Таырып. Басты сот талылауы.

Дріс масаты:Басты сот талылауын сипаттау.

ысаша мазмны:

1. Басты сот талылауы сатысыны ымы, оны жйесі.

2. Басты сот талылауыны рылысы. Сот талылауыны дайынды блімі, оны тсінігі, мазмны, міндеттері мен маызы. Басты сот талылауын ашу. Сот тергеуі, оны мні, маызы жне тртібі. Сот тергеуіні басталуы. Сотталушыдан жауап алу. Сотталушыны жауабы жариялау. Жбірленушіден, кудан жауап алу. Кмелетке толмаан жбірленуші мен кудан жауап алу ерекшеліктері. Жбірленушіні, куні жауаптарын жариялау. Сараптама таайындау. Сарапшыдан жауап алу. Заттай длелдемелерді арау. Жерлерді жне трын йді арау. Танытуа сыну, куландыру, айатарды оига болан жерде тексеру мен натылау, эксперимент жргізу, сараптамалы зерттеу шін лгілер алу. Тергеу рекеттеріні хаттамаларын жне жаттарын жариялау. Длелдемелерді зерттеуді шектеу негіздері. Сот тергеуіні аяталуы.

3. Сот талылауында істі ысартылан тртіппен арау: тсінігі, негіздері.

4. Сот жарыссзіні мазмны, тртібі, оларды мазмны. Сот жарыс сзіне атысушы тлаларды репликалары.Сотталушыны соы сезі: тсінігі, маызы. Сот тергеуін айта жаырту. Сотты кімді шыару шін кеесу блмесіне кетуі.

5. кім: тсінігі, маызы, мні. кім ылмысты іс бойынша сот трелігінін акті ретінде. кімні, айыптау орытындысыны, айыпталушыны сота беру туралы каулыны, жне басты сот талылауын тагайындау туралы аулыны ара катынастары. кімді шыару. кімні трлері. Айыптау кімін шыаруды негіздері. Айыптау кіміні трлері. Атау кімін шыару нысандары. кімді жасау. Айыптау кіміні кіріспе, тсіндіру-анытау жне орытынды бліктері. Атау кіміні кіріспе, тсіндіру-аныгау жне орытынды бліктері.

6. кімні резолютивтік блігінде шешілуге жататын басада мселелер.

7. кімді жариялау. Сот отырысы залынан сотталушыны амаудан босатуды негіздері. кімні кшірмесін сыну.

8. Сотты жеке анытамалары, негіздері, жне оны шыаруды тртіптері. кімді шыарумен бірге сот шешетін мселелер.

1.Р ІЖК-ні 326-бабыны 4-тармаына сйкес сот отырысыда тртіп траалы етушіге жктеледі. Басты сот талылауыны барлы атысушылары, сондай-а сот отырысы залында атысып отыран азаматтарды барлыы траалы етушіні сот отырысыны тртібін сатау туралы кіміне баынуа тиіс.

Р ІЖК-ні 326-бабыны 2-тармаында крсетілгендей сотты сот отырысы залына кіруіні алдында сот приставы «Сот келе жатыр» деп хабарлайды, сот отырысына атысып отырандарды брі орындарынан трады.

Сот талылауына атысушыларды брі сота арап сйлесетінде, айатар бергенде жне млімдеме жасаанда орындарынан трады. Р ІЖК-ні 326-бабыны 3-тармаына сйкес бл ережелерден ауытуа траалы етушіні рсатымен жол беріледі.

Сот отырысында тртіп бзан, траалы етушіні кімдеріне баынбаан кезде процеске атысушыа тртіпті айта бзуы оны сот отырысы залынан шыарып жіберуге кеп соатыны немесе кімшілік жаза олдануа кеп соатыны туралы ескертіледі.

Р ІЖК-ні 327-бабыны 3-тармаы бойынша сотталушы тртіпті айта бзса сотты аулысымен сот отырысы залынан шыарылады.

Сот отырысы залында сот процесіні тртібін бзан адама сотты кімімен кімшілік айыппл салынады.

Егер сот отырысы залынан сотталушы шыарып жіберілсе, онда кім оны кзінше жариялануа немесе ол жариялананнан кейін дереу олхат алып хабарлануы тиіс.

Егер тртіп бзушыны сот отырысындаы іс-рекетінде баса кімшілік ы бзушылыты немесе ылмысты белгілері болса, сот тиісті тртіппен ылмысты немесе кімшілік іс озау шін материалдар жібереді.

Бір ескерте кететін жайт, сот отырысы залында суретке тсіруге, дыбыс бейнежазбаларды олдануа жне киноа тсіруге траалы етушіні рсатымен ана жол беріледі.

2.ылмысты сот іс жргізу зандылыында мынадай бір бірімен байланысты бес блімнен трады: 1)басты сот талылауыны дайынды блім; 2)сот тергеуі; 3)сот жарыссзі; 4)сотталушыны соы сзі жне 5) кім шыару.

Басты сот талылауыны ашылуы.Басты сот талылауы шін белгіленген уаытта траалы етуші сот отырысын ашады жне андай ылмысты істі аралатынын, сондай-а істі ашы не жабы сот отырысында талыланатыны туралы хабарлайды. Ол шін сотталушыны аты-жнін, андай ылмыс арастырылатынын, ылмысты кодексті бабы, белімі, тармаы хабарланады (Р ІЖК-ні 331-бабы).

Басты сот талылауына шаырылан адамдарды келуін тексеру.Сот отырысы ашыланнан кейін сот отырысыны хатшысы сот отырысына прокурор, сотталушы, ораушы, сонымен атар жбірленуші, азаматты талапкер, азаматты жауапкер жне оларды кілдері, аудармашы, кугерлер, сарапшылар мен мамандар жне келмегендерді келмеу себептерін хабарлайды (Р ІЖК-ні 332-бабы).

Р ІЖК-ні 87-бабына сйкес, сот отырысыны хаттамасын жргізетін, ылмысты іске мдделі емес мемлекеттік ызметші сот отырысыны хатшысы болып табылады. Сот трешісіні жктеуі бойынша хатшы мынадай ызмет атарады:

-сот тараптарыны барлыына сот талылауыны кнін белгілеп, шаырту ааздарын жібереді;

— келмегендерді келмеу себептерін хабарлайды.

Р ІЖК-ні 90-бабында крсетілгендей сот отырысыны хатшысына арсылы білдірілуі ммкін, ол мселені істі араушы сот шешеді.

Аудармашыа оны ытары мен міндеттерін тсіндіру.Траалы етуші аудармашыа міндеттерін тсіндіріп, шешімдерді, сотталушы мен ораушыны жне жбірленушіні арыздары мен наразылытарын, кулар жне зге де процеске атысушылар іс бойынша іс жргізілетін тілді білмеген жадайларда, сонымен бірге жазбаша жаттарды, ойылан сратар, прокурорды, сот трешісіні, ораушыны сратарын, кім мен шешімдерін аударуа міндетті екенін тсіндіреді.

Траалы етуші аудармашыа дейі дрыс аударма жасамааны шін ылмысты жауаптылыы туралы ескертеді, бл туралы одан олхат алынып, ол сот отырысыны хаттамасына оса тігіледі. Аудармашыа, сондай-а з міндеттерін орындаудан жалтаран жадайда оан зандарда белгіленген тртіппен кімшілік жаза олданылуы ммкін екені туралы ескертіледі (Р ІЖК-ні 333-бабы).

Куларды сот отырысы залынан шыару.Келген кулар олардан жауап алу басталана дейін сот отырысы залынан шыарылады. Траалы етуші сот жауап алмаан куларды жауап алан кулармен, олар тртіп бойынша залда алуы керек, сондай-а сот отырысы залындаы зге адамдармен сйлеспеуі шін шара олданылады. (Р ІЖК-ні 335-бабы).

Сотталушыныжеке басынжне оанайыптау орытындысы кшірмесіні уаытылы тапсырыланынанытау. Траалы етуші сот процесі атысушыларыны атысуымен сотталушыны жеке басын айындайды. Траалы етуші сотталушыны тегін, атын, кесіні атын, туан жылын, айын, кнін атауын срайды. Сонымен атар немен айналысатынын, білімін, отбасы жадайын жне оны жеке басына атысты баса да деректерді анытай отырып, сот ісі жргізілетін тілді білетінін жне т.б. айындайды.

Сотталушыны жеке басын айындау сотты алдында ылмыс жасады деп айыпталып трандыына кз жеткізу шін олданылады.

Сотталушыны жеке басын айындааннан кейін траалы етуші сотталушыа айыптау орытындысыны, айыптауды згерту туралы аулыны не айыптау хаттамасыны кшірмесі тапсырыланын жне ашан тапсырыланьш анытайды. Бл ретте сотты талылауы, бл туралы сотталушы тініш жасаан болса, айыптауды згерту туралы аулыны не айыптау хаттамасыны кшірмелері тапсырылан кннен бастап ш туліктен брын басталмауа тиіс (Р ІЖК- ні 336-бабы).

Р ІЖК- ні 393-бабында жне осы бапты екінші бліміне сйкес жеке айыптау ісі шаымны сота тскен стінен бастап он бес туліктен кешіктірілмей басталуа, алайда айыпталушыны оны ытары тсіндіріле отырып шаымны кшірмесін алан кезінен бастап ш туліктен ерте басталмауа тиіс.

Сот рамы, процеске баса атысушыларды жариялау жне олардын арсылы білдіру ыы.Траалы етуші сот рамын жариялайды, кімні айыптаушы, ораушы, жбірленуші, азаматты талапкер, азаматты жауапкер жне оларды кілдерін, сондай-а сот мжілісіні хатшысын, сот приставын, сот сарапшысын, маманы мен аудармашысыны аты-жнін хабарлап теді.

Траалы етуші тараптарды сот рамынан немесе сот трешілеріні бірінен, прокурор, ораушы, азаматты талапкер мен азаматты жауапкер немесе оларды кілдеріне, хатшы, сарапшы, маман, аудармашыа бас тартуды млімдеу ыын тсіндіреді. Бас тартуды млімдеу Р ІЖК-ні 90, 91, 94, 95, 96, 97-баптарында кзделген негіздер бойынша, осы Кодексті 89, 90-баптарында белгіленген ережелер бойынша сотпен шешіледі.

Сотталушыа оны ытарыи тсіндіруТраалы етуші сотталушыа оны осы Кодексті 69-бабында кзделген басты сот талылауындаы ытарын тсіндіреді жеке жадайларда арсылы білдіруге, блтартпау шарасын, ораушысы болуа жне т.б. ылы екендігін тсіндіреді (Р ІЖК-ні 339-бап).

Жеке айыптау істері бойынша, сондай-а бірінші рет жасалан шаын жне орташа ауырлытаы ылмыстар (Р ІЖК-ні 104, 105, 107-баптары жне т.б.) жніндегі істер бойынша жбірленушіге бан оса оны сотталушымен бітімге келу ыы тсіндіріледі. (Р ІЖК-ні 340-бабы).

Сарапшыа, мамана оларды ытары мен міндеттерін тсіндіру(Р ІЖК-ні 342-бабы). Траалы етуші сарапшыа оны осы Кодексті 83-бабында кзделген ытары мен міндеттерін тсіндіреді жне оан дейі жалан орытынды бергені шін ылмысты жауаптылыы туралы ескертеді (Р ІЖК-ні 352-бабы), бл туралы сарапшыдан олхат алынады (Р ІЖК-ні 341-бабы), ол басты сот талылауыны хаттамасына оса тігіледі. Траалы етуші мамана оны осы Кодексті 84-бабында кзделген ытары мен міндетгерін тсіндіреді жне оан з міндеттерін орындаудан бас тартаны немесе жалтараны шін осы бапта белгіленген жауаптылы туралы ескертеді.

тініштерді млімдеу жне шешу.Траалы етуші тараптардан оларда жаа куларды, сарапшыларды жне мамандарды шаыру туралы жне заттай длелдер мен жаттарды ал-дыру туралы етініштеріні бар-жоы туралы срайды. тінішін млімдеген адам андай жадайларды анытау шін осымша длелдерді ажет екенін крсетуге міндетті.

Траалы етуші сондай-а тараптардан оларды талылаудан длел ретінде жіберілмеуге тиіс материалдарды алып тастау туралы тініштеріні бар-жоын анытауа міндетгі. Сот талылауыны алан атысушыларыны пікірін тындааннан кейін сот млімделген рбір тінішті арауа, оны анааттандыруа немесе тінішті анааттандырудан бас тарту туралы длелді аулы шыаруа тиіс.

Сотты тараптарды бастамашылыы бойынша сота мамандар немесе кулар ретінде келген адамдардан сот отырысында жауап алу туралы тініштерді анааттандырудан бас тартуа ыы жо.

Сот тінішін анааттандырудан бас тартан адам оны одан рі млімдеуге ылы (Р ІЖК-ні 343-бабы).

Сот талылауына атысушыларды бірі, сондай-а ку, сарапшы немесе маман келмеген кезде сот тараптарды істі талылау ммкідігі туралы пікірін тындайды жне талылауды кейінге алдыру немесе оны жаластырады. Келмеген адамдарды келесі сот отырысына шаырту немесе оларды алып келу туралы аулы шыарады. (РІЖК-ні 344-бабы).

Сот тергеуі— сот талылауыны басты блігі, онда сотталушы мен жбірленуші, кугерлерден жауап алынып, азаматты талапкер, азаматты жауапкерлермен оны кілдерінен істі мн-жайын длелдейтін заттай айатар алып сотталушыны ылмысты іске атысы бар, айыпты немесе айыпсыз екендігі жне т.б. іске атысты мселелер айындалады.

Сот тергеуі айыптаушыны сотталушыа таан айыбыны мнісін баяндаудан, ал жеке айыптау істері бойынша арыз берген адамны немесе оны кіліні, ал олар болмаанда - сот отырысы хатшысынын шаымды баяндауынан басталады.

Айыптау ауырлыы тмендеу тріне згертілген жадайда немесе айыптауды бір блігінен бас тартылан кезде айыптаушы сота айыптаудын жаа негізделген тжырымын жазбаша трде баяндауа міндетті (ІЖК-ні 345-бабы).

Сонымен атар, сотталушыа таылан айыпты згерткен жадайда, сот аулысымен сот отырысында айтылады.

Траалы етуші сотталушыдан оан айыптауды тсінікті не тсініксіз екенін срайды, оан айыптауды мнісін тсіндіреді жне онын таылан айыпа з кзарасын сота хабарлау ниетіні бар-жоын анытайды (ІЖК-ні 345-бабыны 1-блімі).

Сонан со сотталушыа алдын ала тергеу не анытау кезінде білдірілген кінсін мойындау немесе мойындамаумен байланысты емес екенін тсіндіруге тиіс. Сонымен оса, з кінсін мойындайтыны не мойындамайтыны туралы сраа жауап беруге міндетті емес екені жне сотталушыны жауап беруден бас тартуы оан жш-келііргендей тсініксіздігі тсіндірілуге тиіс.

Сотталушы з жауабын длелдеуге, алай рекет еткендігін, зін кінлі не кінсіз екендігін айтуа ылы. Сотталушыны жауап бермеуі онын з кінсін мойындамааны деп тсініледі. Содан кейін траалы етуші сотталушыдан оан ойылан азаматты талап оюды мойындайтынын мойындамайтынын (толы, ішінара) срайды. Егер сотталушы бл сраа жауап берсе, онда ол жауабыны длелін айтуа ылы. Сотталушыны жауап бермеуі оны азаматты талап оюды мойындамааны деп тсініледі. Сонан со сот длелдемелерді сыну мен зерттеу тртібін талылайды. Егер іс бойынша бірнеше сотталушы болса, онда сот олардан жауап алу тртібін шешеді. Длелдемелерді зерттеу тртібін белгілеу немесе згерту мселелері бойышна сот аулы шыарады.

Сот тергеуінде айыптаушы жне ораушы тараптар сынан длелдемелер зерттеледі. Сотталушы траалы етушіні рсатымен сот тергеуіні кез келген стінде айа беруге ылы.

Сотталушыдан жауап алу.ІЖК-ні 348-бабына сйкее сотталушыдан жауап алуды алдында траалы етуші таылан айып жне істі баса да жадайлары бойынша айа беру немесе бермеу ыын, сондай-а сотталушыны барлы айтаны зіне арсы пайдаланылуы ммкін екенін оан тсіндіреді. Сотталушы айа беруге келісім берген кезде бірінші болып одан ораушы жне процеске ораушы тарапынан атысушылар, сонан кейін мемлекеттік айыптаушы жне процеске айыптаушы тарапынан атысушылар жауап алады. Траалы етуші жетекші сратарды жне іске атысы жо сратарды алып тастайды. Сот сотталушыа іс бойынша сратар ояды. Сот сотталушыа одан тараптар жауап аланнан кейін сра ояды, алайда натылау сратары жауап алуды кез келген стіде ойылуы ммкін.

Баса сотталушы болмаан кезде сотталушыдан жауап алуа тараптарды тініші немесе сотты бастамашылыы бойынша жол беріледі, бл туралы аулы шыарылады. Бл жадайда сотталушы сот мжілісі залына айтып келгеннен кейін оан зі болмаан кезде сот мжілісіні хаттамасына енгізілген деректер оылады жне зі болмаанда жауап алынан сотгалушыа сра ою ммкіндігі беріледі. (Р ІЖК-ні 348-бабы).

Сотталушыны алдын ала тергеу жне жауап алу кезіндегі айатарын жария ету(Р ІЖК-ні 349-бабы).

Сотталушыны іс бойынша сота дейінгі зірлік барысында берген айатарын жария етуге, сондай-а жауап алу хаттамасына оса берілген оны айатарыны дыбыс жазбасын, бейне жазбаны не киноа тсірілімін жаыртуа мынадай жадайларда;

— сотталушы сотта айа беруден бас тартан кезде;

— іс сотталушы болмаан кезде араланда;

— сот талылауымен алдын ала тергеу барысында берілген айатарды арасында елеулі айшылытар боланда жол беріледі.

Тиісті жауап алу хаттамасындаы не сот отырысы хаттамасындаы айатарды алдын ала жария етпей трып, дыбыс, бейнежазбаны жне кино тсірілімін жаыртуа жол берілмейді. Егер дыбысты, бейнежазбаларды, кино крсетілген жадайда сот отырысыны хаттамасына жазылады.

Жбірленушіден жне кугерлерден жауап алу.Жбірленушіден жауап алу (Р ІЖК-ні 350-бабыны бліктерінде кзделген кулардан жауап алу ережелері бойынша жауап алынады. Жбірленушіні ерекшелігі ол кугер сияты сот отырысы залынан шыарылмайды. Е алдымен жбірленуші содан со кугерден жауап алынады.

Жауап алуды алдында траалы етуші куні жеке басын айындайды, оны сотталушыа жне іске атысушы баса адамдара арым атынасын анытайды, іс бойынша шын айатар беру жніндегі азаматты борышы мен міндетін, сондай-а айатар беруден бас тартаны жне крінеу жалан айатар бергені шін жауаптылыын тсіндіреді.

Куа сондай-а Р КДЖК-ні 82-бабында кзделген зіне, еріне (зайыбына) жне жаын туыстарына арсы, ал діни кьізметшілерге - тубе стінде здеріне ішкі сырын сеніп ашандара арсы айатар беруден бас тартуа ылы екендігі тсіндіріледі. Куа, сондай-а осы Кодексті 82-бабында кзделген оны баса да ыктары кудан оан з міндеттері мен жауаптылыы тсіндірілгені туралы олхат алынып, хаттамаа тіркеледі.

За бойынша айа беру міндетінен босатылан біра айа беруге тілек біддірген адамдара крінеу жалан айак бергені шін жауаптылыы тсіндіріледі. Тераалы етушіні рсатымен жбірленуші сот тергеуіні кез келген уаытында беруге ылы. Кулардан жеке-жеке жне жауап алынбаан куларды атысуынсыз жауап алынады.

Траалык етуші кугерге сра ойып, сотталушыа, жбірленушіге арым-атынасын анытайды. Куні берген жауабынан оны берген баасын білуге болады. Сонан со траалы етуші кугерден іс бойынша керген-білгенін айтуа сыныс жасайды. Ку жауап бергеннен кейін, айыптаушы, жбірленуші, азаматты талапкер, азаматты жауапкер жне оларды кілдері, сотталушы жне оны ораушысы жауап алады. Бірінші болып тініші бойынша сот отырысында осы ку шаырылан тарап сра ояды. Сот трешілері куа одан тараптар жауап алып боланнан кейін сра ояды. Жауап алынан кулар сот отырысы залында алады жне олар сот тергеуі аяталана дейін сотты рсатынсыз жне тараптарды келісімінсіз одан шыпауа тиіс. Жне де олар бір-бірімен сотта естіген апаратпен ауыспауы керек. Ку з айатарына атысты олындаы жаттарды (цифр, кн, уаыты, аты жне тегі, жер аты жне т.б) оып шыуа рсат беріледі.

Бл жазбалар сотты талап етуі бойынша пайдаланылады. Куа з айатарына атысты олындаы жаттарды оып шыуа рсат беріледі. Бл жаттар сота сынылады жне оны аулысы бойынша іске тігілуі ммкін.

Куні жне оны жаындарыны кауіпсіздігін амтамсыз ету масатында сот куні жеке басы туралы наты деректерді жарияламай, оны процеске баса атысушылар крмейтіндей жадайда одан жауап алуа ылы, бл туралы аулы шыарылады (Р ІЖК-ні 351-бабы).

Кмелетке толмаан жбірленушіден, кудан жауап алу(Р ІЖК-ні 352-бабы). Кмелетке толмаан жбірленуші, кугерден жауап алуды з ерекшеліктері бар. Он трт жаса дейінгі кмелетке толмаан жбірленушіден, кудан жауап алу, ал сотты алауынша он трт жастан он сегіз жаса дейінгі мндай адамдардан жауап алу педагогті атысуымен жргізіледі, ажет болан жадайда сонымен атар ата-аналары немесе кмелетке толмаан адамны зге де занды кіддері шаырылады. Аталан адамдар траалы етушіні рсатымен жбірленушіге жне куа сра оя алады.

Он алты жаса толмаан жбірленушіден, кудан жауап алуды алдыда траалы етуші оан шын жне толы айатарды іс шін маызын тсіндіреді. Айа беруден бас тартаны жне крінеу жалан айа бергені шін жауаптылык туралы аталан адамдара ескерту жасалмайды жне олардан олхат алынбайды.

Тараптарды тініші бойынша немесе сотты бастамашылыы бойынша кмелетке толмаан жбірленуші мен кудан жауап алу сотталушы жо кезде жргізілуі ммкін. Бл туралы сот аулы шыарады. Сотталушы сот отырысы залына айтып келгеннен кейін оан кмелетке толмаан жбірленушіні, куні айатары жария етіледі, жбірленушіге, куа сра ою жне оларды айатарына орай з айатарын беру ммкіндігі беріледі.

Он сегіз жаса толмаан жбірленуші, ку сот оларды рі арай атысуын ажет деп таныан жадайлардан басасында, олардан жауап алуды бейнежазбасы мен киноа тсіруін жария етуге:

а)бл айатар мен оларды сотга берген айатары арасында елеулі айшылытар бар болан кезде;

б)оларды сот талылауына келу ммкіндігін жоа шыаратын себептер бойынша жбірленушінщ немесе куні сот отырысына атыспауы кезінде жол беріледі;

в)егер іс сотталушыны атысуынсыз аралса;

г)сотталушы жауап беруден бас тартан кезде;

Тиісті жауап алу хаттамасындаы немесе сот отырысы хаттамасындаы айатарды алдын ала жария етпей трып, дыбыс, бейнежазбаны жне кино тсірілімін жаыртуа жол берілмейді. Егер олар дыбысталан не крсетілген жадайда сот отырысыны хаттамасына тіркеледі.

Сот талылауындаы сараптама(Р ІЖК-ні 354- бабы). Алдын ала тергеу жмыстарында сараптама жргізілмеген болмаса, ал сотта оны жргізу керек болан жадайда сот тараптарды тініші бойынша немесе з бастамасымен сараптама таайындауа ылы. Сотта сараптама жргізу осы бапты талаптары ескеріле отырып, Р ІЖК-ні 32-тарауында жазылан ережелер бойынша жзеге асырылады.

Траалы етуші сарапшыны таайындап, оан сараптама таайындаланы туралы сот аулысыны кешірмесі тапсырылады жне Р ІЖК-ні 83-бабымен кзделген оны ытары мен міндеттері тсіндіріледі. Сот тараптарды пікірлерін тыдап болып, тексеру жргізу шін ажетті уаыта сот отырысын кейінге алдыруа ылы.

Траалы етуші тараптара іс шін мні бар барлы мн-жайлар аныталаннан кейін сотталушы, ораушы, айыптаушы, жбірленуші, азаматты талапкер мен азаматты жауапкерлерді сарапшыа жазбаша трде сра беруді сынады.

ойылан сратар жария етілуге жне олар бойынша сот талылауына атысушыларды, прокурорды пікірлері тындалуа тиіс. Сонан со мселені арап жне ол бойынша тараптарды пікірін тындап, сот з аулысымен оларды ішінен іске атысы жо немесе сарапшыны зыретіне жатпайтындарын алып тастайды, жаа мселелерді тжырымдайды.

Тараптар сараптамалы зерттеу объектісі ретінде заттарды, жаттарды сынуа ылы. Оларды мндайларды атарынан шыаранда, сот длелді аулы шыаруа міндетті.

Сарапшы сараптама мніне атысты мн-жайларды зерттеуге атысуа, сотталушы, жбірленуші мен кугерлерге сра беруге, ылмысты істі материалдарымен танысуа, сараптама мніне атысты барлы сот іс-рекетіне атысуа ыы бар. Сарапшыа за негізінде немесе одан тыс сра оюа болмайды. Сарапшы орытындыны жазбаша трде береді жне сот мжілісінде жария етеді. Сарапшыдан жауап алу орытынды жария етілгеннен кейін ана оны тсіндіру, натылау немесе толытыру шін жргізілуі ммкін. Егер сараптама тараптар арасындаы келісім бойынша немесе ылмысты істі жргізуші органны бастамасы бойынша жргізілсе, сарапшыа бірінші болып айьштаушы тарап, содан со ораушы тарап сра ояды (Р ІЖК-ні 355-бабы).

осымша сараптама орытынды толы немесе жеткілікті трде айын болмаан, сондай-а осыны алдындаы зерттелген байланысты осымша мселелерді шешу ажет болан жадайда таайындалады. (Р ІЖК-ні 354-бабыны 10-блігі).

Заттай длелдемелерді арау(Р ІЖК-ні 356-бабы). Тергеу барысында іске тігілген жне жаадан алынан заттай длелдемелер сот тергеуі барысында сотта аралуа жне тараптара сынылуа тиіс. Заттай длелдемелерді арау сот тергеуіні кез келген стінде тараптарды тініші бойынша да сондай-а сотты бастамасымен де жргізіледі. Заттай длелдемелер куларды, сарапшыны, маманны арауы шін сынылуы ммкін. Заттай длелдемелер сынылан адамдарды заттай длелдемелерді араан кезде аныталан, іс шін маызы бар мн-жайлара сотты назарын аударуа ыы бар.

Алдын ала тергеу жмыстарында іске трлі себептермен тіркелмеген жне алынбаан жадайда заттай длелдемелерді арауды сот олар тран жерде белгіленген ережелерді сатай отырып жргізуге тиіс.

Тергеу іс-рекетіні хаттамалары мен жаттарын жария ету(Р ІЖК-ні 357-бабы).

Сот тініш білдірген тараптарды сранысын, іс шін маызы бар куландырылан мн-жадайларды, тергеу іс-рекетіні хаттамаларын жария етуге ылы.

Сот отырысында тараптар сонымен оса іс шін маызы бар жаттарды крсетуіне болады. Бндай жадайда сот длелденген кім шыарып, ол іске тігіледі.

Ал егер тараптарды біреуіні жауабына келіспейтін болса сот алдын ала болан тергеу жмысындаы жауабын оиды. Бл жадайда тергеу жмыстарыны жаттары алынып, хаттамалары оылады.

Іс болан орынды жне й-жайды арау(Р ІЖК-ні 359-бабы). Тергеу жмыстарында іс болан орынды арау толы жне кейбір жадайлар тсініксіз болан жадайда, іске атысты орынды жне й-жайды карау сотпен шешіледі. Сот арауына айыптаушы жне жатаушы жа та атысады. ажет болан жадайда кугер, сарапшы, маманды сот шаыруы мумкін.

арау орнына келген со траалы етуші сот отырысыны жаласатындыы туралы жариялайды да сот арауа кіріседі. Бл ретте сотталушыа, жбірленушіге, сарапшы мен мамана араумен байланысты сратар берілуі ммкін.

Тану, куландыру, айатарды тран жерінде тексеру мен натылау, эксперимент жргізу, лгілер алу шін крсету сот талылауында тараптарды атысуымен, Р ІЖК-ні 226,229, 238, 239-баптарында жне 33-тарауында кзделген ережелер сатала отырып, сотты аулысы бойынша жргізіледі (Р ЩЖК-ні 360-бабы).

Мемлекеттік айыптаушы айыптау длелдемелерін зерттеу аталан тініш туындаан стке аралан длелдемелермен шектеу туралы тініш білдіруге ылы. Мндай жадайда сот жбірленушіні, ораушыны, азаматты талапкер мен азаматты жауапкерді пікірін тындап, оларды тініштерін анааттандыруа ыы бар.

ораушы тарабыны сотталушыны, ораушыны сот тарабыны немесе оларды кілдеріні тініші бойынша сынылан жне іске тігілген длелдемелерді зерттеуден бас тартуа ыы бар. Мндай бас тартуды сотты анааттандыруы міндетті.

Сот тергеуіні аяталуы(Р ІЖК-ні 362-бабы). Траалы етуші длелдемелерді зерттеу аяталаннан кейін тарапта-ра, оларды сот жарыссзінде, ал сотты кім шыару кезінде тек сот тергеуінде аралан длелдемелерге ана сілтеме жасауа ылы екендігін тсіндіреді, тараптардан, олар сот тергеуін толытыруды алай ма жне немен толытырысы келетінін срайды. Сот тергеуін толытыру туралы етініш млімделген жадайда, сот бл етінішті талылайды жне оны шешеді.

тінішті шешкен жне кажетті сот рекетін орындаан со, сондай-а сот тергеуін толытыру туралы тініш туындамаан немесе сот оларды длелді трде кабылдамаан жадайларда траалык етуші сот тергеуін аяктадды деп жариялайды

3.Істі ысартылан тртіппен сотта талылануы (КР ІЖК-ні 363-бабы). Ауыр емес жне орташа ауыр ылмыстар туралы істер бойынша, егер:

—сотталушы зіні кінсін толы клемінде, оны ішінде зіне ойылан талап-арызды мойындаса;

—сота дейінгі іс жргізу барысында процеске атысушыларды ыына нсан келтіретін, осы Кодексте белгіленген ережелерді бзылуына жол берілмесе;

—процеске атысушылар іс бойынша жиналан длелдемелерді атыстылыы мен жол берушілігі дау туызбаса жне оларды сот отырысында зерттеуді талап етпесе, сот талылауы ысартылан тртіппен жргізіледі.

Істі сотта талылауды ысартылан тртібі сотталушы мен жбірленушіден жауап алудан трады. Сот жарыссзі жне аралан істі аятау Р ІЖК-де белгіленген ережелер бойынша жзеге асырылады. ысартылан сот талылауы он кн мерзімде аяталуа тиіс, ерекше жадайларда бл мерзім сот трешісіні длелді аулысымен зартылуы ммкін.

Сот егер айыпталушыдан немесе жбірленушіден жауап алу барысында сот отырысында зерттеуді талап ететін мн-жайлар белгіленген болса, сот тергеуін толы клемде жргізу туралы аулы абылдауы ммкін

4.Сот жарыссзіні мазмны мен тртібі(Р ІЖК-ні 364-бабы). Сот тергеуі аяталаннан со траалы етуші сотгы сот жарыссзіне кшетінін хабарлайды. Сот жарыссзі — бл сот тергеуі, айыптауды жне ораушыны сздерінен тратын блігі, онда алдын ала тергеу жне сот тергеуіні орытындысы шыарылып, длелденген істер сарапталынып, сотталушыны айыпты не айыпсыз екендігі жнінде пікірлерін айтады, берілген жаза жне баса да сратар жнінде сотты аулысымен шешім абылданады.

КР ІЖК-ні 364-бабыны 3-блігіне сйкес сот жарыссзі айыптаушыны, сотталушыны, кораушыны, жбірленушіні немесе оны кіліні, азаматты талапкерді жне азаматты жауапкерді немесе оларды кілдеріні сздерінен трады.

Егер тараптарды сынысы бойынша сот жарыссзіне уаыт белгіленсе траалы етуші оны затыын крсете отырып, сот отырысында зіліс жариялайды.

Іске атысушыларды сздеріні реттілігін оларды сыныстары бойынша сот белгілейді, біра барлы жадайларда бірінші болып айыпталушы сз алады.

Егер мемлекеттік айыптауды бірнеше мемлекеттік айыптаушы олдаса, іске бірнеше жбірленуші, ораушы, азаматты жауапкер мен оларды кілдері, азаматты талапкерлер мен оларды кілдері, сотталушылар атысса, траалы етуші з сздеріні кезектілігін зара келісуі шін олара уаыт береді. ажет боланда бл шін сот отырысында зіліс жариялануы ммкін. Егер аталан адамдар жарыссздегі з сздеріні кезектілігі туралы келісімге келе алмаса, сот оларды пікірлерін тындап болып, сз кезегі туралы аулы алады.

Сот жарыссзіне атысушылар з сздерінде сот отырысында зерттелмеген длелдемелерге сілтеме жасауа ылы емес. Сота жаа айатар сыну ажет болса, олар сот тергеуін айта бастау туралы тініш жасай алады.

Р ІЖК-ні 364-бабыньщ 6-блігіне сйкес сот сот жарыссзіні затыын белгілі бір уаытпен шектей алмайды, алайда траалык етуші, егер жарыссзге атысушы азаматтарды сзі аралатын іске атысы жо мн-жайлара атысты не сот отырысында зерттелмеген длелдемелерге негізделген болса, оларды тотатуа ылы.

Сот отырысына атысушыларды барлыы сз сйлеп болан со оларды райсысы тараптар кілдеріні сзінде айтыландар бойынша таы бір реттен ысаша арсылытарын немесе ескертпелерін (репликаларын) білдіруге ылы. Соы ескертпені айту ыы барлы жадайларда сотталушы мен оны ораушысына тиесілі.

рбір сот жарыссезіне атысушы сота сынатын тжырымын жазбаша трде табыс ете алады. Олар:

1)жасалуына сотталушы айьшталып отыран рекетті орын аланы длелденді ме;

2)бл рекет ылмыс болып табыла ма жне ол нак андай ылмысты занда кзделген (бабы, белігі, тармаы);

3)сотталушыны бл рекетті жасааны длелденді ме;

4)сотталушы бл ылмысты жасалуына кінлі ме;

5)оны жауаптылыы мен айыбын жеілдететін немесе ауырлататын мн-жайлар бар ма;

6)сотталушы жасаан ылмысы шін жазаа тартылуа тиіс пе;

сынылатын тжырымны сот шін міндетті кші жо.

Сотталушыны соы сзі(Р ІЖК-ні 365-бабы). Сот жарыссзі аяталан со, траалы етуші сотталушыа соы сз береді. Сотталушыны соы сзі — бл сот талылауыны соы аятау блімі, онда аддын ала тергеу ісіні орытындысын шыарып, тртібіне баа беріледі.

Сотталушыа оны соы сзі кезінде ешандай сра коюа жол берілмейді. Сот тжірибесіні крсетуі бойынша, соы сз сота тініш ретінде трады. Сотталушыны соы сзі негізінде з кінсін мойындайтыны немесе мойындамайтынын, жазасын жеілдетуін, ылмысты міндеттен босатуын срайды.

Сот сотталушыны соы сзіні затыын белгілеуге ылы емес. Траалы етуші, егер сотталушыны сзі аралан іске атысы жо мн-жайлара атысты болса, оны тотатуа ылы.

Егер сот жарыссзіде сз сйлеуші немесе сотталушы соы сзінде іс шін маызы бар жаа мн-жайлар туралы хабарласа, сот тараптарды тініші бойынша немесе з бастамасымен сот тергеуін айта бастайды. айта басталан сот тергеуі сот аяталан со сот жарыссзін жаадан ашады жне сотталушыа соы сз береді.

Р ІЖК-ні 367-бабына сйкес сотталушыны соы сзін тындап, сот кім шыару шін кеесу блмесіне кетеді, ол туралы траалы етуші сот отырысы залындаы атысушылара хабарлайды. кімні жарияланатын уаыты процеске атысушылара сот трешілері кеесу блмесіне кетер алдында хабарлануы ммкін.

5. кім— бл кеесу блмесінде сотталушыны айыпты не айыпсыздыын, оан жаза олдану керек немесе оны ылмысты іс жургізуден босатуын шешетін сот шешімі. азастан Республикасындаы соттар азастан Республикасыны атынан кім шыарады.

Сот кімі сота андай болмасын ыпал ету ммкіндігін болдырмайтын жадайда кеесу блмесінде шыарады. кім шыару кезінде кеесу блмесінде осы іс бойынша сотты рамына енетін сот трешілері ана болады, зге адамдарды, соны ішінде запастаы сот трешісіні болуына жол берілмейді.

Жмыс уаыты аяталан со, сондай-а жмыс кні ішінде сот (сот трешісі) демалу шін кеесу блмесінен шыып, зіліс жасауа ылы. Сот трешілеріні талылау жне кім шыару кезінде орын алан пайымдауларды жария етуге ыы жо. Сот трешілері кеесіні пиясы хаттамаа енгізілмейді. Р ІЖК-ні 369-бабына сйкес сот кімі зады жне негізді болуа тиіс. Сот кіміні зандылыы деп — ылмысты іс жргізуді барлы талабына сай нормаларымен орындаландыы, оны ішінде ылмысты тртіп нормаларыны дрыс олданылуын айтамыз:

Егер кім заны барлы талаптары сатала отырып жне за негізінде шыарылса, ол зады болып танылады, Егер кім сот отырысында сота сынылан длелдемелерді жан-жаты жне объективті зерттеу негізінде шыарылса, ол негізді деп танылады (Р ІЖК-ні 369-бабыны 3-блігі).

Сот кім шыару кезінде кеесу блмесінде мынадай мселелерді шешеді (Р ІЖК-ні 371-бабы):

1)жасалуына сотталушы айыпталып отыран рекетті орын аланы длелденді ме;

2)бл рекет ылмыс болып табыла ма жне ол на андай ылмысты занда кзделген (бабы, блігі, тармаы);

3)сотталушыны бл рекетті жасааны длелденді ме;

4)сотталушы бл ылмысты жасалуына кінлі ме;

5)оны жауаптылыы мен айыбын жеілдететін немесе ауырлататын мн-жайлар бар ма;

6)сотталушы жасаан ылмысы шін жазаа тартылуа тиіс пе;

7)сотталушыа андай жаза таайындалуа тиіс;

8)жаза таайындамай кім шыару шін немесе жазада босатуа не ылмысты жазаны тергеуді азастан Республикасы ылмысты кодексіні 72-бабында жне 74-бабыны екінші блігінде кзделген жадайларда кейінге алдыру туралы негіздер бар ма;

9)бас бостандыынан айыруа сотталушы тзеу немесе трбие беру мекемесіні андай трі мен режимдегісінде жазасын теуге тиіс;

10)азаматты талап-арызды анааттандыруа жата ма, кімні пайдасына жне андай млшерде, сондай-а егер азаматты талап берілмесе, мліктік зиян телуге жата ма;

11)азаматты талап-арызды немесе ытимал тркілеуді амтамасыз ету шін тыйым салынан млікті не істеу керек;

12)заттай длелдемелерді не істеу керек;

13)іс жргізу шыыстары кімге, андай млшерде жктелуге тиіс;

14)сот сотталушыны рметті, скери, арнайы немесе зге атаынан, сыныпты шенінен, дипломатиялы дрежесінен, біліктілік сыныбынан, мемлекеттік наградаларынан айыруа (айыру туралы азастан Республикасыны Президентіне сыныс енгізуге) тиіс пе;

15)азастан Республикасы ылмысты кодексінін, 88-бабында кзделген жадайларда медициналы сипаттаы мжбрлеу шараларын олдану туралы;

16)ылмысты жасауа сер ететін мн-жайларды болуы туралы;

17)сотталушыа атысты блтартпау шарасы туралы;

18)брыны кім бойынша шартты сотталуды кшін жою немесе оны сатау туралы.

Атау кімін шыару кезінде сот тергеу, прокуратура, сот органдарыны засыз іс-рекетімен аталушыа келтірілген зиянды теу туралы мселе жнінде шешім абылдайды.

Сотталушы бірнеше ылмыс жасааны шін айыпталан кезде сот рбір ылмыс бойынша жеке-жеке шешеді.

Егер ылмысты жасалуына бірнеше сотталушы айыпталса, сот оны жасадан рекеттегі рлі мен дрежесін айындай отырып, рбір сотталушыа атысты барлы мселелерді шешеді.

Сот негізгі мселелерді шешіп, мынадай осымша мселелерді шешуге кшеді:

— сотталушыны, ал ажет болан жадайда жбірленушіні ата-анасыз алан, кмелетке толмаан балаларын жайастыру туралы;

—сотталушыны млкін, ажет болан жадайда жбірленушіні млкін орау туралы;

—жеке аулы шыару ажеттігі туралы. Сотталушыны есі дрыстыы туралы мселені шешу.Алдын ала тергеу немесе сот талылауы кезінде сотталушыны есі дрыстыы туралы мселе туындаан жадайларда сот кім шыару кезінде бл мселені таы да бір рет талылауа міндетті. Сотталушыны рекет жасаан уаытта есі кіресілі-шыасылы кйде болан немесе ылмыс жасааннан кейін оны з рекетіні (рекетсіздігіні) іс жзіндегі сипаты мен оамды ауіптілігін ыну не оларды игеру ммкіндігінен айыратын психикалы науаспен ауыран деп таныан сот, ылмысты істі тотатуа жне егер ораушы іске айып таылан сттен бастап атысса жне іс рамында ш сот трешісі бар сотта аралса, сотгалушыа медициналы сипаттаы мжбрлеу шараларын олдану туралы аулы шыаруа ылы.

Егер ораушы атыспаан жадайда Р ІЖК-ні 54-тарауында кзделгендей «Ессіз кйдегі адамдара медициналы сипаттаы мжбрлеу шараларын олдану туралы істер бойынша сот ісін жргізу» осы тарауда арастырылан сотты арауы бойынша аулы шыарылады (Р ІЖК-ні 372- бабы).

Істі алада арау кезінде сот трешілеріні кеесу жне шешім абылдау тртібі(Р ІЖК-ні 373- бабы). Істі алалы арау кезінде кім шыарудан брын сот трешілеріні кеесуі болады. Траалы етуші мселелерді сот трешілеріні шешуіне, осы Кодексті 371-бабында олар алай аталса, сондай реттілікте жне тжырымда ояды. рбір мселені шешу кезінде, осы бапты шінші блігінде кезделген жадайларды оспаанда, сот трешілеріні ешайсысы дауыс беруден алыс алуа ылы емес. Барлы мселелер кпшілік дауыспен шешіледі. Траалы етуші барлы жадайларда з дауысын соы болып береді.

Егер ылмысты саралану туралы немесе жазалау шарасы туралы баса сот трешілеріні пікірлері сйкес болмаса, онда атау шін берілген дауыс нерлым жеіл ылмысты кздейтін зан саралануы бойынша жне нерлым жеіл жаза таайындау шін берілген дауыса осылады. Ерекше жаза трі — лім жазасы — кінліге тек барлы сот трешілеріні бірауызды шешімі бойынша ана таайындалуы тиіс.

Азшылыта алан сот трешісі кеесу блмесінде ерекше пікірін жазбаша трде баяндауа ылы. Ерекше пікір траалы етушіге тапсырылады жне ол оны жабы конвертпен іс материалдарына тігеді. Ерекше пікірмен аппеляциялы адаалау сатысындаы сот осы істі тиісті сатыда арау кезінде танысуа ылы. Сот трешісіні ерекше пікірі барлыы туралы іске атысушылара хабарланбайды, ерекше пікір сот отырысы залында жария етілмейді. Сот ерекше пікір жнінде кімге ол оюдан бас тартуа болмайды.

кімдерді трлері.Р ІЖК-ні 374-бабына сйкес сот кімі айыптаушы немесе атаушы болуы ммкін.

Айыптау кімі.Айыптау кімі сотталушыны ылмыс жасауа кінлі деп тану туралы сот шешімінен трады.

Айыптау кімі болжаулара негізделуге тиіс емес жне сот талылауы барысында сотгалушыны ылмыс жасаудаы кінсі сотты зерттеген длелдемелеріні жиынтыымен дледенген жадайда ана шыарылады. Айыптау кімі:

1) сотталушы теуге тиіс ылмысты жаза таайындала отырып;

2) адамды ылмысты жауаптылытан босата отырып;

3) ылмысты жаза таайындала жне оны теуден босата отырып;

4) ылмысты жаза таайындалмай;

5) ылмысты жазаны теу кейінге алдырыла отырып шыарылады.

Сотталушы теуге тиіс жазаны таайындаумен айыптау кімін шыара отырып, сот оны трін, млшерін, режимін жне мерзімді теуді есептеуді басталуын дл айындауы ажет.

Сот, егер осы ылмыс шін адамды ылмысты жауаптылыа тартуды ескерту мерзімі тіп кетсе, сондай-а осы Кодексті 38-бабыны бірінші блігінде кзделген жадайларда айыптау кімін адамды ылмысты жауаптылытан босата отырып, шыарады.

Сот, егер кім шыару кезінде:

1)сотталушыа осы кіммен таайындалан жазаны олданудан босататын кешірім актісі шмарылан;

2)азастан Республикасы ылмысты кодексіні 62-бабында белгіленген алдын ала амауды есептеу ережелерін ескере отырып, осы іс бойынша сотталушыны амауда болу уаыты сот таайындаан жазаны амтыан жадайларда, айыптау кімін жазаны таайындап жне одан босата отырып шыарады.

Егер оны шыару кезінде сотталушы айтыс болса, сот істі тотатады немесе тараптарды тініші бойынша айыптау кімін жазаны таайындамай шыарады.

азастан Республикасы ылмысты кодексіні 72-бабында жне 74-бабыны екінші блігінде кзделген жадайларда сот істі тотатады немесе тараптарды тініші бойынша айыптау кімін ылмысты жазаны теуді кейінге алдыра отырып шыарады.

Атау кімі.Сот атау кімімен сотталушы ылмысты жауаптылыа тартылып, сота берілген айыптау жнінде оны ылмысты жасалуына кінсіздігін таниды жне жариялайды.

Р ІЖК-ні 376-бабыны 2-бліміне сйкес атау кімі мынадай жадайларда шыарылады, егер:

1) ылмыс оиасы болмаса;

2) сотталушыны рекетінде ылмыс рамы болмаса;

3)ылмыс жасауа сотталушыны атысуы длелденбесе, атау кімі шыарылады.

Аталан негіздерді кез келгені бойынша атау сотты сотталушыны кінсіздігін тануды білдіреді жне оны толы аталуына кеп соады.

Егер атау кімі шыарылан жадайда ылмыс жасаан адам аныталмай алса, кім занды кшіне енгеннен кейін сот ылмысты істі прокурорды зге адамды ылмысты удалау ажеттігі туралы мселені шешуі шін соан жібереді.

Мселелерді шешкеннен кейін, сот кімді жасауа кешеді. кім сот талылауы жргізілген тілде баяндалады. кім олдан жазылуа, оны шыаруа атысушы сот трешілеріні бірі машинкаа басан не компьютерлік тсілмен дайындаан жне барлы сот трешілеріні олы ойылуа тиіс, ерекше пікірінде алан сот трешісі да кімге кол ояды.

кімдегі тзету ескертілуге жне кім шыарылана дейін кеесу блмесінде барлы сот трешілеріні ол оюымен куландырылуа тиіс. кімге ол жариялананнан кейін згеріс енгізуге жол берілмейді (Р ІЖК- ні 377- бабы).

кімні барлыы да рылымы бойынша бірдей. кім кіріспе, сипаттамалы-длелді жне орытынды блімдерден трады.

кімні кіріспе блімінде(Р ІЖК-ні 378-бабы):

1)кімні азастан Республикасыны атынан шыарыланы;

2)кімні шыарылан уаыты мен орны. Сот трешілері бірнеше кн бойы кеескен жадайда, кімні шыарылан кні оны жария етілген кнімен айындалады;

3)кім шыаран сотты атауы, сотты рамы, сот отырысыны хатшысы, процеске атысушылар, оларды кілдері, аудармашы;

4)сотталушыны тегі, аты жне кесіні аты, оны туан жылы, айы, кні жне жері, трылыты орны, жмыс орны, ксібі, білімі, отбасы жадайы жне сотталушыны жеке басы туралы іс шін маызы бар зге де мліметтер;

5)жасаанына сотталушы айыпталып отыран ылмысты кздейтін ылмысты за (бабы, блігі, тармаы) крсетіледі.

Сонымен оса кімде ылмысты істі ашы немесе жабы сотта араланы крсетілуі керек.