Азастан Республикасындаы зекті леуметтік мселелер жне оларды леуметтік –саяси жолмен шешу ерекшеліктері
Негізгі масаты: азастан Республикасындаы зекті леуметтік мселелер жне оларды леуметтік –саяси жолмен шешу ерекшеліктерін тсіндіру
Негізгі тсініктер:жйелілік принцип, натылыа кшу
Жоспары
1. азастан Республикасыны орау жйесі
2 Трансформация кезеніндегі згерістер
3. Негізгі стратегиялы баыттар
леуметтік саясатты басты лшемі: йымдастырушылы, экономикалы, ылыми техникалы, адамгершілік-ыты жадайлар жасай отырып, оамды атынастара жарасымды табу оларды реттеп отыру. оамды дамуды азіргі кезедегі мемлекетті элеуметтік саясатыны бірнеше баытын атап крсетуге болады. Оларды жиынтыы леуметтік саясатыны мазмны ашып береді. Жоспарлы экономиканы зін-зі басаруды нарыты механизміне толы бет бран жадайда мемлекетті леуметтік саясатыны негізгі лшемі жеке басты. Ол адамны кн крісіне, элеуметтік кепілдігіне жадай жасау, яни нарыты атынастарды экономикаа жасайтын олайсыз ыпалынан халыты орау. Ол е алдымен халыты ашалай арызы тек товар орлары арасындаы байланысты сатап тру болса, екіншіден азаматтарды трын й жадайын жасарту, шіншіден халыа ызмет крсету саласын жетілдіру, ал тртіншіден халы денсаулыын ныайтуды материалды базаларын кеейтіп, біліммен мдениетін ктеру. Жоарыда айтылан леуметтік міндеттерді жзеге асыруа мемлекеттік экономикалы жне леуметтік байланысты мні ерекше. Экономикалы дамуды ндірістік жэне ылыми техниканы уаты аншалыты жоары болса,оан эсер ететін элеуметтік факторлар кшті де басым болуы керек.
Мселен, зейнетаы жйесі елді леуметтік амсыздандыруды маызды раушысы болып табылады. Зейнетаы жйесіні дамуын жне болаша перспективаларын, сондай-а зейнетаы жарналарын алыптастыру жне инвестициялау тртібін арастыру кзделген. Зейнетаымен амсыздандыру кез келген ел кіметіні басты назарындаы леуметтік мселелер атарына жатады. азастан Республикасында да азаматтарды артайанда леуметтік амсыздандыруа ытары Конституцияда бекітілген. леуметтік кепілдік беруді патерналистік схемасын адам дамуыны ажеттіліктеріне, саяси реформалар мен экономиканы йымдастыруды жаа нарыты аидаттарына арай айта згерту ажеттігі туындады
азіргі тада зейнетаы ызметі нарыында 11 жинатаушы зейнетаы оры жмыс істеуде. ЖЗ-ларды айматы желісі 79 филиал жне 51 кілдікпен сипатталады. 13 зады тланы орларды зейнетаы активтерін инвестициялы басаруа лицензиясы бар. Есепті кнде 10 екінші дегейдегі банк кастодианды ызметті жзеге асырды, оны ішінде 6 екінші дегейлі банк ЖЗ-ларды кастодиан банктері болып табылады. Жинатаушы жйедегі зейнетаы салымшыларыны, ЖЗ айматы желісіні, кастодиан банктер саныны суі аталан жйені институционалды дамыанын крсетеді. азастанды жинатаушы зейнетаы жйесі зіні ыса мерзім аралыында кптеген тосауылдара тап болды. азіргі тада зейнетаы жйесінде шешуді талап етететін кптеген мселелер орын алуда.
1. Инвестициялы саясатты жетілмеуі. Р зейнетаы нарыын реттеуші ыты-нормативті занамалы базасы ЖЗ-лар активтерін инвестциялауда аржылы инструменттерге шектеулер ойылан. Оны салдарын біріншіден, арапайым халы круде, себебі ЖЗ-лар рсат етілген аржы ралдарынан орташа табыстылыа ие болып, зейнетаы салымшылары ДЗШ-а тек кішігірім блігін аударуда. Бл ретте шетелдік тжірибені ескеріп, зейнетаы салымдарын инвестициялауда занамалы трде аржы ралдары аясын кеейтіп, ЖЗ-лара зейнетаы салымшылары шоттарына «діл» инвестициялы табысты аударуды ретке келтіру ажет. Жапония, Германия жне біратар баса мемлекеттерде мемлекетті араласуы біршама жоары. Сонымен, Жапония мен Германияда ЖЗ шін зіндік инвестициялау шегіні 10%-нан баса, келесі активтерді трлеріне инвестицияланатын ралдарды жоары шектері бекітіледі; яни: нерксіптік фирмаларды акциялары, млік салымдары, шет елдік инвестициялар. азіргі кезде бл лимиттер Германия мен Жапонияда, сйкесінше, 20 жне 30% акциялар бойынша, 5 жне 20% мліктік инвестициялар бойынша, 4 жне 30% шет елдік инвестициялар бойынша лестерін райды .
2. Зейнетаы салымшыларыны (трындарды) зейнетаы жйесіне тікелей атыспауы жне аржылы сауаттылыыны тмендігі. азастандаы зейнетаы жейесіні реформасы 15 жылды тариха ие, аталан шара р кезде мемлекетті укілетті органдарыны шетелдік тжірибені ескере отырып, шаырылан мамандарды атысуымен жасалып отырды. Алайда бл реформаларда азастандытарды атысуы шамалы болды десек те болады. азіргі тада Бірыай жинатаушы зейнетаы орын ру мселесі талылануда. Алайда бл сауалды арапайым халы арасында талдау, сауалнама ткізу, леуметтік срау, т.с.с. шаралар байалмайды. Бл ретте трындарды жинатаушы зейнетаы жйесіне деген сенімін арттыру масатында, жйені орта мдделі жетілдіру масатында негізгі ндылы – адами факторды ескеру ажет. Бл мселе арапайым халыты аржылы сауаттылыыны тмендігінен десек те болады. Себебі азіргі зейнетаы салыымшылары здеріні зейнеткерлік жасына жеткенінде андай табыса ие болатынын білмейді де, ол жайлы ойлануы да шамалы. Сондытан елдегі леуметтік л-ауатты арттыру масатында трындарды аржылы сауаттылыын арттыру ажет.
3. ор нарыы даму дегейіні тмендігі. Зейнетаы салымдарын тартуды басты масаты халыты леуметтік амтамасыз ету жне инвестициялы табыс табу болып табылады. Еліміздегі зейнетаы жйесіне атысты занама инвестициялауды шектеулі аржы ралдарын рсат етеді, оан оса отанды ор нарыы да аржы ралдары мен ызмет ету механизмі жаынан лсіз, ал шетелдік ор нарытара инвестициялауа, біріншіден шектеулер ойылан, екіншіден отанды аражаттарды сырта аымы айта орын алады. Бл ретте ЖЗ-ларды алан инвестициялы табыстары да тмен, ал комиссиялы сыйаылар есептелгеннен кейінгі зейнетаы салымшыларыны инвестициялы табысы мардымсыз клемде алып отыр. Сондытан ор нарыыны барынша дамуы жинатаушы зейнетаы жйесінін толыанды жмыс істеуін амсыздандырады.
4. Халыты артаю рдісі. азіргі тада аржылы дадарыстан кейінгі лемдік зейнетаы нарыындаы мселесі – халыты артаюы. Б бойынша, 2025 жылы Р 8% 65 жас жне одан лкен азаматтар болады. Жалпы азастан «артаюшы мемлекет» санатына жатызылан. Зейнеткерлiк жаса келу шектерi биологтармен, психологтармен, экономистермен, леуметтанушылармен р трлi бааланатын шартты трде крiлiктi басталуы деп санауа болады. Егде жастаы адамны жалпы жылдамдыы мен физикалы жылдамдыыны тмендеуi сзсiз, бiра, бiлiмi, ксiпойлыы саталады; жасыны лаюына байланысты шыындары кп жадайда біліміні жне тжiрибесiнi жоары сапалылыымен жабылады. Зерттеулер бойынша 60-69 аралыындаы адамдарды барлы мiрлiк тжiрибесi 16-19 жастаыларды балама крсеткiшiнен 19,8 рет жоары; 20-24 жастаылардан – 4,34 рет, 25-29 жастаылардан – 2,74 рет, 30-34 жастаылардан – 1,83 рет жоары екен. Егер лемдегі барлы зейнеткерлердi арасындаы жмыс iстейтiндердi лесi 1965 жылы 12% раса, 1975 жылы – 20,3%, 1995 жылы – 19,2 %, 2005 жылы – 15%, 2008 жылы-13% , ал 2011 жылы – 7,9%райды. Бл млiметтер лкен жастаы адамдарды шын мнiнде оамны ебек резервi болып табылатындыын кулндырады. Жалпы елдегі зейнеткерлік жасты лайту реформасын жасау ажет, алайда реформа сатылай трде жне халы л-ауатын ескеріле жзеге асырылуы ажет .
орытындылай келе, азастанны зейнетаы жйесін дамытуды келешек Халыты лтты экономиканы шикізат моделінен индустриялы-инновациялы моделіне туімен тыыз байланысты, оны басты рамдас блігі оам мен мемлекетті заманауи зейнетаы жйесіні жалпы рентабельдігіне тікелей сер ететін тыныс-тіршілігіні барлы салаларын жаарту болып табылады, ал мемлекеттік шыыстарды жоспарлауды негізгі басымдыы халыты траты суі, мір сру дегейіні артуы жне оларды л-ауатын ныайту болан жне бола да беретінін атап туге болады.
Таырыпты пысытау сратары:
1. леуметтік саясат пен зейнетаы жйесі
2. леуметтік мселелерді атаыз
сынылан дебиеттер
1. Мемлекет саясатыны стратегиясыны басым баыттары-
баянды даму кепілі. Аиат. №10, 2001 ж.
2. Назарбаев Н.А. «азастан-2050» стратегиясы алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» атты азастан халына Жолдауы,Астана. 2013жыл14 желтосан.
3. НазарбаевН.А XXI асырлар тоысында- Л, 2002
4. Рапатский Б.В Социальная политика, Социальная защита, самозащита
трудящихся в обществе. -М, 1998
5. Романов В.И. Социальная политика Казахстана. Саясат. №9, 1997 .
6. Срсенова Ж.Н.леуметтік жмыс - Алматы,2004ж
Таырып 10.азастан Республикасындаы трын й мселесі
масаты:ылым жне ылыми діс. ылыми зерттеулерді трлерін жалпылыама тоталу
Негізгі тсініктер: ол жетімді трын й 2013- 2020
Жоспары
1. «ол жетімді трын й 2012- 2020“ жне де баса бадарламалар
ол жетімді трын й 2013- 2020“ -Жаа бадарлама шеберінде жоспарланан ке клемді рылыс азастандытарды трын йге ол жеткізуін арттырады. Жылжымайтын млікті тез дамып келе жатан нарыы республика экономикасыны негізгі озаушы тетіктеріні біріне айналып, азастанны рылыс индустриясына жаа серпін береді.
Масатты индикаторлар:
• 9 жыл ішінде жалпы ауданы 69 050 мы шаршы метр трын й салынады
• Салынатын трын йлерді ауданы 35 пен 75 шаршы метр аралыында, бір шаршы метріні баасы 80-нен 100 мы тегеге дейін, орташа айлы тлем 50 мы теге клемінде болады
• 2013-2020 жылдары трын й рылыс жинаы жйесі арылы сатылатын 2 940 мы шаршы метр несиелік трын й салынады
• Апатты жадайдаы трын йлерді бзуды ілкі жобасы шеберінде 315 мы шаршы метр жаа трын й салынады