Таырып. Басты сот талылауын таайындау.
Дріс масаты:Басты сот талылауын таайындауды ашу.
ысаша мазмны:
1. Басты сот талылауын таайындау сатысыны ымы мен маызы, міндеттері. Келіп тскен ылмысты істер бойынша сотты іс рекеттері. Келіп тускен істер бойынша судья абылдайтын шешімдерді трлері. Шешімдерді абылдауды мерзімдері. Сота келіп тскен іс бойынша аныталуа жататын мселелер.
2. Алдын ала тыдауды таайындауды тсінігі мен тртіптері. Алдын ала тыдауды жргізуді іс жргізушілік тртібі. Алдын ала тыдау процесінде прокурорды айыпты згертуді салдары.
3. Басты сот талылауын таайындауды негіздері мен іс жргізу тртіптері. Басты сот талылауын таайындау туралы кдулыны мазмны мен нысаны. Басты сот талылауы таайындау туралы шешімді абылдаудан кейінгі сотты іс рекеті.
4. осымша тергеуді жргізу шін ылмысты істі айтаруды негіздері мен тртіптері. ылмысты істі тотата тру мен ысартуды негіздері мен тртіптері.
1.ылмысты процесті негізгі сатысыны бірі сот отырысын йымдастыру болып табылады. Бл сатыда негізі азаматтарды ыыны оранысы, айыпталушы, жбірленуші жне баса да сот отырысына атысушыларды зады ызыушылыктарыны саталуы амтамасыз етіледі.
Сота келіп тскен істер: прокурордан келіп тскен айыптау аулысы немесе айыптау актісі; тергеушіден келіп тскен істі сота жіберу немесе медициналы блтартпау шараларын олдану аулылары; тергеу органдарыны айыптау хаттамасы; азаматтарды жеке айыптау арыздарынан сот отырысын дайындау сатысы басталады. Бл саты сота дейінгі отырыста зандылыы мен негізділігін анытап, басты сот талылауына жіберуге негіздерді бар немесе жо болуын анытайды. Сот отырысын йымдастыру жне дайынды кезеіні тртібі мен ережесі Р ІЖК-ні 299-310-баптарында крсетілген.
Р ІЖК-ні 299-бабына сйкес ылмысты сота келіп тскен кезде сотты траасы немесе оны тапсыруы бойынша баса судья істі сотта Р ІЖК-ні 300-бабына жетекшілік етіп судья сот отырысын таайындауды ммкіндігі туралы мселені шешу кезінде сотталушыларды райсысына атысты мыналарды:
1) істі аталан сотты арауына жататындыын;
2) іс бойынша іс жргізуді тотатуа не уаытша тотатуа кеп сотыратын жадайды болу-болмауын;
3) анытау жне адцын ала тергеу жргізу кезінде сот мжілісін таайындауа кедергі келтіретін ылмысты іс жргізу заын бзуа жол берілген-берілмегенін;
4) айыптау орытыдысыны немесе айыптау хаттамасыны кшірмесі берілген-берілмегенін;
5) айыпталушыа тандап алынан блтартпау шарасыны згертуге немесе тотатуа жататын-жайтпайтындыын;
6) ылмыспен келтірілген залалды етеуді жне млкін ытимал тркілеуді амтамасыз ету шаралары абылданан-абылданбаанын;
7) арыздар мен тініштерді анааттандыруа жататын-жатпайтындыын; (Р ІЖК 300-бап).
Судья келіп тскен іс бойынша:
- басты сот талылауын таайындайды;
- істі алдын ала тындауды жргізу туралы шешімдеріні бірін абылдайды.
Шешім іс сота келіп тскен сттен бастап бес туліктен кешіктірілмей абылдануа тиіс.
Судья аулы шыарумен бір уаытта айыпталушыа блтартпау шарасын олдануды немесе олданбауды негізділігі туралы жне егер блтартпау шарасы тадалса, оны тріні негізділігі немесе негізсіздігі туралы мселені арауа міндетті.
2.Істі алдын ала тындауды судья сотты жабы отырысында жеке-дара ткізеді. Істі алдын ала тыдау ткізілетін уаыт пен орын тараптара хабарланады.
Сот отырысына сотталушыны, оны ораушысы мен мемлекеттік айыптаушыны атысуы міндетті. Алдын ала тыдау сотталушы бл жнінде тінген кезде оны атысуынсыз жргізіледі. ораушы длелді себептерсіз келмей алан жадайда, сондай-а оны алдын ала тыдауа атысуа ммкіндігі болмаан кезде, судья сот отырысына жаадан таайындалан ораушыныны атысуын амтамасыз етуге шаралар олданады.
Егер сота жбірленуші мен оны кіліні, азаматты талапкерді, азаматты жауапкердіц немесе оларды кілдеріні келмеуі істі алдын ала тындауа кедергі болмайды (Р ІЖК 301-бабыны шінші блімі).
3.Басты сот талылауын таайындау (Р ІЖК302-бап). Басты сот талылауын таайындауа сот аулысында процестік жне йымдастырушылы сратары болуы керек.
Басты сот талылауын таайындау туралы аулыда мынадай мселелерді амтуы тиіс:
- сотталушыны аты-жні, ылмысты за бойынша айыпталып отыран ылмыс бабы, жасаан ылмысымен келтірілген залал млшері;
- басты сот талылауыны орны, уаыты, кні;
- Р ІЖК-те кзделген жадайларына байланысты істі сотты жабы отырысында арау туралы;
- процеске атысушыларды арсылы білдіру, тініштер жне зге де млімдемелері бойынша шешімдері;
- ораушы ретінде айыпталушы тадаан немесе соысына таайындалан ораушыа рсат ету туралы шешімді;
- басты сот отырысына шаыруа жататын адамдар тізбесін;
- Р КІЖК-дегі 315-бабыны 2-блігіні 2-тармаында кзделген жне за оны ісін сырттай арауа жол беретін жадайда істі айыпталушыны атысуынсыз тындау туралы шешімді;
- сот ісі ай тілде жргізілетіні туралы шешімді; Сонымен оса судья сот талылауына атысушылар мселесін шешуі керек:
- аралып отыран іске мемлекеттік айыптаушыны атысуы;
- азаматты талапкер, азаматгы жауапкер жне оларды кілдері туралы.
Жоарыдаы мселелерді шешіп, сотталушыа айыптау кіміні кшірмесі тапсырыланнан кейін жне сота шаырылатын адамдар тізімін жасааннан кейін басты сот талылауын дайындауа ажетті шараларды абылдайды.
За бойынша басты сот талылауы кемінде ш туліктен кейін жне оны таайындалуы туралы аулы шыаран кезден бастап он бес туліктен кешіктірілмей басталуа тиіс. Ерекше жадайларда бл мерзім судьяны аулысымен зартылуы ммкін, біра ол отыз туліктен аспауы тиіс.
Басты сот талылауы бір ай мерзімде аяталуа тиіс, ерекше жадайларда бл мерзім судьяны длелді аулысымен зарты-луы ммкін. Алайда, сотты андай мерзімге дейін істі созу мерзімі керсетілмеген. Бан жауапты тек сот тжірибесі крсетеді, онда сот талылауыны мерзімі сот талылауы аяталана дейін жне судьяны шешім шыаранына дейін созылуы ммкін.
4.ылмысты істі косымша тергеу шін айтару.Судья алдын ала тыдау ткізгеннен кейін келесі бір шешімге келуі тиіс:
- істі осымша тергеуге жіберу;
- істі тотата тру;
- істі соттылыа жіберу;
- істі ысарту;
- ылмысты істерді біріктіру;
- тараптарды шаымын арау;
- іс бойынша сотты ысартылан трде арау.
Судья істі осымша тергеуге прокурор арылы мынадай негізде жібереді:
- егер ол аралып отыран іспен байланысты болып, істе айыпталушыа баса айып тауа негіздерді болуы немесе егер оларды рекеті аралып отыран іспен байланысты болса;
- баса адамдарды ылмысты жауаптылыа тартуа негіздер болса жне жаа адамдара атысты істі жеке арау ммкін болмаса;
- айыптау актісінде крсетілген айыптауды бастапы таылан айыптаудан нерлым ауыр немесе елеулі трде згеше айыптауа згерту ажеттігі болан жадайларда осымша тергеуге жіберуге ылы;
- тараптарды тініші бойынша да, з бастамашылыы бойынша да іс дрыс біріктірілмеген немесе блінбеген жадайда;
- басты сот талылауын таайындауа кедергі келтіретін ылмысты іс жргізу заын баса да елеулі бзушылы аныталан жадайда.
Бл ретте судья аулыда істі андай негіз бойынша айтарылып отыранын керсетуге, сондай-а айыпталушыа атысты блтартпау шарасы туралы мселені шешуге міндетті.
ылмысты іс бойынша іс жргізуді уаытша тотату(РІЖК 304-бап).Іс бойынша іс жргізу бірнеше айыпталушыларды біреуіне атысты орануа арналан оны ыына немесе баса да айыпталушыларды ыына нсан келтірмеуі шартымен уаытша тотатылуы ммкін. Іс жргізуді уаытша тотату туралы аулыны Р ІЖК-ні 50-бабыны бірінші жне екінші бліктерінде кзделген негіздер бойынша шыаруы ммкін. Мысалы, айыпталушы іздеуде болса, психикалы немесе баса науаспен ауыран адам болан жадайда іс тотатылады.
Кейде іс бойынша бірнеше айыпталушы болып, оларды бірі іздеуде, бірі психиатриялы емханада болса, аландары амауда болан жадайда сот блтартпау шарасын згертуді ммкін деп таппаан жадайда іс жргізу отыз туліктен аспайтын мерзімге тотатылуы ммкін.
Егер осы уаыт ішінде айыпталушыларды біреуіне атыс-ты іс жргізуді уаытша тотатуа негіздер жойылмаса, овда баса айыпталушылара атысты іс жргізу жаартылуы жне басты сот талылауыны кні белгіленуі тиіс (Р ІЖК 304-бапты 2-белігі).
Егер айыпталушы ретінде жауапа тартылатын адамны аныталмааны кезінде іс прокурора айтарылады (Р ІЖК 50-бапты 1-блігіні 1-тармаы). Іс бойынша іс жргізуді тотата тру кезінде сотталушы азастан Республикасынан тысары жерлерде болан жне сота келуден жалтаран кезде іс прокурора айтарылмайды.
Анытаушы, тергеуші немесе прокурор кылмыспен келтірілген залалды теуді жне млікті ытимал тркілеуді амтамасыз ететін шаралар кабылдамаан жадайда судья ылмысты ізге тсу органдарына оларды амтамасыз етуге ажетті шаралар олдануды міндеттейді.
Егер судья істі зі соттауына жатпайтынын анытаса, онда ол мндай шешімні занды негіздерін келтіре жне іс жолданатын сотты крсете отырып, істі сотты арауына жататын-дыы бойынша жіберу туралы аулы шыарады, ол туралы процеске катысушылара хабарлайды.
ылмысты істі ысарту.Судья істі толыымен немесе жеке адамдара атысты ыскартуы ммкін. Р ІЖК-ні 37-бабыны бірінші белігіні 1-12-тарматарында жне 38-бабыны бірінші белігінде крсетілген негіздер бойынша, сондай-а мемлекеттік айыптаушы айыптаудан бас тарткдн жадайда істі ысарту туралы аулы шыарады. Істі ысарту туралы шешім абылдананнан кейін судья блтартпау шарасын, азаматты талапты жне млкін тркілеуді амтамасыз ету шараларын тотатады жне заттай айатар туралы мселені шешеді. Судьяны істі ысарту туралы аулысыны кшірмесі прокурора жіберіледі, сондай-а ылмысты жауапа тартылан адама жне жбірленушіге тапсырылады (Р ІЖК 307-бап).
Басты сот талылауын таайындааннан кейін тараптар алдын ала тергеу ісінде таныс болан барлы материалдармен танысуа жне олардан керек длелдемелер алуа ылы.
Егер сот отырысында судья блтартпау шарасын, сота шаырылан адамдарды тізімін немесе айыпталушыа таылан айыпты згерткен жадайда бл згертулер аулыа сер етсе, айыпталушыа оны кшірмесі тапсырьшады. Алдын ала тыдау кезінде сот процесіні хатшысы хаттама толтырады.
Аныктау немесе алдын ала тергеу процесінде атысушыларды ытарын амтамасыз ету жніндегі барлы талаптары саталан жне істі сотта арауа кедергі келтіретін зге негіздер жо деген пікірге келген судья басты сот талылауын таайындау туралы шешім абылдайды.
зін-зі баылау сратары:
1. Алдын ала тыдауды тагайындаудын тусінігі мен тртіптері.
2. Алдын ала тыдауды жргізуді іс жргізушілік тртібі.
3. Алдын ала тыдау процесінде прокурорды айыпты згертуді салдары.
4. Басты сот талылауын таайындауды негіздері мен іс жргізу тртіптері.
5. Басты сот талылауын таайындау туралы кдулыны мазмны мен нысаны.
6. Басты сот талылауьш таайындау туралы шешімді абылдаудан кейінгі сотты іс рекеті.
7. осымша тергеуді жргізу шін ылмысты істі айтаруды негіздері мен тртіптері.
8. ылмысты істі тотата тру мен ысартуды негіздері мен тртіптері.