Материалды нктені динамикалы сипаттамасы. Динамиканы негізгі задары.

Ньютон задары. Динамика негізінде, аксиомалар ретінде абылданатын, бірінші аидалар жатады. Бл аидалар табиатты былыстара жасалынан кптеген жылы баылаулар мен тжірибелерді жне оамды практика нтижелерін жалпылап орытындылаудан алынан. Механика аксиомаларын е толы жне аыры трінде таайындаан И. Ньютон еді. Сондытан да оларды Ньютон задары деп атайды.

Ньютонны бірінші заы (инерция заы) . Егер материалы нкте ешбір кш сер етпесе, онда ол зіні озалысын сатайды. Бл инерция заы жне де Ньютон баса да задары андай да бір озалмайды деп саналатын координаталар осьтеріне атысты айтылады. Ньютон задары орындалатын бл координаталар осьтеріні системасын негізгі, болмаса абсолюттік системе дейді. Ал абсолют озалмайтын денелер табиатта кездеспейді. Сондытан да абсолют немесе негізгі системаны тек жуытап ана таайындай аламыз.

Ньютонны екінші заы ( Негізгі за) Материалы нктеге сер етуші кш осы нкте деуімен баытталады жне шамасы деуге пропорционал болады. Материалы нкте тсірілген кшті деп, ал осыдан пайда болан нкте деуін а деп белгілейік.

Ньютонны шінші заы (сер жне кері сер заы) Материалды екі нкте біріне –бірі бл нктелерді осатын тзу бойымен арама –арсы баытталан, модульдері те кштермен сер етеді.

Мысалы; стол стіндегі зіні салмаындаы кшпен стола ысым тсірсе, онда стол денеге сондай кшпен кері сер етеді.

Динамика деп материялы денелерді, оларды инерциясын есепке алуымен кштер серінен пайда болатын озалысын арастыратын теориялы механиканы блімін атайды. Инерция деп материялы денені зіні озалыс немесе тынышты алпын кштер тспеген кезде сатап алу асиетін айтады. Ілгерілемелі озалыстаы денені инерциясыны лшемі болып табылатын зат млшеріне туелді физикалы шама денені массасы m деп аталады.

Нкте динамикасы 4 аксиомаа негізделеді.

1-аксиома (инерция заы): кштер тспейтін материялы нкте (МН), оан кштер тсіп, алпын згерткенге дейін тыныштыта немесе біралыпты тзу сызыты озалыста болады. Кштер болмаандаы нктені озалысы инерциялы озалыс деп аталады. Инерция заы орындалатын сана жйесі (СЖ) инерциялы СЖ деп аталады. Кптеген есептерде Жермен байланысан СЖ инерциялы деп алынады.

2-аксиома (динамиканы негізгі заы): МН-ні деуі оан тсетін кшке пропорционал жне сол кшпен баыттас. Динамиканы негізгі тедеуі

. (5.1)

3-аксиома (сер мен кері сер заы): екі МН бір-біріне модульдері те жне нктелерді осатын тзу бойымен арама-арсы баытталан кштермен сер етеді.

4-аксиома (кштер серіні туелсіздік заы): р кш блек тскенде МН алатын деулерді векторлы осындысы барлы кштер біржолы тскенде алатын деуіне те

(5.2)

(5.2) тедеуіні орнына (5.1) тедеуін, кші ретінде те серлі кшті алып, олдануа болады.

Ауырлы кш серінен денелер бірдей деуіне ие болады, ол ауырлы кш деуі немесе еркін тсу деуі деп аталады. Егер МН-ге тек ана ауырлы кші тсетін болса, онда (5.1) бойынша

. (5.2)

Денені массасы оны орналасуына жне оан тсетін кштерге туелсіз, ал денені салмаы дене орныны географикалы еніне жне оны Жер орталыына дейінгі ашытыына туелді еркін тсу деуіні згеруімен згеріп трады.

Термодинамиканы екінші жне шінші бастамалары. Жылу машинасы. Жылу машинасыны пайдалы сер коэффициенті. Карно теоремасы. Карно циклы. Тоазытыш машина.

Термодинамиканы екінші бастамасы — статистикалы нысандарды (мысалы, атом, молекулаларды) лкен санынан тратын жйелерді з бетінше ытималдыы аздау кйден ытималдыы молыра кйге ауысу процесін сипаттайтын табиатты тбегейлі заы.