Наты газдар, сйытар, атты денелер.

Егер газ идеалды шарттара баынбаса оны наты газ деп атайды. Наты газды кй тедеуін алу шін Голландия физигі Ван-дер-Ваальс Менделеев-Клапейрон тедеуіне молекула лшемдері мен оларды зара тартылу кштерін ескеретін тзетулерді егізді.

 

айтымды процесскері баытта ткізуге болатын процесті тура баытта ткізгенде жйе андай кйлерден тсе, кері баытта сондай тізбегінен тетін процесті айтады. айтымды процеске тек тепе те процестер жатады. айтымды процесте жйені оршаан денелерде ешандай згеріс болмайды.

айтымсыз процестерздігінен бір баытта тетін процес. Наты процестер айтымсыз процестер болады. Олар мейлінше баяу те отырып, айтымды процестерге тек жуытай алады. айтымды процеске мысал ретінде вакумдегі абсолют серпімді серіппеге ілінген денені лшейті тербелісі алуа болады.

Пайдалы сер коэффициенті (ПК) – жйені (механизмні) энергияны трлендіру немесе баса денеге беру тиімділігін сипаттайтын шама.

Термодинамиканы екінші заы

 

Термодинамиканы екінші заы табиаттаы процестерді жру баытын крсетеді.

зін оршаан кеістікте ешандай алды згерістер болмайтындай трде жретін термодинамикалы процесті айтымды процесс деп атайды. айтымды процесс кезінде термодинамикалы жйе бастапы кйіне айта келеді.

Сырты ортада згерістер алатындай трде жретін процесті айтымсыз процесс деп атайды. айтымсыз процесс кезінде жйе брыны кйіне айтып келмейді. йкеліс, кедергі кштерімен жретін процестер айтымсыз процесс болып табылады.

Жылу алмасу кезінде жретін процесс айтымсыз процесс болып табылады.

Тйы процестер

Термодинамикалы жйе бастапы кйіне айтып келетіндей трде жретін термодинамикалы процестерді жиынтыын тйы процесс немесе цикл деп атайды.

Тйы процестер немесе циклдер барлы жылу машиналарыны жмыс істеу принципіні негізі болып табылады. Заттарды ішкі энергиясын энергияны кез келген тріне айналдыратын механизмдерді жылу машиналары деп атайды. Жылу машиналарына іштен жану двигательдері, пар немесе газ турбиналары, салындатыштар жне т.б. ондырылар жатады.

Тйы процеске атысатын денені жмыс денесі деп атайды. Кп жадайда жмыс денесі газ болып табылады.

 

Суретте крсетілген тйы процесте

 

Карно циклі

Негізінен жылу машиналары Карно циклімен жмыс атарады. Карно циклі 2 изотермадан жне 2 адиабатадан трады.

 

 

1) 1 – 2 – изотермиялы лаю.

2) 2 – 3 – адиабаталы лаю.

3) 3 – 4 – изотермиялы сыылу.

4) 4 – 1 – адиабаталы сыылу.

Карно циклімен жмыс кез-келген жмыс машинасы температурасы Т1 ыздырыштан (1), жмыс денесінен (3) жне температурасы Т2 салындатыштан (2) трады (сурет).

Карно, шексіз жай аатын (йкелістен жоалуы) 1-2-3-4 процессті арастыран, сол себептен жмысшы заттар механикалы тепе-тедікте болады. Бдан баса, жмысты денемен температура кзі Т1 арасындаы, 1-2 изотерма бойында жне Т2, 3-4 бойында шексіз аздаан температура айырмашылыы бар. Сонымен, термиялы тепе-тедік саталады. Сондытан, цикл, айтымды деп саналады. Бл циклды, Карноны идеалды циклы деп атайды.

Бірінші теоремасы:жылулы озалтышты пайдалы сер коэффициенті туралы теорема. Оны француз оымыстысы Н.Л.С. Карно (1796 – 1832) тжырымдаан (1824). Карно теоремасы бойынша Карно цикліні пайдалы сер коэффициенті [=(T1–T2)/T1, мндаы T1 – ыздырышты температурасы, T2 – суытышты темп-расы] жмысты денені табиатына жне жылулы озалтышты ралымына туелді болмайды, ол тек ыздырыш (T1) пен суытышты (T2) температураларымен ана аныталады. пайдалы сер коэффициенті термодинамиканы екінші бастамасын тжырымдау кезінде маызды рл атарды;

Екінші теоремасы:соы теориясында – абсолют серпімсіз соы кезіндегі кинетикалы энергияны кемуі жайлы теорема.Соы кезіндегі жйені кинетикалы энергиясыны кемуі, жйе нктелеріні кеміген жылдамдыпен озалан кезіндегі кинетикалы энергиясына те.

 

Бір циклде жмыс денесі ыздырыштан Q1 жылу млшерін алады, салындатыша Q2 жылу млшері береді жне сырты денелермен А жмыс атарады.

.

Кез-келген ондырыны тиімділігі - пайдалы сер коэффициентімен аныталады.

.

Жылу машинасыны пайдалы сер коэффициенті бір цикл кезінде атарылан пайдалы жмысыны ыздырыштан алынан жылу млшеріне атынасына те болады.

 

Энтропия

Термодинамикалы жйені кйін анытайтын шаманы бірі энтропия болып табылады. Энтропия зат молекулаларыны озалысыны тртіпсіздігіні млшері болып табылады. лшем бірлігі

мндаы: - кй ытималдыы.

.

айтымды тйы процесте энтропиялы згерісі нольге те.

Кез-келген жылу машинаны пайдалы сер коэффициенті идеал жылу машинаны пайдалы сер коэффициентінен лкен болмайды.

Идеал жылу машинаны пайдалы сер коэффициенті

Идеал жылу машинаны пайдалы сер коэффициенті тек ыздырыш пен салындатышты температурасына туелді.

Термодинамиканы екінші заы:

1. Сырты ортада ешандай згеріс болмаан жадайда ешашан салын денеден ысты денеге жылу берілмейді.

2. Денені ішкі энергиясыны есебінен шексіз жмыс атару ммкін емес. .

3. Кез-келген процестерде жйені энтропиясы кемімейді.

Термодинамиканы шінші заы (Нернст теоремасы)

.

Абсолют нольде термодинамикалы жйені энтропиясы нольге те болады.

 

Ньютонны задары. Инерциялы кштер, Серпімді кштер. йкеліс кштер. Бкіл лемдік тартылыс заы. Космосты жылдамдытар. Ауырлы кші жне салма. Салмасызды кйі.

серлесу.Кш материалды денелерді зара серлесуінен пайда болады.Кш осы серлесуді санды лшемі ретінде болады.

Кшті лшеу. Кш-вектор. Кшті лшеуге болады.Кш денелерді жылдамдыын ана згертіп оймайды, оларды деформациясын тудырады.Кш тек сан мнімен ана емес баытымен де аныталады..Кштер параллелограммережесі бойынша осылады. Материалды нкте динамикасыны негізін Ньютонны ш заы райды.

Ньютонны 1 жне 2 задары., бірінші за бойынша бір-бірінен те алыстаы денелер тыныштыта болады немесе біралыпты тзу сызыты озалыс алпын сатайды., ал екінші за денеге сер еткен кшті серінен алатын деуді анытайды.

m = , (2.1)

мндаы m – дене массасы, – деу

Бл заны . физикалы маынасы кшті координатыны екінші туындысы екендігінде болып тр

= .

Ньютонны 1-заы динамика тедеулері арапайым трде болатын- – . инерциалы сана жйелерін карастырады.

Ньютонны 2-заыинерциалды жйедегі материалды нуктені деуі мен оан сер ететіін кштерді арасындаы байланысты крсетеді.

Масса. Ээксперимент нтижелері деуді баыты кш баытымен баыттас екенін крсетеді.Бір кш ртурлі денелерге ртрлі деу береді.. ртрлі кштер бір денеге ртрлі деу береді.. Біра кшті удеуге атынасы бір ана шамаа те.

. (2.2)

Егер (2.2) атынасын векторлы трде жазатын болса, онда (2.1) рнегі шыады. Бл тедеуді баса трде жазуа болады:

, = . (2.3)

Массаны жылдамдыы кбейтіндісі = импульс деп аталады.

Денеге сер еткен кшті удеуге атынасмен аныталатын денені асиеті инерттілік деп аталады. Ал инерттілікті сипаттайтын шама масса болып табылады.

Ньютонны шінші заы.Екі дене зара серлескен кезде біб-біріне модульдар жаынан бірдей, баыттары жаынана арама-арсы кшпен серлеседі.

= - .(2.4)