Липидтер алмасуыны соы німдері.Оларды тзілетін процестері.Блінуі.

68. липидтер алмасуыны соы німдері, оларды тзілетін процесстері, блінуі.

Липидтер негізінен энергия кзі болып табылады. Липид деп, суда ерімейтін, бейполярлы ерітінділерде еритін табиаттаы органикалы зат. Липидтерді негізгі ызметтеріне: энергетикалы (40% энергия), судонорлы (эндогенді суды кзі), электрожылуизомирлеуші, эмильгирлеуші.Липидтерді туліктік ажеттілігі 60-80г., оларды 20-25 г. сімдік липидтері.Липидтерді орытылуы негізінен ішекте жреді. Липидтер т ышылыны серінен эмульгирленеді: хол, хенодезоксихол ышылы липидтерді орытатын ферменттер – липазалар, фосфолипазалар, холестеролэстераза, церамидаза йы безінен тседі. Ферменттер т ышылымен жне колипазаны кофакторымен белсендіріледі.Ыдыраан липидтерді орытылуы жай диффузия жолымен жиреді жне хол жиыныны рамында т ышылыны кмегімен сііріледі.

Ішек абырасында майлардан май ышылыны глицерин, моноглицерин, азоттыспирт жне холестеринні ресинтезі жреді. Содан со ресинтезделген майлар хиломикрондара айналады, яни таамны ресинтезінен майларды тасымалдаушы трі. Моно- , диглицериндерді, хиломикрондарды бір блігі ішек абыралары арылы бауыра теді, жне хиломикрондарды негізгі блігі лимфа аынымен жрекке жне кпеге барады, ол жерден ана тседі. анда хиломикрондардан гепаринмен белсендірілетін липопротеинлипазаны кмегімен ыдырайды.

 

ІІ дегей

 

32.Протамин. Гистондар асиеттері. АЙырмашылыы, састыы, жануар организмінде маызы.табиатта таралуы.

Протаминдер мен гистондар-сілтілі рамы бар белоктарды лкен бір тобы, йткені оларды рамында кп млшерде диамино-монокарбонды ышылдар болады. бл белоктарды молекул.массасы аз жане жасы гидротталан. протаминдерге араанда гистондарды сілтілік рамы аз болады. Протаминдерге сальмин,клупеин, белогын жатызуа болады. Гистондар хромосомаларды алыптасуына атысады жане оперон гендерді ызметін ызметін реттеушілер болвп табылад.Проламиндер мен глютелиндер сімдік тектес белоктар, олар энзимдерді асиеттерін крсетеді жане сімдік тымыны резервті белоктарыболып табылады.Блара бидай клейковинасыны белогы глиадин мен глютенин крішті белогы оризеин, жгеріні белогы зеин жатады. Глютелиндер-суда да, сйытылан бейтарап тзды ерітінділерде де ерімейді. Протаминдер таза суда ерімейді, біра лсіз тз ерітіндісінде 70 спиртте ериді.

Гистондар-ядрода кездесетін негіздік асиеті бар нсыз белоктар. молек.массасы-10-20мы Д. изоэлектрлік нктесі 10. 30 -диаминомонокарбон ышылы бар, сондытан о зарядты.Генетикалы информацияны ДН-дан РНа беріліуін тежей алады.Сондытан гистондар нуклеин ышылыны жмысын реттейді.

Протаминдер-молек.массасы 6 мы Д, негіздік асиеті бар, нсыз белок. рамында 80 -диамиомонокарбон ыш болады, сондытан о зарядты, суда ышылда ериді. Протаминдер-теіздік жануарларды белогы, клеткаларды ядросында кездеседі.Блар глобулярлы белоктар.

 

33.Коллагендер.Эластиндер.Кератиндер.Аминышылдар- рамыны ерешелігі, асиеттері, табиатта таралуы. Жануарлар организміндегі маызы.

Протеиноидтар немесе склеропротеиндер-тірек тканьдерді суда ерімейтін белогы, олар асазан-ішек жолдарында асорыту энзимдеріні серіне шырамайды, сондытан адамны асына пайдаланылмайды.Бл топа - днекер тканні коллагені жане эластині, шашты, тырнаты кератині жатады. Коллагенді суда кп айнатанда коллагенні асиеті згереді, ол суда еріп, гель тзеді. Коллагенні бл згерген тріжелатин деп аталады.

Адам организмінде склеропротеиндерді 3трі бар: Коллаген, эластин, кератирндер.

Коллаген:285 000Д суда ерімейді,нсыз белок. рамында глицин, 11 -аланин, 21 -пролин мен гидроксипролин бар. Молекуласындаы гидроксилизинге кмірсулар кбінесе глюкоза мен галактозадан тзілген дисахарид трінде ковалентті жаласады. Коллагендер полипептидтік тізбек- рамында орналасан жеріне, ызметіне байланысты 4 трге блінеді.1ші трі организмде кбірек кездеседі, 2полипептидті тізбек бірдей. Коллагенні бл трі теріде, сйектерде, кзді аса абыында кездеседі.2ші трі шеміршектерде, омырта аралы дскіде, шыны трізді денеде болады.3ші трі жрек-ан тамыр жйесінде. 4ші трі базальды мембранада кездеседі.

Эластин-байламдарды, сіірлерді, ірі ан тамырлары абыраларыны рамында болатын нсыз белок. Ол кез-келген баыта созылуа абілетті, ал айта жібергенде бастапы пішіні мен алпына келе алады. Тропоэластинні полипептидтік тізбегінен тзілген спиральды -спиральдан да, коллаген спиралінен де згешелігі бар. Сонымен атар эластинні рамында десмозин жане изодесмозин деп аталатын ерекше рылымдар бар.Олар лизинні 4 молекуласынан трады, осындай рылым боландытан ана эластин талшытары барлы баытта созылып, айтадан алпына келе алады.

 

 

34.Крделі белоктар:фосфопротеидтер, металлопротеидтер. рылысы туралы тсінік, негізгі кілдері, асиеттері, жануарлар организмдегі маызы.

Протеидтер белокты блімнен жане белок емес блімнен трады, оны простетикалы топ д.а. Ол белокты бліммен бірге берік байланысан. 1)Фосфопротеидтер нды белоктар, молкула рамына жай белок жане фосфор ышылыны алдытары кіреді. Фосфор ышылы крделі эфирлік байланыспен гидроксил тобы бар аминышылдарына жаласады. Серин, треонин, тирозин, аминышыл- бір немесе бірнеше фосфор ыш- алдытары осылуы ммкін. Фосфорлану жане фосфорсыздану белокты активтілігін реттейтін е универсальды фактор. Олар дамып келе жатан аза шін энергиялы, пластикалы материалды кзі. Ф-р йымайды, суда ерімейді, ышылды асиет тн. Ф- кілдері:стті казеиногені, жмырта сары уызында кездесетін фосвитин, виттелин жане балы уылдырыында болатын ихтуллин жатады. 2) металлопротеидтер-крделі белоктар, рамына жай белок жане металл кіреді. металдар простетикалы топты рлін атарады. Тыныс алу белоктары мен ферменттерін бл топа жатызбайды.Металды атысуымен пайда болатын комплекстік байланысты маызы те зор. Себебі, олар молекул- биол- ызметін атаруына ажетті конформацияны тзілуін жане алыптасуын амтамасыз етеді.

Металл- кілдеріне ферритиндер жатады. Оларды молекулалы массасы-400 000 Д. рамындаы темірді млшері 20 -ке жетеді. Темір пептидтік топтаы азотпен мыты байланысан. Организмде темірді орын тзеді, бауырда, кк бауырда жиналады.

 

35.Крделі белоктар: липопротеидтер рылысы туралы тсінік. негізгі кілдері. анны липопротеидтері, трдері, биол- маызы.

Жай белоктан жане простетикалы топтан трады. зара лсіз байланыспен байланысан р трлі липид кілдеріні молекуласынан тратын комплекс. Липид-р рылысы бойынша баса крделі белоктардан ерекше. Табиатта ке таралан 2трі бар- 1) бос липидтер-олар анны рамында болады.2)рылымды липопротеидтер-биомембрана, эндоплазмалы реьткулизм жане клеткаларды баса органдар рамында кездеседі.

Бос ЛП- рылысы мицелла тріздес, суда ериді, бл комплексті ортасында гидрофобты ядро, ал белоктар мен фосфолипидтер сырты гидрофильді абатын тзеді. Гидрофобты абатын ядроны рамында ТАГ жане холестиринні эфирлері болады. Бос ЛП-р рамына кіретін липидтерге байланысты тыыздыы жоары, тмен тыыздыы жане те тмен тыыздыы бар липопротеидтер болып блінеді.Липопротеидтерді липидтерді тасымалдану формасы деп арауа болады, бл кйде липидтер суда ериді жане анмен оай тасымалданады.

 

36.Крделі белоктар:хромопротеидтер, рылысы, асиеттері, организмде маызы.

Боялан крделі белоктар: жай белоктар жане простетикалы топтан трады.Метала байланысты 3ке блінеді:гемопротеидтер, пигменттер,магний перфириндер. Олар рамындаы метала сйкес р тске боялады. Хромопротеидтер р трлі ызмет атарады: Фотосинтез процесіне атысады, тотыу-тотысыздану процесіне атысады, О2 мен СО2 тасымалдауа атысады, Суле мен тсті ажырату процесіне атысады,Бкіл организмні тыныс алуына атысады.

Жануар органына гемопротеидтер кездеседі, оларды кілдері тыныс алу белоктары жане тыныс алу ферменттері болып блінеді. Тыныс алу белогы:Гемоглобин-ан ызыл пигменті, миоглобин-блшы етті ызыл пигменті жатады.Гемоглобин молекуласы жай белок глобиннен жане 4гемнен трады. Глобин белогі 4мономерден трады. Гемоглобин молекул.массасы 70мы Д, анда эритроцит рамында кездеседі.Тр ерекшелігі глобин белогініні рамына кіретін аминыш- сапасымен аныталады. Гемдер глобинге тратылы асиет береді.

Гем-рамында темірі бар порфинні туындысы. Порфин бір-бірімен метин кпіршесімен байланысан 4пиррол саинасынан трады. Жануар организмінде гемоглобинні негізгі рлі О2 кпеден тканьдерге тасымалдау, ал СО2 тканьдерден кпеге жеткізу. Осылайша гемоглобин кпе мен тканьдер арасындаы газ алмасу процесіне атысады.

 

37.Гемоглобин, миоглобин, рылысы, организмдегі маызы, асиеттері, хим- табиаты, простет- тобы.

Д.Кендрью мен Перутц 1957ж гемоглобин рылымын анытаан. Олар полипептид тізбегіні зара жане геммен рекеттесетіндігін анытаан. Сонымен атар О2 осып аланда згеріске шырайтындыын анытаан.

Эмбрионды даму кезінде 2 тізбектерінен трады, ол гемоглобин НБЕ деп аталад. Дамуды 6шы айында эмбр- гемоглобин фетальды гемоглобинге айналады, оны ерекшелігі тізбегіні орнына 2 тізбектер тзіледі. Бл гемоглобин оттегімен парциалды ысымы тмен болуына арамастан жасы байланысып, рыты О2 амтамасыз етеді. Жануар организміндегі негізгі рлі О2 кпеден тканьдерге тасымалдау, ал кмір СО2 газын тканьдерден кпеге жеткізу.

Миоглобин-Бір полипептидтік тізбектен тратын жай жане белок простетикалы топ-1гемнене трады. Гемі гемоглобинні геміндей, молек.массасы-17000Д Миоглобин цитоплазманы митохондрияа жаын жерінде кездеседі, ол гемоглобиннен оттегін тасымалдайды. Миоглобин гемоглобинге араанда оттегімен жасы байланысады. Сондытан суда жретін жануар- блшы етінде миоглобин кп.

Миоглобин блшы етті арнайы белогі, сондытан анны сары суында оны кездесуі блшы етті жарааттанандыын крсетеді. Миоглобинді анытауды диагностикалы маызы зор. Миокард инфракті кеселіні дамуыны екінші саатында анда кп млшерде миоглобин пайда болады.

 

38. Гидролазалар: эстеразалар мен гликозидазалар. кілдері.

реакция субстратыны суды атысуымен ыдырауын катализдейтін ферменттер гидролазалар деп аталады.

1 топ: эстеразалар осы топа жататын ферменттер липидтегі крделі эфирлі байланыса сер етеді. Гидролиздеу серіне арай топшаа блінеді

* карбон ышылынан тзілген крделі эфирлі байланысты гидролиздейтін эстеразалар.

*фосфор ышылынан тзілген крделі эфирлі байланысты гидролиздейтін эстеразалар.

* тиол эфиріне сер ететін тиолэстергидролазалар.

*ккірт ыш.эфиріне сер ететін тиолэстергидролазалар.

 

- карбон ышылынан тзілген крделі эфирлі байланысты гидролиздейтін эстеразалар

*кілдері-липаза,йы безіні липазасы,фосфолипаза,холестеролэстераза

 

-2 топша кілдері

*фосфомоноэстеразалар,фосфодиэстеразалар

 

-Гликозидазалар кілдері

*альфа жне бетта амилазалар,глюкоамилазалар,мальтоза,лактоза

 

 

39. Пептидогидролазалар тобы:

Пептидогидролазалар пептидтік байланысы бар осылыстара,яни белоктара,полипептидтерге сер етеді.

пептидгидролаза

пептидаза протеиназа

аминопептидаза серинпептидаза

карбоксипептидаза тиолпротеаза

дипептидаза карбоксилпротеаза

металопротеаза

 

Проферменттер-ферменттерді активті емес трі. Безді эпителийде,протеолиттік ферменттер активті кйінде проферменттер трде трде синтезделеді.

Активсіз трден активті трге айналу механизмі ртрлі. Активті топтары парализатормен байлан-н кейбір ферменттер ыдыраанда активтіге айналады.

Активтендіруді баса жолдары:амилаза, хлорлы натриймен активтенеді.Активаторлар мен ингибиторлар сер ету механизмі те крделі,ол активті орталыа айналады.

 

Энергия алмасуы,сатылары

Энергия алмасу- жануарлар организміндегі энергияны айналуы. Энергияны айнар кзі-кн.

Кн сулесін сімдіктер автотрофтар сііріп алып, фотосинтез процесі жреді.

6Н2О +6СО2 С6Н12О6+6О2

Энергия алмасу 4 сатыдан трады.

1 саты- Крделі заттарды ыдырайтын бастапы жолы. АС ышылы ыдырап айтадан АС ышылы тзіледі.

АС-ны маызды ролі- олар АС кмірсуларды,липидтерді, аминышылдарды ыдыраандаы німі. олар тек ана ш карбон ышылы циклында тотыады. Амин ышылдары, глюкоза,БМ,глицерин ас орыту жолына сіірілгеннен кейін спецификалы згеріске шырайды. 2 саты- ЦТ немесе шкарбон ышылыны циклы,Кребс циклы

Кребс циклы-тізбекті емес, айнымалы процесс. Кптеген аралы німдер ндіріледі. Дикарбон ышылы тзіледі.

ЦТ маызы:

* "метоболиттк азан"- адам денесіні ошаы, ЦТда АС молекуласы ыдырайды.

*ЦТда аралы німдер тзіліп, пластикалы ызмет атарады.

*Барлы зат алмасу процесіне атысып байланыс орнатады.

*сутегі атомымен жабдытаушы. сутегі атомдары НАДН2 немесме ФПН2 трінде болады.

3 саты- Биологиялы тотыу- кп сатылы тотыгу- тотык-у реакцияларыны жйелі жолмен жретін жолы.Энергия АТф шін олданылады, жылу блінеді. эндогенді су тзіледі. "Алтын су" д.а.

Биологиялы тотыуды маызы

*энергия блінеді

*эндогенді су тзіледі

4 саты- Тотыудан фосфорлану- БТ-да блінген энергияны пайдаланып, фофор ышылын АДФа осып АТФ тзеді. Энергия жылу трінде таралады.

АТФ атысатын жмыстар:

*механикалы-блшыет жиырылуы

*биосинтетикалы реакциялар

* улы німдерді зиянсыздандыру

 

41. шкарбонышылыны циклы......

шкарбон ышылыны циклы, Кребс циклы

Кребс циклы-тізбекті емес, айнымалы процесс. Кптеген аралы німдер ндіріледі. Дикарбон ышылы тзіледі.

ЦТ маызы:

* "метоболиттк азан"- адам денесіні ошаы, ЦТда АС молекуласы ыдырайды.

*ЦТда аралы німдер тзіліп, пластикалы ызмет атарады.

*Барлы зат алмасу процесіне атысып байланыс орнатады.

*сутегі атомымен жабдытаушы. сутегі атомдары НАДН2 немесме ФПН2 трінде болады.

10 жйелі реакциядан трады.

 

42.Тиамин-(В1)

Тиамн-Антинерівтік витамин-химиялы табиаты бойынша пиримидин тиазол саиналарыны туындылары.Ол триаминофосфат трінде фермент рамына кіреді.В1 витаминіні кнделікті млшері:ересектер шін-101-2,4мг, жоары терапевтік млшері-25-50мг.Тиамин –бршата, кейбірі ет таамдарында кп болады.Бидай рамындада болады.Тиаминні биологиялы туындысы тиаминпирофосфат мынадай фермент –кофермент болып табылады: -пироватдигидрогеназды комплексті, -

 

Рибофлавин В2

Рибофлавин изоаллоксазиннні Д-рибильді туындысы болып табылады,ол тотыан немесе тотысызданан жадайда болады. Ол кп млшерде стте,ірімшікте,жмыртаны сары уызында,бауырда,жректе,ашытыда кездеседі. Ішек бактерияларымен синтезделеді. Туліктік ажеттілігі 2-4мг.В2 витаминіні биологиялы белсенді трлері рибофлавинні туыдылары:флавопртеидтерді коферменті ФАД жне ФМД болып табылады.ФАД-флавинадениндинуклеотид тканьдерде аамен тсетін рибофлавиннен синтезделеді .

В2 витамині коферменттік ызмет атарады,ФМН мен ФАДты рамына кіреді,соан байланысты мынадай ферменттерді ызметіне атысады:

  • Аминышлдарды оксидаздарыны
  • Моноаминооксидазаларды
  • Диаминооксидазаларды
  • Ксантиаминооксидазаларды

В2 витамині жетіспеген жадайда е бірінші тері заымдалады,себорея жне псориаз бел гілері дамид,ауызды шырышты абаты абынуы басталады,кзді торлы абаты мен мйізді абышасы заымдалады. Бдан со асорыу жолыны,ан айналу жйесіні ызметтері бзылады, блшы еттерді лсіздігі дамиды жас аза суі тежеледі.

Никоинамид РР

Зат алмасуда РР витамині активті сер етуіне байланысты НАД жне НАДФ ферменттері атарыны кофакторы болып есепелінеді. Бл витаминді дмабет,остеортрит ауруларын емдеуге сынылан. айнар кзі:ашыты,сбіз,ірімшік,жгері,жмырта,балы т.с.с. туліктік ажеттілігі ересек адамдарда20-25 мг балаларда 8-12мг

Пиридоксин В6

B6-витамині антидерматитті витамин,3химиялы трде кездеседі:пиридоксаль,пиридоксин,пиридоксамин.

B6-витамині ет німдері,балы,днді брыш тымдастар жне ішек бактериялары болып табылады.B6-витаминіні туліктік ажеттілігі 2-3мг.B6-витаминіні биологиялы белсенді трі 5 фосфорлы эфирлер,олар коферменттік ызмет атаратын пирдоксаль 5 фосфат трінде болды.B6-витаминіні биологиялы ызмеі фосфопиридоксаль жне фосфпиридоксамин коферменті ретінде пайдаланылан пиридоксаль туелді фермнттеріні ызметмен байланысты.

B6-витамині жетіспегенде тропоэз бзылады.су баяулайды.тері абынады.дерматит,гипохромды анемия сияты ауруа алып келеді

В6 В12

B6-витамині антидерматитті витамин,3химиялы трде кездеседі:пиридоксаль,пиридоксин,пиридоксамин.

B6-витамині ет німдері,балы,днді брыш тымдастар жне ішек бактериялары болып табылады.B6-витаминіні туліктік ажеттілігі 2-3мг.B6-витаминіні биологиялы белсенді трі 5 фосфорлы эфирлер,олар коферменттік ызмет атаратын пирдоксаль 5 фосфат трінде болды.B6-витаминіні биологиялы ызмеі фосфопиридоксаль жне фосфпиридоксамин коферменті ретінде пайдаланылан пиридоксаль туелді фермнттеріні ызметмен байланысты.

B6-витамині жетіспегенде тропоэз бзылады.су баяулайды.тері абынады.дерматит,гипохромды анемия сияты ауруа алып келеді

В12 кобаламин

В12 кобаламин. Бл витамин метилкобаламин мен дезоксиденозилкобаламин трінде ферменттерді рамына кіреді:метилтрансфераза,глутаматмутаза,жне т.б сонымен атар изомерлену реацияларына атысады.В12 витамині адам азасында ішек бактерияларында кездеседі. В12 бауырда,бйректе те кп. Туліктік млшері 2 3 мг

47 Р,С витаминіР-рутин тотыу тотысыздану реакцияларына атысады. Бл витаминні авитаминозында ылтамырларды ткізгіштігі жоарылайды,лпаны басан кезде кенет ан йылуа алып келеді.

С витамині аскорбин ышылы. Химиялы табиаты бойынша 2-3 дегиро-гулен ышылыны лактоны болып табылады. Оныі рамында редуктон топтары бар, олар дегидроаскорбин ышылын тзе отырып,жеіл тотыады. С витаминіні айнар кзі:жеміс ккніс цитрустарда кп болады. Итмрын ттті брышта араатта лимонда кездеседі. Ересек адам шін туліктік ажеттілігі 50-100мг. Аскорбин .ы ОЖЖ медиаторы болып табылатын нодадреналинні дофаминнен тзілуін катализдейтін дофаминбета-гидроксилаза шін косубстрат болып таб. Жетіспегенде цинга ауруына шалдыады.

 

Ретинол А витамині

А витамині-химиялы табиаты бойынша циклды аныпаан 1 атомды спирт болып таб. Оны2 трі бар А1жне А2.А1 витамині-ионды саинадан жне изопренні 2 алдыынан ралан. Шошаны бауырында,стте,жмыртаны сары уызында,аймата кп болады. сімдік німдерінде-сбіз таматтарда,ызылшада т.б болады.Авмтаминіні барлы трлері белокты,липидті,кмірсулы алмсуа сер етеді,фосфорлы-кальцийлі алмасуды реттейді.Азада А витаминіні жетіспеушілігі кезінде А гиповитаминозыныі е ерте белгісі-аранылы адаптация мен алаклекеде круді заымдалуы –гемеролапия дамиды. Бдан баса шырышты абаттарды рауы,ксеофтальмия(кз конъюктивасыны рауы)жіне кератомиляция кездеседі.

Д витамині Кальцеферол

Двитамині-антирахиттік витаминдер. Химиялы табиаты бойынша олар стериндер тобына жататын циклды аныпаан 1 атомды екішілік спирттер болып табылады. Бл заттар жіішке ішекте т ышылдарыны кмегімен сіірлерді жне хиломикрондарды рамында лимфада,сонан со ана тсіп,бауыра жеткізіледі. Туліктік ажеттілігі балалар шін 12-25мг ересектер шін 10есе аз болады.Д витамині кбінесе еттік таамдарда яни жануар тектес таамдарда:бауыр,сарымай,май ст т.с.с.Балы бауырында те кп кездеседі. Баларда бл витамин жетіспегенде рахит ауруы болады. Бл ауруды белгілері-сйек тканіні кальцификациясы заымдалуы.