ПНДІ З БЕТІМЕН ОЫП –ЙРЕНУГЕ АРНАЛАН ДІСТЕМЕЛІК НСАУ
«дебиет теориясы» филологиялы маманды бойынша білім алатын студенттер шін негізгі пнні бірі саналады рі теориялы пн боландытан зіндік крделілігі таы бар. Ал, жоары білімді баса мамандытар (айталы, тарих, география, бастауышты оыту т.б.) бойынша бітірген, енді екінші мамандыта (филология) сырттай оитын студенттер шін пнні иындыы айтпаса да тсінікті. Алайда жоары білімді, оу-аарту жйесінде (тікелей стазды т.б.) ызмет істейтін, ылыми-дістемелік дебиетпен жмыс (ажетті кітаптарды тадай білу, каталогпен жмыс істеу дадысы бар, конспект жасау, реферат жазу, баяндама жасау, курс жмысы, диплом жмысын жазу, орындау тжірибесі бар т.б.) жасау машыы алыптасан, сондай-а мамандыын (филологияны) саналы, ызыушылыпен тадаан бл контингент шін іздене, ебектене, тер тге білген жадайда жетістікке жету, ойдаыдай білім алу ммкіндігі де мол.
Бір кініштісі жоары мектепте «аза тілі мен дебиеті» мамандыы бойынша сырттай (ІІ маманды алушылар шін де) білім алушы студенттерге арналан филологиялы пндерден (аза тілі, аза дебиеті тарихы, дебиет теориясы курстары) дістемелік нсаулар, талдау ебектер те жеткіліксіз, бірлі-жарым ана. Сондытан ІІ маманды алушы студенттер негізінен кітапханалардаы оу кабинеттеріндегі ажетті оулытар мен оу ралдарымен (аза, орыс тілдеріндегі), сондай-а олда бар дістемелік талдау ебектермен, маалалармен, сын, зерттеулермен танысып, оып з бетінше ізденулері міндетті.
Мселен, ІІ мамандыта оитын студенттер «дебиет теориясы» курсы бойынша сынылан негізгі оулытар, оу ралдармен атар осымша дебиет тізімінде крсетілген кітаптармен, жекелеген сын, зерттеу маалалармен де танысуа тиісті.
Екіншіден, пн бойынша немесе жекелеген таырыптар –проблемалара арналып жары крген аза, орыс тілдеріндегі дістемелік нсаулармен, маалалармен, зерттеулермен танысу, ажетінше конспект жасау да міндетті рі пайдалы жмыс трі.
шіншіден, пнді з бетімен оып-игеру барысында сынылан тест сауалдарымен танысу, оулытар мен оу ралдарынан, дістемелік ебектерден, сондай-а дебиеттану терминдері сздіктерінен оларды жауаптарын табу жмыстарын жргізу:
Тртіншіден, тапсырмаларды толы, талапа сай орындап, уаытылы ткізіп отыру;
Бесіншіден, пн оытушысыны дрісіне алмай атысып, тиісті кеес-нсауларды уаытылы алып отыру.
Пнді з бетімен оып-игеруге септігін тизізетін бірсыпыра ебектерді атап тейік.
1. дебиеттану терминдеріні сздігі. раст. З.Ахметов, Т.Шабай. Ана тілі, 1996; 1998.
2. Словарь литературоведческих терминов. Сост. Л.Тимофеев, С.Тураев. М., 1974.
3.Атымов М. Кркем шыарма композициясы туралы. Университет пен пединституттарды филология факультетіні сырттай оушыларына арналан. Алматы, Республика ылым-діст.кабинет ,1969.
4.Мапырлы С. дебиетті тектері мен трлері. Университеттер мен пединституттарды филология факультеттерінде сырттай оитын студенттерге арналан дістемелік талдау. Алматы, РБК, 1994. 75б.
5.Мапырлы С. дебиеттегі мазмн мен пішін бірлігі //азастан жоары мектебі журналы, №1, 2005.
6.Лебедева М.А. Практикум по курсу «Теория литературы». Учебное пособие для студентов-заочников. 2-.Изд. М., Просвещение, 1985.49с.
7.Практические занятия по теории и истории русской литературы. Под.ред.проф. В.В.Гуры. М., Просвещние, 1978. 176с.
8. Пути анализа литературного произведения. Пособие для учителя. М., 1981.222с.
Ендігі осы ебектермен танысу барысында студенттер не істеуі, андай жмыстар трлерін жргізуі керек?
дебиеттану терминдеріні сздіктері (аза ,орыс тілдерінде) «дебиет теориясы» пнін з бетімен оып-игеру барысында студенттерге пайдалы кмекші рал ызметін атара алды. Ол шін сздіктердегі (айсысы ола тссе де, брібір) дебиеттану терминдеріне берілген анытама – тсініктерді, райсысына кркем туындылардан келтірілген натылды мысалдарды жасылап оып, таырыпа, тапсырмалара орай крделір,ек маызды деген біразын арнаулы «дебиет теориясы» деп аталатын дптерге кшірп немесе з сзімен ысаша тсінікті трде тжырымдап жазып ою керек.
Белгілі дебиеттанушы М.Атымовты дістемелік ебегі 60-жылдарда жазылан, бірсыпыра ескіргенін естен шыармау керек, алайда кркем шыарма композициясы, оан ойылатын талап, композицияны пішін ретінде мазмнды (идея) танытуа ызмет ететіндігі, сондай-а лирикалы, драмалы, эпикалы туындылар композициясыны ерекшеліктері жайлы біратар пайдалы ой тюге септіктері аны. Танысып шыуды артытыы жо .
Ал, М.Н.Лебедеваны «дебиет теориясы» курсы бойынша практикум» атты оу ралымен танысуды студенттерді авторды «Тсінік жазбасынан» бастап оны мият оып шыуын міндетті дер едік. Кітапшада пн бойынша семинар ткізуге сынылан негізгі ш таырып («Кркем дебиеттегі типтілік мселесі», «Кркем туындыны мазмн мен пішін бірлігі трысынан арастыру», «Кркемдік діс жне стиль») жне ртрлі таырып аясында жеке-жеке берілген ш семинар сабатарыны (барлыы тоыз) жоспарлары, р сабаты алдына оятын масатын айындайтын шыармашылы тапсырмалар жне е соында р таырып бойынша дістемелік нсаулар берілген. ажетті дебиет тізімі сынылан. Оу, танысу барысында студенттерді осы дістемелік нсаулара баса кіл аударуы ажет-а. Жалпы аланда бл тапсырмалар жйесі мен нсауларды таырыптарды ыр-сырын жан-жаты ынуа, студенттерді ізденіс сопаына баыттауда пайдалы жатары мол рі натылы сыныстары да жеткілікті.
«Орыс дебиеті тарихы мен теориясы бойынша практикалы сабатар» атты оу ралында баса пндермен атар «дебиет теориясы»курсы бойынша 11 практикалы сабатарды таырыптары мен жоспарлары, рбір таырыптар бойынша студенттер даярланып келуге тиісті тапсырмалар беріліп, ажетті дебиет тізімі сынылан. рине, бл оу-дістемелік рал 70-жылдары жары кргендіктен, бірсыпыра таырыптарды (Ленин дебиет, нер туралы т.б.) кейбір эстетикалы-теориялы тйін-тжырымдарды , ебектерді бгінгі кн, кзарас трысынан ескіргенін есте стай отырып сын кзімен оу, арау ажеттігін студенттер мытпау керек. Дегенмен оу ралындаы «Белинскийді деби шыармаларды жанрлы трыдан жйелеу ілімі», «Н.Г.Чернышевскийді эстетикалы кзарасы», «Лирикалы шыармаларды талдау принциптері», «дебиет туралы осы заманы ылым роман проблемасы туралы» т.б. семинар таырыптарына арналан тапсырмалар мен саба жоспарлары дістемелік маыздылыы трысынан студенттерді пнді з бетімен оып игеруіне, ызыып-ізденіп, теориялы білім-ымдарыны алыптасуына тигізер ыпалы лкен.