орама ауылы хаында.

Ораманы ауылыны шжре

Ошо шжрмде мин Бйк Ватан уышыны 70 йыллыына, ысын мненд Бйк Ватан уышы алдаты , Сталинград уышынан яраланып, ыар кен юалтып ин айтып та Учалы районыны "Они вернулись с победой" китабына ла индерелмгн, артатайым Шгрев Слймн ыырали (1898 - 1968) улыны яты итлеген баышлайым. орама ауылынан Бйк Ватан уышында бте 92 ауылдаштарыбы атнаша, шуны 50-е яу яландарында ятып ала, насип булас 42 яугирг йлнеп айтыра яан. Бына ул айта алмаандар араындаы ошо шжрлге туандар :

1.ипов лф бдрхмн улы,

2.ипов хтм бдрхмн улы,

3.ипов Ишбире Билал улы,

4.Мостафин хмулла лмхмт улы,

5.Мостафин Мулитбай Йомабай улы,

6.Мостафин Мждб мр улы,

7.Мостафин Нжип Солтан улы,

Мостафин Язар Солтан улы,

9.Мостафин Ситли орбанли улы,

10.Мостафин Слих Бикмхмт улы,

Фатуллин Фут Шаибал улы

был исемлектге яугирр Ее менн айттылар:

1.Исхаков Слймн Омора улы,

2.ипов Михт Билал улы,

3.Мостафин мр Йомабай улы,

4.Мостафин Мжуир Дулт улы,

5.Мостафин Мхррм Дулт улы,

6.Мостафин Хашим Юлмхмт улы,

Шгрев Слймн ыырли улы.

орама ауылында 1998 йылда ткрелгн " аумыыы ауылдаштар!" байрамында ауылды ааалы Фтих бабай Нафиков схнг сыып ошо ре йткн ине:

"орама ауылына ниге алыусы орама кантонды нелен бгнг кнд дауам итесе берн бер аил - Сиулла Шгревты аиле", - тип. Ошо кндн башлап ауылды тарихын йрне м шжрбее т телге тыуы, был бик ур этргес булды.Атайыбыан еде кантон неленн икнеде бел инеме тигн орауа, ошолай яуап бире." Ауыл арттары, кберген хмтвли бабай, уынан уны улы Фтих аай йлй торайны. Тамырарыбы Айшан менн Тайшандан киткн тип. орамала ике Слймн булды, береен аа Слймн тинелр, атайымды- Слймнде "кантон Слймн"тинелр. Шул у ваытта Хис апайымды ушаматы бар ине "кантон малайы" тигн, снки кберк утына ул йрн, мин Заиулла устыны й ктп ала инем. Тик совет йылдарында кантондар, батша офицерары тураында йл тугел, орашыра ла оялды, ыйманы". хмтвли бабай Нафиков ваытында ауылды и абруйлы, уымышлы кешее ине, кп кен йылдар ауылды муллаы булды.Ул ауылды тарихын да яып баран. Ата - олатайаран алып, нелдн- нелг ксеп килгн, борондан яып барылан омарты м ауылды шжре л унда аланан булан. Тик 70-се йылдара ул ямалары кемдер алып тора ла кире айтармай...

Шжрне йрне м яыу барышында ене олатаыны исемен белмуселр осраны , бик кптрг хас кренеш ине был. Сбптре ниндй булыуа араматан, был халыбы сн ят, бик насар кренеш. Снки ата- бабаларыбы бег , "р башорт ене кменд ете быуынын белерг тейеш",- тигн васыят алдыран. Шжр тп, уны менн халыты таныштырыу, быуындар бйлнешен тергеег булышлы ит, снки трл сбптр менн фамилиялары греп, бер береен белмгн яын туандар була, белгндре л нисек , кем яынан икнен белеп еткермйр. и миме - йштрг нел нсебен йртеп, ырыуаштарына, туандарына, ата- сен ихтирам трбил,улара намысанлы, халы сн яуаплылы тере.

Барын-Табын ырыуы шжрен 1900 йылдарзы башында Крим ауылы кешее осман хрт яып алдырган, 1922 йылда Мулдаай ауылыны Дуым аймаынан Гаязетдин Бретдин улы (1883 йылда тыуан) уны ксереп , яы млмттр ттгн. Шжр былай башлана:" Элек бее тп бабабы Бохара шрехендн бей Барун ара шейх булан. Шуны сн бзе блеклребее " Барун башорто" тип йрткндр. Беренсе- ара шейх, икенсе- Дули шейх, снс- отло шейх, дртенсе- Муна, бишенсе- Хажи Буа, алтынсы - Мунсм, етенсе - Жнсм, игеенсе - Асанби, туыынсы - Турай." Бее Уралды кнья битенд йшсе башорт аайар щул Турай балаларынан таралып киткндр...- тип яа Р. Расыров ене ямаларында. "Турайы Инбт тигн улыны с улы булан. Берее - мбр, икенсее - Ккм, уны тармаы-Атанай, аракеше, снсе- Требире. мбрн тараландар: беренсее - Асуранан - амайс тархан, икенсее- Тусура."

Шжр сама менн 1430-1920 йылдары эсен ала. м ул асылда ошо тбктге ата - олатайары тарихына бйлнгн.

орама ауылы хаында.

Риз сказкаларын ентеклп тикшергн .сфндияров бына ошондай млмт бир: "Туатар ауылынан алты сарым алылыта яы орама ауылы барлыа килгн. Уа 4-се кантон начальнигы, 14 -се класс чиновнигы, Муйна ауылынан сыан орама Муйнаов ( 1760-1828) ниге алан." 1811йылы Риз сказкаында орама Муйнаов Малай Муйна ауылында терклгн, бына 1834 йылда леге "Яы" тигн орама ауылында крен. Тимк , ауылды икее л булан. Снки ошо ауылды ааалы Крим Сагитовты ауылда балаларында улы менн яан ямаы аланан,таы Рф Насыровта ксерме барлыын белбе.(ж.Аиел №9 1999. стр 170).Бына ул: "орамала бе быуат ярым йшнек. Уа тиклем бее олатайар бгнг Силбе лке Уйск районы Ларин ауыл Советыны Бужын исемле ауылында йшнек. Йыралыы 8 сарым. Был булан 1700- се йылдара, - тип." Лкин Бужын ауылыны 1811-се йылы Риз сказкаында Крим олатайы олаталары Бужында терклгн , инде 1859 - сы йылда орама ауылында бер айма булып Бужын урамында леге кнд л тамырары, нелдре йшй. бына орама Муйнаков 1819 йыла тиклем 4-се кантон начальнигы булып торан.Тимк яы орама ауылы 1820 йылдара барлыа килгн тип йтерг була, Крим олатайы йтее буйынса ла.

орама кантонды балалары:

1. Юртовой старшина м кантонды ярамсыы, 14 класслы чиновник Ураз Курамин - 1785й, уны улы Ирли- 1813й.

2.Юртовой Есаул Ишнияз -1798йылда тыуан, уны с атыны- Нзиф, Наза, отлобик м улары балалары-Шриз (1813), Юнус (1820), Шаихмт (1828), ыы Заи.

3. 14 класслы чиновник Шаигрй Курамович Каипов-1828й., атыны Айылыу, улары улдары Сфрли (1847), ыырли (1849) м ыары Дултбик (1854), орамбик (1857).

Данлылы фн эшмкре нр аай сфндияров ене китаптарында орама кантонды ара- Табын йе старшинаы, Пугачев восстаниеене актив етксее, тархан Рсл Этиммсевтара тоташтырып уя. Бе бында хаталы киткн тип иплйбе. Снки ололары м атай - олатайарымды лре буйынса, Р.Насыровты ямаларын йрнгндн у, таы уынан ф архивтарындаы Риз сказкаларын (1811, 1834, 1859) ентеклп йрнгндн у ошолары асыланы : Буайы с улы булан- Йомаай, Айшан, Тайшан. Айшандан йеп тыуа, йепте улдары - Муйна, унабай, Злрнй, олары, Байары м оламан. Быны Руф Насыров та ялай. ( "Ете ыу башы" , стр. 74 схема 18). Муйнатан 14 класслы чиновник, потомственный дворянин, кантон системаы барлыа килгндн бирле 1819 йыла тиклем 21 йыл 4 -се кантон башлыы булан орама м икенсе улы Алама тыуа.

Лкин уны ярамсыы, йорт старшинаы Тхфтулла тяев начальнигы тнн доностар яып , урынын баып ала. Тхмт (урындаы йлш буйынса), ришттр алып , енйтселре тикшерен, хкмдн, бик кптре скри хемттн отаран, яуыз тур булып халы хтеренд уйылып алан. Ришт бирмселре трмг яптырыусы, ул- аятарына быау алдырыусы, астан интектерусе бер яуыз м булып танылан ул. Тхмт кантон 17 йыл буйы ошолай ыланып, риштселек сн 20 тапыр хкмг тарттырыла, лкин е властарга бирелеп, трмнн отола. Тхмт кантон кантонлыты ораманан ситк херге Силбе лке Уйск районыны Тхмт ауылына кусер (Никольскиг).Губернатор Сухтерин Тхфтте боолотарын ибат итее ммкин тгел тип уя. Шулай булала халы асыуынан урып , р ваыт ялап алып булмай тип , 1832 йылда Сенат арары менн шхси дворян титулы м званиелары тартып алынып, ен мерлекк Себерг ебрлр ( ЦГИА РБ фонд Г2 Об1 д. 1681 №12) . Силбе лкене Уйск районыны Тхмт ауылы ( херге Никольск) шул кантонды тыуан тйге булыра тейеш. орамалары икенсе лш, Кримдн Йомабаев лимйн йле буйынса, казактар яынан асып килгн. Кантон башлыы улара шундаы алыты ( Асыны- Р.Н.) файаланыра биргн. Улар айма-айма булып ултыран. Бында хер Бужын аймаы, Манаш, Уртасу, Соора (Сооран алынан), Урья айматары бар. Ауыл уртаынан йней йылаы аып ята.

Айматараы исем - фамилиялар теме 1859 йылы Х Риз сказкаа нигелнеп бирел. Соора аймаында -орама кантон м уны улдары зауряд есаул икенсе улы Ишнияз , уны Ишниязды улдары Шарияз,Юнус,Шаихмт, беренсе улы Ура (1821 йылда Ырымбур губернияыны указы буйынса Ураз икенсе Ураз ауылына кусерелгн м шул ауыла ниге алан м шуны длиллп яа .сфндиров "История сел и деревень" китабында), снс улы Шаигрй Каипов; отставкалаы походный старшина олой оларин м уны улдары Абдулкрим , Мхмтрхим, бдулкбир, бделхй; Злрнйе балалары - биулла,старшина ярамсыы Нимтулла , йнулла (Фаткуллиндар); Аламаны балалары - зауряд сотник Сйфетдин Аламин, зауряд есаул Бааутдин Аламин (Каиповтар), унабайы балалары - указлы мулла отлоадым унабаев (Мостафиндар) м аый унабаевтар, аансы арантай отлоюлов, Ингол Айнулов (Тунгатаровтар);

Айырмалы Шаигрй Каипов тураында. Оренбург губернаторы Перовскийы Ырымбур алаы Неплюев хрби училищее подполковник Марковка яан хаты (1838 йылды 16 авгусынан) нигеенд башорттары 20 юары чинлы офицерарыны м чиновниктарыны балалары училищег абул ител. Бына шул балалар араында бее олатайыбы 10 йшлек Шаигрй орама улы Каипов та бар. ыырленн мине олатай Слймн Шаигрев- Шгрев(1898- 1968) тыуан, уны улдары Сиулла менн Заиулла Шгревтар.

Список кандидатов

из Башкирского и Мещеряковского войска,

назначенных к поступлению в Оренбургское Неплюевское военное училище

( Навеки с Россией стр. 265-266)

	Имена и прозвания	лета	Чьи дети
	3-го башкирского кантона Гимазетдин (Бикметовы		Дети есаула
	Мавлежалялетдин)
	4-го загородного Шагингарей Каипов		Чиновник 14-го класса
	5 - го башкирского Магафур Макаев		Зауряд сотник

Урге як аймаында- отоевтар (Нафиковтар);

Урта су аймагында - Ишкен Сагитов м уны улы писарьТляукбел Ишкинин (Муратшиндар),зауряд есаул Яныбай Дбилев, зауряд сотник Илбк Дбилев, указлы мулла Схетдин Курамшин.

Бужында - Сит Бахтияров (Сагитовтар, Бахтияровтар), Нсир Кажакаев (Ильсовтар, Ишниязовтар ,Тагировтар), Татамыш м Атьетр Бажиновтар;

Шишм буйында - Бпни Китмкев(Папаниндар);

Манаш аймаында- Зйнулла Мшкев, Тураман Кабылов, Хмз Монасипов . б.

ужай ауылы орама менн йнш буландар.Ййлре л бер ер- Урал яындаы артр тауында м Ямаы яландарында. Ике ауыл ускильдене ике улынан- Айшан менн Тайшандан- киткн, тигн малмт бар. "Улар ике туанды балалары ."Был лаапты осман шжре л ныыта, - тип ралай Р. Насыров..

"ортасыты ( Туатары атаыны) ускилде тигн улы булан,- тип яа ул.- ыры Кук кулмн ырыуынан урлап килтерелгн бер йкле атындан буландыр бер ир бала. Был балаа Буай тип исем биргндр. Буайы с улы була:Йомаай, Айшан, Тайшан..."(Икеен д Кмс тауы битенд ерлгндр тип йлй торайны олора кешелр. "Тамьян шишме тнд бер ммерй - таш ыуыында , бер таштары ла, лмдре л булан . Был була 1610 - 1616 йылдара", - тип тп кит Спартак Ильясов ене китабында "Барын - Табын хтере ").

Был осора барын- табындар еррене Сыбаркулдн алып рге Яйы крепосына тиклем уыланлыы млм. Профессор .сфндияров , Урал аръяы волостарында 1740 йылда ына ла 537 ауыл ( 3899 йорт) яндырылан, тип яа. .М.афаровты ипленс, 1734-1740 йылдара Башортостанда 7000 ауыл яндырылып, 60 ме кеше ргнг оатыла, бихисап атын-ы, балалар оллоа атыла. Был хтлем хсрттре и куп лш барын - табындара , улар менн аралашып йшгн ыуаан м ара табындар иен тшкн.

Шулай а, Х1Х быуат уымында, халыты ипк алыу млмттрен араанда, барын- табындар са ына хллн тш. Тик 1834 йылда 33 йортта 214, 1859йылда- 57 йортта 451кеше булан. (1920 йылда 745 кеше 156 йортта йшгн). орамалар - ярым ктселрн. 33 йорттан 30 кибетк ййлрг кс торан булан. Ййлре ауылдан йыра тугелолонайтан Урал тауыны башына етеп, йылалар Алтмыш олан м Йме буйарына еткн. орамалар 33 йортта 250 ат, 100 ыйыр, 300 ары, 15 кз малы тотандар. Иген брткллрен 1040 бот сскндр 214 кешег. Троицк ( стама) йен араан башорт ауылдары 1832 йыла тиклем 4- се кантон тип исемлнгн. 4- се кантон 1832 йылда икег булене сбпле, кантонды бее тбк ауылдары ингн лш 4 -се Тау аръяы кантоны тип йртл башлаан. 1855йылда кантонды ип аны гртелеп, ул кантон системаы бтрлгнг тиклем 7- се кантон тип исемлнеп йртл.

Башорт ырыуарынан лег хтлем барындары тарихы бик йрнелгн. Урал аръяында был ырыу юалыр хлг барып еткн. орама кантон тураында млмттр бик , Руиз сказкалар ына бер а ярам ит бирелр. Юи тик ошо кантонды урыса м уый яа белмгн тип яматар ине. Нисек итеп инде 14-се класслы чиновник итеп, кантон башлыы итеп уйырар ине. Ул ваыттара ауылдары исемен унда йшсе и юары чинле кантон чиновниге й булмаа дин еле исеме менн йртлгн. орама Муйнаов 14- се класслы чиновник булан. Был чинды губернатор бир алмаан, уны й сенат, й батша юары белемле, й гимназияны бткнг аттестатында грек теле кртелгнд ген биргндр. башалара 2 йылдан алып 12 йылы хтлем т канцелярист булып эшлгндн у ына бирелгн. 1825 йылда кантондар буйынса барыы 76 кеше ген класлы чиновник булан. (ЦГИА РБ д. 526). Зауряд чиндар урта звено булып аналан, класслы чиновниктара м армия офицерарына дворян држе биргндр. Улар кантондар менн идара ит аландар м држлрен нел буйынса тапшыра аландар.(2ПСЗ т. 14 №12385, параграф 79).

Бе И. Гвоздикова менн д ,.сфндияров м Р.Насыров менн да бйлнешт булды.Улар йтеенс ,"1830 йылдара тиклем булан кантондар нылап йрнелмгн",- тип тнелр.

Шуныы ыуаныслы бик улап булала нийт бее орама ауылында ла быйыл 2015-се йылды 27 авгусында "Шжр" байрамы тте. Быуындар бйлнеше тергеел, туандар табыла м асылана. Тик был башы гына ле. Йштре нел нсебен йрнее бик ыуаныслы хл.

Алтыншина (Шгрева)Н.С. 12 ноябрь 2015.

(Шгрев Слймн ыырли улыны ейнсре)