Мемлекетті леуметтік саясатыны негізгі баыттары.
оамда жасалынып жатан реформалар оамны басару механизмдеріне ана емес, жеке адам мен ебек жымдарыны , топтар леуметтік жне ксіптік міріне жан-жаты тере серін тигізеді.
Осындай жадайда жеке адам мен оам арасындаы жарасымдылы адам мддесін оны ыы мен бостандыын орауа кепілдік беретін факторлар бар. Соны ішінде мемлекетті леуметтік саясатямен халыты трлі топтармен жргізілетін леуметтік жмыс рылымдарыны алатын орны ерекше мемлекетті леуметтік саясатыны мнін тсінуде леуметтік топтарды мдделеріні ажеттіліктерін оларды оамдаы орны мен роліне тікелей байланыстылыы туралы оамды ылымдар жинатаан ортындылар шешуші роль атарады.
леуметтік топтарды, ттас оамны мддесі мен еркін жинатап, ортындылау формасы ретіндегі крінісі саясатты негізгі маызды белгісі болып табылады. Саясат зіні рылымы жаынан зара тыыз байланысты крделі екі баыта сырты жне ішкі саясата блінеді.
азіргі тада мемлекетті рамын кптеген крсеткіштерден трады. Оан мемлекетті жер клемі, адам саны, табии байланыстары, мемлекеттік рылымыны сипаты, леуметтік, саяси, ылыми, рухани, мдени даму дрежесі жне т. б. кіреді.
леуметтік саясат- мемлекетті ішкі саясатыны рамдас блігі. Ол халыты негізгі леуметтік топтарды мддесіне деген оамды кзарастарды реттеп, леуметтік бадарламалар мен тжірибені жинатайды. леуметтік саясат зіні пайда болу жаынан барлы леуметтік мселелерді шешуді материалды негізі болып табылатыны экономикадан кейін тратыны белгілі.
леуметтік саясат дегеніміз-мемлекет пен партияларды,адамдарды оамды, топты жеке мдделерін йлестіру жне экономикалы, леуметтік саяси, идеологиялы жаынан амтамасыз ету жніндегі саяси ызымет:
· елді леуметтік экономикалы дамуына ыпал жасау;
· жртшылыты ебек жне оамды белсенділігіні артуына кмектесу;
· оамдаы атынастарды йлестіру;
· оамды рлысты тратылыын амтамасыз ету;
· ммкіндігі шектеулі топтарды леуметтік орау.
Республиканы 2030 стратегиясындаы леуметтік саясатты негізгі баыттары екі негізгі масата баытталады.Біріншіден, азастан егемен туелсіз мемлекет болды, соны ныайту ажет. Екіншіден, ауымды леуметтік саяси жне экономикалы реформаларды толыанды жргізу ажет. Осыан байланысты 2030 страгиясындаы леуметтік саясаттаы басты масаттар:
· кедейшілік пен жмыссыздыа арсы крес;
· ішкі саяси тратылы пен оамны бірлігін ныайту жолымен экономикалы ркендеуге жету;
· барлы леуметтік-экономикалы реформаларды аятау, е алдымен бюджет саласындаы реформаларды сатау, соны нтижесінде зейнетаыларды, жалаыны жне леуметтік жрдемаыларды толы клемінде тлеу;
· кімет пен мемлекет ызымет реформаларын жеделдету.
Кедейшілік жмыссыздыа арсы крес стратегиясы:
· кіші кредиттер жйесін енгізу;
· шаын жне орта бизнесті дамыту;
· ебекті кп ажет ететін салаларды басымдылыпен дамыту
· шарттар мен контракттар жне бюжетті сатып алу кезінде жмыспен амту проблемаларына ата трыдан келу.
Осы мселелерге байланысты Елбасыны кіметке беретін тапсырмалар:
· зейнетаыны, жрдемаыны жне бюжеттік йымдарда жалаыны толы жне уаытылы тлеуді амтамасыз ету;
· бір жыл ішінде кемінде аз амсыздандырылан 30 мы азамата, бірінші кезекте ауылды жерлерде жмыс орындарын руа ш жылы мерзімге 400 АШ долларына пара-пар сомада кіші кредиттер беру. Зейнетаыны реформасын нысаналы трде жргізе білу.
Бл бадарлама бойынша бкіл азастан халыны сіп-ркендеуіне ауіпсіздігіне жне л-ауатыны артуына жеткізу жолды айын да аны нсайды. Мемлекет з бойына халыты ажеттіліктерін теуді жауапкершілігін алып сол шін жауап беруі тиіс. Сол сияты мемлекеттік жне жеке меншіктегі ксіпорындарыны жалаы мен зейнетаыны тлеуді кешіктірмеуін мемлекет з азаматтарыны алдындаы міндеттерін орындауа тиіс.
"2030 стратегияда" халы арасындаы экономикалы дадарыс, жастар мселесі жалпы халыты жмыспен амту оан арасты мекемелерді материалды, леуметтік кмек крсетілуін атап крсетті.
алыптасан азіргі жадайдан туындап отыран жалпы халыты жмыспен амту оан арасты мекемелерді матералды, леуметтік кмек крсетілуін атап крсетті. алыптасан азіргі жадайдан туындап отыран жалпы проблемаларды орытындылай келе Елбасымыз наты он тапсырманы жктеді:
1. Дадарысты кезеде бюджет тапшылыын ішкі резервтер арылы жабуа кш салу.
2. Инфляцияа арсы кресті кшейту, ата аша саясатын жргізу.
3. Мемлекетті жртшылы жеке секторлар алдындаы арызын жою.
4. Жмыссызды мселесін оамды ебекпен амту арылы шешу.
5. Салы жйесін ретке келтіру,салы тртібін сатау.
Барлы стратегиялы салдарды бадарламасын бірттас ету.
.Тере экономикалы ылыми-техникалы,ыты жадайлар жасай отырып,оамды атынастара жарасымдылы табу, жргізу оамдаы саяси тратылыа ол жеткізеді.
леуметтік орауды жаа жйесіні негізгі масаттары мен міндеттері экономикалы суді олдау.элементтерін амтуы,атерлі жадайлартуындаан кезде барлы азаматтара олдау крсетуде діл болуы,тиімді жмыс істеуі жне халыты нерлым толы амтуы тиіс.
леуметтік саланы реттейтін занама леуметтік атерлерді негізінде алыптастырылады.леуметтік орауды іске асыруа сынылып отыран жйесі:
-діл-леуметтік орау ыын іске асыра алушылар шін жеіл, ол жетерлік болуы тиіс. Мемлекет кепілдік берген е тменгі жрдемаылар клемі бірдей леуметтік атер туындаан кезде ебек темі мен жалаысына байланыссыз тлемдерді ке дегейін сынуы тиіс. Сонымен бір мезгілде, осымша орау дегейі рбір наты адамны атысуыны затыы мен млшеріне байланысты болуы керек;
-рбір азаматты мемлекетке туелділігін емес, оны жеке жауапкешілігін ынталандыруы тиіс. Ттастай аланда, барлы ебекке абілетті азаматтар зіні жеке басыны болашаы мен з отбасыны л-ауаты шін жауапты болуа мтылуы тиіс;
-прдемді жрдемаылар атаулы болуы тиіс, яни оны алуа ыы бар жне оан аса мтаж адамдара беріледі,
-тиімді, яни ашы жне жасы басарылатын, шыыны аз жне арапайым болуы ажет. Жйені негізгі компоненттері икемді реттелуі ажет;
-ол жетерлік, яни белгілі бір мерзім ішінде халыты барынша толы амтылуын амтамасыз етуі тиіс.
Осы айтыландарды ескере отырып, леуметтік атерлер негізінде орауды мынадай элементтерін амтитын леуметтік орау жйесін йымдастыру кзделіп отыр:
-барлы азаматтара леуметтік атерлерге арай бюжет аражатыны есебінен бірдей дегейдегі мемлекеттік тлемдер беру;
-алашы кезеде міндетті леуметтік сатандыруды жмыс берушілер есебінен жне келешекте ебеккерлерді де аударымдары есебінен жргізу;
-жинатаушы зейнетаы жйесі, леуметтік кмек жне белгілі бір санаттаы азаматтарды бюжетті аражаты есебінен олдауды арнаулы мемлекеттік бадарламалары.
азастанны ерекшелігін, халыаралы тжірибені ескере отырып, леуметтік орау жйесіні йымдастыру негізін араан кезде мемлекеттік жне сол сияты жеке меншік институттарды ммкіндіктерін тиімді пайдаланатын аралас жйеге артышылы берілуі тиіс. Барлы леуметтік тлемдегі нерлым тиімді басару жне баылау шін рбір азамата дербес бірдейлендірген код бере отырып, дербес бірдейлендіруді жалпы мемлекеттік жйесі мен лтты дерекоры жасалуы тиіс.
Ана мен баланы ке ауымды леуметтік амсыздандыру мемлекетті бкіл леуметтік орау жйесіні жетілдірілуі барысында леуметтік орауа мтаж атерлер тізбесі кеейтіледі. Мселен, демографиялы процестерді олдау масатында бала туу мен оларды трбиелеу леуметтік кмекке мтаж жадай ретінде аралады. олдау крсету ретінде бала туанда бір жолы жрдемаы жне жасы кмелетке толмаан балаларды трбиелеп отыран отбасыларына осымша жрдем аы беру енгізілді.
Мгедек проблемаларын шешу бойынша іс-шаралар зірлеу, мгедектерді мтаждарына арналан ндірістерді мемлекеттік олдануды жзеге асыру, мгедектерді негізгі ытар мен крсетілетін ызметтерге ол жеткізуін амтамасыз ететін мемлекеттік стандарттарды енгізу арастырылады. леуметтік атерлерді алдын алуды жне мгедектерді оалтуды (медициналы, леуметтік, ксіби) жеке бадарламаларын дамыту, мгедектерді леуметтік, ебекпен бейімдеу жйесін ру, мгедектерді оама кірігуіне жрдемдесу жніде шаралар абылданды. Бл сыныстар зірленіп жатан Мгедектерді оалтуды 2002-200 жылдара арнаран бадарламасында крініс табады.
Атаулы леуметтік кмек мтаждыты наты лшемдері негізінде халыты е аз оралан топтарына ана берілетін болады. Бдан баса, адамдарды белгілі топтарына-соыс ардагерлеріне, мгедектерге жне кп балалы аналара осымша орау крсетуге баытталан арнай бадарламалар зірленді.
леуметтік орауды реформалауда леуметтік нормативтерді рлін арттыру, е тменгі жалаыны кезе-кезеімен кбейтіп, кнкріс дегейіне жаындату маызды болып табылады.леуметтік тлемдерді млшері леуметтік экономикалы табиаты бар нормативтерге негізделіп есептелетін болады. леуметтік атерлерді туындау ммкіндігін болдырмау жне оны ысарту масатында мемлекет алдын алу сипатындаы шараларды абылдайтын болады. Жмысынан айырылып алуды алдын алу, сондай-а азаматтарды траты аы тленетін ебек ызметін тауып алуын ынталандыру масатында мемлекет жмыс орындарын ру бадарламаларын жетілдіреді. Азаматтарды ебек міндеттерін атару кезінде денсаулыы мен міріне зиян келу аупіні алдын алу шін мемлекет ебек туралы занамалар мен ебекті орау туралы занамаларды саталуына баылауды кшейтеді. Мгедектікке шырау атерін азайту масаеында медициналы кмек крсетуді жетілдіру,соны ішінде оны аржыландыру тетігін жасарту арылы жетілдіру кзделуде.
Жасы бойынша, асыраушысынан айырылу жадайы бойынша мемлекеттік жрдемаылар алушыларды леуметтік сатандыруды енгізу кезіне дейін таайындалан .
тлемді амтамасыз ету аидаттары згерістерге шырамайды.
леуметтік орауды барлы жйесі тікелей немесе жанама трінде ызметкерлер мен жмыс берушілерді аражаты есебінен аржыландыратын боландытан, леуметтік орау жйесіне рбір наты азаматты ана емес, кіметті леуметтік ріптестеріні-ебекшілерді ксіптік одатарыны жне жмыс берушілер бірлестіктеріні атысу дегейін ктеру кзделеді.
Мемлекетті леуметтік саясатын ретке келтіріп отыратын халыты трмыс жадайы, ылыми-техникалы процесс мселелерімен адамны ебек рекеті саласын згерту мселесі де тыыз органикалы байланыста болады. Мемлекетті леуметтік саясаты, сіресе адамны ебек рекеті жадайы мен сипатында болатын згерістерде айын байалады. Саясатты гуманды жадайы осы жерде ерекше крінеді.
Мемлекетті леуметтік саладаы саясатты адамдар, топтар арасындаы мемлекетпен арым-атынас жасауды ртрлі формалары мен ралдары тиянаталады. леуметтік саясатмемлекетті басару институты ретінде белгілі бір мазмна, баыта, функцияа шоырланан. азастан мемлекетіндегі леуметтік саясат егеменді туелсіз мемлекетімізді саяси жйесіні бір шешуші компоненті.
Мемлекетті леуметтік саясатты мазмны мен баыттылыы мазмныды жаынан ана емес леуметтік жмыста методологиялы функция атара отырып оны йымдастыру негізі болып табылады. леуметтік саясатта зара байланысты бір-біріне сер етуші екі трлі жадайды бліп арауа болады. Олар ылыми танымдылы жне практикалы йымдастырушылы жатары.
леуметтік саясатты ылыми танымдылы блігі мемлекетті леуметтік саясата осыан дейін жргізілген баытыны жинаталан нтижелерімен оамдаы ажеттіліктерімен леуметтік даму процестеріні нтижесі ретінде крінеді. Ол халыты ртрлі жіктеріні леуметтік тратылы дегейін оамды пікірмен кіл кй дрежесін танытып отырады. Аналитикалы мліметтер мемлекетті басару органдарыны леуметтік саясат тжырымдамаларын жасап, оны негізгі міндеттері мен баыттарын анытауа ммкіндік туызады. Мемлекетті леуметтік саясатыны стратегиялы міндеттерімен тжырымдамалы жадайларын тікелей жзеге асырыумен байланысты кп болады.Мемлекет басару органдарыны халы пен леуметтік жмыс жргізу жйесіні мемлекетті леуметтік саясаты міндеттері баындырыла йымдастырылан ылыми негізделген халы мдесімен ндес келетін мемлекетті леуметтік саясаты леуметтік мазмнына аса маызды негізін рып,оны масатьылыын амтамасыз етеді де,ол жмысты йымдастырушыларды практикалы адамына сенімін арттырады.
Таырыпты пысытау сратары:
1. Білім беру туралы тжырымдама. «денсаулы сатау жйесіндегі саясат -негізгі масаттарыны бірі.
2.леуметтік денсаулы принциптері мен тжырымдамасы.
сынылан дебиеттер
7. Кадомцева С.В Социальная защита населения- М, 1999
8. Менлибаев К.Н., Туганбекова К.М., Черная Г.Г., Каргин С.Т. Социальная работа. Караганда, 2000.
9. Мемлекет саясатыны стратегиясыны басым баыттары-
баянды даму кепілі. Аиат. №10, 2001 ж.
10. Назарбаев Н.А. «азастан-2050» стратегиясы алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» атты азастан халына Жолдауы,Астана. 2013жыл14 желтосан.
11. НазарбаевН.А XXI асырлар тоысында- Л, 2002
12. Рапатский Б.В Социальная политика, Социальная защита, самозащита
трудящихся в обществе. -М, 1998
Романов В.И. Социальная политика Казахстана. Саясат. №9, 1997
13- ші дріс.
Таырып.азастан Республикасындаы ебек атынастары
Негізгі масаты: азастан Республикасындаы ебек атынастарыны саясатпен байланысын крсету.
Негізгі тсініктер:
Жоспары
1. ебек атынастарыны саясатпен байланысын крсету.
2. леуметтік мемлекетті ебекке атынасы.
азастан Республикасындаы ебек туралы-осы За азаматтарды азастан Республикасындаы ебек бостандыына конституциялы ыын iске асыру процесiнде туындайтын ебек атынастарын реттейдi. Осы Зада мынадай ымдар пайдаланылады:
ебек - адамдарды мiрi шiн ажеттi материалды, рухани жне баса да ндылытар жасауа баытталан адам ызметi;
ебек атынастары - тараптарды детте жеке ебек жне жымды шарттар негiзiнде белгiлi бiр ебек ызметiн жзеге асыруы жнiнде туындайтын жмыс берушi мен ызметкер арасындаы атынастар;
жмыс берушiнi актiлерi - жмыс берушiнi (жмыс берушiлер кiлiнi) шыаратын актiлерi (бйрытар, кiмдер, нсаулытар, iшкi ебек тртiбiнi ережелерi);
жеке ебек шарты - ызметкер мен жмыс берушiнi арасында жазбаша нысанда жасалатын екiжаты келiсiм, ол бойынша ызметкер жмыс берушiнi актiсiн атара отырып, белгiлi бiр маманды, бiлiктiлiк немесе лауазым бойынша жмысты орындауа мiндеттенедi, ал жмыс берушi ызметкерге жалаысын жне задар мен тараптарды келісiмiнде кзделген зге де ашалай тлемдердi уаытында жне толы клемiнде тлеуге, ебек туралы задар мен жымды шартта кзделген ебек жадайларын амтамасыз етуге мiндеттенедi;
зиянды (те зиянды) ебек жадайлары - белгiлi бiр ндiрiс факторларыны сер етуi ызметкердi жмыс абiлетi тмендеуiне немесе ауыруына, не оны рпатарыны денсаулыына терiс ыпал етуiне кеп соатын ебек жадайлары;
ауiптi (те ауiптi) ебек жадайлары - белгiлi бiр ндiрiс факторларыны сер етуi ебектi орау ережелерi саталмаан жадайда ызметкер денсаулыыны кенеттен крт нашарлауына немесе жарааттануына, не оны айтыс болуына кеп соатын ебек жадайлары;
ауыр дене жмыстары - ызметкердi ауыр заттарды олмен ктеруге немесе орнын ауыстыруа байланысты ызметтерiнi трлерi не 300 ккал/сааттан астам кш-уат жмсайтын баса да жмыстар;
демалыс уаыты - ызметкердi ебек мiндеттерiн орындаудан бос жне оны з алауы бойынша пайдалана алатын уаыты;
жалаы - ебек шiн оны крделiлiгiне, саны мен сапасына сйкес тленетiн сыйаы (табыс);
бiлiктiлiк разряды - ызметкердi зi орындайтын жмыстарыны крделiлiгiн крсететiн бiлiктiлiк дегейi;
жымды шарт - ебек жне леуметтік-экономикалы мселелерді реттеу шін бір немесе бірнеше жмыс беруші (оларды кілдері) мен ызметкерлерді бір немесе бірнеше кілдері арасында жазбаша шарт нысанында жасалан ыты акт;
iссапар - жмыс берушiнi кiмi бойынша ызметкердi траты жмыс орнынан тыс жерге ебек мiндеттерiн орындау шiн жiберу;
темаылар - жмыс режимi мен ебек жадайларына, жмысты орындаан кездегi ызметкерлердi шеккен шыындарыны орнын толтыруа байланысты ашалай тлемдер;
е тмен жалаы млшерi - меншiк нысанына арамастан, йымдарда жалданып жмыс iстейтiн адамдара ашалай тлемдердi азастан Республикасыны Конституциясы кепiлдiк берген е тмен млшерi;
жазбаша ескерту (хабарлама) - ызметкердi немесе жмыс берушiнi ол ойылан жне тiркелген тiнiшi не зге де дiспен (хабарлама арылы тапсырысты хатпен, факспен, электронды поштамен, жеделхатпен) берiлген тiнiшi;
жмыс берушiлердi кiлдерi - рылтай жаттарыны негiзiнде жмыс берушiнi немесе жмыс берушiлер тобыны мдделерiн бiлдiруге укiлеттi жеке немесе зады тлалар;
ызметкерлерді кілдері - ксіптік одатарды, оларды бірлестіктеріні органдары жне (немесе) ызметкерлер укілеттік берген, азастан Республикасыны занамасында белгіленген тртіппен рылан зге де тлалар мен йымдар;
ызметкер - жмыс берушiмен ебек атынастарында тратын жне жеке ебек шарты бойынша жмысты тiкелей орындайтын жеке тла;
жмыс беруші - ызметкер ебек атынастарында тратын зады немесе жеке тла;
жмыс уаыты - ызметкер жмыс берушiнi актiлерi мен жеке ебек шартыны талаптарына сйкес ебек мiндеттерiн орындайтын уаыт;
ебек мiндеттерi - ызметкер мен жмыс берушiнi жеке ебек жне жымды шарттармен байланысты мiндеттемелерi;
ебек стажы - ызметкердi зады тла рмай ксiпкерлiк жне зге де ызметпен айналысушы ызметкер немесе жеке адам ретiнде ебек мiндеттерiн жзеге асыруа жмсаан кнтiзбемен есептелген уаыты;
ебек дауы - ебек туралы задарды олданылу мселелерi бойынша брын ызметкер (ызметкердi кiлi) мен жмыс берушi (жмыс берушiнi кiлi) арасында реттелмеген жеке ебек, жымды шарттарды талаптарын орындау туралы ызметкер мен жмыс берушiнi арасындаы келiспеушiлiк;
ебек жнiндегi укiлеттi мемлекеттiк орган - ебек атынастары саласында з кiлеттiгiн азастан Республикасыны задарына сйкес жзеге асыратын орталы атарушы орган;
ебек жадайлары - ебекке аы тлеу, оны орау мен нормалау жадайы, жмыс режимi, мамандытарды (ызметтердi) оса атару ммкiндiгi мен тртiбi, техникалы, санитариялы, гигиеналы, ндiрiстiк-трмысты жадайлар, сондай-а жеке ебек жне жымды шарттар тараптарыны келісiмi бойынша зге де жадайлар;
ебек туралы занаманы саталуын тексеру (бдан рi - тексеру) - ебек жнiндегi укiлеттi мемлекеттiк орган немесе оны ауматы блiмшелерi жзеге асыратын жмыс берушiнi немесе ызметкердi азастан Республикасыны ебек туралы занамасын орындауын тексеру.
Таырыпты пысытау сратары:
1. Ебек, ебек жадайлары туралы тжырымдама.
2. леуметтік саясат пен жмыспен амтылуды байланысы.
сынылан дебиеттер
1. Кадомцева С.В Социальная защита населения- М, 1999
2. Менлибаев К.Н., Туганбекова К.М., Черная Г.Г., Каргин С.Т. Социальная работа. Караганда, 2000.
3. Мемлекет саясатыны стратегиясыны басым баыттары-
баянды даму кепілі. Аиат. №10, 2001 ж.
4. Назарбаев Н.А. «азастан-2050» стратегиясы алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» атты азастан халына Жолдауы,Астана. 2013жыл14 желтосан.
5. НазарбаевН.А XXI асырлар тоысында- Л, 2002
6. Рапатский Б.В Социальная политика, Социальная защита, самозащита
трудящихся в обществе. -М, 1998
7. Романов В.И. Социальная политика Казахстана. Саясат. №9, 1997
14- ші дріс.