Туристік бизнесті талдау жне баалау. лек7такырып

Ебек атынастары – бл жмысшылар мен жмыс беруші келісіміне негізделген, ебек заымен арыстырылан, жмысшыны белгілі мамандыы, ызмет орны бщйынша бекітілген ебек аыа з міндеттерін орындауы. Бл жадайда жмысшы ішкі ережелерді блжытпай орындауы, ал жмыс беруші ебек ету шін барлы ммкіндіктерді жасап жадай туызуы ажет.

Жмыса абылданатын адамда мынандай жаттар болуы тиіс: жеке кулігі, зейнетаы орымен жасалан келісім шарт, сонымен бірге, ксіпкер жмыса трушы адамны дипломын, ебек кітапшасын , резюме (тйін) , мір баянын, кадрлар бліміні есебі шін жеке параын , санитарлы кітапша, неке туралы кулік, балаларыны тууы туралы кулігі, фотосурет т.б. талап етуге ылы.

Жмыса алынаны туралы жеке келісім шарт жасалып, жмыса алынан адам онымен танысып олын ояды. Егер жмысшы баалы заттарды сатау, сату, деу жмыстарымен шылданатын болса, онда материялды жауапкершілік туралы жазбаша трде келісім жасаулары тиіс.

Сондай жадайда ан , егер зиян келген болса, толы материялды жауапкершілік саталады. Сонымен бірге жмысшы мынандай жадайлара жауап береді:

– млік пен баалы заттар сенім хат арылы абылданан болса;

– егер есірткі, спирттік ішімдік пайдалану арылы зиян келтірсе;

– материялдарды, німдерді, инструменттер мен приборларды, жмыс киімін дейі блдіріп, заым келтірсе;

– коммерциялы пияны ашу нтижесінде зиян келтірсе;

Жмыса 16 жаса толан, адамдар абылданады. Ауыр жмыса, зиянды, ауіпті жмыстара 18 жаса толмаандар абылданбайды.

Ксіпкер жмыса алынан адама 3 айдан аспай мерзімін белгілеуге ылы. Егер жмысшы ебек мгедектігіне шырыса, жмыс барысында денсаулыына зиян келсе, денсаулыы алпына келгенше баса жеіл жмыса ауыстырып, брыны ебек аысыны айырмасын тлеу ажет.

Мынандай жадайларда жмыс беруші ебек туралы келісімді бзуа ылы:

– фирма жойылатын болса (1 ай брын жазбаша трде ескертіп орташа айлы ебек аы млшерінде темаы тлеу тиіс).

– штат ысаранда (1 ай брын жазбаша трде ескертіп , орташа айлы ебек аы млшерінде темаы тленеді).

– ызметкерді ксіби мамандыыны жетіспеуінемесе денсаулыыны жарамсыз болуы;

– уаытша жмыса жарамсызды есебінен 2 ай бойы жмыса келмесе (кіметті 07. 08. 2000 ж) № 11121 «Жмыссыздыа жарамсыздыа уаыт беруге тиісті аурулар тріні тізімі» деп аталатын аулысын араыз.

– фирмамаен бірге баса жерге жерге ауысудан бас тартан жадайда;

– жеілірек жмыса ауысуа келіспеген жадайда;

– ебек жадайыны згергеніне келіспесе;

– егер тртіптік жаза олданылан жадайда, тртіп бзушылы айталанса;

– ебек міндеттерін орындауда бір рет лкен ате жіберсе;

– бір жмыс кнінде 3 саат кешіксе;

– жмысы ішімдік ішіп немесе есірткі пайдалану серімен келсе;

– ебек ережесін немесе рт ауіпсіздік ережелерін сатамаан жадайда.

– Сот шешімімен жмыста рлы жасаан болса;

– аржы жне баалы мліктермен жмыс атарушылара жмыс берушіні сенімі болмаан жадайда ;трбие жмыстарымен шылданатын ызметкерлерді трбиелілікке жат рекеттері болан жадайда;

– Сол фирманы коммерциялы пиясын ашып ойан жадайда;

Егер жмысшы денсаулыына байланысты, зейнеткерлік жасы келгенде, баса жерге ауысуына байланысты жмыстан босату шін тініш берсе, онда жмыс беруші келісім шартты бзып , тініште крсетілген мерзіміне сай жмыстан босатуы тиіс. Баса жадайларда жмысберуші тіншті бір ай ішінде арауы тиіс.

Жмысшыны жмыстан босату кезінде пайдаланбаан ебек демалыс шін тем аы тленеді. Егер жмысшы жмыса ішімдік, есірткі пайдаланып келсе немесе ереже бойынша емтихан тапсырмаса, ажет болса денсаулыы туралы тексеруден тпесе, онда жмыс берушіні жмыстан босатуа ы бар.

Жмыс беруші з еркіне байланысты жмыс уаытын аптасына 5 кндік немесе 6 кндік мерзімге белгілеуіне ылы. Бл жадайда бір аптадаы жмыс кні 40 сааттан аспауы керек. Асып кеткен жадайда млшерден тыс деп есептеліп (1 кнде 2 сааттан асса) бір жарым есе ааы тленеді. Демалыс немесе мейрам кндері жмыс істегендерге екі есе аы тленеді немесе осымша демалыс беріледі.

леуметтік жрдем аы жмысшы ауырып алан жадайда (жмыс 18 кннен аспауы тиіс). Екі жыл бойы ебек демалыс бермеуге болмайды (за бойынша).

Жмыс беруші жмысшыа ебек аысыз демалыс беруге ылы. Оып жргендер оу демалысын алуа ылы, ол мерзімге аы тлеу – тленбеуіне ксіпкер зі шешеді. анша уаыт жмыс істегеніне арамастан йел адамдаржктілігі шін жне босананнан кейін 3 жыл жас баланыкту шін демалысалуа ылы. Оны кейінгі 1,5 жылы тініш жазаннан кейін ана зады. Сонымен бірге бала туанда бір рет фирма есебінен жрдем аы берілуі тиіс. Бл ереже баланы йелдер босанатын йден асырып алан жадайда да орындалуы тиіс.

Жмыс беруші фирма ызметкерлеріне жмыстаы табыстары шін андай сый аы беретінін з шешіміне арай белгілейді. Ксіби шеберлігін жоарылату шін, кадрларды тратандыру жолында фирма есебінен оыту мселесін де жмыс беруші зі шешеді. Мндай жадайда жмышы оытан мерзімі шін жмыс істеу арылы теуі, егер жмыстан шыуа мжбр болса, ашадай тем аы тлеуі тиіс. Ксіпкер тртіптік жазалардыескерту сгіс беру немесе жмыстан босату трінде олдануа ылы. Фирма ызметкерлері шін ебек туралы, зейнеткерлік леуметтік амсыздандыру туралы Р. зады нормалары толы кшінде саталады.

77. азастандаы шаын ксіпкерлік субьектілеріні саныны траты суі жне онда жмыс істейтіндерді клеміні артуына арамастан шаын бизнес секторы мемлекет экономикасыны мселелерін шешуде айтарлытай лесі кп емес. Ол осы экономика секторыны проблемаларымен тсіндіріледі: салы салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен зара рекеті жне таы баса салалардаы мселелер. Сондытан ксіпкерлер алдында несиені алу кезіндегі немесе аржылы кмек жадайында ртрлі кедергілер орын алады. Сол проблеманы е бастыларыны бірі – за шыарушылы базаны трасыздыы, и, задар абылданан, мысалы: «жеке ксіпкерлікті дамытуа жне олдауа байланысты заы (04.07.92жыл); «шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау туралы заы» ( 19.06.97 ж); «шаын ксіпкерлікті дамытуа мемлекеттік олдауды кшейту жне оны жандандыру жніндегі шаралар туралы» Р-ні Президентіні Жарлыы бойынша ( 06.03.97ж), жне бгінгі кніде абылдануда. Біра бл нормативтік ыты актілер іс жзінде толы жзеге асырылмаандытан ксіпкерлер шін біршама иындытар туады. Ол нормативті – ыты акілерді орындалмауы, шаын ксіпорындарды ісіне араласу, кптеген тексеруші жне адаалаушы басару органдарыны тексерушілік ызметтері шаын ксіпкерлер жмысыны тоталуына серін тигізеді. Бл кедергілермен атар, ксіпкерлік ызметті баылайтын салы инспекциясы, жергілікті кімшілік блімдері, санитарлы – экологиялы инспекциялар, рттен орау блімшелері, ттынушыларды ыын орау орталытары жн е таы басасы ксіпкерлерді мдделері мен кзарасына кеміте отырып кп жадайда зады жне за шыарушылы пен сот органдарыны функциялары мен кілеттіліктеріне иемденіп алды. Бл з кезегінде бюрократизмге штасады, яни ол дегеніміз засыз аша талап етуді тиімді ралы болып табылады. Ауыр салы екі трде жргілізеді: жартылай жария жне жасырын. Жартылай жарияа, жергілікті кіметті бастамасымен жргізілетін ксіпорындара за щеберінен шыып кететін шекте, ашалай сомада салы салу. Екінші форма – жасырын ауыр салы, натылы шенеуніктерді алтасына тікелей пара ретінде тседі. Ол з дегейінде ксіпкеерлерге теріс ыпал етіп, оларды жмысын жзеге асыруа кедергі болады.
Келесі негізгі мселе – ол тиімді аржылы олдау, яни ксіпкерлерді инвестициялы несиелерді алуы болып табылады. ксіпкерлер республиканы банк жйесінен; шаын ксіпкерлікті дамыту орынан; Европалы айта ру жне Дамыту банкісіні ашы несиелік тізбегінен; шаын ксіпкерлікті олдайтын баса да аржы кздерінен ала алады. Біра шаын бизнесті олдау кздері аныталанымен, оны олдану инвестициялау механизміні жетілдіруін ажет етеді. Бл трыда несие алу ксіпкерлер алдында жиі кездесетін кедергілерге;

І – жоары пайыз млшерлемесі;

ІІ – несиені айтаруды ысамерзімділігі;

ІІІ – несие алудаы жаттар саныны кптігі;

ІV – кепілдікпен амтамасыз ету проблемалары.

Жоарыдаы несие алуды негізгі мселелерін келесі факторлар да толытырады:

· несие алу кезіндегі банктерге тапсыратын жаттарды толтыру біліміні жетілмеуі;

· апаратпен толы амтылмауы;

· бизнес-жоспар жасауды толысыздыы;

· елдегі шаын ксіпкерлікті дамытуа баытталан несиелерді кздері туралы шетелдік, оларды бадарламаларды апаратпен амтамасыз етпеуі;

Аталан барлы факторлар ксіпкерлік ызмет субъектілеріне несие алуа кедергі келтіреді.

78. Шаын ксiпкерлiктi мемлекеттiк олдауды негiзгi принциптерi:

ü азастан Республикасында шаын ксiпкерлiктi дамытуды басымдыы;

ü шаын ксiпкерлiктi мемлекеттiк олдауды кешендiлiгi;

ü шаын ксiпкерлiктi олдау инфрарылымыны жне жзеге асырылатын шараларды шаын ксiпкерлiктi барлы субъектiлер шiн ол жеткiзерлiк болуы;

ü шаын ксiпкерлiктi олдау мен дамыту саласындаы халыаралы ынтыматасты болып табылады.

Шаын ксiпкерлiктi мемлекеттiк олдау мынадай баыттар бойынша жзеге асырылады:

Ø шаын ксiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудi, оларды ызметiн лицензиялауды оайлатылан тртiбiн белгiлеу;

Ø шаын ксiпкерлiк субъектiлерi шiн салы салуды, кеден бажын тлеудi жеiлдiктi режимiн амтитын олайлы жадай жасауды ыты режимiн белгiлеу;

Ø шаын ксiпкерлiк субъектiлерiн олдау мен дамыту шiн инвестицияларды, оны iшiнде шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану жйесiн жасау;

Ø шаын ксiпкерлiк субъектiлерiнi шетелдiк рiптестермен сауда, ылыми-техникалы, ндiрiстiк жне зге де байланыстарын дамытуды оса аланда, оларды сырты экономикалы ызметiн олдау;

Ø аржы кздерiн анытай отырып, шаын ксiпкерлiк субъектiлерiне несие берудi арнаулы бадарламаларын абылдау;

Ø нiмдер ндiруге, жмыс атарып, ызмет крсетуге мемлекеттiк сатып алуды орналастыран кезде шаын ксiпкерлiк субъектiлерiне артышылытар беру;

Ø азастан Республикасы кіметі мен жергілікті атарушы органдар жанындаы шаын ксіпкерлікті дамыту жніндегі комиссияларды ызметін йымдастыру.

Ø мемлекеттік органдар з зыреті шегінде шаын ксіпкерлік субъектілеріні ызметіне азастан Республикасыны кіметі белгілеген тртіппен тексеру жргізеді.