Бастауыш мектепте информатиканы оыту ралдарын талдау.

Информатика сабаын тартымды да маыналы етіп ткізу шін малім сабата олданылатын оу рал - жабдытарды ызметі мен атаратын функциясын толы мегеріп, оны не шін керектігін ажыратып, ажет жадайда олдана алатындай дрежеде боланы дрыс. Енді осы айтылан оу рал жабдытара толыыра сипаттама берелік:

1. абыралы кесте - оу ралыны дстрлі трі. Оны дидактикалы функциясына арай информатиканы оытуда шартты трде анытамалыжне жмысшы деп блуге болады.

а) анытамалы кесте оушылар жмыс істеу барысында еске сатайтын формулалар, сондай-а есте сатауды ажет етпейтін, біра оушылармен жаппай жмыс істеуге олданылатын материалдар жазылады. Малім оушылара кестені дрыс пайдалана алуды йретуі тиіс. Ол кестені анша уаыт ілінетіндігін малім зі шешеді.

) жмысшы кестелер саны кп (клемі лкен) есептерді жаппай шешуді йымдастыру кезінде олданылады. Кейбір кестелерді бір блігі анытамалы, ал екінші жаы жмысшы болуы ммкін. Малім жмысшы кестені пайдалана отырып, саба ту барысында осымша тапсырмалар да растырады. Жмысшы кесте - жаттыулар топтамасын орындауа ммкіндік беріп, уаыт немдейді. Нтижеде білімді ктеруге септігін тигізеді. Біра, кестені р сабаа арнап жасауды да ажеті жо, себебі кесте нерлым кп болса, оны сатау жне керектісін тадап алу иын соуы ммкін. Мндай жадайда диафильмдер мен диапозитивтер олдануа тура келеді.

2. Транспарант – графопроектор кмегімен экрана проекциялауа арналан, типографикалы жне фотографиялы тсілмен орындалан, сондай-а бір немесе бірнеше таспаа фломастермен дайындалан объект. Мысалы, геометриялы фигураны таспаа фломастермен салып, оны проекциясын тсіруге болады. Диапроекторларды “Этюд”, “Свет-4”, “Экран” жне т.б. трлері ке олданылады.

3. Графопроектор – саба туде жиі олданылатын демонстрациялы техникалы ралды бір трі. азіргі кезде оны “Код-1”, “Лех-3”(ПХР), “Полилюкс” (ГДР) жне “Лектор-2000” т.б. трлері жиі пайдаланылады. Графопроектор диапроекциялы рылыа жатады. Экрана ааздаы жазылан объект тура (ткерілмей) тсіріледі.

4. Эпидипроектор – экранда лшемі 50х50мм, 85х85 мм, 85х105 мм жне 90х120 мм, 150х150 мм объектілерді алуа ммкіндік береді. Оны “ЭПД-1”, “ЭПД-455” жне “ЭП-1” трлері кездеседі.

5. Киноэкран – диапозитив, диафильм кадрлері, кинофильм жне т.б. оу ралындаы бейнені проекциялауа арналан жазы бет.

6. Магнитофон – магнитті таспаа дыбысты жазу жне дыбысты шыаруа арналан рылы.

7. Кинопроекция – белгілі бір жиіліктегі тізбектес фильм кадрларыны тез кезектесіп ауысып тратын экранда лкейтілген бейнесін алу рдісін айтады. Кинопроекторды “Русь” жне “Волна” трлері баршылы.

8. Теледидар – озалатын бейнелер озалмайтын объектілерді радиотолын немесе толын желілері арылы электр сигналдар кмегімен ашыа тарату (видеомагнитофонды олдану).

9. Диафильм (грекше – арылы жне латынша - таспа) деп бір-бірімен сюжетті байланысан, бір таспада орындалан позитивті бейнеленген фотографиялы жйелерді айтады.

10. Диапозитив (грекше – арылы жне латынша – “о”) деп позитивті фотобейнені айтады. Соы жылдары информатиканы оытуда блар ке трде олданылан. Кезінде информатика пні малімдері мен діскерлер кптеген крнекі ралдар дайындаан еді. Диафильм мен диапозитивті ажеттілігі малімге материалды, суретті, сызбаны жне мтінді т.б. алдын-ала олдануа дайындап оюдан туды [3].

11. Компьютер – апаратты деуге арналан рылы. Кез-келген ЭЕМ негізгі ш блімнен трады.

1) Монитор – апаратты бейнелейтін рылы, сондай-а экранда кескіндерді, геометриялы фигураларды крнекті трде бейнелеп, кей кезде з осінен айналдырып, ртрлі жадайлара келтіріп крсетуге болады;

2) Жйелік блок – компютер жмысын басаратын рылы жне апаратты сатауа арналан, ажет кезде пайдалана беруге болады;

3) Пернелік тата – апаратты енгізуге арналан рылы;

Оу рдісін йымдастыруда рбір оу ралыны зіне тн дидактикалы функциясы, ммкіндіктері, зіні педагогикалы жне техникалы олдану шекаралары бар боландытан, оу рал жабдытарын олдануды тиімді жолы оларды кешендік трде олдану болып отыр. Мысалы, малім сабаты магнитофон кмегімен информатикалы диктанттан бастап, кино зінді крсетуі ммкін.Содан кейін жаа материалды баяндауды диафильмді крсете отырып тсіндіреді, сабаты бекітуде диапозитивті олданды. Енді оушылара баспа негізді дптерде тапсырмалар мен жаттыуларды орындатып, зіндік жмыс істеуі шін кеспе таратып берсін. Содан кейін ЭВМ-ді олданады. Компьютерд сабата орнымен, рі уаытымен крнекі рал ретінде олдану кезінде оу танымды рдіс тиімділігін арттырары даусыз.

Ендеше жаа оама, жаа технологияа, техникаа тез бейімделгіш адамды дайындау, оыту дісін жетілдіру жне оны тиімділігін арттыру болып табылады. Кейде кптеген малімдер мен діскерлерге компьютер жаа рал болып крінетіндігі белгілі. Біз мнда компьютерді крнекі рал ретінде олдануды жалпы мселелерін, оны экранды, дидактикалы ммкіндіктерін ашып крсетуді басты назарда стады. Информатиканы оытуда компьютерлік технологияны тиімді, рі орнымен олдану туралы малімдерге арналан дістемелік ралдар ажет-а. Мндай дістемелік ралдарды дайындау кптеген мектеп информатика пні малімдері мен діскерлерді жне ылыми ызметкерлерді лі де болса кп уаыт бірлесіп жмыс істеуін керек етеді.

Курсты бадарлама мен информатиканы оу ралдарымен амтамасыз ету орта оу-дістемелік топтаманы рамдас блігі.

Информатика пнін оытуды дістемелік жйесі

Жуырда кезекті мселе болып оушыларды «компьютерлік сауаттылыы» саналады, ал азір оушыны «апаратты мдениетін» алыптастыру туралы сз шыарып жатыр. Жетекші мамандар бл ымдара р трлі анытама береді, длірек айтса оушыны білімін р трлі толытырып отырады. Бастауыш сыныптара келетін болса, мені ойымша, компьютерлік сауаттылы негіздерін оыту туралы айтан жн болады.

Бастауыш мектепте информатика пніні пропедевтикалы курсыны негізгі масаттарын ысаша былай крсетуге болады:

- компьютерлік сауаттылы бастамасын алыптастыру;

- логикалы ойлауды дамыту;

- тапсырмаларды нтижесіне жету шін жйелік дістемені жне алгоритмдік дадыларды дамыту;

- арапайым компьютерлік дадыларды алыптастыру (компьютермен, апаратты технологиялар ортасындаы арапайым ымдармен танысу ).

Бастауыш мектепте барлы оыту рдісінде алыптасан компьютерлік сауаттылыты мнін анытаан кезде Информатика пнімен ана шектелуге болмайды екенін тсінген жн. Керісінше, бл мселені барлы мектеп пндерін, сыныптан тыс жмыстарын осып ата-аналар кмегін барынша кп атыстырып шешу керек.

Информатиканы жаппай оыту бастамасында алгоритмдер негізі жоары сыныптарда алыптасты. азіргі уаытта ойлауды алгоритмдік стилін алыптастыруа баытталан жмысты бастауыш сыныптарда бастаан лайыты екені крінеді, себебі, жоары сынып оушыларында ойлау стилі алыптасан, демек, жаа ойлау формасын йрену олара иына тседі.

Баланы болашатаы оуыны жне міріні дамуына сер ететін рефлексия сияты психикалы рдіс тменгі оушы жасына е олайлы болып келеді, оны ішкі іс-рекет жоспары алгоритмдік ойлау стиліні алыптасуыны негізі болады. Егер де біз бл уаыт аралыын жіберіп алса, онда ересек жасында бл сапаларды дамыту иына тседі, ал кейбір кезде ммкін де емес.

Мектептегі информатика курсыны мазмнын 2 диалектикалы арама-айшылыта болатын негізгі фактора болуге болады.

1) ылымилыы жне тжрибелігі. Информатика оу пніні мазмны информатика ылымынан шыу керек (демек, азіргі кездегі ылымны жадайына айшы болмау керек); пн оылып ткен со оушыларда фундаментальді білім болу керек, ол оушыларды р трлі сферадаы ксіби іс-рекетіне дайындыын амтамасыз ету керек.

2) олайлы жне жалпы білім берілуі. Оу пніндегі малмат оушыларды кбіне ыныты болу керек, аыл-ойыны даму дегейіне, бар біліміне, біліктілігіне, дадысына сай болу керек. Осыдан баса информатика курсыны мазмныны рамына информатика ылымыны блімдерінен сйкес келетін жалпы маыналы, жалпы мдениетті, жалпы білім беретін малматтар кіру керек.

Басаша айтанда, мектептегі информатика курсы бір жаынан азіргі кезге сай келіп жне крделі болып келе жатан ылым жне тжірибе талаптарына сай болу керек. Бл екі талапты осылуы крделі дістемелік міндет болып табылады.

Бастауыш сыныптарда информатиканы оытуды мазмны барлы таырыптарды амтитын трт негізгі баыт аумаында алыптасты:

1) Кзарасты (кілтті сз – апарат). Мнда апарат жне апарат рдістері ымдары арастырылады (деу, сатау жне апаратты беру). Нтижесінде оушыларда мірді апаратты мні алыптасу керек, апаратты рдісін танып жне талдай білу керек.

2) Тжірибелік (кілтті сз – компьютер). Мнда компьютер туралы ым дербес компьютерлік машина ретінде алыптасады, ЭЕТ р трлі олданулы арастырылады, балалар машинамен жмыс істеуге дадыланады.

3) Алгоритмдік (кілттік сз – алгоритм, орындалу, бадарлама). Мнда алгоритм ымы, алгоритмді жне алгоритмдік есептерді сабаа олдану арастырылады. Нтижесінде алгоритм, оны жазу жне орындау трлері туралы тсінік алыптасады.

4) Зерттеу (кілттік сз – шыармашылы). Мазмны мен дістемесі шыармашылы, зерттеу сапаларыны алыптасуына масатталан.

Орта мектепте барлы пндерден оу-трбиелік жмысты йымдастыру негізгі форма жне діс болып саналады. Мектептегі саба оытуды сынып-саба жйесіні негізін райды, оны сипатталу белгісі болып:

- оушыларды оу тобыны траты рамы;

- р сыныпта рытуды мазмнын анытау;

- оушылар жмысыны жеке жне жымды формаларын йлестіру;

- малімні жетекші рлі;

- оушыларды білімін жйелік тексеру жне баалау.

Оу рдісіні сынып-саба жйесі, ататы чех педагогі Я.А. Каменскийден (1592-1670) шыан, мектептегі рылымды йымдастыруды негізі болады. Бар тжірибеге араанда ЭЕТН курсын ткізгеннен кейін информатика негіздерін оыту курсы дидактикалы тжрибені мраат етеді.

Олар – саба жйесі, й жмысы, зертханалы жмыс, баылау жмыстары жне таы басалар. Осыны барлыы информатика сабаында да олданылады.

Бірнеше жыл брын педагогтарды негізгі кші, бастауыш сыныптар шін де бадарламаны, кітаптарды жне оыту – дістемелік ралдарды руа баытталды, ал бгінгі кнде оытуды йымдастыру формасына жне ралдарды згеруіне кп кіл блінеді. Оыту рдісіне компьютерді кп олдануына жне компьютермен жмыс істеуді жаымсыз салдарын теуіне байланысты тменгі сыныпта информатиканы оыту дістемесін дайындау туралы сра те зекті.

Тменгі сыныпта олданылатын оытуды дістері мен формалары 1-4-сынып оушыларды психикалы, физикалы жне аыл-ойын дамытатын негіздерін ескеріп отыру керек.

Бастауыш мектептегі информатика сабаында олданылатын сынып- саба жйе шартында малімдер оытуды келесі діс жне формаларын табысты олданылады, олар оушыны зіндік спецификалы ерекшеліктерін ескере отырып, нтижелі оу рдісін руа ммкіндік береді:

- диалог;

- ойын дістемелері;

- апаратты минуттар;

- эвристикалы дістер.

Халыты леуметтік рамын жне сйкесінше леуметтік айматы апараттану дегейін ескере отырып нтижелі оытуды рылу ажеттілігі апаратты минутка сияты оыту формасын тудырады. Психикалы аынасты даму ажеттілігі сабаа диалог сияты оыту формасын енгізеді: «оушы-оушы», «оушы-оытушы».

р білім жемісті алыптасу шін бл е біріншіден оушыларды бл білімді алу ынтасына байланысты. Оу рдісіні алыптасуы оу формасымен тікелей байланысты.

Психологияда оыту мативі екі жолда дамиды екені длелденген:

- оушыларды оуды оамды мнін мегеру арылы;

- оушыны оу іс-рекеті арылы.

Жмысты топты формасын олдану тіліп жатан пнге ызыушылыты арттырады екені психологиялы дебиеттерде крсетілген. Бастауыш сынып оушыларында жмысты кіші топтарда йымдастыру лайыты, демек, топты алыптасуы длелдік рдісте рылу керек: егер пнге бейтарап арайтын балаларды пнді жасы кретін балалармен біріктірсе, біріккен жмыс нтижесінде біріншілер пнге деген ызыушылыын арттырады.

Бастауыш сыныптарда балаларды топа блген кезде балаларды топ рылысына деген тілегін ескеру керек. Бл жаста «жасы», «мейірімді», «кшті»сипаттамалары бала ойында «пнді біледі», «те жасы оиды», «ыпты» дегенмен салыстырады.

Оыту ралдар жйесіні рамына кітап, оу жне дістемелік малматтар, компьютерге арналан бадарламалы амсыздандырумен атар компьютерді зі де кіреді, ол малім ойан оу масатына жету щін комплексті ортаны райды.

Бадарламалы амсыздандыру информатиканы оыту ралдар жйесіні айраша компонетасы болып келеді, ал оан минимальды керек терім ретінде КЕТ рамды блігі болу керек. Педагогикалы-эргономикалы шарта сйкес информатика кабинетінде олданылатын бадарламалы амсыздандыру (П) тменде крсетілгендей болу керек:

- Жйелік П (операционды жйе, операционды абышалар, жйелік П, резерфті кшіру жне апаратты алпына келтіруді антивирустік ортасы жне т.б.);

- Базалы апаратты технологияны П (мтіндік редактор, электронды кестелер, МБЖ, компьютерлік графика жйесі жне компьютерлік презинтацияларды дайындау жйесі жне т.б.);

- Жалпыа арналан ралдарды П;

- Оуа арналан П.

Оушыларды ЭЕТ здіксіз жмыс істеу уаыты келесіден аспау керек:

- бірінші сынып оушыларына (алты жаста)-10 мин;

- екі-бес сынып оушыларына – 15 мин;

- алты-жеті сынып оушыларына – 20 мин;

- сегіз-тоыз сынып оушыларына – 25 мин;

- 10-11 сынып оушыларына – 30 мин;

Бірінші тарауда крсетілген ЭЕТ жмыс істегеннен кейін кзге арналан жаттыулар ткізілуі керек, ал р сабатан кейін зіліс кезінде физикалы жаттыулар орындалу керек.

Бастауыш мектепте олданылатын оытуды дістері мен формалары бірінші-тртінші сынып оушыларыны психикалы, физикалы жне аыл-ойыны дамуын рашанда ескеріп отыру керек.