Таырып. Соттын зады кшіне енбеген кімдерді мен аулыларын айта арау (Апелляциялы ндіріс).
Дріс масаты:Соттын зады кшіне енбеген кімдерді мен аулыларын айта арауды (Апелляциялы ндіріс) ашу.
ысаша мазмны:
1. Апелляциялы ндіріс сатысыны ымы, маызы жне міндеттері. Апелляциялы тртіппен істерді арайтын соттар. Бірінші сатылы сотты аулысына жеке шаым мен наразылы беру. Апелляциялы арауды пні, жне апелляциялы сатыда істі арауды шегі. Істі апелляциялы сатыда арауды мерзімі.
2. Апелляциялы шаым мен наразылы: нысаны мен мазмны. Апелляциялы сатылы сотта отырысты таайындау. Істі апелляциялы сатыда арауды іс жргізу тртіптері мен мерзімдері. Апелляциялы сатыны кілеттіктері. Бірінші сатылы сотты кімін згерту мен жоюды негіздері.
3. Атау кімін жою мен згертуді жадайлары. Сот тергеуіні біржатылыы мен толысыздыы. кімде крсетілген сотты тжырымдары істі фактілі мн жайларына сэйкес келмеуі. ылмысты іс жргізу заын елеулі бзылуы. ылмысты зады дрыс олданбау. Сот таайындаан жазаны сэйкес келмеуі.ылмысты ысартумен айыптау кімін жою. Жаа сот талылауына жіберуарылы кімді жою. кімді згерту.
4. Апелляциялы аулыны мазмны, оны шыаруды тртібі. Апелляциялы сатылы сотты каулысын орындауды жзеге асыруды тртіптері. Апелляциялы сатылы сотта істі айта арау. Бастапкы кім жойылганнан кейін бірінші сатылы сотта істі арауы.
1.Аппеляциялы саты (екінші) сотындаы ндіріс - бл бірінші сатыдаы сотты занды кшіне енбеген кімдері мен аулыларыны, зге сот шешімдеріні зандылыы, негізділігі мен ділеттілігі жніндегі сотталушыдан, жбірленушіден, оларды ораушыларынан тскен арыздарды, сондай-а айып таушыны наразылыын екінші сатыдаы сот тексеретін ылмысты сот ндірісіні дербес сатысы.
«Апелляция» термині латынны «арреііасіо» - жгіну» деген сзінен шыан. Яни бл істі араан тменгі сатыдаы сотты кімін, аулысы мен зге де шешімін айта арау масатында жоары тран аппеляциялы сота жгіну табылады.
Аппеляциялы тртіпте істі арайтын сот кімні задылыын, негізділігін, ділдігін тек кімге шаым берілген немесе наразылы білдірілген блігінде жне тек шаым немесе наразылы білдірілген сотталушылара атысты ана тексереді.
Егер істі араан кезде засыз кімні абылдануына алып келген сотталушыларды ытары мен занды мдделеріні бзылуы белгілі болса, сот занда крсетілген ережелерді сатай отырып, кімді сондай-а шаым берілмеген, наразылы білдірілмеген блігінде де жне шаым бермеген, наразылы білдірмеген адамдара атысты да жоюа немесе згертуге ылы.
Сондытан, аппеляциялы сатыдаы сот аппеляциялы шаымдар мен наразылытар бойынша істі накты мн-жайын анытауды жне ылмысты занды олдануды дрыстыын, іс жргізуді жзеге асыру кезінде ылмысты іс жргізу заы нормаларыны саталуын, істе бар жне осымша табыс етілген материалдар бойынша бірінші сатыдаы сот кіміні немесе аулысыны задылыы мен негізділігін толы клемінде тексереді.
Аппеляциялы ндірісті мні мынада:
-Сот шешімдеріне шаым беру мен наразылы келтіруді еркіндігінде;
- кімні зандылыы мен негізділігін міндетті тексеруде;
- Іс материаддарын тексеруде;
- осымша длелдемелерді арастыру ммкіндігінде;
- Сотталушыны жазалау мерзіміні зартылуына немесе оан нерлым ауыр ылмыс жніндегі занды (Р К бабын) олдануа жол бермеуде.
Сот шешімдеріне шаым беру мен наразылы келтіруді еркіндігі сот талылауы тараптарынын екінші сатыдаы сота шаымдарын, ал прокурорды наразылыын еркін нысанда з тілінде, жазбаша трде бере алуынан крінеді.
кімні зандылыы мен негізділігін міндетті тексеру нысаныны оны мазмнына, длірек айтса алдын ала тергеу ндірісі мен сотта істі арау барысында ылмысты занды жне ылмысты іс жргізушілік нормаларды дрыс олдануды білдіреді (Р ІЖК 405-бап).
Аппеляциялы ндірісті ревизиялы басы екінші сатыдаы сот барлы сотталандара, сонымен атар кімге шаымданбаан сотталандара да атысты істі толы клемінде тексереді, сондай-а сотталушыны кімді толыымен немесе кейбір бліктеріне шаым келтіргеніне арамастан сотталушыа арсы таылан барлы айыптарды арастырады.
Сотталушыны жазалау мерзіміні зартылуына немесе оан нерлым ауыр ылмыс жніндегі занды (К бабын) олдануа жол бермеу сотты аппеляциялы тртіпте істі арай отырып жазаны кшейтіп ауырлатуа немесе нерлым ауыр ылмыс туралы зады олдануа ыы жотыын, керісінше сот бірінші сатыдаы сотты шыаран кіміні жазасын нерлым жеіл жазаа алмастыруын, соан сйкес нерлым жеілдететін занды олдануын крсетеді.
Істерді аппеляциялы сатыда арастыруды маызы:
- Тменгі тран соттарды кімдері мен аулыларына жоары тран соттарды баылау жасауы;
- жоары тран соттарды жіберген атесін жоары сатыда згерте алу ммкіндігі;
-тараптар жоары тран соттарды барлы кімдеріне шаымдана алады;
-кімдер мен зге де сот шешімдеріне шаым жасау, наразылы келтіру адам ытар мен бостандытарыны саталуын сот ндірісінде амтамасыз етеді.
Аппеляциялы ндіріске атысушы субъектілер.кімдер мен зге де сот шешімдеріне шаым жасау ыына ие субъектілер атарына за сотталушыны, аталан адамды, оны ораушысы мен занды кілін, жбірленуші мен оны кілін, азаматты талапкер мен азаматты жауапкерді, оларды кілдерін жатызады.
Наразылы білдіру ыы істі арауа мемлекеттік айыптаушы ретінде атысушы прокурора тиесілі. азастан Республикасыны Бас прокуроры мен оны орынбасарлары, облыс прокурорлары мен олара теестірілген прокурорлар мен оларды орынбасарлары, аудандарды прокурорлары жне олара теестірілген прокурорлар мен оларды орынбасарлары істі арауа атысуына арамастан з зыреті шегіде кімге наразылы білдіруге ылы (Р ІЖК 396-бап).
За бойынша азаматты талапкер мен азаматты жауапкер немесе оларды кілдері кімні азаматты талапа атысты блігіне ана шаымданады.
Аталан тла кімде крсетілген себептер мен негіздерге ана шаым бере алады.
Ауданды жне олара теестірілген соттарды зады кшіне енбеген кімдеріне аппеляциялы шаымдарды, наразылытарды облысты жне солара теестірілген соттарды ылмысты істер жніндегі аласы арайды.
Ал облысты жне солара теестірілген соттарды занды кшіне енбеген кімдеріне аппеляциялы шаымдарды, наразылытарды азастан Республикасыны Жоары Сотыны ылмысты істер жніндегі аласы арайды (Р ІЖК 397-бап).
2.кімге шаымдар келтіру, наразылытар беру тртібі(Р ІЖК 407-бабы).
Аппеляциялы шаымда, наразылыта:
1) шаым, наразылы, жолданып отыран сотгы атауы;
2)іс жргізілгендегі жадайы, трылыты жері немесе жрген жері крсетіле отырып, шаым жасаан немесе наразылы келтірген адам туралы деректер;
3)шаым жасалып, наразылы келтіріліп отыран кім немесе аулы жне осы шешімді шыаран сотты атауы;
4)кімге, аулыа толы немесе оны бір блігіне шаым жасалып, наразылы келтіріліп отыранын крсету;
5)шаым, наразылы келтірген адамны пікірінше сот кіміні, аулысыны дрыс еместігі неде екендігі жніндегі длелдері жне оны тінішіні мні;
6)арыз беруші з талаптарына негіз ететін, соны ішінде бірінші сатыдаы сот зерттемеген длелдемелер;
7)шаыма, наразылыа оса тіркеліп отыран материалдарды тізбесі;
8)шаым мен наразылы келтірілген кн жне шаым, наразылы келтірген адамны олы болуа тиіс.
Жасалан шаым мен келтірілген наразылы осы талаптара сйкес келмеген жадайда, олар берілген деп есептеледі, біра аяына дейін ресімдеу шін мерзімі крсетіліп айтарылады. Егер айта жасаланнан кейін аппеляциялы шаым, не наразылы аталан мерзім ішінде сота табыс етілмесе, олар берілмеген болып есептеледі.
ылмысты іс жргізу кодексіні 399-бабына сйкес бірінші сатыдаы сотты кіміне шаымдар мен наразылытар аппеляциялы тртіпте кім жарияланан кннен бастап он бес тулік ішінде берілуі ммкін, ал амауда отыран сотталан адам оны зіне кім кшірмесі табыс етілген кннен бастап на сондай мерзімде бере алады.
Сонымен атар, аныталан белгілі мерзімде шаым беру мен наразылы келтіруді кімні орындалуын тотата тратыны естен шыармау керек.
Егер кім немесе наразылыа шаым келтірілсе жне олара шаым келтіру мерзімі аяталмаса, ода жоары тран сот тменгі сатыдаы соттан істі талап ете алады.
Аппеляциялы шаымдар мен наразылытар кім шыаран сот арылы беріледі. Алайда, шаым немесе наразылы тікелей аппеляциялы сатыдаы сота жіберілуі ммкін. Осы жадайларда аппеляциялы сатыдаы сотты оларды тікелей кім шыаран сота жіберуі ажет.
Сот кіміне шаым не наразылы келтірілген жадайда сот айыпталушыны немесе аталанды, ораушыны, айыптаушыны, жбірленушіні жне онын кілін, сондай-а егер шаым, наразылы оларды мддесіне атысты болса азаматты талапкер мен азаматты жауапкерді жне оларды кіддерін хабарландырады. Аталмыш тлалара хабарламамен бірге шаымны, наразылыты кшірмелері олара жазбаша трде арсылы білдіру ммкіндігі рі мерзімі крсегіле отырып танысу шін жіберіледі.
Айыпталушыны немесе жбірленушіні не оларды кілдеріні шаыма, наразылыа арсылыы іске осылып тігіледі.
Тараптар шаым, наразылы негіздерін не баса тарапты шаымына, наразылыына арсы жазылан арсылы негіздерін растау шін сота жаа материалдар табыс етуге немесе, егер іс аппеляциялы тртіпте аралатын болса, здері атаан кугерлер мен сарапшыларды сота шаыру туралы тініш жасауа ылы (Р ІЖК 401-бабы).
Аппеляциялы сатыны кілеттіктері(Р ІЖК 410-бабы). Аппеляциялы шаыммен немесе наразылыпен тскен істі арау кезінде сот тараптарды тініш жасауы бойынша немесе з бастамасымен:
1) сот-психиатриялы сараптама таайындауа;
2)егер істе бар жне осымша табыс етілген материалдар бойынша жргізу ммкін болса, зге де сараптама таайындауа;
3)сотталанны, жбірленушіні жне іске атысушы баса да адамдарды денсаулы жадайына, отбасы жадайына жне брыны соттылыы туралы деректерге байланысты жаттарды талап етіп алуа ылы.
Сот отырысыны хаттамасында ашылмаан жайлар болан жне куларды (жбірленушілерді) ртрлі тсінуге ммкіндік беретін айатары баяндалан жадайда, сот з бастамасымен немесе тараптарды тініш жасауы бойынша ол адамдардан жауап алуа ылы. Бл жадайда сотталанны сот отырысына атысуы міндетті. Жауап алуды алдында куа, жбірленушіге жалан айатар бергені жне айатар беруден бас тартаны шін Р К 351-бабыны 2-блігінде жне 352-бабында белгіленген тртіппен жауапта болатыны ескертіледі. Оларды айатары хаттамаа тсіріледі, олар одан рі длелдеме ретінде арастырылады.
осымша материалдарды сыну кезінде тараптар бл жаттарды сипаттамасын, оларды андай жолмен алынаны олар не шін ажет, андай масатпен кугерлер мен сарапшы шаырылып отыр соны брін крсету ажет.
Бірінші сатыдаы сот кімге шаым беру, наразылы келтіру мерзіміні біткенінен кейін туліктен кешіктірмей ылмысты істі тскен шаымдар мен наразылытармен, олара арсылытармен бірге аппеляциялы сатыдаы сота жіберу керек жне сот процесіне атысушыларды аппеляциялы сатыда істі арауды мерзімі, уаыты жне орны туралы хабарлайды.
Шаым келтірген, наразылы берген тла аппеляциялы сатыда сот отырысыны басталанына дейін зіні шаымын, наразылыын кері ала алады. Жоары тран прокурор да тменгі тран прокурорды наразылыын кері ала алады.
Шаымды не наразылыты кері айтарып алуды аппеляциялы сатыда істі арау ммкіндігін жоа шыарады.
кімге шаым келтірген, наразылы білдірген тла сот отырысыны басталанына дейін зіні шаымын, наразылыын згерте алады немесе жаа длелдерімен, айатарымен толытыра алады.
кімге шаым келтіру, наразылы білдіру мерзімін тланы ткізіп алуы шаым не наразылыты сотты араудан бас тартуына жне оны шаым берушіге айтаруына келіп соады.
Шаым беруге, наразылы білдіруге арналан мерзім длелді себептермен тіп кетсе, шаым беруге немесе наразылы келтіруге ылы адамдарды тіп кеткен мерзімді алпына келтіру туралы кімді абылдаан сота тініш жасауа ыы болады. Мерзімді алпына келтіру туралы тінішті істі сот талылауы кезінде траалы етуші трешісі, ал ол за уаыт бойы болмаан кезде осы сотты баса трешісі сот мжілісінде арайды. Трешісі з кезегінде тінішіі озаан адамды тсінік беру шін шаыртуа ылы.
тіп кеткен мерзімді алпына келтіруден бас тарту туралы трешісіні аулысына жоары тран сота шаым берілуі, наразылы келтірілуі ммкін. Ал сот белгілі талаптарды сатай отырып істі арауа ылы.
Бірінші сатыдаы сотты аулысына шаымдану, наразылы білдіру.Ол жнінде Р ІЖК 403-бабында крсетіліп ткен. Бірінші сатыдаы сотты кімінен немесе аулысынан баса кімге шаымдану ыы айыптаушыа, сотталушыа, аталушыа, оларды ораушылары мен зады кілдеріне, жбірленушіге жне оны кіліне тиесілі.
Аппеляциялы ндіріс ережелері бойынша бірінші сатыдаы сотты аулысына жеке шаым, наразылы жоары тран сота шаымданатын шешім шыарылан кннен бастап он бес тулік ішінде беріледі жне аппеляциялы іс жргізу ережелері бойынша аралады. Сот з кезегінде арау нтижелері бойынша шаымды не наразылыты анаатгандырусыз алдыру туралы немесе згерту туралы аулы шыарады.
Сонымен атар, за бойынша шаым беруге не наразылы біддіруге длелдемелерді зерттеу тртібіне, процесс мшелеріні тініштеріне, сондай-а сот мжілісі залындаы тртіпті сатауа атысты сот отырысы барысында шыарылан аулылар шаымдануа не наразылы білдірілуге жатпайды. Осы ережеден ауыту болып сотты ашалай айып салу туралы аулысына шаымдану табылады, яни сотты ашалай айып салу туралы аулысына шаымдануды оспаанда.
Сот талылауы кезіде тараптар сот аулысына шаымдарын немесе наразылытарын береді, оларды арау кім шыарумен аяталады. Осы жадайларда кімге шаымдану шін белгіленген мерзім он бес туліктен со іс аппеляциялы сатыдаы сота жіберіледі.
За егер кім оларды мдделерін озаса онда наты осы істе тараптар болып табылмайтын тлаларды (айыпталушыны немесе жбірленушіні туысы) аулыа шаымдануын да арастырады.
Аппеляциялы сатыда істі арау мерзімдері.Аппеляциялы шаым не наразылы бойынша облысты не оан теестірілген соттара келіп тскен іс келіп тскен кннен бастап бір айдан кешіктірілмей аралуа тиіс. Длелді себептер болан жадайда бл мерзім іс жргізіп жатан аппеляциялы сатыдаы сотты аулысы бойынша бір айа зартылуы ммкін. ажет болан жадайда істі аппеляциялы сатыда арау мерзімін одан рі зарту ылмысты істер жніндегі тиісті сот аласы траасыны немесе тиісті сот траасыны аулысымен жзеге асырылуы ммкін (Р ІЖК 406-бабы).
Аппеляциялы сатыдаы сот отырысынбелгілеу (Р ІЖК 408-бабы). Бірінші сатыдаы сот аппеляциялы шаымдар мен наразылытарды берілген мерзіміні біткенінен со кімге шаым немесе наразылыа тараптарды арсылытары мен сынылан жаа материалдарды оса отырып ылмысты істі аппеляциялы тртіпте аралу шін облысты не оан теестірілген соттарды ылмысты істер жніндегі аласына жібереді.
Бірінші сатыдаы сот жоары тран сотты (облысты сотты) келісімімен тараптарды істі арау мерзімі, кні, орны жнінде ескертеді. Аппеляциялы отырысты уаыты мен орны туралы уаытылы хабарланан адамдарды келмеуі істі арауа кедергі болмайды. Прокурорды аппеляциялы сатыдаы істерді арауа атысуы міндетті екендігін естен шыармау ажет.
Аппеляциялы шаым немесе наразылы бойынша ылмысты іс рамында ш трешісі болатын жоары тран сотты ылмысты істер жніндегі аласымен тараптарды атысуымен ашы сот отырысында аралады, осы ш терешісіні біреуі траалы етеді.
амауда отыран сотталан адамны сот отырысына атысуы немесе оны осы сот отырысына шаыру секілді мселелерді аппеляциялы сатыдаы сот шешеді.
амауда отыран сотталан адамны жадайын нашарлатуа баытталан шаымдар мен прокурорды наразылыын сотты арастыруы жадайында сотталан адам аппеляциялы сатыдаы сота зіні жеке атысуын талап етуге ыы бар. Осы жадайларда бірінші сатыдаы сот сотталушыны сот отырысына тікелей атысуы жнінде аулы шыаруа міндетті, осы арылы сот отырысына жеке зі атысуы амтамасыз етілетін конституциялы ыы оралады. Сонымен атар за келесі жадайларда ораушыны аппеляциялы сатыда міндетті атысуын крсетеді:
—егер жбірленушіні (азаматты талапкерді) аппеляциялы шаымында, прокурорды наразылыында сотталушыны жадайыны нашарлауы жніндеге мселе ойылса;
— егер істі арау бойынша сота дейінгі ндіріс жне бірінші сатыдаы сотта істі арау ораушыны атысуынсыз жзеге асырылса Р ІЖК 408-бапты 3-блігіні 2-абзацы.
зге жадайларда ораушыны атысуы Р ІЖК 71-бабында кзделген тртіпте жзеге асырылады. (Естен шыармау ажет Р ІЖК 408-бапты 3-блігіні 2 абзацы 2009 жылы 1 -атардан кешіктірілмей олданыса енгізіледі).
Аппеляциялы сатыдаы сотты отырысына кімге шаымдану ыы берілген барлы тлалар жіберіледі. За осындай ыты сондай-а бірінші сатыдаы сотты шыаран кімінен кейін аппеляциялы сатыдаы сотта сотталушыны мдделерін орауа міндеттенген сотталушыны (аталанны) ораушысына немесе жбірленушіні кіліне де береді. Сот отырысында оларды тініштері бойынша траалы етуші берілген шаымдары не наразылытары жнінде немесе шаым не наразылыа тараптарды арсылытары жнінде млімдеме жасауа жне оны негіздеуге ммкіндік береді.
Аппеляциялы сатыда істі арауды жалпы тртібі(Р ІЖК 409-бап). Аппеляциялы сатыдаы сот отырысы ш блімнен трады: дайынды блімі, істі арау блімі жне аулы шыару.
Дайынды блімі траалы етушіні сот отырысын ашумен, андай іс жне кімні (сотталушыны, не жбірленушіні, талапкерді не жауапкерді) аппеляциялы шаымы немесе наразылыы бойынша аралып жатанын хабарлайды. Осы кезде дайынды блімі аяталып, сот тікелей істі арауа кшеді. Содан со траалы етуші сот рамын, іс бойынша тараптар болып табылатын, атысып отыран адамдарды фамилиясын, сондай-а аудармашыларды фамилиясын хабарлайды.
Бдан со траалы етуші отырыса атысушы адамдара оларды аппеляциялы сатыда істі араан кездегі іс жргізу ытарын тсіндіріп теді, тараптардан оларды бас тартуы мен тінімдеріні бар-жоын срап алады, егер олар млімделсе, олар бойынша процеске атысушыларды пікірін анытайды, содан кейін сот оларды арауды нтижелері бойынша аулы шыарады.
Сонымен атар, шаымдар не наразылытарды аппеляциялы тексерген кезде сот тергеуі жргізілмейтінін, яни осымша материалдарды жинау шін тергеу рекеттері жзеге асырылмайды. Істі арау істі мні мен шаымда не наразылыта крсетілген длелдемелерді баяндайтын сотты баяндамасымен басталады. Бдан рі процеске атысушыларды сйлеу реті аныталады, олар з кезегінде здеріні аппеляциялы (жеке) шаымдарыны, наразылытарыны мні мен длелдемесін, олара деген арсылытарын баяндайды. Іс егер айыптаушыны наразылыы бойынша аралса, онда сотты баяндамасынан кейін айыптаушы зіні наразылыын негіздеу ажет.
Аппеляциялы шаымдарда немесе наразылыта келтірілген длелдерді растау немесе теріске шыару шін сз сйлеушілер істі арау басталана дейін аппеляциялы сатыа осымша материалдар беруге ылы. осымша материаддарды тергеу іс-рекетгерін жргізу жолымен алуа болмайды. Сота осымша материаддар берген адам оларды андай жолмен алынанын жне оларды табыс ету кажеттігі неге байланысты туындаанын крсетуге міндетті. осымша материалдарды абылдананы не абылданбааны туралы сот аулы шыарады. Істі дрыс шешілуі шін маызы бар осымша тапсырылан материалдар, егер олардаы мліметтер бірінші сатыдаы сотты осымша тексеруі мен баалауын керек етпесе, кімді не аулыны згертуге негіз болуы ммкін. зге жадайларда осымша материалдар сот кіміні, аулысыны кшін жойып, істі бірінші саты бойынша жаадан арауа жіберуге негіз бола алады.
Аппеляциялы шаымда не наразылыта баяндалан сзіні негізділігіне атысты прокурорды орытындысын тындап боланнан кейін сот тараптарды тсініктеме бергенінен кейін осымша баяндама жасауы шін сотталушыа не айыпталушыа, оларды ораушылары мен кілдеріне сз береді. Осымен істі арау аяталады, сот каулы шыару шін кеесу блмесіне кетеді.
Сот отырысыны кнтізбесі (тртібі) мен бзушылара атысты олданылатын шаралар бірінші сатыдаы сотта жзеге асырылатын секілді (Р ІЖК 370, 373-баптары).
Сот трешілеріні кеесу тртібі мен шешім абылдау тртібі аппеляциялы сатыдаы сотта зге барлы соттар секілді бірдей, тек ана ала билер атысуымен жзеге асырылатын соттан басасы.
3.Кеесу блмесінде сот трешілері істі арау нтижелерін талылайды, бірінші сатыдаы сот кімі мен осы сотпен зерттелген длелдемелерді, аппеляциялы шаымдар мен наразылытарды арау кезіде тексерілген осымша материалдарды зандылыы мен негізділігін тексереді, барлыын тексеріп болан со сйкес аулы шыарады.
ылмысты іс жргізу кодексіні 411-бабына сйкес істі аппеляциялы тртіппен арау нтижесінде сот з аулысымен мынадай шешімдерді бірін абылдайды:
1)кімді, аулыны згеріссіз, ал шаымды немесе наразылыты анааттандырусыз алдырады;
2) кімні кшін жойып, істі ысартады;
3) кімді (аулыны) згертеді;
4) кімні (аулыны) кшін жойып, істі бірінші сатыдаы сота сотты жаадан арауына жібереді;
5) кімні (аулыны) кшін жойып, істі осымша тергеуге жібереді (Р ІЖК 303-бабындаы негіздер бойынша);
6) Р ІЖК-нін 387-бабында керсетілген мн-жайлар аныталан кезде жеке аулы шыарады.
Жоарыда аталып ткен барлы негіздерге занама ылмысты іс жргізу кодексіні 412—421-баптарында толыымен баяндап ткен. Осы арылы бірінші жне аппеляциялы сатыдаы соттар діл, занды рі негізделген кімдер шыарады.
кімді, аулыны згеріссіз, ал шаымды немесе наразылыты анааттандырусыз алдыру.Аппеляциялы сатыда істі арай отыра сот бірінші сатыдаы сотты кімін, аулысын згеріссіз, ал шаымды немесе наразылыты анаатгандырусыз аддыруа ылы.
Сотты кімді, аулыны згеріссіз, ал шаымды немесе наразылыты анааттандырусыз алдыру жніндегі шешімі кімді жою немесе згерту туралы Р ІЖК 412 жне 413-баптарында негіздер аныталмаан жадайда аппеляциялы сатыдаы сотпен абылданады.
кімді, аулыны згеріссіз, ал шаымды немесе наразылыты анааттандырусыз алдыру кезінде кімде шаым мен наразылыты негізсіз болып танылуыны негіздері мен себептері крсетілуі ажет.
Р ІЖК 412-бабына сйкес аппеляциялы сатыда істі арай отырып сот бірінші сатыдаы сотты кімін жоя немесе згерте алады.
кімні кшін жоюа немесе оны згертуге негіздер мыналар:
1) сот тергеуіні біржатылыы жне толы еместігі;
2) сотгы кімде (аулыда) айтылан тжырымдарыны істі нагы мн-жайына сйкес келмеуі;
3) ылмысты іс жргізу заыны едуір бзылуы;
4) ылмысты заны дрыс олданылмауы;
5) жазаны ылмысты ауырлыына жне сотталанны жеке басына сйкес келмеуі бірінші сатыдаы сот кіміні кшін жоюа не згертуге негіз болып табылады.
Осы негіздер ылмысты іс жргізу кодексіні 413-417-баптарында толыымен крсетіліп жеке-жеке баяндалып ткен. Ал енді соларды райсысына тоталып тейік.
Сот тергеуіні біржатылыы немесе толы еместігі.Аныталан жадайда істі дрыс шешілуі шін елеулі мні болуы ммкін мн-жайларды ашылмаан кйі алдыран сот тергеуі біржаты немесе толы емес деп танылады (Р ІЖК 413-бап).
Іс бойынша:
1) айатарыны іс шін елеулі мні бар адамдардан жауап алынбаан немесе за бойынша жргізілуі міндетті болып табылатын сараптама жргізілмеген, сол сияты елеулі мні бар жаттар немесе заттай длелдемелер сратып алынбаан;
2) істі сотты жаадан арауына берген сот аулысында аталан длелдемелер зерттелмеген;
3)сотталанны жеке басы туралы аппеляциялы саты анытай алмайтын деректер жеткілікті дрежеде толы аныталмаан барлы жадайда сот тергеуі толы емес деп танылады.
Сотты кімде (аулыда) айтылан тжырымдарыны істі наты мн-жайына сйкес келмеу (Р ІЖК414-бап). Егер:
1)сот тжырымдары сот отырысында аралан длелдемелермен расталмаса;
2)сот з тжырымдарына едуір ыпал ете алатын мн-жайларды ескермесе;
3)сот тжырымдары шін елеулі мні бар арама-айшы длелдемелер болан жадайда, кімде (аулыда) сотты бл длелдемелерді біреулерін абылдап, екіншісін абылдамай тастауына андай негіздер боланы крсетілмесе;
4)Сотты кімде (аулыда) айтылан тжырымдарында елеулі айшьшытар болып, олар істі шешілуіне, соны ішінде сотталанны, аталанны кінлілігі, немесе кінсіздігі туралы мселені сотты шешуіне, кылмысты зады олдануды дрыстыына немесе жазалау шараларын анытауа ыпал еткен немесе ыпал етуіне ммкін болса кім (аулы) істі наты мн-жайына сйкес келмейді деп танылады.
ылмысты іс жргізу заыны елеулі трде бзылуы (Р ІЖК 415-бап). Істі сот арауы кезінде за принциптер мен зге де жалпы ытары бзылып, олар іске атысушы адамдарды замен кепілдік берілген ытарынан айыру немесе олара ысым крсету, сот ісін жргізу рсімін сатамау жолымен немесе згедей жолмен істі мн-жайын толы жан-жаты жне объективті зерттеуге кедергі жасаса, сотты аулысына, діл кіміне немесе зге де шешіміне ыпал етсе немесе ыпал етуі ммкін болса, бл ылмысты іс жргізу заын елеулі трде бзу болып табылатыны айын.
Сот тергеуіні біржатылыы немесе толы еместігі істі талылаудан жол берілетін длелдемелерді ателесіп алып тастауды немесе бір тарапты іс шін маызы болуы ммкін длелдемелерін ателесіп алып тастауды немесе бір тарапты іс шін маызы болуы ммкін длелдемелерін зерттеуден негізсіз бас тартуды не міндетті трде зерттелуге тиіс длелдемелерді зерттемеуді салдарынан болан кезде кімні кші жойылуа тиіс. Егер:
1) сот ылмысты іс жргізу кодексіні 37-бабында кзделген негіздер (ылмысты ізге тсуді болдырмайтын жадайлар) болан жадайда кылмысты істі ысартпаса;
2) кімді сотты засыз рамы шыаран болса;
3)ылмысты іс жргізу кодексіні 315-бабыны екінші блігінде кзделген реттерді оспаанда, іс сотталушы жота аралса;
4)за бойынша ораушыны атысуы міндетті боланда, іс оны атысуынсыз аралса немесе сотталушыны ораушыа ие болу ыы згедей жолмен бзылса;
5)сотта сотталушыны ана тілін немесе зі білетін тілді не аудармашыны ызметін пайдалану ыы бзылса;
6) сотталушыа сот жарыссзіне атысу ыы берілмесе;
7) сотталушыа соы сз берілмесе;
8) кім шыарылан кезде сот трешілері кеесіні пиясы бзылса;
9) кімге сот трешілеріні бірі ол оймаса;
10)істе сот отырысыны хаттамасы болмаса, кез келген жадайда кімні кші жойылуа тиіс.
ылмысты зады дрыс олданбау (Р ІЖК416-бап). ылмысты занды дрыс олданбауа мыналар жатады:
1.азастан Республикасы ылмысты кодексіні жалпы блімі талаптарыны бзылуы;
2.азастан Республикасы ылмысты кодексі ерекше бліміні олданьшуа тиістісінен баса бапты, бап белігіні, бап блігі тарамаыны олданылуы;
3.азастан Республикасы ылмысты кодексі ерекше бліміні тиісті бабыны санкциясында кзделгендегіден нерлым ата жазаны белгіленуі ылмысты занды дрыс олданбау болып табылады.
Сот таайындаан жазаны ылмысты ауырлыына жне сотталан адамныц жеке басына сйкес келмеу (Р ІЖК417-бап).
азастан Республикасы ылмысты кодексіні тиісті бабыны санкциясында кзделген шектен шыпаанымен, трі мен млшері жаынан шектен тыс жмса немесе шектен тыс аталдыы салдарынан ділетсіз болып табылатын жаза ылмысты ауырлыына жне сотталан адамны жеке басына сйкес келмейді деп танылады.
Істі ысарта отырып айыптау кіміні кшін жою(КР ІЖК 418-бап).Аппеляциялы шаымдарды, наразылыты араан кезде аппеляциялы сатыдаы сот ажет негіздер болан ретте кімні кшін жойып, істі ыскарта алады. ылмысты ізге тсуді болдырмайтын жадайлар Р ІЖК 37-бабы мен 38-бабыны 1-блігінде айтылып кеткен. Осы негіздерге ылмыс оиасыны болмауы, рекетте ылмыс рамыны болмауы, егер ол жасаан рекет шін жаза олдануды жойса, раымшылы ету актісіні салдары, мерзіміні ескіруіне байланысты, жбірленушіні кдіктімен не айыпталушымен ымыраласуына байланысты жне т.б. жатады.
Атау кіміні кшін жою(Р ІЖК 419-бап). Аппеляциялы саты тек прокурорды наразылыы бойынша не жбірленушіні немесе оны кіліні, сондай-а сот арылы аталан, аталу негіздемелерімен келіспеген адамны шаымы бойынша ана атау кіміні, істі ысарту туралы аулыны немесе сотталушыны пайдасына шыарылан зге де шешімні кшін жоя алады.
Жаа сот талылауына жіберу арылы кімнін кшін жою(Р ІЖК 420-бап). Егер анытау, тергеу органдарымен, сотпен елеулі ателіктер жіберіліп, осыны нтижесінде ділетсіз кім шыарылса, онда кімні кші жойылып, ол жаа сот арауына жіберіледі. Егер кім бірнеше адама атысты шыарылса, оларды біреуіні іс рекетінде ылмыс рамы табылмау нтижесінде аппеляциялы сотпен ол адам аталан кезде онда кімні бір блігі кшін жояды. зге жадайларда, мысалы, сот рекет санаты мен айыпталушыны жазасын еш згеріссіз алдырып, жбірленушіні пайдасына алынатын мліктік тркілеу шарасыны блігін негізсіз деп санап осы блікті кшін тотады.
Егер аппеляциялы сатыдаы сотпен:
1) бірінші сатыдаы сот жол беріп, кімні зандылыына ыпал еткен немесе ыпал етуі ммкін ылмысты іс жргізу заын елеулі трде бзуы;
2) сот тергеуіні біржатылыын немесе толы еместігін;
3) азаматты талап ою шешілмегенін немесе дрыс шешілмегенін анытаса, іс кім шыаран сотты жаадан талылауына, біра сот трешілеріні зге рамыны арауына жіберіле отырып, кімні кші толы немесе бір белігінде жойылуа тиіс.
кімдізгерту. кімді згерткен кезде ылмысты істі тменгі тран сотты жаадан арауына жіберілмейтінін, барлы ажетті згертулер аппеляциялы сатыдаы сотпен жзеге асырылатынын естен шыармау ажет.
Занда (Р ІЖК421-бабы) аппеляциялы сатыдаы сот прокурорды наразылыы немесе шаымды арап болан со кімге згерту енгізу жадайларыны тізімі крсетілген.
Зады дрыс олданбау немесе сотталушыа ділетсіз жаза олдану жадайында аппеляциялы сатыдаы сот сотталушыны жадайын жеілдететін аулы шыара алады:
1)сот белгілеген жазаны немесе тзеу мекемесіні трін жеілдетуге;
2)онша ауыр емес ылмыс туралы зады олдануа жне ылмыс дрежесіні згеруіне сйкес жаза белгілеуге, сондай-а тзеу мекемесіні нерлым жеіл тріне ауыстыруа.
Аппеляциялы сатыдаы сот сондай-а сотталушыны немесе аталушыны жадайын ауырлататын кім шыара алады егер:
1) таылан айыптау шегінен немесе сотты басты талылауы кезінде мемлекеттік немесе жеке айыптаушы олдаан айыптау шегінен шыпай, нерлым ауыр ылмыс туралы занды олдануа жне осыан байланысты нерлым ата жаза белгілеуге;
2) жаза млшерін лайту арифметикалы ателерді немесе алдын ала амауда стауды есептеу кезіндегі ателерді жоюа байланысты болса, ылмыстар жиынтыы бойынша немесе кімдер жиынтыы бойынша, сондай-а ылмыстарды кінлігі кезінде жаза белгілеуді реттейтін ылмысты заны дрыс олданылмауын жоя отырып, жаза млшерін лайтуа ;
3) бірінші сатыдаы сот олданбаан болса, ылмысты за бабыны санкциясына сйкес осымша жаза олдануа;
4)сотталан адама тзеу мекемесіні занда кзделгенінен нерлым жмса трін таайындауды кшін жоюа жне тзеу мекемесіні трін азастан Республикасыны ылмысты кодексіні баптарына сйкес таайындауа;
5)бірінші сатыдаы сот жасамаса немесе дрыс жасамаса, тиісті ылмыстарды кінлілігі бар екендігін тануа;
6)азастан Республикасы ылмысты кодексіні 64-бабыны бесінші блігіне сйкес брыны кім бойынша шартты соттауды кшін жоюа жне осыан байланысты, егер бірінші сатыдаы сот жасамаан болса, азастан Республикасыны ылмысты кодексіні 60-бабыны ережелері бойынша жаза белгілеуге;
7) сот кімімен таайындалан жаза тым жмса деп танылса, жаза млшерін лайтуа немесе жазаны нерлым ата трін таайындауа ылы. Мысалы, аппеляциялы сатыдаы сот бірінші сатыдаы сотпен сотталушыа таайындалан 3 жыл бостандыынан айыру мерзімін Р К белгіленген бабыны санкциясы шеберінде 7 жыла ауыстыра алады немесе шартты сотталу бостандыынан айырумен алмастырыла алады. Сондай-а аппеляциялы сатыдаы сотты жоарыда арастырылан бліктерде (421-бапты 1-тармаы) крсетілген шешімді тек ана егер осы негіздер бойынша прокурормен наразылы келтірілген, жеке айыптаушымен, жбірленушімен немесе оларды кілдерімен шаым берілген жадайларда ана абылдауа ылы екендігін естен шыармау ажет.
4.Апелляциялы аулы(КР ІЖК 421-бабы). Аппеляциялы арау нтижелері бойынша сот кіріспе, сипаттамалы-длелді жне арар блімнен тратын аппеляциялы аулы шыарады:
аулыны кіріспе блімінде аулы шыарылан уаыт пен орын, аулыны шыаран сотты атауы мен аппеляциялы аланы рамы, аппеляциялы наразылы немесе аппеляциялы шаым жасаан адамдар, істі аппеляциялы арауа атысан адамдар крсетіледі.
аулыны сипаттамалы-длелді блігінде берілген аппеляциялы шаымдарды, наразылыты, олара карсылытарды длелдері, аппеляциялы сатыдаы сота атысан адамдарды пікірлері, сондай-а абыдданан шешімні себептері ысаша баяндалуа тиіс.
аулыны арар блігінде аппеляциялы сатыдаы сотты шаым немесе наразылы бойынша шешімі крсетіледі.
Егер шаымдар, наразылы анааттандырылмай алса, аулыны сипаттамалы-длелді блігінде шаымдарды, наразылыты длелдері негізсіз немесе елеулі емес деп танылан негіздеме крсетілуге тиіс.
кімні кші жойылан немесе ол згертілген жадайда, аулыа ылмысты немесе ылмысты іс жргізу заыны андай баптарыны талаптары бзыланы, бл бзушылы неден крінетіні, бірінші сатыдаы сотты кіміне згерістер енгізгендегі негіздер крсетілуге тиіс.
Егер аппеляциялы сатыдаы сот Р ІЖК 421-бабыны бірінші блігінде кзделген шешімдерді абылдаса, аулыны сипаттамалы-длелді блігінде бірінші сатыдаы сотты шешімі дрыс емес деп танылан себептер, сондай-а сотталан адам жадайыны нашарлауы негіздері крсетілуге тиіс.
Іс сотты жаа талылауына жіберілген жадайда аулыда іс жаадан аралан кезде андай за бзушылы жойылуы керек екені крсетілуге тиіс. Бл ретте аппеляциялы сатыны айыптауды длелденгендігі немесе длелденбегендігі туралы, дледдемелерді анытыы туралы немесе бір длелдемелерді басаларынан басымдыы туралы, бірінші сатыдаы сотты ылмысты зады олдануы туралы жне жазалау шарасы туралы мселелерді алдын ала шешіп оюа ыы жо.
Аппеляциялы сатыны соты айын ате жазуларды тзету жне тсініксіз жадайларды тсіндіру туралы мселелерді арау ажет болан жадайда, аппеляциялы аулыны мнін згертпей, осымша аулы шыаруа ылы.
Аппеляциялы аулы кеесу блмесінде шыарылады, оан сот трешілерінін бкіл рамы ол ояды жне сот трешілері кеесу блмесінен айтып келгеннен кейін отырыс залында оылады.
Жаа сот ажетті жадайларда, Р ІЖК 422-бабыны 5-блігінде крсетілген талаптарды сатай отыра кімді жою немесе згерту жадайларында (мысалы, дереу трде айыпталушыны амаудан босату ажет болса) аулыны арар блімін шыара рі жариялай алады. аулыны толы мтіні іс аралан кннен бастап он бес кн мерзімде жасалып, оан барлы сот трешілері ол ояды.
Атап ту керек, аппеляциялы шаымдар, наразылытар бойынша ылмысты іс жргізу занамасы жаа 423-1, 423-2 жне 423-3 баптарымен толытырылды. 423-1-бабы аппеляциялы сатыдаы сотты аулысын орындауа кірісу тртібін крсетеді. Аппеляциялы сатыны аулысы ол шыарылан кннен бастап уш туліктен кешіктірілмей, ал азастан Республикасы ылмысты іс жргізу кодексіні 423-бабыны екінші блігінде кзделген жадайда, оны толы мтіні дайындалан кннен бастап іспен бірге кім шыаран сота жіберіледі.
Сот трешісі тарапты тініші бойынша істі осымша тергеуге жіберуге ылы ,егер:
1) ол аралып отыран іспен байланысты болып, істе айыпталушыа баса айып тауа негіздерді болуы;
2) оларды рекеті аралып отыран іспен байланысты болып, баса адамдарды ылмысты жауаптылыа тартуа негіздер болса жне адамдара атысты істі жеке арау ммкін болмаса;
3)айыптау актісінде крсетілген айыптауды бастапы таылан айыптаудан нерлым ауыр немесе елеулі трде згеше айыптауа згерту ажеттігі болан жадайларда осымша тергеуге жіберуге ылы.
Осы жадайларда аппеляциялы сатыны аулысы іспен бірге айыптау орытындысын бекіткен прокурора жіберіледі. Бл жадайда бірінші сатыдаы сота аппеляциялы сатыны аулысыны кшірмесі хабардар етілу шін жіберіледі. Аппеляциялы аулыны кшірмесі немесе оны карар белігінен зінді сотталан адамды амаудан босату туралы шешімді орындау шін амау орнынын, кімшілігіне дереу жіберіледі. Егер ісгі арау кезінде сотталушы амау орындарында болса, онда аппеляциялы аулыны кшірмесі немесе оны арар блімі сотталушыны амаудан босату шешімін дереу орындау шін амау орныны кімшілігіне жіберіледі. Аппеляциялы сатыдаы сотты тапсырмалары ылмысты істі айта арау кезінде бірінші сатыдаы сотты орындауы шін міндетті.
Р ІЖК 423-2-бабы істі аппеляциялы сатыда айта арау жнінде арастырады.Егер:
1)кейбір сотталандара атысты белгіленген мерзімде берілген аппеляциялы шаымдар, наразылы аппеляциялы сатыдаы сота баса сотталан адамдара атысты іс араланнан кейін келіп тссе;
2)шаымдануды, наразылы келтіруді тіп кеткен мерзімін баса сотталан адамдара атысты іс араланнан кейін осы Кодекспен кзделген тртіппен сот алпына келтірсе, аппеляциялы аулыны кші жойылмай-а істі аппеляциялы сатыда айта арауа жол беріледі.
Аппеляциялы сатыдаы сот сотталанны, оны ораушысыны немесе кіліні шаымдарын осы адама атысты іс процеске атысушы баса да адамдардын, аппеляциялы шаымдары, наразылыы бойынша аралан жадайда да арауа міндетті.
Егер айтадан шыарылан аулы аппеляциялы сатыда брын шыарылан аулыа айшы келген жадайда, тиісінше Жоары Сотты немесе облысты сот пен соан теестірілген сотты траасы адаалау сатысына аппеляциялы аулыларды біріні кшін жою туралы сыным жасайды.
Бастапы кімні кші жойыланнан кейін істі бірінші саты бойышпа ара(Р ІЖК 423—3-бабы). Бастапы кімні кші жойыланнан кейін іс жалпы тртіппен аралуа тиіс. Егер айыптаушы тарапты аппеляциялы шаымында, наразылыында осындай тініш жасалса жне оны аппеляциялы сатыдаы сот бастапы кіміні кшін жоюды негізі ретінде крсетсе, істі жаадан араан кезде жазаны кшейтуге немесе нерлым ауыр ылмыс туралы занды олдануа жол беріледі.
Істі жаадан араан кезде бірінші сатыдаы сотты:
1)егер айыптаушы тарапты шаымы, наразылыы бойынша кімні осы белігіні кші жойылмаан болса, сотталанды айыптауды бастапы кімде алып тасталан белігінде кінлі деп тануа;
2)егер бастапы кімні кші осы негіздер бойынша емес, айыптаушы тарапты шаымы, наразылыы бойынша жойылан болса да, жазаны кшейтуге, бас бостандыынан айыру мерзіміні бір блігін трмеде ткізуді немесе нерлым ата режимдегі колонияларда ткізуді таайындауа, осымша жаза таайындауа немесе нерлым ауыр ылмыс туралы зады олдануа ыы жо.
Істі жаадан араан кезде бірінші сатыдаы сот шыаран кімге жалпы тртіппен шаымдануа, наразылы білдіруге болады. Бл ретте, егер бірінші кімні кші сотталанды ораан шаым, наразылы бойынша жойылса, ал екінші кімні кші жазаны жеілдігіне немесе нерлым ауыр ылмыс туралы занды колдану ажеттігіне орай жойылса, істі шінші мрте арап жатан сот екінші кімге араанда нерлым ата жаза таайындауы немесе нерлым ауыр ылмыс туралы зады олдануы ммкін, біра оны бірінші кіммен салыстыранда жазаны кшейтуге немесе нерлым ауыр ылмыс туралы занды олдануа ыы жо.
зін-зі баылау сратары:
1. Апелляциялы ндіріс сатысыны ымы, маызы жне міндеттері. кімге апелляциялы шаымдануа, наразылы келтіруге ылы субъектілер.
2. Апелляциялы тртіппен істерді арайтын соттар.
3. кімге апелляциялы шаымдар мен наразылытар беруді тртіптері мен мерзімдері.
4. Шаым мен наразылыты беру мерзімін калпына келтіру тіртіптері. Шаымда беру жне наразылыты келтіру туралы хабарлау. Шаымда беру мен наразылыты келтіруды салдары.
5. Бірінші сатылы сотты аулысына жеке шаым мен наразылы беру.
6. Апелляциялы араудьщ пні, жне апелляциялы сатыда істі арауды шегі. Істі апелляциялы сатыда арауды мерзімі.