азіргі лемдік саясат жне жаанды мселелер

лемдік тртіптерге жаанды экологиялы згерістер, соыстар аупі, ядролы ауіпсіздік, азы-тлік тапшылыы, лемдік орта апараттану, трлі індет аурулары, индустриалды-техникалы ортатану, техногендік катастрофалар, халыаралы терроризм, наркотрафик, халыаралы засыз ару сату, халыаралы ылмыскерлік, адамдарды лдыа сату, діни экстримизм т.б. лемдік ауіптер мен айшылытар здіксіз з ыпалдарын тигізіп отырды.

Ашы, апаратты, технологиялы оамдар ру жадайында аталан ауіптер рбір халыа, рбір мемлекетке жне оларды азаматтарына здеріні серін тікелей, немесе жанама трде тигізеді. лемдік ауіптерді шиеленісуі лемдік экономикалы, аржылы дадарыстара себеп болуда. Жаанды дадарыстардан рбір мемлекет зардап шегеді. Сондытан рбір мемлекет лемдік дамуды орта мселелерін шешуге мдделі. Бірата, андай уатты болмасын жеке бір мемлекет лемдік мселелерді шешуге ауарсыз. Жаанды ауіптер мен айшылытара арсы барлы мемлекеттерді бірлескен рекеттері мен орта шаралары ажет. лемдік саясат мні осындай зруліктен туындайды. лемдік саясат-халыаралы атынастар субъектілеріні, саяси акторларды лемдік мселелерді, ауіптерді жне айшылытарды бірлесіп шешуін йымдастыруды жолдары, баыттары жне дістері болып табылады. лемдік саясат жаанды мазмндаы саясат. Себебі ол барлы халытар мен мемлекеттерге орта саяси шындыа тікелей атысты.

лемдік саясат кпабатты жне кпжаты былыс. Себебі оны ызметі жаанды згерістерді жне жаа былыстарды тууына байланысты. Мысалы, аламшарды жаанды жылынуы лем халытарына трлі табии апаттар келуде. Сондытан ндірісті зиянды алдытарын азайтуа рбір мемлекет мдделі деп есептеледі. Алайда кпшілік мемлекетер здеріні, капитал мдделеріне лі де болса басымдылы беруде. ндіріс дамуда, зиянды алдытар се тсуде. Ал, лемдік саясат адамзатты сатау шін р ел зіні эгоистік, лтты мдделеріне тиым салу ажеттілігін талап етуде.

лемдік саясат масаты мемлекеттерді аламшарлы орта мселелерді жымды шешуге йымдастыру, оларды арасында бейбітшілік пен татулыты сатау. Басым державаларды жне транслтты компанияларды аламды мселелерді шешуге баытталан іс-рекеттерін орта арнаа бру. лемдік саясатты тпкілікті, ккейтесті міндеті-адамзатты мір сруіне жадай жасау арылы, оны тіршілігін амтамасыз ету. азіргі кезеде лемдік басым державаларды саяси элиталары лемдік саясат міндеттерін шешпейінше ешбір мемлекетте келешек болмайтындыын тсінуде.

Демек саясат мнін ыну шін халыаралы саясат баыттарын, оны алыптасуы мен дамуыны задылытарын білу маызды. Сондытан саясаттану пні студенттерді лемдік саясат туралы ке клемде тсінігін алыптастыру зрулік деп біледі. Себебі, халытар мен мемлекеттерді тарихи тадырлары бір-біріне байланысты жне туелді. Оларды зара атынастары мемлекетаралы дегейде, халыаралы йымдар арылы, транслтты корпорациялар, халыаралы кіметтік емес йымдар т.б. лемдік саяси процесс субъектілері арылы теді. лемдік саясат акторлары ызметтері адамзатты саталуы мен мір сруін амтамасыз етуді кздейді.

сіресе ядролы жне жаппай ыру аруларыны баса трлерін олдануа, сынауа тиым салу, оларды таратпау, сатпау мселесін лем мемлекеттері бірлесіп шешу ажеттілігін тсініп, орта шаралар жасай бастады. лемдік саясат соыс аупіне арсы халытарды жне мемлекеттерді бірлесіп кресуі ажеттілігін сезінуден басталады десек ателеспейміз. ХХ асырды екінші жартысынан бастап лемдік жаындасу, бірлесу, ортатасу, мдделерді туелділігі сияты дерістерді кшеюі тередей берді. Орта экономикалы, сауда, транспорт пен коммуникация ылым мен апарат байланыстары халытар мен мемлекеттерді зара туелді ете тсті. зара келісіп, орта мселелерді бірлесіп шешу міндеттері зрулікке айналды. лемдік жаандану дерісі тек объетивті ана емес, трлі субъективті факторлар ыпалымен жылдамдай берді. лемдік дегейдегі орта мселелер жйесіні алыптасуы ХХ асырды 70-80 жылдарында наты нтижелерін беріп жаанды жаа тртіптер алыптасты. Адамзат ркениетті бір сапалы дегейден, екінші млдем жаа сапалы дегейге ауысты. Жаандану дерісі ХХІ асырды бастапы кезеінде брыныдан да леуетті бола тсті. Жер шары халыны саны 2010 жылы 6,8 миллиард болса 2025 жылы 11 млрд. адама суі болжануда. кініштісі халы суі тіршілік ортаны ластануымен атарласа жруде. Адамзатты осылайша суі міндетті трде экологиялы катастрофаа келеді деп есептейді сарапшылар.

Адамзатты дамуы демографиялы дадарыс, экологиялы ыспа, азы-тлік тапшылыы сияты дстрлі ауіптер мен айшылытара осарласан жаа ауіптерге душар болуда. Олар ядролы аруларды жне баса да жаппай ыру аруларыны баылаусыз таралуы, халыаралы терроризм, трлі індет ауруларыны жаа трлеріні ауіптері, адамдарды лдыа сату, жасырын миграция, ашты (лем халыны 1 млрд. адамы азір ашыуда), экстремизм, наркотрафик т.б. ауіптер мен айшылытар. лемдегі бейбітшілік пен тыныштыты саталуына зардаптарын тигізетін осы ауіп-атерлерден келетін шыындарды азайтуа баытталан тиімді де кшті саясатты баса мемлекеттермен йлестіре отырып жргізуге лемні рбір мемлекеті мдделі.

азастан зіні географиялы орыналасуы жаынан лемдік мдделерді тоайласан аумаында тр. лемге наша, наркотик німдеріні оматы блігін шыарушы Ауанстанны наркотрафигіні «солтстік» баытындаы азастан жері арылы ауан наркотиктері Ресей мен Батыс Европа елдеріне жол тартуда. азастан лемдік ВИЧ-СПИД індетінен тыс ала алмады. Егер 1987 жылы елде алашы ВИЧ - инфекциясы тіркелсе, 1996 жылы оны саны 46-а жетті. 2009 жылдан бастап 2000-нан астам азастандытар ВИЧ - инфекциясын жтыруда. Кршілес збекстанда 2009 жылы 4016 адам, ырызстанда 687 адам ВИЧ-инфекциясын жтыран. Орта Азия мемлекеттерінде ВИЧ кбінесе инъекция жасалу кезінде таралатыны млім болып отыр /1/.

Соы 2009-2010 жылдарда бес жаса дейінгі балаларды полимелит ауруыны асынуы байалуда. Орта Азия халытары шін полимелит эпидемиясыны ошаы Тжікстан Республикасы болып отыр. с тмауы, Шоша тмауы сияты жаа індеттер трлері де шекараларды жоа шыаруда.

лемдік тртіптер мен мемлекетаралы атынастарды зара туелділік пен ортатасу принципіне бейімделе тскендігі наты байалады. лем халытары мен мемлекеттері жаанды ауіптер мен мселелерді бірлескен кшпен зара келісім саясатымен ана шешуге болатындыын нып отыр. лем мемлекеттеріні жаанды мселелерді шешуге атынасуы жолдары Б, ЕЫ, ШЫ, БС сияты халыаралы йымдар арылы жргізілсе, лем халытары жаанды ауіптерге арсы халыаралы азаматты йымдар Гринпис, Халыаралы ызыл Крест, Шекарасыз дрігерлер, феминистік, гендерлік йымдар ызметтері арылы жргізілуде.

Мемлекеттер мен халытар жаанды мселелерді бірлесіп шешу масатында лемдік ауымдасты рып отыр. «лемдік ауымдастыы» ымын алаш рет ресми трде 1969 жылы Б Бас Ассамблеясында сйлеген сзінде АШ Президенті Ричард Никсон олдаан. Ол,- «Бкіл тарихи мырымызды біз бірінші рет лемдік ауымдасты болып отырмыз»,- деп крсетті /2/. лемдік ауымдастыты масаты-лемдік тртіптерге сер ете отыра лемдік бейбітшілік пен адамзатты сатау болып табылады. Негізгі масатты орындау шін барлы мемлекеттер лемдік ауымдастыты ныайта беруге мдделі болуа тиісті. Бл ретте лемдік жне айматы басым державаларды бейбітшілік пен татулы лгілеріні маызы лкен. АШ, ытай, Ресей, Индия, Бразилия, Жапония, Германия, лыбритания, Пкістан сияты уатты мемлекеттерді агрессияа бармауы, лемдік тртіптерде бейбітшілік пен ауымдастыыны жаанды мселелері мен ауіптерді тиімді шешу саясатын жргізуге жадай туызатыны аны. лемдік тртіптерде, лемдік геосаяси рылымда бейбітшілік леміні басым болуына жадай жасайтын мемлекеттерді наыз бейбітшілікті сйетін мемлекеттер ретінде баалауа болады.

азіргі лемдік саясата атынасатын негізгі акторлар: егеменді мемлекеттер, мемлекетаралы йымдар, халыаралы кіметтік, немесе кіметтік емес йымдар болып табылады. Сонымен атар азіргі халыаралы атынастарды белсенді акторлары, яни атысушылары трлі мемлекеттер блоктары (НАТО, ОДКБ, СЕАТО, СЕНТО, АНЗЮС), интеграциялы топтар (ЕО, ТМД) мемлекетаралы бірлестіктер (ШЫ, БРИК) т.б. халыаралы йымдар здеріні масаттары мен туелсіздіктерін сатай отырып лемдік саясата атысады жне жаанды мселерді шешілуіне ат салысады.

Мемлекетті шеберінен тыс мселелерді сол елді сырты саясаты шешеді, айналысады. азіргі зара байланыстаы дниеде лтты мемлекеттер лемдік атынастарда здеріні мдделерін орау масатында баса мемлекеттермен тыыз арым-атынастар жасау саясатын жзргізеді. Ол саясат арылы экономикалы, сауда, ылыми-техникалы, апарат т.б. салалардаы байланыстар жреді. Сонымен бірге, лемдік атынастарды реттеп отыратын бір жеке орталы жо. Барлы мемлекеттерді байланыстыратын лемдік саясатты жасаушыда орталы жо. лемдік саясат мемлекеттерді зара арым-атынастарынан стихиялы трде алыптасан былыс. лемдік саясат принциптерін негізінен те ытаы мемлекеттер зара арым-атынастары барысында жасайды. Бірата, мемлекеттерді атынастары р-трлі. Елді ішкі жадайындаы сияты лемдік саясата мдделер мен кштерді айшылытары ерекше ыпал жасайды. лемдік тртіптер мемлекеттерді ана емес жеке адамдарды мірі мен тадырына зіні серін тигізіп отырады. Жеке адам лемдік ауіптерді рбаны болуы ытимал. Сонымен атар ол лемдік апаратты жйелерді німдерін міндетті трде пайдаланып отырады. Демек лемдік саясат пен лемдік тртіптер жеке тланы мірінде белгілі дрежедегі ыпала ие.

азіргі лемдік саясатты трлі дегейлері макро, мего, микро дегейлері зара байланысып біріне – бірі кшті ыпал жасап отырды.

лтты мемлекеттер шеберінен тысары жргізілетін, лемдік мселелерді реттеуге, немесе олара ыпал етуді масат ттатын саясат келесідей категориялардан трады.

1. Сырты саясат – мемлекетті, немесе жеке халыты сырты саладаы ызметі. Бл саясат мемлекетті баса мемлекеттермен байланыс жасау, немесе жасамау дегейін сипаттайды. Сырты саясат мемлекетті мір сруіне олайлы сырты жадайларды жасауды кздейді. лемдік ауымдастытан лтты мемлекетті орнын табуына ыпал етеді.

2. Халыаралы саясат – мемлекеттерді халыаралы аренада бірлескен ызметі болып табылады. Саясатты бл саласы мемлекеттерді олара орта мселелерді бірлесіп, келісімдер арылы шешу жолдарын крсетеді. Халыаралы саясатты елдер мен халытар арсындаы зара туелділікті, шешімін табу шін халыаралы ріптестікті талап ететін мселелерді кбеюіне байланысты маызды арта тседі.

3. Мемлекетаралы саясат – жекелеген мемлекеттерді арасындаы атынастар жйесін белгілейді. Бл саясат мемлекеттерді органдарыны, ызметтеріні жне кілдеріні (президент, парламент, кімет, сырты істер министрілігі, кеден т.б.) екі мемлекетке орта мселелерін зара келісіп шешулеріні жолдарын анытайды.

4. лтты мемлекет стіндегі саясат (наднациональная политика) – жекелеген мемлекеттерді здеріні кейбір егеменді ытарын з еріктерімен халыаралы йымдара беруімен сипатталады. Мысалы, мнай баасын халыаралы нарыта реттеу ыы. Сырты, лемдік саясатты бл баыты азастанды саясаттану ылымында лі зерттелген жо

5. Мультилтты саясат- бірнеше, немесе одан кп мемлекеттерден ралан біріккен саясат субъектілерліні халыаралы атынастара ыпал етуі (ЕЫ, ЕО, ШЫ, БРИК). Бл саясатты субъектілері лтты мемлекеттер болып табылады.

6. Транслтты саясат – мемлекеттік емес саясат акторлары мен субъектілеріні: партиялар, ксіподатар, лемдік діндерді йымдары, халыаралы кіметтік емес йымдар, транслтты корпорацияларды т.б. халыаралы аренада ызмет етуі.

Аталан категорияларды барлыы лемдік, немесе халыаралы саясат ымыны трлі аспектілерін, ырларын крсетеді. Ал, лемдік, халыаралы саясат ымына келетін болса бл ым халыаралы ы суъектілеріні (мемлекеттер, мемлекетаралы жне мемлекеттік емес йымдар, одатар, діни йымдар, транслтты йымдар мен корпорациялар т.б.) соыс жне бейбітшілік, адамзатты саталуы, жалпыа бірдей ауіпсіздікті амтамасыз ету жне арусыздану, лтты, айматы, жаанды айшылытарды алдын алу жне реттеу, оршаан ортаны сатау, ашты пен ауруларды азайту жне баса да лемдік айшылытарды шеше отырып адамзат шін лемде нерлым ділетті тртіптер орнатуа баытталан масатты ызметін крсетеді.

лемдік, немесе халыаралы саясат – халыаралы атынастарды негізгі субъектілеріні бірлескен саяси ызметі болып табылады. лемдік саясат мні мен мазмны Б, ЕО, ЕЫ, АМ (американ мемлекеттеріні йымы), АМ (африканды мемлекеттер йымы) Социалистік интернационал, Гринпис т.с.с. йымдарды ызметтерімен аныталады. Сонымен атар лемдік ауымдасты бірігіп жасаан зады органдар мен йымдарды ызметтері арылы лемдік саясат іске асады. лем мемлекеттеріні зара арым-атынастар жасауды принциптері мен жолдарын анытайтын лемдік саясат халыаралы атынастарды реттеудегі шешуші фактор болып табылады.

лемдік саясат лем халытарыны гуманитарлы, ізгілікті ойлауыны орта жетістігі болып табылады. Техногендік, экологиялы мазмндаы лемдік ауіптер ХХ асырды екінші жартысында ана маызды болды. Ал, одан брын ХІХ асырды ая кезі мен ХХІ асырды басында негізгі жаанды ауіп лемдік соыстар аупі болатын. Мемлекеттер зара айшылытарын трлі соыстармен шешіп келді. лем тарихында мыдаан соыстар белгілі. Соны е ауыры 1914-1918 жылдардаы бірінші, жне 1939-1945 жылдардаы екінші дниежзілік соыстар болатын. Екі дниежзілік соыста ана 100 миллионан астам адам ырылан болатын. Сондытан лем халытары мемлекеттер арасында бейбітшілікті сатау ажеттілігін алдымен сезінді. лемдік саясат соыс жне бейбітшілік мселесін лем мемлекеттеріні ортатасып шешуімен басталады деп есептеуге болады.

лемдегі бейбітшілікті сатау шін дамыан мемлекеттер адамды жне оны ытарын орауды міндет деп таниды. Осы негізінде лем мемлекеттеріні озы елдері здерінде ыты мемлекет жне оамды мірді демократияландыру дерісін бастады. Адам мселесі ркениетті мемлекеттерді бір ортаа жинатайтын, зара консенсуса, тсіністікке жетелейтін фундаменталды, зекті мселеге айналды. ркениетті мемлекеттерді ыпалымен лем халытары адам ытарын орайтын саяси билік жйелерін алыптастыра бастады. лемдік орта мселелерді шешу асырлара созылан лемдік ізгілікті, ділетті тртіптер орнатуа деген лем халытарыны лшынысыны негізінде алыптасады. Ал, р елдегі адам мселесін шешу жне оны ытарын орау шін жаанды мселелерді шешу жне жаанды ауіптермен кресу ажет болды.

лем халытары мен мемлекеттеріні демократиялы ндылытар негізінде топтасуына XVIII асырды соында болан лы Француз революциясыны 1789 жылы «Адам жне азамат ытарыны Декларациясы», Б 1948 жылы абылдаан «Адам ытарыны жалпыа орта Декларациясы», 1966 жылы Б Бас Ассамблеясы абылдаан «Экономикалы, леуметтік жнемдени ытар туралы халыаралы пакт», 1975 жылы Хельсинкиде абылдаан «Европадаы ауіпсіздік жне ынтыматасты Кеесіні ортынды актісі» т.б. жаттар кмектесті. азастанны лемдік мселелерге лесін ЕЫ VII Астана саммитінде абылдаан Декларациясынан байаймыз.

Аталмыш жаттарды лем халытары мен мемлекеттеріні адамзатты сатау шін бейбітшілік пен соыс мселесін шешу жолындаы тжрибесі синтезделді. Адам ытарын орау, демократия мен бейбітшілік шін крес аламды саясат принциптерін айындап берді. Адамзатты тадыр ортатастыы мселесі барлы халытар мойындайтын бірінші басымдылыа айналды. лем мемлекеттері орта азаматты мселелерді бірлескен кшпен шешпейінше траты даму болмайтындыын тсінетін дрежеге жетті. ХХІ асырда жаанды мселелерді крделене тсуі лем мемлекеттеріні лемдік саясатпен айналысуа деген зрулігін тіптен кшейтіп жіберді.

лемдік саясат халыаралы экономикалы, саяси, мдени-апаратты, технологиялы байланыстарды жаа дегейге трансформациялануыны нтижесінен туды. Жаанды мселелер лтты мемлекеттік шекара клемінде млдем шешілмейді. Кптеген крделі мселелер барлы мемлекеттерге орта жаанды жйеге айналып, жалпы лемдік сипат алуда. лемдік мселелерді шешу шін лемдік саясат мемлекеттерді шаруашылытарыны даму динамикасына, интеграциялы дерістерді ныайтуа ыпал етуге тырысады. Осы арылы лемдік шаруашылы пен лемдік нарыта мемлекеттерді зара туелді байланысы кшейді. Бл жадай саяси атынастарды бейбітшілік жолымен дамуына экономикалы тірек болады.

лемдік саясат, жеке мемлекеттерді саясатыны жй ана жиынтыы емес. Ол жекелеген халыаралы атынастар субъектісіні де саясатына сыймайды. Сонымен атар лемдік саясат халытар мен мемлекеттерді орта, жалпы масат-мдделерін тоайластырып, тйістіріп халыаралы атынастарды барлы элементтеріне зінше жеке сер етеді. Жаанды саясатты барлы элементтері бірімен-бірі байланысты, зара туелді бола отыра бірттас былысты жеке блшектері ретінде ызмет істейді. лемдік саясатты тиімділігі оны жасайтын мемлекеттерді орта ауіптерді тсіну дрежесіне, жадайды тзетуге баытталан белсенді саясат стануына байланысты. Мемлекетті сыты саясаты лемдегі болып жатан згерістерге жауап бере алуыны маызы зор. лемдік шындытара наты, ділетті баасын беру арылы мемлекеттер здеріні ызметтерін йлестіруге ммкіндік алады. Жаанды ауіптер мен айшылытарды баалауда орта мселеге келу арылы мемлекеттер оларды бетін айтаруды біріккен шараларын жасау саясатын кн тртібіне ояды.

лемдік саясатты ішкі саясат сияты орталытанан билік басармайды.. Сондытан лемдік саясата атысушы акторлар лемдік шындытара сйкес з беттерінше ызмет етеді. Сондытан лемдік саясатты туекелі кп. лемдік саясатты бір субъектісі екінші субъектісіні не істеп жатандыын да біле бермеуі ммкін. р мемлекетті сырты саясаты сол елді лтты мдделерінен туындайтын наты жне аны міндеттер болса лемдік саясат субъектілеріні ызметі стихиялы жреді. Оны баыт-бадарын анытап, рбір субъектіні шешетін мселелерін белгілеп отыратын лемдік саясатты орталыы жо. лемдік саясат-лем мемлекеттеріні жаанды ауіптерімен мселелерді бірлескен кшпен шешу ажеттілігін тсіну былысы. р мемлекет зіні уатына жне масаттарына арай лемдік тртіптерге ыпал етуді кздейді. Адамзатты тадырыны ортатастыын тсіну, лемдік атынастарды бейбіт жолмен реттеуге лшынысты тудырады. зара жауласу, теке-тірес, кш крсету, баса лсіз мемлекеттерге зорлы жасау лемдік тртіптерге ауіпті екендігі халытар тсіне бастады.

Сол себепті лемдік саясат жаанды тртіптерді реттеуші ерекше саясат трі болып табылады. лемдік саясат принциптеріні жалпылы сипаты бар дедік. Бірата оларды орындауа рбір мемлекет міндетті емес. Халыаралы нормалар мен ытары белгілейтін жаттара ол ойан мемлекеттер ана з міндеттерін лемдік ауымдасты алдында орындап отыруа міндеттеме алады.

лемдік саясатты кнделікті масаты - лемдік тртіпте бейбітшілікті, тратылыты, демократияны сатау. Сонымен атар оны кздегені лемдік саясата атысушы субъектілерді барлыыны мдделі тоысатын халыаралы орта жасау. Мдделерді ортатастыы, адамзатты сатауа деген зрулік кптеген мемлекетерді жалпыадамзатты мдделерді басымдылыын мойындауына келіп отыр.

Сонымен атар лемдік саясатты лемдік билік шін кресетін, лемдік тартыстардан, рбір елді здеріне тн геосаяси крестерінен, трлі бсекелестіктер мен мдделер айшылыынан тысары алып арасыруа болмайды. лемдік саясатта АШ, ытай, ЕО, Ресей сияты алпауыт мемлекеттерді стемдігі байалады. ХХ асырды 50-90-шы жылдары мысалы, лемдік саясатта екі басым полюс АШ пен Кеес Одаы болды. Кеес Одаы кйрегеннен кейінгі ХХ асыр аяы мен ХХІ басы бір полюстік лемдік саясат болды. Ол АШ-ты басым болуымен сипатталады. Ал, 2005-2010 жыдардан бастап лемдік саясатта кпполюстік атынастар басым болуда. лемдік атынастарды айындаушы кштер атарына жоары аталан мемлекеттермен оса ндістан, Жапония, Бразилия сияты жылдам дамушы елдер ыпалы арта тсуде. лемдегі згерістер здіксіз процесс. Онда дайы жаа, табиаты крделі былыстар пайда болуы задылы. лемдік саясат субъектілері осы лемдік згерістерді, мселелерді, айшылытарды танып білуге жне оларды шешу ісіне, немесе ауіптерді азайту шараларына лем мемлекеттерін жмылдырып отыруа міндетті.

лемдік тртіптерді реттеп отыратын лемдік кімет ру жоспары зірше футурологтарды ана ойларында. Бірата, лемдік мселелер мен тртіптерді згеруіне лемдік ауымдастыты дайындайтын Б, ЕЫ, АЕО, Ислам конференциясы сияты халыаралы йымдар бар. Олар лемдік саясатты негізгі принциптері мен баыттарын лем мемлекеттеріне танытуа жне мойындатуа ат салысып келеді. Бірата, зірше бірде бір халыаралы йым лем мемлекетеріне міндетті шараларды іске асыруа мжбрлей алып отыран жо. Б ауіпсіздік Кеесіні шешімімен болатын санкцияларды зіні орындалуы ойдаыдай емес. лемде ділетті тртіптер орнады деп айтуа ертерек.

Елеулі кемшіліктерге арамастан лемдік саясат ркениетті адамзат пен дамыан мемлекеттер ыпалымен біртіндеп ізгіленіп, гуманизацияланып келеді. Ол адамдарды лтты, нсілдік, мемлекеттік, леуметтік-тапты тегіне арамастан жаанды мселелерді бірігіп шешуге бастап келеді. Адамдарды бостандыы мен тедігіне негізделген лемдік саясатты азіргі масаттары: халыаралы ауіпсіздік жйесін жасау, мемлекетаралы атынастарда кш крсету, зорлыа жол бермеу, халытар арасындаы сенім мен бейбітшілікке бастайтын атынастарды алыптастыру, жаппай ырып жоятын жне ядролы аруларды таралуына жол бермеу, лемдегі орыныш пен рейді, зара жауласуды тотату сияты жеке адамдар мен халытарды бейбіт жне тыныш мір сруін амтамасыз ету. Е бастысы лемдік саясат жаанды бейбітшілікті амтамасыз етуге тиісті. лемдік басым державаларды лсіз мемлекеттерге арсы зорлыа бармауыны, лтты мдделерін адамзатты мдделерге баындыруыны маызы арта тсуде. Ол шін лем халытарыны, лем азаматтарыны бейбітшілік пен адам ыы идеяларыны платформасында топтасу ажет. лемдік саясат лемдік атынастар сияты аса крделі былыс. Оны ойдаыдай шешімін табуы тіптен иын. Сондытан лем мемлекеттері мен халытары жаанды мселелер мен ауіптерге арсы лемдік саясатты тиімділігін арттыра беруге мдделі. Онсыз лемдік тыныштыты сатау ммкін емес.