Тарматалу алгоритмі

«Алгоритм» ымы информатикада апарат сияты іргелі ымдар атарына жатады.

азіргі кезде «алгоритм» ымы тек математикалы есеп шешу дісімен ана шектелмейді. Оны маынасы лдеайда ке. рбір компьютер алдын ала берілген алгоритммен, яни жоспарлы жмыс істейді. Алгоритмді реттелген амалдар жиыны, кезекпен орындалатын амалдар тізімі деп ынан жн. Оны кптеген анытамасы бар. Соны бірі: алгоритм - берілген есепті шыару жолын реттелген амалдар тізбегі тріне келтіру. Кез келген есепті арапайым амалдарды тізбектей орындау арылы шыаруа болады. Алгоритмді компьютерде орындау шін оны бадарлама трінде жазып шыу керек.

Алгоритмді орындаушыны рлін, негізінен адам немесе автоматтандырылан рылы, яни компьютер, робот т.б. атарады.

Кнделікті трмыстан алгоритмге бір мысал келтірейік. Студент болу шін алгоритмні мынадай адамдарын орындау керек:

1. Мектепті тамамдау.

2. Бірыай лтты тестілеуден ту.

3. Керекті жаттарды, аттестатты тпнсасын, емтихан орытындысымен бірге белгілі бір мамандыты крсетіп, конкурса тапсыру.

4. Конкурстан ту.

5. Тадаан мамандыы бойынша оитын жоары оу орнын анытау.

Бл крсетілген пункттерді орындарын ауыстыруа болмайды. Олар крсетілген ретпен кезегімен орындалуы тиіс. Сонда ана кздеген нтижеге олымыз жетеді.

Сонымен алгоритм – белгілі бір нтижеге жету шін олданылатын амалдарды реттелген жиыны.

азіргі кездегі нделетін апарат клеміні тез суі кптеген мселелерді (есептерді) шешуін адамды р трлі автоматтара, компьютерлерге, роботтара, техникалы рылылара жктеуге мжбр етіп отыр. Кнделікті тіршілікте біз кн сайын кптеген алгоритмдерді кездестіреміз жне атарамыз. Мселен, мектепке бару, сабаа даярлану, ас зірлеу, ааш отырызу, нан пісіру, автобус, трамвай, троллейбуспен межелі жерге жету, сздіктен ажетті сзді іздеу кезінде белгілі бір алгоритмдерді атаруа, яни біратар алыптасан рекеттер тізбегін орындауа тура келеді.

Сонымен алгоритм атарушы – крсетілген іс-рекеттер тізбегін блжытпай орындай отырып, керекті нтиже алуды жзеге асыратын машина, рылы немесе адам бола алады.

Берілген мселені шешу жолыны тсініктілігін оны алгоритміні тсініктілігі деп арастырады. Алгоритмде алдыы рекетті нтижесі келесі рекетте пайдаланылады.

Ала ойан масата жету немесе берілген есепті шешу баытында атарушыа андай рекеттер жасау ажеттігін рі тсінікті, р дл етіп крсететін нсаулар ретін алгоритм деп атайды.

Алгоритмді орындау кестесін беруге мысал арастырайы.

Мысалы: «Сабаа дайындалу» алгоритмін жазайы.

Команда нмірі Алгоритм командасы Алгоритм нтижесі

1. Кнделікті ола ал Кнделікті ола алынды

2. Тиісті бетін аш Тиісті беті ашылды

3. Пнді, таырыпты, берілген тапсырманы аныта Пн, таырып, берілген тапсырма аныталды

4. йге берілген тапсырманы орында йге берілген тапсырма орындалды

5. Тота Сабаа дайындалу аяталды

Барлы командалары бірінен кейін бірі ретімен орындалатын болса, оны сызыты алгоритм деп атайды. Егер командаларды орны ауысатын болса алгоритм орындалмайды. Сызыты алгоритмге мысал арастырайы.

Мысалы: «й тапсырмасын орындау» алгоритмі.

1. Кнделікті алу.

2. Тиісті бетін ашу.

3. й тапсырмасын анытау.

4. й тапсырмасын орындау.

5. Кнделікті орнына ою.

6. Тота.

Сонымен, рекеттерді тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм – сызыты алгоритм болды. Сызыты алгоритм командалары осында крсетілген реті бойынша орындалатын тізбектеле орналасан командалардан трады. Амалдарды осылай бірінен кейін біріні реттеліп орындалу тртібін табии атарылуы дейді.

Кнделікті мірде жиі кездесетін алгоритмдерді бір тріне есептегі белгілі бір шартты орындалуына не орындалмауына байланысты командалар тізбегіні бірнеше тарматара блінетін тобы жатады. Тарматалу алгоритмінде кбінесе арифметикалы тесіздік (тедік) трінде берілген логикалы шарт тексеріледі. Егер ол орындалса, онда алгоритм бірінші тармапен, ал орындалмаса екінші тармапен жзеге асырылады да, соында екі тарма айта бірігеді. Мндай алгоритмдерде шартты тексеру тарматалу командасы деп аталады.

Шарттарды орындалу нтижелеріне байланысты атарылатын іс-рекеттер тізбегін тарматалан алгоритм деп атайды. Шарт схемасынан екі команда шыады. Сраа «и» деп жауап берілсе, онда «и» тармаынада тран команда орындалады. Егер сраа «жо» деп жауап берілсе, онда «жо» тармаында тран команда орындалады.

Мысалы: «Мал азытандыру» алгоритмі

 

и жо

Алгоритмде бір іс-рекет бірнеше рет айталанса, онда оны айталау алгоритмі деп атайды. Бл алгоритмні орындалуы шарта байланысты.Шарт іске асырылып транда, команда айталанып орындала береді. Егер шарт орындалмаса, командаларды айталау да тоталады.