Таырып. Алдын-ала тергеу сатысындаы тергеу іс-рекеттері. 4 страница
1) арнайы ылыми білім негізінде зерттеу жргізу;
2) ылмысты процеске атысушы баса адамдардан ерекшелейтін зіндік жеке міндеттері мен ытары бар, арнайы іс жргізуші фигура, яни сарапшыны сараптама жргізуі;
3) сараптамаа атысушыларды ытары мен міндеттері, замен реттелген зерттеу нтижелерін таайындау, жргізу, рсімдеу жне баалау.
4) баалау негізінде зерттеу нтижесіне орай орытынды жасау, фактілерді талылау.
Сот сараптамасын жргізуді таайындауды негіздемесі. РІЖК 240-бабына сйкес сараптама мынадай жадайларда ана таайындалады: іске атысы бар мн-жайлар арнайы ылыми білім негізінде сараптама жргізу нтижесінде іс материалда-рын зерттеу нтижелерін алу ммкіндігі туанда. Сараптама ылмысты істі озау стінде, іс бойынша сота дейінгі ндіріс барысында, сотта істі арау кезінде таайындалуы ммкін.
ылмысты іс озаланда таайындалан сараптама орытындысынсыз ылмысты істі озау ммкін емес болан жадайда жіберіледі (Р ІЖК 242-бап).
Сараптама таайындау негіздемесіне сйене отырып, оларды аны жне іс жргізулік негіздемелерін ажыратуа болады.
Сараптама таайындау шін наты негіздеме — бл іс бойынша туындаан мселелерді арнайы ылыми білім арылы шешу ммкіндігі. Сараптама таайындау шін зады негіздеме — арнайы ылыми білімді олдану арылы мселелерді шешу ммкіндігін растайтын іс материалдары.
ылмысты іс жргізу зандарына сйкес сараптаманы мына адамдар таайындауы ммкін: тергеуші, анытаушы, прокурор, сот (судья), з еркі бойынша процеске атысушылар (Р ІЖК 197, 242, 354-баптары). Анытаушы мен тергеуші сараптаманы ылмысты іс озалан кезде немесе алдын ала тергеу барысында таайындайды, судья — негізгі сот талкылауы сатысын-да; прокурор — ылмыстык, істі тергеу барысында, адаалауды жргізу кезіце таайындайды. Аталан лауазымды ызмет адамдарыны райсысы сараптама ажетті деп таныан кезде ана белгілей алады.
Егер іс бойынша мына мселелерді анытау аса ажет болган жагдайда сот сараптамасын тагайындау жне оны жргізу міндетті деп саналады (Р ІЖК 241-бап):
1) елімні себептерін, денсаулыа келтірілген зиянны сипаты мен ауырлы дрежесін анытауда;
2) іс шін маызды болып, біра жасы туралы жаттар болмаанда немесе кмн туызанда кдіктіні, айыпталушыны, жбірленушіні жасын анытауда;
3) аыл-есіні дрыстыы немесе ылмысты іс жргізуде з ытары мен зады мдделерін з бетінше орау абілеті жнінде кмн туанда кдіктіні айыпталушыны психикалы немесе тніні жай-кйін анытауда;
4) азастан Республикасыны ылмысты кодексінде лім жазасы тріндегі жаза кзделген ылмысты жасаан айыпталушыны психикалы жай-кйін анытауда;
5) Іс шін маызы бар жадайларды дрыс абылдау жне олар бойынша айатар беру абілетіне кмн туан жадайда жбірленушіні, куні психикалы немесе тніні жай-кйін анытау кажет болан жадайда;
6) Істі зге мн-жайы баса длелдермен дл аныталмайтын болса, сараптаманы таайындау мен жргізу міндетті болады.
Сот сараптамасын жргізу кезінде тергеуші атысуа ылы, сарапшыдан сараптамаа атысты жргізілген рекеттер туралы тсіндірмелер срауа ылы.
Сот сараптамасын таайындау шарттары мен тртібі.Кез келген трдегі сараптаманы таайындау тергеушіні немесе сотты аулысымен ресімделеді. Онда міндетті трде мыналар болуы тиіс: осы тергеу рекетіні ужділігі, сарапшы немесе сарапт-ма жргізетін мекеме туралы мліметгер; сарапшы жауап беруге тиісті сратар, сондай-а зерттеуге арналан материалдарды сипаттамасы.
Тергеуші сот сараптамасынын, ажеттігін айындааннан кейін ол туралы аулы абылдайды, ал кейбір жадайларда, ІЖК 242-бабында арастырыландай, сот алдында тініш білдіреді. Ол етініште мыналар крсетіледі:
1) сот сараптамасын таайындауды негіздемесі;
2) сарапшыны фамилиясы, аты, кесіні аты, сараптама ткізілетін мекемені аты;
3) сарапшыа жктелген мселелер, сратар;
4) сарапшыа сынылан материалдар.
Сот сараптамасын мемлекеттік сот сарапшылары немесе арнайы білімі бар зге сарапшыларды бірі жргізеді.
Тергеуші кдіктіге, айыпталушыа, оны ораушысына сот сараптамасын таайындау туралы аулымен таныстырады жне оларды ытарын тсіндіреді. Ол туралы хаттама толтырады. Хаттамаа тергеуші жне аулымен танысан адамдар ол ояды.
Сот сараптамасыны заттары мен объектісі(ІЖК 248-бабы). Сараптама объектісі — бл ылмысты іс жргізу заы бойынша аныталан, материалданан апараттарды кзі — ылмысты іс материалдары.
Сараптама заты — бл сараптамалы зерттеу негізінде аныталатын наты мліметтер (істі мн-жайы).
Сараптамалы зерттеуге тек наты заттар ана емес, сондай-а трлі процестер (оиалар, болмыстар, рекеттер) жатады. Оларды негізінде сарапшы сараптама заты болып саналатын баса фактілерді тани бастайды.
Сараптама объектілері былай блінеді: затгай длелдемелер; жаттар, тірі адамдар (бл жерде дене ретінде де, адамны психикалы, психологиялы, физиологиялы процесі ретінде де зерттеледі); ылмысты іс материалдарында крініс тапан сараптаманы затты мліметі болып саналатын сараптамалы зерттеуді лгілері; белгілі бір іс жргізулік мртебесі жо объектілер, яни заттай длелдемелер трысынан, не моральды-этикалы тсінігі (мйітті) трысынан ылмысты істе басымды крсете алмайтын объектілер.
Сот сараптамасын таайындау жне жргізу кезінде кдікті не айыпталушыны ыы бар (Р ІЖК 244-бабы):
1) сараптама жргізілгенге дейін оны таайындаланы туралы аулымен танысуа жне езіне тиісілі ытарына тсіндірме алуына, бл туралы хаттама жасалады:
2) сарапшыдан бас тартуа немесе сараптама жргізуден сот сараптамасы органын шеттету туралы етініш жасауа;
3) сарапшылар ретінде здері атаан адамдарды немесе белгілі бір сот сараптамасы органыны ызметкерлерін таайындау туралы, сондай-а сараптаманы сарапшылар комиссиясыны жргізуі туралы тініш жасауа;
4) сарапшыны алдында осымша мселелер ою немесе брын ойыландарын натылау туралы тініш жасауа:
5) сараптама жргізуге кедергі келтіретін жадайларды оспаанда, тергеушіні рсатымен сараптама жргізу кезінде катысуа, сарапшыа тсініктемелер беруге ыы бар.
6) сарапшыны орытындысымен не оны орытындысы тергеушіге тскеннен со беруге болмайтыны туралы хабармен танысуа, з ескертпелерін сынуа, сарапшыдан жауап алу, осымша немесе айталама сараптама таайындау, сондай-а жаа сараптамалар жргізу туралы тініш жасауа ылы.
Аталан ытара, сонымен атар сараптама жасалатын ку да жне психикалы жадайы ммкіндік берсе, медициналы сипаттаы мжбрлеу шараларын олдану жнінде іс жргізіліп отыран адам да ие.
Егер сараптама адамды кдікті деп таныана немесе айыпталушы ретінде іске тартана дейін жргізілсе, тергеуші оны сараптама таайындау туралы аулымен, сарапшыны орытын-дысымен таныстыруа жне оны Р КДЖК 244-бапты бірінші блігінде крсетілген ытары мен міндеттерін тсіндіруге міндетті.
Жбірленушілер мен куларды сараптамадан ткізу тек оларды жазбаша келісімімен ана жргізіледі. Егер бл адамдар кмелетке толмаан болса немесе сот оларды рекет абілеті жо деп таныса сараптама жргізуге жазбаша келісімді олар-ды занды кіддері береді. Аталан ереже міндетті жадайда сараптама жргізу шін олданылмайды.
Сараптама жргізу шін медициналы мекемеге орналастыру шарттары(Р КДЖК 247-бап). Стационарлы байау ажетгігі туындаан жадайда сот-психиатриялы сараптама йымы арнайы ерекшелігімен крінеді. Себебі, бндай байау медициналы мекемедегі жабы ата изоляция тртібін сатайтын имаратпен байланысты болады. За онда орналастырылатын адамдара ерекше аулы абылдануын талап етеді. Егер стационарлы баылауа алынан адам шешімге сйкес амауа алынбаса, онда аулы сот шешіміні негізінде абылдануы тиіс (Р ІЖК 14-бапты 2-блігі).
Сараптама трлері.Сот сараптамасы білім саласына арай былай блінеді:
- криминалистикалы, медициналы, психофизиологиялы;
- инженерлі-транспортты, инженерлі-техникалы, инженерлі-технологиялы;
- бухгалтерлік, аржы-экономикалы;
- биологиялы, ауылшаруашылы, экологиялы, т.б. Криминалистік сараптама, з кезегінде олдану сараптамасы, жаттара жргізілетін техника-криминалистік сараптама, фототехникалы сараптама, портреттік, баллистикалы сараптама, белгіленген табаларды алпына келтіру не жою сараптамасы, суы ару сараптамасы, т.б. болыпжіктеледі.
Сот сараптамасыны ерекше іс жргізулік трлеріне мыналар жатады: Жеке, комиссиялы, кешенді, осымша жне айталама сараптамалар.
Жеке жне комиссиялы сараптама(КР ІЖК 249-бап). Жеке сараптаманы бір сарапшы жргізеді. Комиссиялы сараптама — крделі сарапты зерттеу ажеттігі туындаан жадайда таайындалады жне бір мамандытаы бірнеше сарапшы жргізеді. Комиссиялы сараптама жргізуде сараптама ко-миссиясыны мшелері зара аылдаса отырып, бірігіп талдайды, алынан нтижені баалайды, орта пікірге келе отырып, орытындыа ол кояды немесе орытынды жасау ммкін еместігін хабарлайды. Сарапшылар арасындаы келіспеушілік туындаан жадайда оларды райсысы з алдына жеке орытынды береді немесе алан комиссия мшелеріні орытын-дысына сйкес келмеген бір сарапшыны пікірін орытындыда жеке тжырымдайды
Кешенді сараптама— бл ртрлі мамандытаы бірнеше сарапшыны атысуымен жргізілетін сот сараптамасы. Кешенді сараптама трлі білім салаларыны негізінде зертгеуді ажет ететін, іске атысы бар мн-жайларды анытау шін таайындалады (Р ІЖК 250-бап).
Комиссиялы сараптамаа араанда кешенді сараптамада рбір сарапшы немесе комиссия жеке дара зерттелетін объектіні блігін з мамандытарына сай зертгейді.
осымша сараптама жне айталама сараптама(Р ІЖК 255-бап) — сараптама орытындысы толы немесе жеткілікті трде айын болмаан, сондай-а осыны алдындаы зерттеумен байланысты осымша мселелерді шешу ажет болан жадайда жргізілетін сот сараптамасы. Бл сараптама жргізу сол сарапшыны зіне немесе баса сарапшыа тапсырылуы ммкін.
айталама сараптама(Р ІЖК 255-бапты 3-блігі) — сарапшыны алдыы орытындысы жеткілікті трде негізді болмаанда не оны дрыстыы кмнді болан не сараптаманы таайындау мен жргізуді іс жргізу нормалары елеулі трде бзылан жадайларда дл сол объектілерді зерттеу жне дл сол мселелерді шешу шін жргізілетін сот сараптамасы. Ол таайындау туралы аулыда алдыы сараптаманы нтижелерімен келіспеуді длелдер келтіруге тиіс. Аталан сараптама Р ІЖК-ні 240, 242—252-баптарыны талаптарын сатау неіізінде таайындалады, жріізіледі.
Сарапшы орытындысыныц рылымы мен мазмны(Р ІЖК 251-бап). Сарапшы орытындысы - бл жргізілген зерттеу нтижесі баяндалатын іс жргізу жаты. Егер койылан мселелерді біреуіне болсын мні бойынша жауап берілсе немесе сарапшы тарапынан бір ана орытынды жасалан болса ол сарапшы орытындысы болып саналады. Жинаталан дістерге сйкес сарапшыны орытындысы ш бліктен ралады - кіріспе, мазмны, корытынды блігі.
Сарапшы орытындысыны кіріспе блігінде мыналар крсетілуі тиіс:
- сараптама аты, оны нмірі, материалдарды келіп тскен кні мен орытынды жасаан кн;
- сараптама таайындаан адам;
- сараптама жргізуді негіздері (аулыны кім жне ашан абылдады, андай іс бойынша);
- зерттеу объектілеріні тізімі;
- сараптама жргізу кезінде атысан адамдар туралы мліметтер (фамилиясы, аты, кесіні аты, іс жргізулік дрежесі);
- сарапшы шешетін мселелер;
- сарапшы туралы мліметтер (анкеталы мліметі, мамандыы, ылыми дрежесі, атаы, ызметі, лауазымы);
Зерттеу блігінде мынадай мліметтер крсетіледі: сараптама объектісіні жай-кйі туралы; абыдданан схема туралы, олданылан зерттеу дістері мен оларды пайдалануды техни-калы шарттары туралы;
- сарапшы жргізген эксперименттерді нтажесі туралы;
- сарапшы атысан тергеу рекеттері жне оларды нтижелері туралы, егер олар зерттеуге атысы болса;
- зертгеу барысында олданьшан нормативтік ыты актілер туралы; жргізілген зерттеу нтижелеріне берілген сараптамалы баалау туралы.
рбір мселеге зертгеу бліміні рбір тараушасы сйкес келуі керек. Сараптама актісін зерттеу. р блігі иллюстративтік материалдармен - фототсірілімдермен, схемалармен, толытырылады жне олар косымша болып тіркеледі. Бл материалдар сарапшы орытындысыны айындылыын жоарылатып, крнекілігін амтамасыз етеді. Олар ереже бойынша орытындыа тіркеледі.
орытынды белімінде орытынды нтижелер баяндалады, яни сарапшыны алдына ойылан сратара жауап беруі. рбір сраа мні бойынша орытынды жасалады немесе оны шешу ммкін еместігі крсетіледі.
Комиссиялы, кешенді, осымша жне кайталама сараптамалар сараптама трі туралы сйкес келетін белгі бойынша рсімделеді. Кейбір жадайларда орытындыны рбір сарапшы жеке дара жасайды.
Сарапшыдан жауап алу(Р ІЖК 253-бап). Сараптама орытындысы аланнан кейін сараптама таайындаан лауазымды адам сарапшыдан жауап алуа ылы:
— оны жасаан орытындысын толытыру шін немесе тсіндіру шін;
- зерттеу кезінде олданылан дістерді тсіндіру шін. орытынды мен айыпталушы да танысады. Сарапшы зіні жауаптарын зіні колжазбасымен баяндауына да болады.
Сарапшыдан жауап алу хаттамасы Р ІЖК 203-бабында крсетілген ережелерді сатай отырып толтырылады. орытын-ды жасап болмайынша сарапшыдан жауап алынбайды Сарапшыны орытындысы баса длелдемелер алдында басымды крсете алмайды. Ескерте кету керек, «ешандай длелдемені алдын ала белгіленген кші болмайды».
Сарапшыны орытындысы тергеу жне сот шін міндетті деп саналмайды, алайда оларды сарапшы орытындысымен келіспеуі ужделген длелді трде болуы тиіс.
9.Салыстырмалы зерттеу шін лгілер алу(Р ІЖК 256-бап). Салыстырмалы зерттеу шін лгі алу - бл ылмыс жасалан орывда ылмыскерді ізін не заттарын ажетті лгілер ретінде алып салыстырмалы зерттеу жргізуге баытталан тергеу рекетгері. Тергеуші тірі адамны, мйітгі, жануарды, затты, бйымны асиеттерін бейнелейтін зерттеуді іс шін маызы боланда алуа ыы бар.
Сараптама зерттеуі шін лгі ретінде мына заттар алынады:
1) ан, ры, шаш, иып алынан тырна, денені сырты бетіні микроскопиялы орытындылары;
2) сілекей, тер жне баса блініп шыатындар;
3) тері бедеріні ізі, тісті алыбы;
4) олжазба мтіндер, бйымдар, адамны дадысын бейнелейтін баса материалдар;
5) дауыс фонограммасы;
6) материалдарды, заттарды, шикі затты, дайын німні сынамалары;
7) гильзаларды, отарды ару мен тетік іздеріні лгілері алынады.
Жбірленуші мен кудан лгілер алу, мндай рекетті жасауды кдікті, айыпталушы зін ылмыс жасады деп шкерелейтін айатарды тексеру шін табанды трде талап еткеннен, сондай-а жынысты аурулар мен зге да жпалы ауруларды анытау шін, мндай анытау іс шін маызы боланда лгілер алу ажет боланнан баса жадайларда, жбірленуші мен кунін келісімімен ана жргізілуі ммкін. Жбірленушіден, кудан лгілерді мжбрлеп алуа прокурорды санк-циясымен немесе сотты шешімі бойынша ана жол беріледі. Тергеуші лгілерді аланнан кейін хаттама жасайды, онда лгілерді алу шін жасалан барлы рекеттер оларды жргізілу ретімен, бл шін олданылан ылыми-зерттеу жне баса дістер мен рсімдер, сондай-а лгілерді зі сипатталып жазылады. Егер лгілерді тергеушіні тапсырмасы бойынша дрігер немесе баса маман алса, онда ол бл туралы ресми жат жасайды, оан аталан іс-рекетке атысан барлы адам ол ояды. Алынан лгілер буып-тйілген жне мрмен бекітілген кйінде хаттамаа оса тіркеледі (Р ІЖК 263,264-баптар).
зін-зі баылау сратары:
1. Тергеу рекеттеріні трлері.
2. Жауап алу. Жауап алуа шаыру тртібі.
3. Жауап алуды орны мен уаыты.
4. Жауап алуды жалпы шарттары.
5. Ку мен жбірленушіден жауап алу.
6. Кмелетке толмаан ку мен жбірленушіден жауап алу ерекшеліктері.
7. Жауап алу хаттамасын рсімдеуге ойылатын талаптар.
8. Жауап алу кезінде дыбыс жне видео жазбаларды олдану.
9. Беттестіру: тсінігі, масаттары мен оны жргізуді іс жргізушілік тртібі. Беттестіруді іс жргізушілік тртіппен рсімдеу.
10. арау: тсінігі, трлері негіздері жне жргізуді іс жргізушілік тртібі.
11. арауды жргізуді жалпы шарттары.
12. арауа катысатын тлалар.
13. Заттай длелдемелерді арау мен сатау.
14. Адамны мйітін арау. арау хаттамасы.
15. Эксгумация: тсінігі, негіздері жне іс жргізуді іс жргізушілік тртібі.
16. Эксгумацияны жргізуді негелік негіздері.
17. Эксгумация хаттамасы.
18. Куландыру: тсінігі, трлері жне жргізуді іс жргізушілік тртібі. Куландыруа маманны атысуы. Куландыру кезінде тлаларды ытарыны кепілдіктері. Куландыру хаттамасы.
19. Танытуа сыну: тсінігі, трлері, жадайлары мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Танытуа сынуды іс жргізушілік тртіппен рсімдеу.
20. Тінту мен алу. Тінтуді алудан ерекшелігі. Тінту мен алуды жргізуді негіздері мен іс жргізушілік тртіптері. Тінту мен алуды трлері. Жеке тінту. Тінту мен алуды іс жргізушілік тртіппен рсімдеу.
21. Почта-телеграф жнелтілімдерін ттындау, оларды арау мен алу: негіздері мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Почта-телеграф жнелтілімдерін ттындауды іс жргізушілік жадайы, оларды арау мен алу.
22. Хабарларды жол жнекей стау: негіздері, жадайлары мен жргізуді іс жргізушілік жадайы. Маманны атысуы. Хабарды жол жнекей стауды іс жргізушілік рсімдеу.
23. Сйлесулерді тыдау мен жазу: негіздері, жадайлары жне жргізуді іс жргізушілік тртібі.