация: тсінігі, негіздері жне іс жргізуді іс жргізушілік тртібі. Эксгумацияны жргізуді негелік негіздері. Эксгумация хаттамасы. Куландыру: тсінігі, трлері жне жргізуді іс жргізушілік тртібі. Куландыруа маманны атысуы. Куландыру кезінде тлаларды ытарыны кепілдіктері. Куландыру хаттамасы.
4. Танытуа сыну: тсінігі, трлері, жадайлары мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Танытуа сынуды іс жргізушілік тртіппен рсімдеу. Тінту мен алу. Тінтуді алудан ерекшелігі. Тінту мен алуды жргізуді негіздері мен іс жргізушілік тртіптері. Тінту мен алуды трлері. Жеке тінту. Тінту мен алуды іс жргізушілік тртіппен рсімдеу.
5. Почта-телеграф жнелтілімдерін ттындау, оларды арау мен алу: негіздері мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Почта-телеграф жнелтілімдерін ттындауды іс жргізушілік жадайы, оларды арау мен алу. Хабарларды жол жнекей стау: негіздері, жадайлары мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Маманны атысуы. Хабарды жол жнекей стауды іс жргізушілік рсімдеу.
6. Сйлесулерді тыдау мен жазу: негіздері, жадайлары жне жргізуді іс жргізушілік тртібі. Сйлесулерді тыдау мен жазуды іс жргізушілік рсімдеу, сонымен бірге телефон жне басада тыдау ралдары арылы жргізілетін сйлесулерді тыау мен жазу.Айатарды оиа болан жерде тексеру мен натылау: тсінігі, міндеттері, негіздері мен жргізуді іс жргізушілік тртібі. Айатарды оиа болан жерде тексеру мен натылау хаттамасы.
7. Тергеу эксперименті: тсінігі, трлері, міндеттері, негіздері жне жргізуді іс жргізушілік тртібі. Тергеу экспериментіні хаттамасы. Тергеу экспериментіні айатарды окиа болан жерде тексеру мен натылаудан айырмашылыы.
8. Сот сараптамасы: тсінігі, негіздері жне оны таайындау мен жргізуді іс жргізушілік тртібі. Сараптаманы міндетті трде таайындау. Сот сараптамасын жргізуі тапсырылуы ммкін тлалар. Сараптаманы сараптамалы мекемеде жне одан тыс жерлерді сараптамалы зерттеу жргізу. Сараптамаларды трлері: жеке сарапшыны сараптаманы зі жргізуі, комиссиялы, кешенді, косымша жне кайталама сараптамалар.
9. Сараптамалы зерттеу шін лгілер алу: негіздері мен іс жрізушілік тртібі. Сараптамылык зерттеу шін лгілер алуа рсат берілетін тлалар. Тергеушіні, анытаушыны, сарапшьшы, дрігерді жне басада мамандарды сараптамалы зерттеу шін лгілер алу тртіптері. Сараптамалы зерттеу шін лгілер алу кезінде тлаларды ытарын орау. Сараптамалы зерттеу шін лгілер алуды іс жрізушілік тртіппен рсімдеу.
1.ылмысты іс бойынша тергеуді негізгі мазмны деп ылмысты іс жргізу длелдемесі танылады, себебі, тергеушіні ызметі замен белгіленген іс жргізу нысанында жзеге асады.
Тергеу іс-рекеттері — бл тергеушіні немесе анытау органыны ылмысты іс жргізу заыны талаптарына сйкес жргізілетін іс жргізу рекеттері. Бл рекеттер ылмысты істі объективті жне толы анытау шін маызы бар длелдемелерді тексеру, орыту, жинау жолымен фактілі мліметтерді белгілеуге баытталады.
Баса іс жргізу рекеттерімен салыстыранда тергеу рекеттері мынадай белгілермен сипатталады:
а) олар анытау, тергеу органдары, тергеуші, анытаушы шін танымды сипата ие болады;
б) алдын ала тергеу немесе айтадан ашылан жадайына байланысты ылмысты істі тергеу сатыларында ана тергеу рекеттерін жргізу;
в) бл ызмет тек тергеу рекеттері ндірісіні тртібін реттейтін іс жргізу заы негізінде жзеге асады (жинау, орыту, длелдемелерді алу);
Ережеге сай, за дебиеттерінде тергеу рекеттері екі топа блінеді:
а) длелдемелерді бекіту, тексеру, жинауа баытталан тергеу іс-рекеттері (арау, тінту, алу, тергеу эксперименті, тану, т.б.);
б) алдын ала тергеу ісіне атысушы адамдарды ыын амтамасыз етуге баытталан тергеу іс-рекеттері (мысалы, айыпталушыа іс бойынша тініштерді, шаымдарды арау, жбірленушіні іске атысты барлы материалдармен танысу ыын тсіндіру).
Тергеушi тергеу iс-рекеттерiне атысуа задарда белгiленген адамдарды тарта отырып, оларды жеке басын анытайды, олара ытары мен мiндеттерiн, сондай-а тергеу iс-рекеттерiн жргiзудi тртiбiн тсiндiредi. Кейiнге алдыруа болмайтын жадайларды оспаанда, тергеу iсiн тнгi уаытта жргiзуге жол берiлмейдi. Тергеу iс-рекетiн жргiзу кезiнде техникалы ралдар олданылуы жне ылмыс iздерi мен заттай длелдердi анытауды, бекiту мен алуды ылыми негiзделген дiстерi олданылуы ммкiн.
Тергеу iс-рекетiн жргiзу кезiнде кш олдануа, орытуа жне зге де засыз шараларды олдануа, сонымен атар оан атысушы адамдарды мiрi мен денсаулыына ауiп туызуа жол берiлмейдi.
Тергеушi тергеу iс-рекеттерiне атысуа анытау органыны ызметкерiн тартуа ылы.
2.Тергеу рекеттеріні трлеріне мыналар жатады:
1) арау;
2) кдіктіні стау;
3) жауап алу;
4) беттестіру;
5) тінту;
6)алу;
7) тану шін крсету;
8) куландыру;
9) сараптама таайындау;
10) тергеу эксперименттері;
11) іс болан жерді крсетуін тексеру;
12) салыстырмалы зерттеу шін лгі алу;
13) мйіт эксгумациясы;
14) телефон жне баса да сйлесулерді тындау;
15) пошта жне телеграф жнелтілімдерін ттындау;
16) млкін ттындау.
Келтірілген тергеу рекеттеріні трлері жеткілікті, толы деп саналады.
Тергеу іс-рекеті ндірісіні тртібі.Р КІЖК 201-бабында белгіленген жалпы ережелер негізінде жзеге асады. Тергеу іс-рекеттерін тек ылмысты іс озаланнан кейін арнайы кілетті органдар мен лауазымды адамдар жргізеді (Р ІЖК 221-бап).
Барлы тергеу рекеттері наты жне зады негіздемелер болан кезде ана жргізіледі.
Наты негіздемелер — бл белгілі бір ылмысты іс бойынша тергеу рекеттерін орындау ажеттілігі мен ммкіндігі растайтын наты мліметтерді жиынтыы (КР КІЖК 200-бап).
Зады негіздеме — белгілі бір ылмысты іс бойынша тергеу рекеттерін орындайтын адамны зады кшіні жиынтыы.
Кейде тергеу рекеті ндірісі туралы шешім аулы (тінту) трінде, ал кейде хаттама трінде (кдіктіні стау) крініс табады.
Біратар тергеу рекеттерін анытау барысында кугерлерді жне замен кзделген адамдарды атысуы талап етіледі (тінту, арау, алу, куландыру, тергеу эксперименті, тану).
Тергеу рекеттері барысында ылыми-техникалы ралдар мен жабдытарды олдану ммкіндігі туындайтын кездер болады. Бндай жадайда ол туралы тергеу рекеті басталмас брын атысушыларды барлыына хабарлануы керек (Р ІЖК 201-бап 3-блік).
Тергеу рекеттері ндірісіне арнаулы танымы мен іскерлігін олдана отырып бл ралдармен іске кмек крсету масатында маман атысуы ммкін жне аудармашы, педагог, ораушы атысуы ммкін.
Тергеу рекеттеріні нтижесі бойынша хаттама толтырылады, яни арнайы формасы бар, тергеу рекетіні нтижесі, мазмны, фактісі крсетілген жазбаша жат толтырылады (Р ІЖК 203-бап).
Тергеу рекеттері ндірісіні негізділігіне, задылыына жне уаытысында ткізілуіне жауапты болу ылмысты іс бойынша тергеу жргізетін адама міндеттеледі.
Ку мен жбірленушіден жауап алу.Ку мен жбірленушіден жауап алу — алдын ала тергеу немесе сот талылау кезінде, анытау процесінде, жауап алу кезінде оларды жазбаша не ауызша трде берген хабарламаларынан млімет алу масатында жргізілетін тергеу рекеті.
Ку мен жбірленушіден жауап алу іс озаланнан кейін жне тергеу рекеті ндірісі басталан сттен бастап жргізіледі.
Ку— бл іске атысты андай да бір жадаймен таныс адам. Айыпталушы, кдікті жне жбірленушіні зі кылмыс окиасы туралы апаратты білетін адам деп танылады, біра оларды жауабы куні жауабы ретінде саналмайды. Сондытан куні жауабы тек оны ауызша хабарлауы болуы ммкін, ал айыпталушыны жауабы куландыратын жауапа жатпайды.
Жбірленуші— бл ылмысты процесте оан тікелей ылмыспен моральды, дене жне мліктік зиян келтіреді деп йаруа ол жнінде негізі бар адам (Р ІЖК 75-бап). Жбірленуші деп тергеушіні аулысына сйкес болан жадайда ана танылады. Кумен салыстыранда жбірленуші іске атысты барлы материалдармен танысуа, тініш не арсылык білдіруге, кдіктімен, айыпталушымен татуласуа ылы. Сот процесінде ол сот тергеуіне атысушымен те ылы бола алады .
Егер ку жне жбірленуші здеріне белгілі мн-жайларды айтудан бас тартып не асаана брмаласа, олар жауап беруден бас тартаны шін немесе жалан жауап бергені шін ылмысты жауапа тартылады (Р К 352, 353-баптар). Кудан іске атысты кез келген жадайлара атысты жауап алынуы ммкін, соны ішінде айыпталушыны жеке тласы туралы жне онымен зіні жне баса да кулармен андай арым-атынасы бар екені туралы сралады.
Жауап алуа шаыру тртібі.Ку жне жбірленуші жауап алуа шаыру аазымен немесе баса да байланыс ралдарын олдану арылы (телеграмма, радиограмма, телефонограмма) шаырылады. Бл хабарлама оны олына олхат арылы тапсырылады. Шаыру аазында кім жне кім ретінде шаырылатыны, кімге жне андай мекен-жайа шаырылатыны, жауап беруге келу уаыты крсетіледі, сондай-а длелді себептерсіз келмей алан жадайда анытау жне тергеу органдарыны олданатын шаралары крсетіледі.
Кудан (жбірленушіден) жауап алу тртібінімні тергеушіні жауап алу алдында куні не жбірленушіні жеке тласы туралы куландырылады (анкеталы мліметтері, ызметі). Жауап беруші іс бойынша тергеу жргізіліп жатан тілді білетін, білмейтіндігі жне ай тілде жауап беруге ынталы екені аныталады.
Жауап алуа шаырылан адам андай ылмысты іс бойынша жне кім ретінде жауап беретіні туралы хабарланады, оны міндеттері мен ытары тсіндіріледі. Осыдан кейін жауап алу рекеті іске атысты жадайларда оан таныс адам туралы айтып беруден басталады, содан со жауап алынан адамны жеке тласы туралы мліметтер хаттамаа енгізіледі.
Бір ана іс бойынша жауап алуа шаырылан кулар мен жбірленуші баса куларды, жбірленушіні атысуынсыз жекелеп сралады. Осыан орай тергеуші бір ана іс бойынша шаырылан кулар мен жбірленушіні зара арым-атынас жасамауына шаралар олданады. Осындай шараларды сот процесінде судья да олданады (Р ІЖК 335-бап).
Р ІЖК-ні 212-бабына сйкес жауап алу алдын ала тергеу болан жерде жргізіледі, біра тергеушіні арауы бойынша жауап алу орны жауап алынатын адамны тратын жерінде жргізілуі ммкін. Ережеге сай, кудан жне жбірленушіден кндізгі уаытта жауап алыну керек. Кейінге алдыруа кттірмейтін жадайларда за кудан жне жбірленушіден тнгі уаытта да жауап алуына жол береді.
Іс бойынша кулар арсылы білдіре алмайды. Себебі, ку — бл озалан ылмысты іс оиалары туралы мліметтерді білетін адам, ол длелді апараттарды орнын ауыстыра алмайтын негізгі длел кзі.
Жбірленушіні жауабы — бл іске атысы бар жауап берушіні ауызша баяндамасы. Бл кезде ол тергеушіні аулысы бойынша жбірленуші деп танылан жадайда жауап береді.
Ку мен жбірленушініц жауап беру себебі (негізі).Тергеуші ку мен жбірленушіден жауап алу кезінде ол мынадай мазмнда ойан сратарына жауап алуы тиіс:
— ылмыс оиасы туралы (ылмысты орны, уаыты, жай-кйі, тсілі, олданылан ару мен ралдары туралы жне баса да мн-жайлар туралы);
— жауап алынып отыран адамдар мен іс бойынша тергеліп жатан адамдар арасындаы зара арым-атынас туралы;
— ылмыс жасаудаы айыпталушыны ниеті, масаты, уждері туралы жне кінсі туралы;
— айыпталушыны кінсін жеілдету жне ауырлату жадайлары туралы;
— айыпталушыны жеке тласын сипаттайтын рекеттері мен лытары туралы;
— ылмыспен келтірілген зиянны сипаты мен млшері туралы;
Дегенмен, мынаны есте сатау керек, тек адам санасында танылан объективті аиат болмыстар туралы мліметтер ана, длелдемелерді негізгі мазмны бола алады.
Ку ретінде оианы тікелей абылдаан (крген) адам, сондай-а зі ештее крмесе де баса біреулерде оианы болып жатанын естіген адам таныла алады. Адамны жасы ку ретінде жауап беру ыын шектей алмайды. Осы ретте зіні дене немесе психикалы кшіні жетіспеушілігінен ылмыс оиасын дрыс абылдап не тсіне алмайтын адам ку ретінде жауап бермейді (жас бала, абілетсіз адам).
Кмелетке жасы толмаан ку мен жбірленушіден жауап алу.Кмелетке жасы толмаан ку мен жбірленушіден жауап алу зіне тн біратар ерекшеліктерге ие. Оны былайша крсетуге болады (Р ІЖК 215-бап):
— он трт жаса дейінгі кудан немесе жбірленушіден жауап алуа атысу шін, ал тергеушіні алау бойынша он трт жастан он сегіз жаса дейінгі кудан немесе жбірленушіден жауап алуа атысу шін педагог шаыртылады. Кмелетке толмаан кудан немесе жбірленушіден жауап алу кезінде оны зады кілдері атысуа ылы.
— он алты жаса дейінгі кулар мен жбірленушіге айа беруден бас тартаны шін жне крінеу жалан айа бергені шін жауапкершілік туралы ескертілмейді.
— бндай кулар мен жбірленушілерге іс жргізудегі ытары мен міндеттері тсіндірілген кезде олара тек шындыты ана айтуды ажет екені атап крсетіледі;
— кмелетке толмаан ку мен жбірленушіге здеріні жаын жне туыстарыны ылмыс жасаанын ашатын айатар беруден бас тарту ыы тсіндіріледі.
— за крсетілген жауап алуа атысушы адамдара хаттамаа енгізілуге тиісті жауап алынып отыран адамдарды ытары мен зады мдделерін бзушылы туралы ескертпелер беру, сондай-а тергеушіні рсатымен жауап алынып отыран адама сра ою ыы тсіндіріледі. Тергеуші сра оюды абылдамауа ылы, біра оны хаттамаа енгізуге жне абылдамауды себебін крсетуге тиіс.
Жауап алу кезінде дыбыс пен бейне жазбаны олдану арылы алынан жауаптархаттамаа енгізіледі (Р ІЖК 219-бап). Фонограмма мен видеограмма кмегімен жазылып алынан жауап алу жазбалары сргі соан трде саталуы тиіс, сот процесінде ажетгі болан кезде олданылады.
Жауап алу аяталу барысында тергеуші жауапты толытыру немесе натылау масатында сра оюы ммкін. стін-стін сра оюа тыйым салынады.
Кудан жауап алу кезінде тергеуші жауап алынып отыран адама заттай длелдеме жаттарын керсете алады, ал жауап алу аяталу кезінде ылмысты іс материалдарына жататын жауаптарды жариялай алады, дыбыс жне бейне жазбаларды немесе киносъемка материаддарын крсете алады.
Кейде іс бойынша саырау ку немесе жбірленушіден жауап алу жадайлары кездеседі. Бндай кезде жауап алу оны табалары тсінетін жне осы табалармен оан тсіндіре алатын адамны атысуымен жзеге асады. Бл адамны жауап алуа атысандыы хаттамада крсетіледі.
Осыан сас жадай, психикалы немесе баса да ауыр формада науастанан адамнан жауап алуда дрігер атысады. Брын берілген жауапты толыкхыру немесе натылау кажетгілігі туан жадайда тергеуші осымша жауап алу жргізеді (Р ІЖК 213-бап).
Жауап алу кезінде куны жне жбірлеиушіні жауабын ресмилендіру (толтыру) тртібі.Ку мен жбірленушіден жауап алу барысы мен оны нтижесі Р КІЖК 203-бабыны талаптарымен толтырылатын хаттамада крсетіледі. Жауап бірінші жатан жазылады жне ммкін болса сзбе-сз жазылады. Ондаы сратар мен жауаптар жауап алу кезінде жргізілген тртібі бойынша керсетіледі. Хаттамада сондай-а тергеушіні іске атыстыран адамдарыны сратары немесе арсылы білдіру не бас тарту уждерімен ку жауап беруге келіспеген сратар да енгізіледі.
Жауап алу аяталысымен хаттама куа оып танысу шін сынылады жне оны тініші бойынша тергеуші жариялайды. Жауап берумен танысу фактісі жне оны дрыс жазылуы хаттама соында куны олымен куландырылады. Ку немесе жбірленуші хаттаманы рбір бетін з олымен растайды (Р ІЖК 218-бап).
Егер ку немесе жбірленуші дене кшіні кемістігінен немесе баса да себептерден жеке зі ол ою ммкіндіген айрылан болса, хаттамаа оны тініші бойынша ораушысы, кілі немесе жауап беруші адам сеніммен арайтын адам ол ояды, ол туралы хаттамада белгіленеді.
Жауап алуа атысан аудармашы куні немесе жбірленушіні з олымен жазылан жауабына ол ояды. Хаттамада жауап алуа атысан барлы адамдар крсетіледі, сондытан оларды райсысы (ку, тергеуші) хаттамаа кол оюы керек.
Сарапшыдан жауапалу кудан жауап алу тртібімен жргізіледі, онда сарапшы жауабындаы ерекше себептері ескеріледі. Сарапшылар жауап беруден бас тартаны шін ылмысты жауапа тартылады. Сарапшыдан жауап алу хаттамасы талаптарды сатау арылы толтырылады.
Ку мен жбірленушіні жауабын баалау. Куні жауабын баалау негізінде толы емес, длелдемелерге сйкес келмейтін жауаптар болмауы тиіс. Бл жерде гіме асаана жалан жауап беру немесе ате жауап беру туралы болып отыр.
Куні жалан жауап беру себептеріні е ке таралан трі: оны жеке іске мдделі болуы, оруы, ылмыскер тарапынан кек алудан ору жне ойдан шыару.
2001 жылды 1 атарынан кшіне енген азастан Республикасы «ылмысты процеске атысушыларды мемлекеттік орау» туралы заында кулар мен ылмысты процеске атысушы баса да адамдарды корау жне ауіпсіздігін амтамасыз ету бойынша нормалары арастырылан. Біра тжірибе крсеткендей, бл ытарды жзеге асуы те крделі рі иын жне осы ытарын процеске атысушылар рдайым батыл олдана алмайды.
Кдіктіден (айыпталушыдан) жауап алу— бл жасалан ылмыс фактісі бойынша тергеушіні жауап алу масатындаы тергеу рекеттері. Осыан орай іс бойынша стау жне айыптау, сондай-а іске атысы бар мн-жайларды анытау рекеттері.
Айыпталушы деп айыпталушы ретінде тартыланы туралы аулы шыарылан адам немесе сотта жеке айыптау ісі козалан адамды таниды. Айыпталушыдеп сондай-а анытау органны бастыы айып таып ол туралы хаттама толтырылан адам танылады (Р ІЖК 69, 287-баптары).
Айыпталушыдан айыптауа тартыланнан кейін жиырма трт сааттан кешіктірмей дереу жауап алынады, келуден не іздестіру хабарлауынан жалтаран жадайда тез арада алып келу не стау шаралары олданылады.
Жауап алу басталмас брын тергеуші айыпталушыа оан таылан айыпты мні тсідіріледі, ол зін толы кінлімін деп санайтыны немесе оан таылан айыпа арсылы білдіретіні аныталады. Егер айыпталушы жауап бермеген жадайда ол зін кінлімін деп мойындаан болып есептелмейді (Р ІЖК 217-бап, 5-блік).
Айыпталушы жауап беруге міндетті емес, ол жалан жауап бергені шін немесе жауап беруден бас тартаны шін ылмысты жауапа тартылмайды. Осы ыты амтамасыз ету е алдымен кдікті не айыпталушыны ораушы тарапынан за кмегін сыну негіздерінен трады.
рібр сталан адам немесе амауа алынан кдікті, сондай-а айыпталушы сталан сттен, амауа алынан сттен немесе айыпты деген кін таылан сттен бастап жиырма трт сааттан кешіктірмей ораушы кемегін пайдалануа ылы (ІЖК 216-бап 2-блік).
Істі осы категориясы бойынша за ораушыны атысу міндеттерін белгілейді:
Р ІЖК-ні 71-бабына сйкес іс бойышпа ораушыны мынадай жадайларда атысуа міндетті: