Баылау сратары
1. Мазмн мен форма
2. Сюжет пен композиция бірлігі
Тапсырмалар:
1. «Мазмн мен пішін» таырыбына З.абдоловты «Сз нері» оулыынан конспект жасап кел.
2. Композициялы рылымны ірайсысьша жеке-жеке тоталып, жазбаша схема трінде сызьш бер.
Глоссарий:
Сюжет (французша 8и]еі - зат) - кркем шыарманы мазмнын ашып, мазмнды пішінге кшіруді негізгі трі, жолы немесе тсілі.
Фабула - кркем шыармада суреттелген оианы рет-ретімен жйелеу, мазмндау.
Тартыс (латынша-атыыс, айас; кейде ала ауызды, талас)- мірдегі айшылытарды нердегі крінісі, адам тіршілігіндегі трліше арама-арсылытарды, адама тн ралуан кзарастаы, идеядаы, сезімдегі, нанымдагы, іс-рекеттегі, масат-мддедегі кереар былыстарды нер туындысындаы жинаталуы, суреттелуі. нердегі тартыс-ойдан шыарылан не олдан жасалан лдене емес, аиат шындыы ала ауыз леуметтік кштерді айасы, «драмаа толы, лы эм клкілі айшылытара толы мірді» (Горький) з арпаласы.
Композиция (латынша сотро^ііо - растыру, иыстыру) бірер сзбен айтанда, кркем шыарманы рылысы, оны лкен - кішілі блім - блшектеріні бір - бірімен исынды трде июластырылып, р трлі тсілмен байланыстырылан ттасты - бірлігі.
Сюжетті басталуы (латынша ехзрозіііо - дйектеме). Оны кіріспесі іспеттес; мнда деби аарамандар озара арым-атынаса кшпес брьшы хал-жадайды, тіршілік, оамды орта, болаша атыыстар алаы, оиалар орны суреттеледі.
Сюжеттік байланыс - адамдар арасындаы рекетті басы, тартысты басталуы іспеттес, шыарма арауындаы негізгі оианы уелгі туындау себебі.
Сюжеттік даму адамдарды зара арым-атынасьшан, имыл-рекетінен туан трліше жадайлара шиеленістерге байланысты. Шыарманы фабуласы да бірінен-бірі туатын р алуан ситуациядан, интригадан ралады. Блар жо жерде сюжеттік даму да, фабулалы оиа да жо.
Шарытау шегі( латынша - шы) - сюжеттік дамуды е жоары сатысы; адамдар арасьшдаы имыл-рекетті мейлінше кшейіп, рбіп жеткен жері; шыармадаы драмалы тартысты рістеп шыан биігі.
Шешім (развязка) - суреткерді зі суреттеп отыран мір шындыына шыаран «кімі»; адамдар арасындаы арама-арсы тайталастарды, крделі крестерді бітуі; трліше тадырлар тартысынан туан наты нтиже; оиаа атысушыларды е аыры хал-кйі; кллі былыс-кріністерді соы сахнасы.
Сонымен,сюжеттік дамуды кезе-кезедерін тртіпке сальш, реттеп, иыннан иыстырып тратын нрсе - шыарманы композициясы.
Ал композицнялы шеберлік - шыармадаы барлы блшекті бір ана бтінге тгастыру, брін бір ана нрсее - негізгі идеяа - баындыру.
Блиц - тест:
1. Пішін дегеніміз:
А) Шыарманьщ сырты формасы. В) Шыарманы идеясы. С) Шыарманы клемі. Д) Шыарманы ішкі формасы. Е) Шыарманы бастауы.
2. Кркем шыарманы кіріспесі:
А) Пролог. В) Эпилог. С) Соы сз. Д) Таырып. Е) Алы сз.
3. Кркем сз нерінде аиат мірді танып-білу мен сараптаудан, сонымен бірге бейнелеуден тратын ттасты деп нені танимыз?
А) мазмн В) композиция С) идея Д) таырып Е) пішін
4. дебиетке тн маыналы-пішіндік категория, немесе шыарманы«ішкі пішіні» деп нені айтамыз?
А) идея В) фабула С) композиция Д) сюжет Е) кркемдік
5. Драмадаы е шешуші нрсе:
А) тартыс.В) шарытау шегі, С) тсіл, Д) персонаж, Е) экспозиция,
6. Сюжеттік дамуды кезе-кезендерін тртіпке салып, реттеп, иыннан иыстырып тратын нрсе-шыарманы...
А) композииясы, В) байланыс,С) экспозиция, Д) шешімі, Е) шарытау шегі,
7. Композиция дегеніміз:
А) сюжетті кркем шыарманы бір жйеге тсіретін кркем туындьшы рылысы.В) нер туындысыны іргетасы.С) шыармадаы автор ойы. Д) шыармадаы кейіпкерлер арасындаы тартыс. Е) шыармаа кпшілікті берген баасы.
8. «Абай жолы» роман-эпопеясындаы е басты сюжеттік желі
А) Абай мен Халы арасындаы арым-атынас бейнеленетін желі В) Абай мен ел билеушілер арасьшдаы арым-атьшас желісі С) Абай жне эйелдер Д) Абай мен орыс достары Е) Абай мен нанбай арасындаы сюжеттік желі
9. Сюжетті іркіліп барып негізгі оиаа еш атыссыз нрселерден :басталуы: А) Брма экспозиция. В) Басталу.С) Шешім. Д) Арнау. Е) Тура экспозиция.
10. Туындыдаы адамдар арасындаы байланыстар мен арама-айшылытар аныталап, адам мінезіні трлі ырлары айындалатын жне кейіпкерлерді алыптасуы мен су тарихы крінетін сюжет блшегін атаыз.
А) рекет дамуы В) пролог С) шарытау шегі Д) экспозиция Е) байланыс
дебиеттер:
1. дебиеттану терминдерді сздігі. Алматы,1996.
2. Литературный энциклопедический словарь. Москва, 1987.
3. Атымов М. Идея жэне композиция. Алматы,1970.
4. Кенежебаев Б. Шьшды пен шеберлік. Алматы,1986.
№4 практикалы саба таырыбы: дебиетті текке, трге блу принциптері
Сабаты масаты: дебиеттану ылымындаы жанрлар, тек, тип турасында гімелеу, жанрларды зіндік ерекшелігі турасьшда сз ету.
Сабаты жоспары:
1. Аристотель жне оны эдебиеттану ылымына осан лесі
2. Аристотель эдебиет тектерін алай жіктеді?
Баылау сратары:
1. Аристотельді «Поэтика» атты ебеіндегі негізгі идея.
2. Поэзия нері Аристотельді пауымдауында.
3. Комедия жне трагедия ымдарьшы жалпы сипаттамасы
4. Аристотельді аындыа оятын талабы.
Глоссарий:
Поэтика. нер, комедия, трагедия.
Блиц -тест:
1. Алаш дебиет жанрларьш эпос, лирика, драма деп блген ойшыл А) Буало ) Аристотель Б) ГорькийВ) Шеллинг Г) Черньппевский
2.л-Фараби поэтиканы нешеге бледі?
А) 3 )2 Б) 4 В) 5 Д) 6
2. бу-Насыр л-Фараби «Поэзия туралы» атты ебегінде бйіт жазуды неше трлі шартын атап береді?
А)5 ) 6 Б)7 В) 10 Д) 11 '
3. «Диуани лат ат-Трік» ебегіні авторы
А) А.Игінеки ) Ахмет Яссауи Б) М.ашари В) М.Дулати Д) Баырани
4. Ж.Баласанны «тты білік» дастанын ылыми дегейде зерттеген аза алымы
А) А.Ісмаова ) С.асабасов Б) Т.Жртбай В) А.Егеубаев Д) З.абдолов
5. Кркем шыарманы мазмны мен пішін бірлігі
А) мір шындыын мол амтуы В) Таырыпты зектіліі С) Авторды идеялы масатын здік кркемдікте таныту шеберлігі Д) Кркем бейнелерді натылы іс-имылдарымен танылуы Е) Идеяны шынайылыы
6. Таырып тадау мселесі
А) оамды ортаа байланысты В) Шеберлікке байланысты С) Маманды- ксіпке байланысты Д) иял-ой жйріктігіне байланысты Е) Шыармашылы тжірибе мен дниетаныма байланысты
7. дебиет нерді ай тріне жатады? ;
А) сз В) мсін С) н Д) саз Е) кескін
8. Кркемдік арым-атынасты аса маызды ралдарыны бірі:
А) кркем дебиетті тілі В) стиль С) фабула Д) жанр Е) кркемдік тсілдер
9. Бл андай кейіпкерді сзі?
«...мірден адасып, суыына шьш, аып келіп.. .асыа жыыльш ем. Тоналып кеп, талып жыылып ем...»лме!» деген иембісі, жаным!,- деді»
А) бдірахман В) Ербол С) Асар Д) Абай Е) Тірберген
дебиеттер:
1. абдолов 3. Сз нері. - Алматы, 1992.
2. Жмалиев . дебиет теориясы. - Алматы, 1959.
3. л-Фараби. ле неріні амдалары туралы трактат. - Алматы, 1980.
4. Холшевников В.Е. Основы стиховедения. - Ленинград, 1972.
5. Дербісэлин . дебиет туралы толаныстар. - Алматы, 1990.
6. Потебня А.А. Эстетика и поэтика. - М., 1987.
№5 практикалы саба таырыбы: дебиетті тегі мен трлері. Эпикалы шыарма ерекшеліктері
Сабаты масаты: дебиеттік тектері, оны ішінде эпикалы текке тотала отырып, жанрлы трлеріне тоталу.
Сабаты жоспары:
1. дебиеггі тектері мен трлері.
2. дебиетті бір тегі - эпос.
3. Эпосты трлері жне оны рамындаы блшектер
Баылау сратары:
1. Шаын клемді эпикалы шыармалар деген не олара нелер жатады?
2. Орта клемді эпикалы шыармалар деген не олара не жатады?
3. Ке клемді эпикалы шыарма деген не олара не жатады?
Глоссарий:
Миф - табиат пияларын, адам не оам міріні сан алуан сырын иял- ажайып оиаа айналдыра бейнелейтін фантастикалы баян.
Мифологиялы эпос - жалпы эпос атауыны басы. Бл эпосты идеялы- таырьшты негізі - адам баласыны табиат пен оам туралы ылым тумай трандаы сонау алашы ауыма тн идеолоиялы синкетизм тсында етек алан аау рі аырт ым нанымдары.
Мысал - эпосты шыармаларды ішіндегі е ыса трі.
гіме новелладан кейін туанымен, екеуіні табиаты бір екені даусыз.
Оны стіне, гіме - шаьш клемді эпикалы трді соы жз жьш ішіндегі аса бір сем лгісі.
Тапсырмалар:
1. Шаын клемді эпикалы жанрдьщ бір тріне шыармашылы жмыс орында (эссе, новелла, гіме, очерк т.б.)
Блиц-тест:
1. М.Атымовты ылыми ебегі:
А) аза романдарьшы поэтикасы В) Сз нері, С) Жазушы ебегі.
Д) Ж.Аймауытов туындыларьшдаы тла, Е) аарманны рухани лемі,
2. Зерттеу нысанасы деби шыармадаы бейнелеу ралдарыны жйесі болып табылатын дебиеттануды кнеден келе жатан саласын крсетііз.
А) поэтика В) библиография С) текстология Д) историография Е) дебиет тарихы
3. дебиетті мір сру амалын атаыз.
А) деби шыарма В) таырып С) кркем образ Д) аламгер Е) кркем идея
4. Кркем шыарма тілін аын тілі, шейін тіл деп екі топа блген эдебиетші алым.
А) А.Байтрсынов В) М.Горький С) З.Ахметов Д) А.Кнанбаев Е).Маяковский
5. Диалога рылан ле
А) «Ыбыраймыз, Ыбыраймын» В) «Кел, балалар, оылы» С) «Кедейге»
Д) «Бостанды» Е) «Мен жастара сенемін»
6. «зім гімесі» поэмасьшы авторы:
А) А.нанбаев В) А.Байтрсынов, С) Ш.дайбергенов Д) М.Жмабаев, Е) Ж.Жабаев,
7. Классиизм эстетикасы бойьшша андай жанрлар тменгі саналды?
А) Комедия, сатира В) Трагедия, ода С) Эпопея, элегия Д) Поэма, роман Е) Сонет, арнау
8. Баяндаушы, эпикалы жанрлар
А) гіме, поэма В) Элегия, сюжет С) Ода, мадригал Д) Комедия, трагедия Е) Толау, арнау
9. Кркем мэтінні материалы
А) Сз В) Идея С) мір оиасы Д) Таырып Е) Адам тадыры
10. Кркем шыарма пішініні элементтері
А) Кркем образ, композиия, суреттеу жйесі В) Таырып пен идея С) Тартыс пен оны шешімі Д) Шиеленісуі мен шарытау шегі Е) Проблематикасы
дебиеттер:
1. Тимофеев Л.И. Основы теории литературы. - Москва: Просвещение,
1966. стр. 382.
2. Нртазин Т. Жазушы жэне мір. -Алматы,1960. 200-201 б.б.
3. абдолов 3. Сз нері. - Алматы: Санат, 2000.
4. дебиеттану терминдер сздігі. - Алматы: Ана тілі, 2000.
№6практикалы саба таырыбы: Лирикальщ шыарма ерекшеліктері
Сабаты масаты: дебиеттану ылымыны екінші тегі - лирика жнінде малмат бере отырып, оны жанрлы трлерімен таныстыру.
Сабаты жоспары:
1. Лирикалы тр жне оны сипаттамасы
2. дебиет тегіні бір саласы - лирика жэне оны жанрлары.
Баылау сратары:
1. Лирика жанрыны баса жанрлар мен тектерден айырмашылыы неде?
2. Лирикалы текке андай жанрлар жатады?
Тапсырмалар:
1. Баллада жанрыны табиатын аш. Оны аралы жанрындаы ааулара алай арайсы? (Ол лирикалы па лде эпикалы жанр ма?)
2. Романс жанрына сипаттама бер, аза дебиеттану ылымында романс жанры бар ма? Бар болса кімні андай шыармасын білесі?
Глоссарий:
Лирика (грекше - ежелгі гректер ніне осылып н салан музыка аспабы) - дебиетті Аристотель заманьшан бері келе жатан дстрлі ш тегіні бірі, шындыты адамны ішкі кіл-кйіне блеп, ойы мен сезіміне астастыра суреттейтін тере психологияльщ шыармалардьщ трі.
Ода ( грекше осіе - н) - есімі елге тараан жеке адамдарды не батырларды мадатаан я болмаса ел ішіндегі елеулі оиаларды дріптеген аса ктерікі, кілді жыр.
сонет (итальянша зопейо; зопаге - сылдырау, сыырау ) - арнаулы лшеммен, р трлі таырыпа жазылатын сыршыл ле;
идиллия ( грекше еісіуіііоп - суреттеу, сурет) - лдебір парысыздау салтанат, арекетсіз ызы, уайымайысыз ызылт мір туралы жыр.
баллада (итальянша Ьаііаге - билеу) - лироэпосты сипаттаы, шаын сюжетті ле.
Блиц-тест.
1. Клімсіреп аспан тр
Жерге ойлантып р нені
Бір себепсіз айы р
Баса ма екен пендені?
апамын мен, апамын
уаныш жо кілде
айырамын, жатамын
Нені іздеймін мірде?
лені жанрын белгіле.
А) Сонет.В) Элегия; С) Романс; Д) Табиат лирикасы; Е) Ода;
2. Хайуанаттар немесе заттар туралы сатиралы сипаттаы ле алай аталады? А) Мысал; В) Мемуар.С) Очерк; Д) Ертегі; Е) Роман;
3. Ш.Улиханов аза дебиетіні ай жанрын зерттеді?
А) ле; В) айтыс; С) лирика; Д) дастан.Е) поэма; ,
4. Новелла-эпиканы ай трі?
А) шаын клемді эпика; В) орта клемді эпика; С) тар клемді эпика.Д) ке клемді эпика; Е) лирикалы эпика;
5. мір шындыьш ктерікі кіл, салтанатты сарынмен толайтьш лирикалы жанр лгісі
А) Ода; В) Идиллия; С) Толау; Д) Сонет.Е) Элегия;
6. «Бойда айрат,ойда кз,
Болмаан со айтпа сз.. .»-дегенде толауды ай трі олданылан?
А) налыс толау; В) марайыс толау; С) сап толау; Д) налыс толау. Е) станыс толау;
7. Театр неріні лгісі байалатын ауыз дебиет трі:
А) Айтыс; В) Ертегі;С) Мысал; Д) Трмыс-салт жыры. Е) Наурыз жыры;
8. Жрегім мені ыры жамау
иянатшыл дниеден.
айтіп аман алсын сау
айтаннан со рнеден 4
ледегі ой кіл-кй сарыны трысынан лириканы ай жанрына жатады?
А) Элегия В) Толау С) Сюжет Д) Арнау Е) Баллада
9. Клімсіреп аспан тр,
Жерге ойлантып р нені.
Бір себепсіз айы р
Баса ма екен пендені?
апамын мен, апамын,
уаныш жо кілде.
айырамын, жатамын,
Нені іздеймін мірде?
ле лирикалы поэзияны ай тріне (жанрына) жатады:
А) Ода. В) Элегия. С) Романс. Д) Сонет. Е) Табиат лирикасы.
10.Кркем шыарманы тарихи алыптасып, даму стінде болатын типін крсетііз. 1
А) деби шыармаВ) деби аым С) деби рдіс Д) деби баыт Е)деби жанр
дебиеттер:
1. абдолов 3. Сз нері. - Алматы, 1992.
2. Жмалиев . дебиет теориясы. - Алматы, 1959.
3. дебиттану терминдер сздігі. - Алматы, 1996.
4. Ахметов 3. ле сзді теориясы. - Алматы, 1973.
5. Абрамович Г. Введение в литературоведение. - Москва, 1976.
6. Головенченко Ф.М. Введение в литературоведение. -М., 1976.
№7 практикалы саба таырыбы: Драмалы шыарма ерекшеліктері
Сабаты масаты: дебиеттану ылымьшы шінші саласы драма тегіні жанрлы ерекшелігі мен оны басты арналары - трагедия мен комедияны теориялы негіздеріне тоталу.
Сабаты жоспары:
1. Драма тегіні табиаты
2. Драма жанрыны трлері
Баылау сратары:
1. Драма дегеніміз не?
2. Драманы табиаты андай?
3. Драма тегіні эпос пен лирика жанрынан айырмашылыы не?
4. Драманы андай трлері бар?
Глоссарий:
Драма (грекше - имыл, рекет) - эдебиетті шінші тегі, шындыты айрыша тсілдермен синтез алпына келтіріп, шиеленіскен тартыстар стінде жинатап, оиаа атысатын адамдарды сзі мен ісі арылы крерменні кз алдына олма-ол крсететін крделі жанр - «дебиетті е иын трі» (Горький).
трагедия (грекше - текені ні) - діретгі кш иесі, аламат айсар, аиы ер де р тлгаларды жаратылыстаы, жалпы мір-тіршіліктегі адам жеіп болмас асыы, аса кедергілермен кескілесіне, оны жан дниесіндегі тере тебіреністерге, зімен-озіні іштей арпалыстарына рылган крделі сахналы шыарма.
комедия (грекше - клкілі, ызы н) - мірдегі келесіз, керексіз былыстарды, адам бойындаы асиетсіздікті, оспадарлыты, мінездеі мінді сыапен сынап, келекеге айналдыратьш клкілі пьеса.
Блиц-тест.
1. Трагедия жанрыны тууына ежелгі гректерді кім жайлы аызы негіз болан?
А) Дионис жайлы В) Прометей хаьшдаы С) Апполон жайлы Д) Зевс жніндегі Е) Нептун туралы
2. .Мсірепов жазан драмалы шыарма:
А) Аан сері-Атоты, В) лан асу, С) Абылай хан, Д) Сыла ыз, Е) арагз,
3. Классицизм неріндегі жетекші жанр:
А) Трагедия В) Арнау С) Комедия Д) Сатира Е) Мысал
4. Аристотель «Поэзия нері туралы» атты ебегінде андай жанрды айрыша жоары баалаан?
А) Трагедия В) Сатира С) Драма Д) Эпопея Е) Комедия
5. Классицизм эстетикасы бойьшша андай жанрлар тменгі саналды?
А) Комедия, сатира В) Трагедия, ода С) Сонет, арнау Д) Эпопея, элегия Е) Поэма, роман
6. Белинскийді «з Отаныны тадырына жаны аши арап, оны мітін блісіп, дертімён ауыратын жан» деген пікірі кім туралы?
А) Халыты аламгер жайлы В) деби мектеп жетекшісі хаында С) Сыншы туралы Д) оам айраткері жнінде Е) Мемлекет басшысы
7. Кркем бейнені тікелей имыл-эрекет стінде бейнелейтін шыарма лгісіні бірі
А) гіме В) Баллада С) Повесть Д) Роман Е) Комедия
8. Отеллоны кейіпкер ретіндегі сипаты:
А) Трагедиялы В) Геройлы. С) Комедиялы. Д) Сатиралы. Е) Юморлы.
9. «Комедия жанрыны атасы» атанан кне грек драматургі.
А) АристофанВ) Софокл С) Эсхил Д) Эврипид Е) Гомер .
10. деби тек тарапьшан блінгендегі образ трі:
А) юморлы, В) романтикалы,С) сатиралы образ. Д) фантастикалы Е) драмалы,
дебиеттер:
1. абдолов 3. Сз нері. - Алматы: Санат, 2002.
2. дебиеттану терминдер сздігі. - Алматы: Ана тілі, 1998.
3. Базарбаев М. ле - сзді патшасы. - Алматы, 1996.
№8практикалы саба таырыбы: Жанр ымы, жанр теориясыны даму жайы
Сабаты масаты: дебиеттану ылымдаы жанр, оны теориясыны даму жайындаы мселелрді топтастыра отырьш, малмат беру.
Сабаты жоспары:
1. деби жанр
2. деби шыарманы трлері
3. Дстр мен жаашылды мселесі турасьшда
4. деби проесс жэне оньщ жанра сері ‘
Баылау сратары:
1. Жанр дегеніміз не?
2. дебиетте андай тектер жэне оньщ жанрлары бар? Рет-ретімен жаз.
Глоссарий:
Эпос - кркем дебиетті байыры негізгі тектеріні бірі. Длірек айтанда, мір шындыын
мейлінше мол амтып, ке суреттейтін адам мінезін ммкіндігінше тере ашып, жан-жаты танытатын іргелі, крделі жанр.
Миф - табиат пияларын, адам не оам міріні сан алуан сырын иял-ажайып оиаа айналдыра бейнелейтін фантастикалы баян.
Шаын клемді эпикалы жанра тн жанрлы трлерді бірі - ертегі. Ертегі - адам міріндегі немесе хайуанат дниесінде болуа лайы, ралуан ызы, кейде тіпті ажайып оиаларды ойдан шыарып, сіре гімелейтін кркем баян, серлі хикая.
Мысал - эпосты шыармалардьщ ішіндегі е ыса трі.
Новелла - клемі жаынан гімеге тедес прозалы шыарма, ейде лемен жазылады.
гіме - оианы баяндап айтуа негізделетін, ара сзбен жазылан шаьш клемді кркем шыарма.
Фельетон - эпосты шаын тріне жататьш очерк секілді аральщ жанрдьщ бірі.
Повесть - орта клемді эпикалы трді лгісі
Поэма - орта клемді эпосты повестен баса таы бір трі.
Роман - сюжеттік рылымы крделі, кп желілі, ке тынысты, кейіпкер бейнесін ол мір срген уаыт пен кеістікті амтитын клемді эпикалы шыарма.
Проза - аза дебиетінде кешедей туан, біра орасан, шапша дамыан сала.
деби процесс - адамзатты эстетикалы, рухани ндылытарыны толыуыны тарихы.
деби процесс - эстетика мен дебиеттануды, нерді теориясы мен тарихыны, сондай-а поэтикасыны орта кркемдік категориясы. аламда брі згереді, озалыса тседі. деби процес - кркемдік дниені озалысы мен дамуьш зерттейтін методологиялы діс.
Дстр мен жаашылды - деби процеске тн жаластыты, жазу творчествосындаы халыты лгілер мен зіндік соны сипат-асиеттерді бірлігін танытатьш ым, алыптасып, срыпталан кзарас, тсініктер, кркемдік лгі-рнектер, тсілдер жатады.
нердегі жаашылды деп ты таырыпты брын олданылмаан діспен кркем тіл арылы суреттеуді, соны мселеге батыл шешім табуды, шыармалар жасауды айтамыз. Жаашылды - рашан асан творчестволы ізденісті нтижесі, ол нер рісін кеейте тседі.
Блиц-тест.
1.Кркем длелдеу не шін керек?
А) шыарманы тарихильщ сипатын арттыру шін В) кейіпкерлер іс-рекеті мен оиаларды нанымды суреттелуі шін С) таырьш пен идея бірлігі Д) шыарма тіліні серліліі шін Е) шыарманы проблемалы сипатын арттыру шін
2.Гегель нерді дамуын неше сатыа блді?
А) 2 В) 3. С) 7 Д) 5 Е) 8
3.лемен жазылан повесть алай аталады:
А) Поэма В) Сатира.С) Очерк. Д) Фельетон Е) Мысал.
4.дебиетті даму задылытарын жне эдеби шыарма мен деби процеске орта негізгі белгілерді айындайтын ылым?
А) Риторика. В) дебиет теориясы. С) Фольклористика. Д) дебиет сыны. Е) дебиет тарихы.
5.«дебиет теориясыны арастыратыны - кркем дебиетті леуметтік мні, халыты сипаты, оама жасайтын ыпалы. Ол ылыми зерттеуді методологиялы негіздерін сынады, талдауды принциптерін крсетеді. Ттас аланда, дебиет теориясын дебиет тану ылымыны кшбасшысы десе де боландай» - деген пікірді айтушы алым?
А) Ысалы Д. В) Нралиев Р С) абдолов 3. Д) аратев М. , Е) Байтрсьшов А
6.«Кркемдік танымны алашы нсаларына жататын пікірлер мен бейнелі ойлар Орхон-Енисей, Талас-Шу ескерткіштерінде кптеп кездеседі. Мселен, «Табаш хальшы сзі ттті, бйымы асыл еді. Ттті сз, асыл дниесіне кп алданып, тркі халы ырылды, тркі халы жойылды» - деген пікірді айтушы алым?
А) Егеубай А. В) Жолдасбеков М. С) Кенжебаев Б. Д) Базарбаев М.Е) Ддебаев Ж.
7.аза дебиеттану ьшымьшда дебиет тарихын зерттеуді жеке дарын шыармашьшыын мырнамалы баытта сз етуден бастаан, деби-тарихи ой-пікірді бір жйеге тсіп натылана бастаанын крсететін зерттеу алай аталады?
A) К.Ысаовты «Абай нанбайлыны мірі» атты мааласы.
B) Ы.Алтынсаринні «аза хрестоматиясы» оулыы.
C) .Бкейхановты «ара ыпша обыланды» мааласы.
Д) Ж.Басыаринні «ле, жыр, ндер» жинаы.
Е) «Айап» пен «аза» газеттері.
8.аза дебиетіндегі тыш зерттеу ебегі болып табылатын М.уезовті «дебиет тарихы» оулыы ашан жары крді?
А) 1927 жылы. В) 1926 жылы. С) 1931 жылы. Д) 1919 жылы. Е) 1925 жылы.
9.XX асырды отызыншы жылдары азатаы деби-теориялы ізденістерді шындап ола алынандыын длелдейтін ебектерді бірі алай аталады?
A) Ж.Аймауытов. «Мажанны аындыы»
B) Трсынов Е. «Аын типіні пайда болу дуірі жніндегі пікірлер»
C) Кенжебаев Б. «аза эдебиетіні тарихын дуірлеу»
Д) оыратбаев . «XX асырды аяындаы деби тіл»
Е) ирабаев С. «Ахметті аындыы»
10.Жылы Семейдегі дебиет кешінде аза дебиетіні тарихына шолу жасап, лтты дебиетті ткені мен бгінін саралаан гылыми трыда зерделеген баяндаманы авторы?
А) Мрсеков Р. В) Досмхамедлы X. С) Сейфуллин С. Д) Аймауытов Ж. Е) Байтрсынов А.
дебиеттер:
1. абдолов 3. Сз нері. - Алматы: Санат, 2002.
2. дебиеттану терминдер сздігі. - Алматы: Ана тілі, 1998.
3.Базарбаев М. ле - сзді патшасы. - Алматы, 1996.
№9практикалы саба таырыбы: Кркемдік дістер мен аымдар. Стиль жне шеберлік шарттары
Сабаты масаты: дебиеттану ылымьшдаы дістер мен баыттар, оларды трлері, айырмашьшытары, оларды тарихи категория екенін білгізе отырып, аым мен баытты бірнеше аламгерге тн ерекшелік екенін таныта отырып, стильді бір ана аламгерге тн былыс екенін таныту.
Сабаты жоспары:
1. деби баыт пен аым
2. Стиль сыры
3. деби проесс
Баылау сратары:
1. Стиль дегенге анытама бер
2. деби процесс деген не?
3. деби баыт деген не?
4. деби аым деген не?
Глоссарий:
Стиль - жазушыны мір шындыын танып-білу, сезіну абілетін бейнелеу шеберлігін, зіндік суреткерлік тла - білімін танытатын даралы згешелігі, жазу мнері, олтабасы.
деби аым - тарихи категория: белгілі бір оамды жйені белгілі кезедегі белгілі саяси-леуметтік сипатьша сйкес туады да, сонымен бірге дамып, бірге жоалып отырады.
діс - стиль де емес, аым да емес бір сзді ке маынасында алып, оан біз акт, процесс, тсіл деген ымдарды сыйызып отырмыз, йткені діс іс жзінде осы ымдарды ызметін оса атарады.
Кркемдік діс - алдымен шындыты шын мніндеі суреткерді з кзімен образды трде тану жолы, содан со зі таныан шындыты бар нерін тге, бар шеберлігін сала кркем жинатап, згеге таныту жолы.
деби діс - атьш алан аса (догмалы) аидалар осындысы емес, уаытты кркемдік концепиясы. Демек, басынан ешашан дау арылмаан социалистік реализм де - олдан растырыла салан лдебір ережелер жинаы емес, мірді объективтік даму заына сай, кеес дуіріні былысы.
Блиц-тест.
1. деби баыт дегеніміз:
А) деби аым. В) деби тіл. С) Эстетикалы шыармашылы бадарламасы, орта принципі бар жазушылар тобы. Д) деби кейіпкер. Е) деби процесс.
2. Мрат Мкелыны шыармалары жататын аым:
А) Декаденттік аым.В) Сентиментализм аымы С) Социалистік реализм аамы.Д) Классицизм аымы. Е) «Зар заман» аымы.
3. аза дебиетінде тарихи романны туын ктерген аламгер.
А) І.Есенберлин. В) М.Жмабаев С) Ж.Аймауытов Д) М.уезов Е) С.Манов
4. Жазушыны мір шындыын танып-білу, сезіну абілетін бейнелеу шеберлігін, зіндік суреткерлік тла - білімін танытатын даралы згешелігі, жазу мнері, олтабасы.
А) стиль) аым Б) баыт В) тарма Г) олтаба
5. Стиль де емес, аым да емес бір сзді ке маынасында алып, оан біз акт, процесс, тсіл деген ымдарды сыйызьш отырмыз, йткені діс іс жзінде осы ымдарды ызметін оса атарады...
А) діс) тсіл Б) баыт В) аым Г) сала
6. Алдымен шындыты шын мніндегі суреткерді з кзімен образды трде тану жолы, содан со зі таныан шындыты бар нерін тге, бар шеберлігін сала кркем жинатап, згеге таныту жолы.
А) деби эдіс ) кркемдік діс Б) реалистік діс В) романтикалы діс Г) фантастикалы діс
7. атып алан аса (догмалы) аидалар осындысы емес, уаытты кркемдік концепциясы. Демек, басынан ешашан дау арылмаан социалистік реализм де - олдан растырыла салан лдебір ережелер жинаы емес, мірді объективтік даму заына сай, кеес дуіріні бьшысы.
А) деби діс ) кркемдік діс Б) реалистік діс В) романтикалы діс Г) фантастикалы діс
8. аза дебиетінде кешедей туан, біра орасан, шапша дамыан сала.
А) поэзия ) айтыс Б) фольклор В) проза Г) драма
9. Аиат болмысты мірлік шынды трысынан жйелі сипаттап крсетуге жне адам мен оршаан дниені саналы трде кркемдік трыдан танып-білуге мтылатын станымдара негізделген деби дісті атаыз.
А) реализм В) футуризм С) романтизм Д) акмеизм Е) классицизм
10. Н.Буало сипатталан аым:
А) классицизм В) пессимистік С) «Зар заман» аымы Д) сентиментализм Е) декаденттік
дебиеттер:
1. Тимофеев Л.И. Основы теории литературы. - Москва: Просвещение, 1966. стр. 382.
2. Нртазин Т. Жазушы жне мір. -Алматы,1960. 200-201 б.б.
3. абдолов 3. Сз нері. - Алматы: Санат, 2000.
4.дебиеттану терминдер создігі. - Алматы: Ана тілі, 2000
№10 практикалы саба таырыбы: Кркем бейне жне оны жасалу жолдары
Саба масаты: Кркем бейне жне оны жасалу жолдары, образ жасаудаы діс- тсілдер турасында малмат беру.
Баылау сратары:
1.Кркем шыармада андай мінездеу трін олданан тымды? Шаын эпикалы текті трі бойынша жмыс жасап, з тжірибеізде тура немесе жанама мінездеуді пайдаланып, досыызды характері, кзарасы жнінде жазып крііз. *
2.Мінездеуді ай трі реалисттік нерге тн?
3.Мтінде кейіпкерді кіл-кйі андай суреттеу тсілімен берілгенін аныта: "Ой, дние-ай! Тым болмаса, жасаан осындай бір жалбыр шашты имады ой ! Дниеде баладан ызы, баладан ттті не бар дейсі ! уаран у бас мір-бейне жапырасыз ааш. Онда не крік, не сн бар? Баласы болса, рия да осындай кемзал тігіп, кигізбес пе еді? О да тана-моншаа омырауын саусылдатпас па еді! Ой, бала шіркін-ай! Неден ысты болды екен...":
4.Мтінде суреттеу тсіліні ай трі олданылан: "Инеліктей атан ара кісі а отаудан шыа келді де, ала-жла арап кішкене трып, мтыла басып жероша басына барды. Жероша басында бір йел отты трткілеп отыр, екі беті ісік секілденіп баржиан, денесіні брін май басып, стіндеі киімі сгіліп кететіндей боп тырсылдап тр.
5.Мтінде мінездеу тсіліні ай трі олданылан: „Салтанатты жиан жгі андай? стаан йі андай? Жайнап тран бір сарай! Не кием, не ішем деп уре болмайды. Стті пісірер алдында жалпа табатара йса, аймаы да кп тсетінін біліп алан. Ел бір жазда екі-ш сиырдан бір-екі арын майды ре жиса, бл жалыз сиырды зінен трт- бес арын май алып, зі де ары болып, аланын сатып дние жиып отыранын кресі. Бір саба жібі далаа кетпейді ой. “
6.Мтінде мінездеу тсіліні ай трі олданылан: „Са бойлы. Жзі жылы, тартымды. ыр мрынды, ой кзді. Жігітті слтаны дерсі. Той томала, жиылан жртты сэні. зімен тілдесіп, ой бліскен адам „дниеде е ымбат нрсе - адам“ деген аиданы жай айтылмаанын сезініп, осы аидаа сенімі ны орнайды. Біреуге жалпатап жаайын демейді, шертиіп менсінбей де трмайды. Жайдары мінезді наыз жайса жан. Жас шамасына арамастан, парасатты. Алуан трлі мінездерді де крген шыар. Пайымдауы смды. Ныырлап з зарасын табайды. зі де сйлейді. Сені де сйлетеді. Тыдай да, сйлей де біледі. ызыты жан.
Блиц тест
<циез1:іоп> Жеке біреуді мінеп, мысылдайтын ле трі алай аталады?
<агіап1> эпиграмма <уагіап1> эпилог
<агіап1:> новелла