Арым атынас ралы жне арым атынас трлері

арым атынас біріккен іс-рекет ажеттілігін туызатын адамдар арасындаы байланысты дамуын орнататын крделі кп жоспарлы процесс. Адамдарды танымды хабарлар алмасуы, зара тсінісуі, бір-бірін абылдауы. . Бл арым-атынас адамны сйлеуді мегеруіні арасында іске асады. Ол зіні ойын, білімін, зіні сезімін баса адамдара хабарлай алады жне зі баса адамдарды ойын тсіне алады, оларды сезімдері мен мтылыстары туралы білуге ммкіндік алады. Тілді кмегімен сйлеу арым-атынасында рбір адам білімні кп блігін баса адамдардан алады. Жинаталан тжірибені жне білімді мегеруге оыту рдісі жатады.Сйлеу — тілді кмегімен адамдарды зара арым атынас рдісі.

арым-атынасты трлерi:
1. Маскiлi арым-атынастар; бiр кннi iшiнде бiрнеше маска кию. Формалды арым-атынас, яни мнда маскiлердi пайдаланып схбаттасушыларды тлалы ерекшелiгiн тсiнiп ескеруге талпынамыз (сыпайлы, аталды, тйыты). Шынайы схбаттасушыа деген сезiмдерiн, эмоцияларын арым-атынас барысында крсетпейдi.
2. Формалды рлдiк арым-атынас – мнда схбаттасушыны тласы мен леуметтiк рлi маызды болып табылады.
3. Iскерлiк арым-атынас – мнда схбаттасушыны iске деген тлалы ерекшелiгi, мiнезi, жасы, кiл-кйi ескерiледi. Сонымен бiрге оны iске деген ызыушылыы мндiк маызды орын алады.
4. Достарды рухани жне тлалы арым-атынасы – мнда кез келген таырыпа гiме озауа болады, тек сз арылы ана емес жест, мимика арылы бiрiн-бiрi жасы тсiнедi.
5. Маникулятивтiк арым-атынас схбаттасушыдан белгiлi бiр пайда табуа баытталан. Ол шiн схбаттасушыны тлалы ерекшелiгiне байланысты трлi дiстер пайдаланады.
6. Вербалды жне вербалды емес арым-атынас.
Коммуникациялы жйе – бл алынатын жне берiлетiн апаратты тсiнудi амтамасыз ету масатында адамдар арасындаы хабар алмасу.
Коммуникацияны негiзгi функциялары мыналар:
1.Информативтi – адамдар арасындаы зара рекеттесудi йымдастыру.
2.Интерактивтi – адамдар арасындаы зара рекеттесу трлерiн пайдалана отырып схбаттасушыны кiл кйiне, сенiмiне мiнез-лына сер ету.
3.Перциптивтi – арым-атынаса тсушi серiктестердi бiрiн-бiрi абылдауы жне зара тсiнушiлiктi алыптастыру.
4.Экспрессивтi – эмоционалды бастан кешiрулер сипатын згерту.

Педагогикалы арым-атынасты стильдері.Педагогикалы арым-атынас бір адам екінші адаммен тжірибе (білім, икем, дады, жалпы адамзатты мдениет, лтты ндылытар т.б.) алмасанда болады; ол рбір профессионалды арым-атынаста болады, сондытан да педагогикалы стильдерді кейде бізбен сипаттаан басшылы стильдеріне сатады.
Педагогикалы стильдерді арты круі мен адамдарды Мен-концепциясыны арасындаы байланыс табылды: автократиялы стиль кбінесе зін білмейтін жне абылдамайтын адамдара сай, сына жабытыымен, ренжігіштігімен, эмоционалды регидтілігімен мінезделеді. Жне, керісінше, демократиялы стильді станатын педагогтарда детте позитивті Мен-концепциясы болады, ашы жне мейрімді, сына тзе алады, зіндік ирониясы болады жне зіндік згеруге дайын.Автократиялы стильді олдануында рылан оу орнында “мектеп-фабриканы” белгілері болады, ал демократиялы баытталан оу орнында “мектеп-отбасыны” белгілері болады, біра азіргі кезге дейін педагогикалы жйелерді артышылытары аныталан жо : “мектеп-фабрикаларда” детте лгерім жоары, ал “мектеп-отбасында” атысушыларды мазасыздыы тме, микроклиматы жасыра болады.Педагогикалы арым-атынасты масаттары туралы айта отырып, отанды зерттеуші А.Б.Орлов « малімні тлалы центрациясы » деген терминді олданды, оны ойынша ол педагог іс-рекетіні жйе раушы мінездемесі болып табылады, оны кптеген крінулерін анытайды : педагогикалы стиль, атынас, леуметтік перцепция (14). Сйтіп, педагогикалы іс-рекет мнда сонымен атар рухани-дниетанымды компоненттен бастап сипатталады.Орлов рбіреуі педагогикалы іс-рекетте басыы бола алатын негізгі жеті центрацияны бліп крсетеді: эгоистік (зіні ”Мен” ызыушылыында), бюракратиялы (администрацияны, басшылыты), конфликтік (ріптестеріні ызыушылыында), авторитетті (ата-ананы, атысушыларды), танымды (оыту жне трбиелеу талаптарында), альтруистік (атысушыларды ажеттіліктерінде), гуманистік (зіндік мн мен баса адамдарды-администраторды, ріптестерді, ата-аналарды, атысушыларды мндеріні крінулерінде).Орлов бойынша центрация тлімділік іс-рекетіні дісі мен сттілігін анытайды.

Психолог М.И. Лисина “арым–атынасты – орта нтиже мен шешімге жету масатында орындалан екі не одан да кп адамдарды зара байланысы ” деп тсіндірсе, ал, К.К. Левин арым – атынасты бірнеше тсілдерін крсетті:.міршілдік атынас– ол астындаылармен атал атынаста болу. Бл жадайда олар тек орындаушылар рлін атарады, андай да болсын шешім абылдауа атыспайды;.Демократиялы арым-атынас, ол жым алдындаы міндеттерді талылап бірлесе шешім абылдауа ммкіндік тудырады;.Либералды атынас – жетекшілікпен ана шектеледі. Бл жадайда талап оюшылы, бір жйе байалмай ркім з бетінше жреді.

Адам оамнан тыс мір сре алмайды. Себебі, оны психикасы тек айналасындаылармен арым – атынас жасау процесінде ана алыптасады, яни оамды трбие арылы адам белгілі бір мазмна ие болады. Адам санасыны дамуы оамны дамуымен байланысты. оамнан тыс адам міріні болуы ммкін емес. Кез – келген адам дниеге келісімен екінші бір адаммен арым – атынаса тсуді ажетсінеді. Мселен, нрестені анасымен тілдесу ажетін анааттандырмау – біртіндеп оны атал, мейірімсіз болып суіне, кішкентайынан асына деген сенімсіздікке келіп сотыратыны байалып жр.

Педагогикалы арым-атынас бір адам екінші адаммен тжірибе (білім, икем, дады, жалпы адамзатты мдениет, лтты ндылытар т.б.) алмасанда болады; ол рбір профессионалды арым-атынаста болады, сондытан да педагогикалы стильдерді кейде бізбен сипаттаан басшылы стильдеріне сатады.

Педагогикалы стильдерді арты круі мен адамдарды Мен-концепциясыны арасындаы байланыс табылды: автократиялы стиль кбінесе зін білмейтін жне абылдамайтын адамдара сай, сына жабытыымен, ренжігіштігімен, эмоционалды регидтілігімен мінезделеді. Жне, керісінше, демократиялы стильді станатын педагогтарда детте позитивті Мен-концепциясы болады, ашы жне мейрімді, сына тзе алады, зіндік ирониясы болады жне зіндік згеруге дайын.

Автократиялы стильді олдануында рылан оу орнында “мектеп-фабриканы” белгілері болады, ал демократиялы баытталан оу орнында “мектеп-отбасыны” белгілері болады, біра азіргі кезге дейін педагогикалы жйелерді артышылытары аныталан жо : “мектеп-фабрикаларда” детте лгерім жоары, ал “мектеп-отбасында” атысушыларды мазасыздыы тме, микроклиматы жасыра болады.

Педагогикалы арым-атынасты масаттары туралы айта отырып, отанды зерттеуші А.Б.Орлов « малімні тлалы центрациясы » деген терминді олданды, оны ойынша ол педагог іс-рекетіні жйе раушы мінездемесі болып табылады, оны кптеген крінулерін анытайды : педагогикалы стиль, атынас, леуметтік перцепция (14). Сйтіп, педагогикалы іс-рекет мнда сонымен атар рухани-дниетанымды компоненттен бастап сипатталады.Орлов рбіреуі педагогикалы іс-рекетте басыы бола алатын негізгі жеті центрацияны бліп крсетеді: эгоистік (зіні ”Мен” ызыушылыында), бюракратиялы (администрацияны, басшылыты), конфликтік (ріптестеріні ызыушылыында), авторитетті (ата-ананы, атысушыларды), танымды (оыту жне трбиелеу талаптарында), альтруистік (атысушыларды ажеттіліктерінде), гуманистік (зіндік мн мен баса адамдарды-администраторды, ріптестерді, ата-аналарды, атысушыларды мндеріні крінулерінде).Орлов бойынша центрация тлімділік іс-рекетіні дісі мен сттілігін анытайды.

Баса отанды зерттеушілер, бадарларды маыздылыын мойындай отырып, кбінесе саба беруде олданылатын тсілдерге шоырланады (11). Н.К.Марков пен А.Я.Никонованы ойынша педагогикалы стильді негізінде мазмнды сипаттамалар (педагогты з ебегіні процесі мен нтижелігіне бадары, зіні ебегіндегі бадарлы жне баылаушы-баалаушы кезенін ашу, дістемелілігі мен импровизациондылыы), динамикалы сипаттамалар (икемділік, тратылы, бір нрседен келесі нірсеге кіл ауысымдылыы) жне нтижелілік (оып жатандарды білімдеріні дегейі мен оытуды дадысы) жатыр. Авторларды зерттеулері крсеткендей педагогты индивидуалды стиліні алыптасу процесінде стильді мазмнды сипаттамалары згеруі ммкін, ал динамикалы сипаттамаларды згеруі, яни эмоционалдылы пен саналылыты зара туі аныталан жо.

Маркова мен Никонова 4 педагогикалы стильді бліп крсетті: эмоционалды-импровизационды, эмоционалды-дістемелік, импровизационды-пайымдаушы, пайымдаушы-дістемелік. Эмоционалдылы оушылармен жасы контактіде болуды, педагогты бірегей іс -рекетке атысуын, экстраверттілікті топшалайды. Пайымдаушы стильдер мотивациядан грі саналыа жне затты логикасына жгінеді.Саба берудегі импровизация оытушыны йдегі дайындылыыны нашарлыын болдырады, біра сабатар педагогтарды шабыты секілді ситуативті згергіштеріне туелді бола алады. Ал дістемелік жасы растырылан бадарлама бойыншы ралан оытуды тратылыы мен жоспарлылыын амтамасыз етеді, нтижесінде педагог “оыту машинасына” айналып, оытылу курсына субъективті ештенесін келмеуі де ммкін. Сйтіп, саба беруде де мнді индивидуалды аралы вариативтілігі болады, соны арасында рбіреу зіне іс-рекетті адекватты тсілін рап алуы ммкін.

Педагогикалы арым-атынас стильдері.

Малім тжірибесінде орын алатын педагогикалы арым-

атынасты трлерімен атар оны негізгі стильдерімен танысып тейік.

Педагогикалы арым-

атынас стилі-педагогты з шкірттерімен рекеттесуіні дербес-

психологиялы ерекшеліктері. р малімні балалармен арым-катынас орнатуында зіне ана тн ерекшеліктеріболады. Осы ерекшеліктеріне байланысты р малімні кабинетке кіруімен бірге оушылар сыныбында р трлі психологиялы ахуал орын алады.

Педагогика, психология, леуметтану ылымдарында арым-атынасты мынандай стильдері топтастырылан: авторитарлык, либералды, демократиялы,

1.арым-атынасты авторитарлы стилінде малім оушыларды

ызыушылытарын ескерусіз зі ана шешім абылдайды, мнда малім: «Мені айтаньм за», «Мен бйырамьн, сендер орындайсыдар» деген позицияны станады.

2.арым-атынасты либералды стилінде малім з бетінше шешім абылдаудан бас тартып, жауапкершілікті оушылара,ріптестерінеысырады.

Малім «Сен тимесе, ментимеймін»,

«алай болса, солай болсын» деген позицияны станады.

3.арым-атынасты демократиялы стилінде оушы мен

малім педагогикалык арым-атынасты те ылы субъектілері ретінде арастырылады.Бл стиль бойынша

жмыс істейтін малім: «Бріміз бірге жоспарлаймыз, бірігіп орындаймыз, бірігіп

жетістікке жетеміз» деген позицияны станады