Инклюзивті білім беру жадайларында когнитивті, мотивациялы, тжірибелік-бейімділік компоненттерін алыптастыру
Білім беру жйесі оамны жне оны жекелеген топтарыны мдениеті белгілі бір апаратты мдениет дегейімен аныталатын кезеінде тр. Апаратты мдениет – кп дегейлі ым, оны рамына: заманауи апаратты технологияларды ммкіндіктерін тсіну; оны растыруды негізгі тсілдері мен талаптары туралы білу; сондай-а, компьютерлік ралдарды апаратты дайындау, деу жне беру шін олдану (компьютерлік сауаттылы); кез келген апарата рметпен арау жне жмыс жасай білу; апаратты ресурстарды олдануды белгілі бір дадыларын білу; апаратты технологиялар мен компьютерлік ралдарды ндірістік мселелерді шешу шін олдану; заманауи оыту компьютерлік ралдарын растыру мен олдану технологияларын тсіну; блу апаратты ресурстарын талдау мен тадау дадылары; тларалы арым-атынасты игеру дадылары т.б.
Болаша бастауыш сынып м,алімдерін инклюзивті білім беру жадайында балалармен жмыс істеуге ксіби дайындыыны рылымын біз, дидактикалы білім мен дістемелік шеберліктер кешенінен креміз. Аталан кешен былайша крініс береді:
· дидактикалы білімдер: инклюзивті білімні нормативті-ыты негіздері туралы; инклюзивті білім беру жадайында балаларды оыту мен трбиелеу дерісін растыруды ерекшеліктері туралы; инклюзивті білім беру субьектілерімен байланысты коммуникативті байланысты растыру туралы;
· дістемелік шеберліктер мен дадылар: ммкіндігі шектеулі балалармен жне оларды ата-аналарымен коммуникативті байланыс орнату; оу-трбие дерісін ртрлі ммкіндіктегі балаларды бірлесіп оыту жадайында растыру; мамандар «тобында» жмыс жасау т.б. [7].
Маызды компонент – студенттерді жаа апаратты технологияларды игеру мен олдануа уждемелігі (зін зі оыту, жаа технологияларды олдану ммкіндігін тсіну, здігімен тануа, сыни ойлауа, шыармашылы ізденіске деген ызыушылы). Бл уждемелік компонент – АКТ олдануа тжірибелік-бейімділік жне когнитивті дайындауды алышарттары мен негізі болып табылады.
33. Саба стінде АКТ олдануды тсілдері, ралдары мен станымдары
АКТ ралдарын саба стінде пайдалану тсілдері рилы жне былайша жзеге асырыла алады:
• апаратты материалдарды мультимедиялы формада крсету (иллюстрациялар, бейнезінділер, дыбыс жазбалары, презентациялар т.б.);
• объектілер, былыстар мен дерістерді интерактивті тртіппен зерттеу (интерактивті лгілер, виртуалды лабораториялар, жаратылыстану циклындаы пндер шін растырушылар);
• АКТ ралдарын олдана отырып, бірлескен жобалы рекетті йымдастыру з бетімен зерттеу жасауа, з бетімен шыармашылы рекет дадыларын алыптастыруа, презентативті дадылар мен шеберлікті дамытуа ммкіндік береді;
• электронды ралдарды жаратылыстану эксперименттерін жргізу, эксперимент нтижелерін дей мен есеп дайындауда олдану;
• жаттыу, шыармашылы жне зерттеушілік мселелерді шешу;
• апаратты-іздеу рекеттеріні дадыларын алыптастыру, объективті жне шапша баалауды жзеге асыру жне т.б.
Мгедектер мен осымша функцияларды орындауа абілетті оушыларды оытуда пайдаланылатын АКТ ралдарыны негізгі типтері мыналар:
• стандартты технолгиялар, айталы, ммкіндігі шектеулі тлалар шін осымша ендірілген функциялары бар компьютерлер;
• альтернативті форматтар, айталы, сйлеуші HTML, DAISY (Digital Accessibility Information System – электронды олжетімді апаратты жйе) сйлеуші кітабы, сондай-а «тменгі технологилы» форматтар, мселен Брайл жйесі мліметтерді олжетімді форматтары;
• осымша технологиялар: есту аппараттары, экраннан оу ралы, арнайы ммкіндіктері бар клавиатуралар т.б.
осымша технологиялар категориясына жеке тлалы ралдар, мселен, озалысты жеілдетуге арналан ондырылар (мгедектер орындыы), олдаушы альтернативалы коммуникация жйелері, сондай-а компьютерге олжетімділікті жеілдететін ралдар мен бадарламалы амту ралдары (арнайы клавиатура, экраннан оу ралы) жатады. Соы екі онжылдыта туындаан осымша технологиялар білімге олжетімділік дегейін тбегейлі згертіп тастады. Оларды рамына білім беруші бадарламалы амту мен интерактивті білім беру ортасы кіреді. Бл АКТ ралдарын барлы оушылар олданады.
34. Сабаты ртрлі дегейлерінде акт олдану:
35. Сабаты ртрлі кезедерінде комьютерлік бадарламаларды олдануды практикасы:
Бастауыш мектепте математиканы оыту барысында АКТ растырушы ралдарыны бірі – WebQues, оушылар Интернеттен табылан апаратттармен жмыс жасайды. Халат пен Паркер (2011 ж.) WebQuest-ті электронды кесте ммкіндіктерін олданумен салыстырады. Мндай кестелер есептерді шешу барысында математикалы идеяларды жеткізу мен зерттеулер жргізу шін уждеме болып табылады. Себебі кестелер есептеулерді реттеу шін функционалды сипатта: торды маынасын згерте отырып, біз есептеу нтижелеріні ыпалына баылау жасаймыз. Хала пен парккер эксперимент арылы WebQuest-те оушылар математикалы анытамаларды жай ана жаттаана араанда, математикалы рекеттер мен ойынды зерттеулер кптеп жргізуге абілетті екендігін длелдеді.
WebQuest-тегі математикалы осымшалар бастауыш мектептерді болаша малімеріні уждемесіне айтарлытай о ыпал жасады бл бадарламалы амтамасыз етілуді малімні тсіндірмесімен салыстырандаы біратар артышылытары айындалды:
Ø білім алушыларды кеістіктік згерістерді абылдау дегейі кшейеді;
Ø кеістіктік ойлау жйесі жасарады;
Ø оушылар арасында коммуникативтілік кбейеді;
Ø оушыларды сыни ойлауы, зіне деген сенімі мен оуа деген дайындыы дамиды.
«Робот-кмекшілер» жйесіні коммуникативті АКТ ралдары оытуа деген талпыныс пен оны сапасын жоарылата алады (Баркер мен Ансорг, 2007 ж.). Вей, Хунг, Ли жне Чен (2011 ж.)Joyful Classroom Learning System (JCLS) («Кілді сынып» оыту жйесі) атты жобаны крсетті. Жйе оуа кмек беретін темір адам-кмекшіден, сенсорлы ондырыларды, есептік мобилді желісінен жне шапша бадарламалы амтамасыз етілуден, сымсыз локалды желілерден трады. Балаларды пікіріне сйенсек, оушыларды кпшілігіне RLC роботпен жмыс дасау дстрлі сыныпта оуа араанда лдеайда ызыты; кейбір оушылар дрыс жауапты іздеуді маызы зор болып, оларды жіберген ателерді себептерін здігімен анытауа септігін тигізді.
Робот-кмекшімен жмыс оушылара білімді мегеру масатында тереірек ойлану шін кп уаыт блуге кмек берді. JCLS жйесі рбір оушыны іс-рекетін за уаыт баылау жасап, сыныпта оыту траекториясын анытап, сабатан кейін оушылара кмек беруі шін малімге де айтарлытай жрдем етті.
оршаан ортамен танысу барысында АКТ ралдары. Лоу мен Фримен зертеулерінде (2011 ж.) бастауыш мектеп оушыларыны ылыми тсініктері АКТ ралдарын пайдаланан сайын тзетіліп отыратыны айтылады. Интернет желісін жиі пайдаланан оушылар оршаан ортамен танысу барысындай айтарлытай жетістікке жете білген. АКТ зерттеу ралдары оршаан орта туралы білімді жинатап, оуды жеілдете алады. Айталы, Кэмпбелл мен басалар (2010 ж.) «Opensimulator 3D Сервер осымшалар» АКТ ортасында мір мен жер беті туралы ылымдарды жинатау мысалдарын арастырады. Бл модулдік ашы оу платформасы ландшафтты зауыттарды ру барысында ш лшемді кеістікті, ауа-райы мен дене жадайларына арай лгілеуге ммкіндік берді. Осы ортада оушылар азалар арасындаы зара байланысты, азаларды оршаан орта мен адамны іс-рекетіні серінен згеріп отыратын ерекшеліктерін зерттей алды. Сондай-а, оушылар виртуалды эксперименттер кмегімен жасалан болжамдар мен нтижелерді аз уаыт ішінде тексере алды. Бны брі дстрлі бастауыш сынып блмелерінде орындау те иын. АКТ зерттеушілік-оытушы ойындар балаларды абстрактылы ойлауын тратандырады (Карбонаро, Сафрон, Кутумису жне Шеффер, 2010 ж.). Лим, Нонис жне Хедберг (2006 ж.) Quest Atlantis (QA) деп танылан 3D кпшілік ттынатын виртуалды оршаан ортаны Сингапурды бастауыш мектептерінде пайдалануды жан-жаты зерттеген. QA-ны оу жоспарына ендіру білім алушыларды тілдік дамуынан, компьютерлік дадылары, оыту арынынан крініп, мектеп пен ата-аналар тарапынан олдау тапты
Сонымен, біз бастауыш мектептерде ртрлі пндерді оыту шін АКТ олдану бойынша тжірибелер жргізіліп отыратын біратар елдерді арастырып ттік. Айта кететін жайт – инклюзивті білім беруді бірнеше жылдардан бері жзеге асырып келетін бізді еліміз бізге брыннан танымал себептер бойынша жоары технологиялы ралдарды олдану бойынша дамудан жептеуір алып ойан. Соан арамастан, бл тжірибелерді арастыру жне оларды олдау ммкіндігі шектеулі оушыларды білім, дады жне шеберліктерін жоарылатуында айтарлытай нтижелі. Бізді алдымызда тран мселе – жоары оу орындарыны абырасында жоары білікті мамандарды дайындау.
Белгілі бір функционалды шектеулері бар оушыларды ртрлі білім беру ажеттіліктерін анааттандыру шін оларды жеке тлалы ерекшеліктері мен талап-тілектерін ескеретін арнайы педагогикалы тсілдерді олдану ажет. Сонымен атар, оытуды уждемелік аспектісін де ескеру керек, яни балаларды оытатын мселеге деген ызыушылыын арттыру керек. Малім баланы белгілі бір тарапа баыттайды, біра бл жолда бала здігімен жруі тиіс. Малім саба стінде тртіпті ата саталуына ол жеткізуі ммкін, алайда оушыларды ызыушылыы мен ішкі талпынысын тудырмаса, білімді игеру ммкін болмайды. Балаларды білім алуа деген талап-тілегін алай тудыру керек? Бл сраты кптеген педагогтар, стонымен атар ммкіндігі шектеулі балалармен жмыс істейтін малімдер ерекше толандыруда.