Жауапкершілік трлері.

Жауапкершілік трлері – Азаматты ыты жауапкершілікті трлерге блінуі оны ала ойан масаттарыны белгілеріне арай жзеге асырылады. Сонымен негізгі маына шартты жне шарттан тыс жауапкершілікке блеміз. Шарттан тыс жауапкершілік ы бзушыа тек ана шартта белгіленбеген санкция олдану кезінде пайда болады. Мысалы, сатылан затты кемшілегі шін тутынушыны алдында сатушымен атар затты дайындаушы да жауапкершілікте болады. Алайда сатушы ттынушыны алдында шартты атынаста рыландытан шартты жауапкершілікте, ал дайындаушы – ттынушы мен затты дайындаушыны арасында шарттты атынас болмаандыктан шарттан тыс жауапкершілікте болады.

Задылы маынасына арай шартты жне шарттан тыс жауапкершілікті замен жне шартты жадайларына арай белгіленеді. Тараптар шарта отыру кезінде зада арастырылмаан жауапкершілікті ы бзушылык шін белгілей алады немесе замен салыстырыланда жауапкершілік млшерін кбейтуге немесе азайтуа ылы.

Шартта жне шарттан тыс жауапкершілікті ажыратуды ажеттілігі оларды ртрлі ережеге баынуына байланысты туындап отырады. Сонымен, егер зиян талапкерге шарт жасамай-а келтірілсе, онда ол телутиіс. Тарапты шарта отыру кезінде зиян келтіргені шін жауапкершілік кзделіп, біра ол міндеттемені орындаудан бас тартса, осы шартты ыты атынасты реттейтін за бойынша жауап береді. Жауапкершілікті сипатына байланысты бірнеше трге: лесті, солидарлы жне субсидиарлы жауапкершілік деп ажыратуа болады.

лесті жауапкершілік егер несие берушіге борышорларды райсысы заа жне шарта сйкес лесті трде жауапкершілікте болса орын алады. лесті жауапкершілік жалпы ережедегі маынаа ие замен млшері белгіленген болса, онда тараптарды райсысына тедей лес млшері пайда болады.Мысалы, трын йді меншік иелері сатып алушыны алдында йді кемшілігі шін жалпы лесті меншікте болады.

Солидарлы жауапкершілік егер замен немесе шартпен бекітілген кезде олданылады. Залалды бірігіп келтірген тараптар солидарлы жауапкершілікте болады. Солидарлыжауапкершілікте несие беруші кез-келген жауапкерден блшектей немесе толы клемде ндіріп алуа ылы.

Солидарлы жауапкершілік несие берушіге тиімді болып табылады. йткені, ол кез- келген жауапкерден толы клемде ндіре алады. Мысалы, егер азамата бірнеше тараптар бірлесіп зиян келтірсе, онда ол зиянды зиян келтірушіні ішінен залалды алпына келтіруі ммкін немесе ашалай аражаты бар тарапынан толы клемде ндіре алады.

Азаматты кодексті - 77 бабыны блігіне сйкес бір немесе бірнеше адам ран, жарылы оры рылтай жаттарымен белгіленген млшерде леске блінген жауапкершілігі шектеулі серіктестік атысушылар оны міндеттемелері бойынша жауап бермейді жне серіктесті ызметіне байланысты залалдара здеріні осан ны шегінде туекел етеді.

Жауапкершілігі шектеулі серіктесті салымды толы оспаан атысушылары оны міндеттемелері бойынша рбір атысушыны салым тлемеген блігіні ны шегінде орта жауапты болады.Субсидиарлы жауапкершілік егер міндеттемеде екі борышор болып, оны біреуі негізгі, ал екіншісі осымша (субсидиарлы)боланкезде орын алады. Бл кезде несие берушіні алдына субсидиарлы борышор негізгі борышора оса осымша жауапкершілікте болады. Осындай субсидиарлы жауапкершілік замен, баса нормативті актімен немесе міндеттемені шартымен белгіленуі ммкін.

Азаматты Кодексті 72 бабына сйкес: Серіктестікті міндеттемелері бойынша зін бкіл млкімен (толы серіктестіктерімен) осымша жауап беретін бір немесе одан да кп атысушымен атар, жауапкершілігі толы серіктестікті (салымшыларды) млкіне здері салан салымдарды жиынтыымен шектелетін бір немесе одан кп атысушыларды да енгізетін жне серіктестікті ксіпкерлік ызметі жзеге асыруа атыспайтын серіктестік Азаматты сенім серіктестігі деп танылады.

Азамматты кодексті 257-бабы субсидиарлы жауапкершілікке арналан:

1. Задара немесе міндеттемені шарттарына сйкес негізгі борышор болып табылатын (субсидиялы жауапкершілік) баса адамны жауапкершілігіне осымша жауапты болатын адама талап ойана дейін кепіл беруші талапты негізгі борышора оюа тиіс.

2. Егер негізгі борышор несие берушіні талабын анааттандырудан бас тартса, не оны толы орындамаса немесе несие беруші одан ойылан талапа аыла онымды мерзімде жауап алмаса, бл талапты орындалмаан блігі субсудиялы жауапкершілігі бар адама ойылуы ммкін.

3. Егер бл талап негізгі борышора арсы ойылан талапа жатызу (осы кодексті 370-бабы) не негізгі борышорды есебінен ндіріп алу арылы анааттандырылуы ммкін болса, несие беруші зіні негізгі борышора оятын талабын субсудиялы жауапкершілігі бар адам оан несие беруші ойан талапты анааттандыруа дейін бл туралы негізгі борышорды несие берушіге арсы айтайындеген арсылытарын субсидиялы жауапкершулуктері барадамны регрестік талабына арсы оюа ыы бар. Міндетте бзылан жадайда алашы талапнегізгі борыша ойылады жне одан талап толы анааттандырылан жадайда талапты телмеген блігі субсидиялы борыша теді.

Субсидиялы борышора талап ою шін алдын-ала негізгі борышорды банкрот деп тану немесе оны млкіне мжбрлеп ндіру олдану міндетті емес. Ол шін міндеттемені толы клемде орындау талабына бастарту (айып тлеу жне зиянды теуді осанда) немесе осындай талапты наты орындамау жеткілікті.

Талапты анааттандыран субсидиялары борышор міндеттемені негізгі борышорды бзылуымен болан, біра зі теген барлы шыындарды регресті талап оюы арылы негізгі борышордан ндіріп алуа ылы. Несие берушіні субсидиялары борышора осындай талап оюа ылы тмендегі шарттарды болуымен байланысты:

А) негізгі борышор несие берушіні талабын анааттандырудан бас тартса;

Б) несие беруші ойылан талаптан аыла онымды мерзім ішінде жауап ала алмас.

Алайда несие беруші зіні талабын субсидияларын борышорды анааттандыруын крсетілген жадайларды бар боланы зінде де оя алады. Егер бл талап негізгі борышора арсы талап ою арылы негізгі борышордан даусыз ндіруге ммкіндік туса осылай деуге себеп, сас жадайлардан несие берушіден ешандай иындысыз субсидиялары борышора талап оймай-а зіні талабын негізгі борышордан анааттандыра алады. Несие беруші негізгі борышора ашалай арызды ндіруге талап ойып, ндіре алмаан жадайда бл туралы талапты субсидия арлы борышора оюа ылы емес. Азаматты Кодексті 368-бабымен мен 370-бабы осыны длелі:

1. Міндеттеме тиісті дрежеде орындаланда тотатылады.

2. Міндеттеме борышор несие берушіні келісімімен оны орындауды згерткенде тотатылуы ммкін.

Азаматты Кодексті 370-бабы бойынша:

1. Міндеттеме мерзімі жеткен, не мерзімі крсетілмеген немесе мерзімі талап ету негізінен белгіленген біртектес арсы талапты есепке жатызу арылы толы немесе блек-блегімен тотатылады. Есепке жатызуа бір тарапты тініші жеткілікті:

2. Мына талаптарды: 1) егер тараптарды біріні тініші бойынша талапа зады талап мерзімі олдануа болса жне ол мерзім тіп кетсе, 2) азаматтыміріні денсаулыына келтірілген зиянды теу туралы, 3) алимент ндіріп алу туралы, 4) мірбойы асырау туралы талаптара, 5) зада немесе шартта кзделген баса да жадайларды есепке жатызуа жол берілмейді.

3. Талап борышор талап етуді беру туралы хабарды алан кездегі негізінен туындаса жне талап мерзім оны алана дейін туса, не ол мерзім крсетілмесе немесе талап ету кезімен белгіленсе ол есепке жатызылады. Субсидияларды жауапкершілігі бар тарап несие берушіні талабы бойынша талапты анааттандырана дейін, бл туралы негізгі борышорды ескертуі ажет.

Негізгі борышор несие берушіні міндеттемені орындау туралы талабын анааттандырылмаан жадайда бл талап орындалмаан блігінде баса борышора (субсидиялы борышора) млімделуі ммкін екендігі за жаттарында немесе несие берушімен борышорды арасындаы міндеттеме ережелерінде кзделуі ммкін. Ал, егер негізгі борышора талап ойылан болса, негізгі борышорды іске атыстыруы ажет. Несие берушіге арсылыын негізгі борышор субсидияларды борышора арсы талап ою арылы білдіре алады.

Субсидияларды жауапкершіліктен борышорды шінші жатарды рекеттері шін жауапкершіліктен ажырата білуімізажет. Бл тек ана міндеттемені орындалуы борышормен шінші жаа жктелген кезде орын алады. (Азаматты Кодексті 276-бап).

1. Егер задарда немесе шарттарда кзделсе, сол сияты шінші жа тиісті шарт арылы тараптарды бірімен байланысты болса, міндеттеме орындау тгелдей немесе блшектеп шінші жаа жктелуі ммкін.

2. Егер задардан міндеттеме шарттарынан немесе оны мнінен борышорды міндеттемені жеке зі орындау міндеті туындамаса, несие беруші борышор шін шінші жа сынан орындау ісін абылдауа міндетті.

3. Несие берушіні борышор млкінен аы ндіріп алуы салдарынан зіні бл млікке ыынан пайдалану, иелену, кепілге салу ыы жне баса ытарынан айырылу аупі тнген шінші жа несие берушіні талабын борышорды келісімінсіз з есебінен анааттандыра алады. Бл ретте міндеттеме бойынша несие берушіні ыы шінші жаа теді.

Субсидиялар борышора араанда шінші жа несие берушімен азаматты ыты атынаса тспейді. Жалпы ережеге сйкес несие

беруші зіні орындалмаан немесе тиісті дрежеде орындалмаан міндеттеме шін талабын орындамаан немесе тиісті дрежеде орындамаан шінші жаа емес, тек ана зіні борышорына ояды. Бндай жадайларда талапты міндеттемені орындалмаан немесе тиісінше орындалмааны шін шінші жаа емес борышор жауапкершілікте болады. (Азаматты Кодекс 363-бап).

1. шінші жатарды борышор алдындаы з міндеттеріне атысты рекетіне рекетсіздігі міндеттемені бзуды себебі боланда да борышор несие берушіні алдында жауап береді. Егер задарда тікелей орындаушы жауап береді деп белгіленбесе, борышор несие беруші алдындаыз міндетін жктеген шінші жатарды рекеті немесе рекетсіздігі шін де жауап береді.

2. Борышор шінші жатарды рекеттерінен немесе рекетсіздігіне міндеттемені жауапкершіліктен оларды кінсіздігі длелденгеннен кейін босатылуы ммкін.

Ксіпкерлік ызметі жзеге асыран кезде борышор шінші жатарды рекеттерінен немесе рекетсіздігінен міндеттемені бзаны шін жауапкершіліктен егер оан длей кштер себепші болса басы босатылады.

3. шінші жатарды ытары мен міндеттеме нысанын ауырлатуа байланысты міндеттеме бзыланда, егер ондай ауырлаты несие берушімен шарт шарт жасаана дейін пайда болса жне несие берушіге ол туралы шарт жасау кезінде ескертілсе ана, борышор жауапкершіліктен босатылады.

4. Задарда немесе шартта шінші жатарды рекеттері шін борышор жауапкершілігін зге жадайлары кзделуі ммкін.

Кейбір жадайларда борышор шінші жаа несие берушіні алдында зіні міндеттемесін толыымен немесе бліктей орындауды тапсырады. Арбитражды тжірибеде мынадай жадайболан, жеткізіп беруші сатып алушыа бірнеше жмысшы тракторын перген. Шартта тракторды барлы ралдарыны тізімі крсетілген.Баса тарап бекіткен тасымалдау шартынан шыатын егер міндеттемені тікелей орындаушы бзса, орындаушыны іс-рекеті шін жеткізіп беруші, яни шартты бекіткен тарап жауап береді. Міндеттемені негізге ала отырып, несие берушіні алдында шінші жаты іс-рекеті шін борышор жауап береді.йткені осы іс-рекетті орындаушыа жктеуді борышорды зі тапсырады.

шінші жаты іс-рекеті шін міндеттеме бойынша несие берушіге борышор тиісті аша сомасын тлеуі ммкін. Басаадамны міндеттемесін орындаан борышор орындалан міндеттеме млшерінде сол адама кері талап (регресс) оюа ылы.

шінші адамны рекеттері салдарынан міндеттемені орындамаан борышор осы адамнан залалдарын теу талап етуге ылы.

Сонымен атар шінші тарапты жауапкершілікте болуы замен белгіленуі ммкін. Бндай ретте борышор шінші жаты рекеті шін жауап бермейді. Борышорды шінші жатарды рекеттері шін жауапкершіліктерінен борышорды з ызметкерлері шін жауапкершілігін ажыратуымыз ажет. (Азаматты Кодекс 362-бапа сйкес). Борышорды міндеттемесін орындау жніндегі лауазымды адамдарды немесе зге ызметкерлеріні рекеттері борышорды рекеттері болып есептеледі.

«Борышор бл рекеттері шін, егер олар міндеттемені орындамауа немесе тиісті дрежеде орындамауа келіп сотырса, жауап береді». Борышорды ызметкерлері болып онымен ебек атынастарын ран азаматтар танылады. Борышорды ызметкерлеріні міндеттемені орындалуына іс-рекеттері борышорды зіні жасаан іс-рекеті болып саналады. Малдрігерлік шарт бойынша задытла ызметкерлеріні шарт талабын тиісті дреже орындалмааны шін зады тла жауапкершілікте болады. Блжерде борышора атысты жмысшылар шін жа болып есептелмейді. Кезкелген зады тла зіні ызметкерлері арылы азаматты айналыма атыса алады. Осыан байланысты зады тла ызметкерлеріні зіні ызметтік немесе ебек міндеттемелерін орындау рекеттері зады тланы зіні іс-рекеті ретінде атыстырылады. Сондытан борышорды зіні ызметкерлері шін жауапкершілігі туралы шартты трде айтуа болады. Задытланы міндеттеме тиісті дрежеде орындалмааны шін ажетті шара олданбааны шін кінсі оны ызметкерлеріні кінсн крсетеді. Алайда задытла зіні ызметкерлеріні ызметтік міндеттерін орындамааны шін ана жауап береді: тауарларды абылдап алу, банкке ашалай тленетін жаттарды уаытылы жіберіп отыру жне т.б. Егер ызметкер ызмет істеу барысында ыа арсы рекет жасаса (мысалы зіне алан мебельге аша тлемесе) зады тла бндай рекетке жауап бермейді.