Потенциалды энергия Потенциал. Электрлік сыйымдылы. Конденсаторлар жне оларды осу. Электр рісіні энергиясы.
Энергия
Энергия] (гр. energeіa – сер, рекет) – материя озалысыны ртрлі формасыны жалпы лшеуіші.
Материя озалысыны ртрлі формалары бір-біріне айналып (трленіп) отырады. 19 асырды орта шенінде осы озалысты барлы формалары бір-біріне белгілі бір санды млшерде ана айтылатындыы аныталды; осы жадай “энергия” ымын енгізуге, яни озалысты ртрлі физикалы формаларын бірыай лшеуішпен лшеуге ммкіндік берді. “ Энергия” ымы саталу заына баынады (. Энергияны саталу заы, Термодинамика). Энергия туралы тсінік мгілік озалтыш жасауды ммкін еместігін длелдеуге байланысты пайда болды. Жмысты оршаан ортадаы немесе жйедегі белгілі бір згерісті (отынны жануы, суды лауы, т.б.) нтижесінде ана орындалатындыы аныталды; денені бір кйден баса бір кйге ауысуы кезіндегі белгілі бір жмыс істеу абілеті оны энергиясы деп аталды.
озалысты ртрлі формасына сйкес энергияны да бірнеше трі бар (мысалы, механикалы энергия, химиялы энергия, электромагниттік энергия, гравитациялы энергия, ядролы энергия, т.б.) Физиканы даму процесінде энергия ымы натыланып рі жалпыланып отырды. Энергия туралы ілімні дамуындаы маызды бір кезе здіксіз ортадаы энергия озалысы мен “энергия аыны” туралы ымны енгізілуі болды. Энергия аыны деп энергия тыыздыы мен берілген ортадаы орын ауыстыру жылдамдыыны кбейтіндісіне те векторды айтады.
Квантты физиканы дамуы энергия ны квантталатындыы жайлы, яни кейбір жадайда жйені энергиясы тек дискретті (здікті) мндерді ана абылдайды деген фактіні длелдеуге ммкіндік берді. Мндай жадай мысалы, суле шыару энергиясына, микроблшектерді тербеліс жне айналу Энергиясына атысты айтылады. Салыстырмалы теориясында Энергия (Е) мен масса (m) арасындаы байланысты (Е=mс2, мндаы с – вакуумдегі жары жылдамдыы) ашылуы физика шін зор маызды болды. Бл атыс мбебап атыс болып есептеледі. Сондытан ол тіпті те кішкентай микроблшекті зінде де рашан озалысты белгілі бір трі болатындыын крсетеді. Мндай озалысты лшеуіші mс2 рнегі болады. сіресе бл атысты ядр. энергетиканы дамуына байланысты іс жзіндегі маызы арта тсті. Энергия бірліктерді халыаралы жйесінде (СИ) джоульмен, бірліктерді СГС жйесінде эргпен лшенеді. Ал ядролы жне атомды физикада энергияны лшеу бірлігі ретінде электронвольт алынады.
Энергияны екі трі
Энергия екіге блінеді: потенциалды жне кинетикалы энергия. Потенциалды энергия денелерді немесе дене бліктеріні зара алмасуынан пайда болады. Кинетикалы энергия дене озалыса тскенде пайда болады.
Кинетикалы энергия
Денені озалысымен байланысты энергия кинетикалы энергия деп аталады. Денені дету шін орындалатын жмыс оны кинетикалы энергиясын арттырады, ал детілген денемен орындалатын жмыс оны кинетикалы энергиясыны тмендеуіне келеді. Денені кинетикалы энергиясы денені жылдамдыыны квадратына тура пропорционал. Кинетикалы энергия бір денеден екінші денеге беріледі, сонымен атар ол зіні формасын згертеді. Бір алыпты озалатын денені кинетикалы энергиясын динамика мен кинематика тедеулерін олданып,денені дету шін жасалынатын жмыс ретінде анытауа болады
Потенциалды энергия
Потенциалды энергия — жйені толы механикалы энергиясыны бір блігі.
Ол жйені райтын материалды блшектерді зара орналасуына жне оларды сырты кш рісіндегі (мысалы, гравитация рісі) орнына байланысты аныталады. Жйені арастырылып отыран орнындаы потенциалды энергиясыны санды мні жйені осы орнынан потенциалды энергиясы шартты трде нлге те (П=0) болатын орына ауысуы кезінде жйеге сер ететін кштерді атаратын жмысына те. Потенциалды энергия ымы тек консервативтік жйелерге ана, яни сырттан сер етуші кштерді атаратын жмысы жйені бастапы жне соы орындарына ана туелді болатын жйелерге олданылады. Мысалы, і — биіктікке ктерілген салмаы Р жкті потенциалды энергиясы П=P×і-а те (і=0 боланда П=0); серіппеге бекітілген жк шін , мндаы — серіппені созылуы (сыылуы), k — оны атады коэфф. боланда П=0. Бкіл лемдік тартылыс заы бойынша массалары m1 жне m2 екі блшек шін П=–G m1m2/r, мндаы G — гравитациялы траты, r — блшектерді ара ашытыы (r=¥ боланда П=0). Нктелік екі зарядты потенциалды энергиясы да осылайша аныталады.
Денені потенциалды энергиясы гравитациялы рісте дене салмаы мен оны орналасан биіктігіні кбейтіндісіне те. Потенциалды энергия белгілі бір дегейге байланысты беріледі. Денені энергиясыны артуы млшері біз ктеретін биіктікпен салыстыранда лкен болып келетін , биіктігін анытай алмайтын денелерді биіктігін ауырлы центрі арылы анытаймыз
леует (Потенциал; лат. potentia — кш) — олда бар жне белгілі бір масаттара ол жеткізу, андайда бір тапсырмаларды орындау шін жмылдырылуы ммкін ралдар, кздер, орлар. скери теорияда леует мемлекетті, коамны, арулы кштерді материалды жне рухани кшіні жиынтыы жне соыс масатында оларды жмылдыру ммкіндіктері ретінде аныталады. леует экономикалы, саяси-моральды, ылыми жне скери болып блінеді. Бларды райсысыны зіндік санды жне сапалы керсеткіштері бар, ал осыларды жиынтыы мемлексттіц скери кш-куатыны жне арулы кштерді жауынгерлік кшуатыны дегейін сипаттайды. арсы жатарды леуеттері ара катынасты шамалар болып келеді. леуетте бар ммкіндіктерді іске асыру саяси жне скери басшылыты, жалпы халыты, скерлерді іс-имылдарымен орындалады.
Электр сыйымдылы
Электр сыйымдылыты рылысы екі ткізгішті арасындаы диэлектриктен трады
Электр Сыйымдылы – ткізгішті немесе ткізгіштер жйесіні электр зарядтарын жинау жне стап тру абілетін сипаттайтын физикалы шама. ткізгішті (жеке ошау ткізгішті) электрлік сыйымдылыы – ткізгіштен шексіз ашытыта орналасан нктені электр потенциалы нлге те деп абылданан жне баса барлы ткізгіштер шексіз ашытыта орналасан деп йаран жадайда (жеке ошау кізгіш деп аталады) ткізгіш зарядыны (Q) оны электр потенциалы (U) атынасына те скаляр шама:
С = Q/U.
Жеке ошау ткізгіш шін электр сыйымдылы ткізгішті лшемдеріне, пішініне, сондай-а ошаулаушы ортаны диэлектрик тімділігіне (r) туелді болады. Екі ткізгіш арасындаы электрлік сыйымдылы (екі ткізгішті зара электрлік сыйымдылыы) – ткізгіштер зарядтарыны мндері бірдей, ал табалары арама-арсы болан жадайда жне баса барлы ткізгіштер шексіз ашытыта орналасан кезде ткізгішті біріндегі зарядты абсолюттік мніні осы екі ткізгішті электр потенциалдары айырымыны атынасына те скаляр шама:
С = Q/(1–2).
Екі ткізгішті зара электр сыйымдылыы оларды лшемдеріне, пішіндеріне, зара орналасуына жне оларды арасындаы ортаны диэлектрик тімділігіне (r) туелді болады. Электрлік сыйымдылы ты бірліктерді халыаралы жйесіндегі лшем бірлігі – фарад (Ф). Электрлік сыйымдылыты лшеу шін сыйымдылы лшеуіштерді пайдаланады.
Электр конденсаторы
Уикипедия — ашы энциклопедиясынан алынан млімет
Конденсаторларды негізгі рылымы — екі ткізгіш
Конденсатор деп жа диэлектрик абатымен блінген екі ткізгіштен тратын жйені айтамыз. Ол латынны “condenso”- оюлату, жинатау деген сзінен шыан. Конденсатор электр энергиясын жне электр зарядтарын жинатау шін олданылады. Конденсаторды екі ткізгішін оны жапсарлары деп атайды Ол жапсарларды шамасы жаынан те, табалары жаынан арама–арсы зарядтпен зарядтайды.Бл рал зіміз кріп жрген телевизорларда, радиоабылдаыштарда, магнитофонда жне т.б электр ралдарында олданылады.
Ашылу тарихы
1745 жылы Лейден аласында неміс физигі Эвальд Юрген фон Клейст жне голланд физигі Питер ван Мушенбрук тарихта е алашы конденсатор – «лейден банкасын» жасады[1].
асиеттері
Конден сатордын зарядты жинатау абілетін крсететін физикалы шама. 1.Сыйымдылы.лшем бірлігі.Формуласы. 2.Конденсатор трлері-. 3.ткізгішті электр сыйымдылыы р трлі факторлара байланысты згереді. 4.р трлі конденсатор сыйымдылы формулалары. 5.Конденсаторды тізбектей жне параллель жалау. 6.онденсаторларды олдану-Сайфоллаева Айнелла