DUSZE ZMARYCH I ZMORY

Wyraz „duch” ma szerokie pojcie wród Sowian. Zauway moemy dusz-jeni czy dusz-ycia (jako oddech). Zatem jest to stan nieokrelonej psychicznej wiadomoci i siy ycia. Obrazem kopii czowieka za ycia jest dusza widmo. Wierzono równie, e mary czy zmory, cienie to „obraz” mierci, który odlatuje najczciej z wiatrem, aczkolwiek powraca. Posiada cechy ludzkie: pije, je a nawet odchodzi w zawiaty gdzie przebywa na stae.

Typowe cechy demonów:

§ Niewidzialno (czasowa)

§ Skóra koloru ciemnego lub czerwonego

§ Ognisto

§ Wzrost

§ Gste owosienie

§ Wielka gowa

§ Due zby, oczy, wargi a nawet sutki

§ Brak pleców

§ Nadmiar palców

§ Kulawo

§ Stopy zwierzce, np.: ptasie

Szkodliwo demonów w stosunku do ludzi:

§ Dusz i gniot

§ Strasz jkiem, paczem, gwizdem, miechem, klaskaniem

§ Jed na ludziach

§ Wysysaj krew i mleko

§ Wyeraj wntrznoci

§ Mcz kobiety ciarne

§ Porywaj

§ Niepokoj piewem, muzyk

§ Potrafi zgubi swym tacem

§ Wchodz w stosunki z ludmi

Miejsca wystpowania:

§ U grobu

§ W mieszkaniu

§ Przy zachowanym skarbie

§ Na miejscu zbrodni

§ Na mocie

Poyczk wród zachodnich Sowian jest strzyga (rodzaj ski), strzygo (rodzaj mki) (strzyg, strzy, strzygo) Jest to uosobienie postaci czarownicy-sowy grasujcej po okolicach i wysysajcej krew. Termin pochodzenia a. (struga) i grec. (striks). Upir, wampirzyca, wpirzem tak najprawdopodobniej nazywano niegdy. Wspóczenie upiór i wampir. Bruckner podejrzewa ze wzgldu na jzykowy charakter sów pochodzenie bakaskie.(z*pir – „wydty” lub „nie latajcy)

Wampir – Jest to istota ywica si krwi oraz ciaem ludzkim a nawet i dusz. Powoduj korowody mierci poprzez kontakty z ludmi. Napastuj wasn rodzin i krewnych. Gdy stwierdzono w osadzie podejrzenie wampiryzmu zaczto rozkopywa groby. Ciaa, na których znaleziono krew blisko ust bd jeszcze si nie rozoyy, od razu uznawano za upiory. Przebijano wówczas serce, odcinano gow czy przykuwano kolcem jzyk. Twarz ukadano oczami do ziemi. Czsto wrzucano czosnek albo kawaek elaza.

Upiory – Powstaj z dusz ludzi zmarych nag mierci, czarowników, samobójców. A niekiedy osób, które miay zronite brwi. Dziki krwi zwierzt bd ludzi ciao upiora nie ulegao rozkadowi. Dusi i poera swoje ofiary.

Strzygi, strzygonie – Wysysay krew i wyeray wntrznoci. Strzyg moga zosta osoba, która rodzc si posiadaa dwa serca lub dysponowaa dwoma rzdami zbów. Za ycia ten czowiek by odtrcany przez spoeczestwo z powodu tej odmiennoci. Natomiast po mierci nastpowaa mutacja w krwioerczego demona, który móg mci si za krzywdy doznane jeszcze za ycia. Przyjmowaa posta upiornej kobiety albo drapienego ptaka bd czciej sowy. Umiercenie wampira podobne byo do strzygi. Naleao znale zwoki a nastpnie przebi je osinowym lub drewnianym kokiem.

Zmory (mory, mary, moraca) – Dusza istoty wystpujc na zachodzie i poudniu. Mniej uciliwe, ale nadal nkajce ludzi. Demona cechowaa kobieca postura o przeroczystym ciele. Drczyy swe ofiary podczas snu siadajc im na piersi a tym samym pozbawiay ich tchu i oddechu. Niekiedy piy krew cieknca z nosa mczennika. Gdy pokrzywdzony nagle si zbudzi zmory przybieray posta drobnych przedmiotów domu. Zmor moe si sta dusza samobójcy albo osoby zamordowanej. Aczkolwiek to tylko przekazy. Innym jest, e to dusza zoliwego czowieka, wychodzca samowolnie z jego ciaa podczas snu.

Biesy (czarty) – Polskie zjawisko, mczyzna z kopytami zamiast nóg, rogi na gowie i ogon. Mona byo go rozpozna po zapachu unoszcej si wokó postury siarki. Wada nad wszystkimi lenymi zwierztami. W stosunku do miertelników zachowywa si zoliwie. Ludzi, którzy znaleli si w lego okolicy poszy przeraliwym wrzaskiem i chichotem. Potrafi zaprowadzi nieszcznika w gb puszczy, po czym go zostawia. Móg wywoa gron chorob u czowieka.

Gdy kremacja wypara zwyky pochówek zmarego ludzie mieli podstawy do wiary w wampiryzm. Pojawiy si liczne epidemie w rodzinach, nage zgony wywary u ludzi podejrzenie o cechy magiczne ciaa. Uznawano je za niebezpieczne, dlatego to do z kremowanego ciaa dodawano maku (obrzucano trumn przed pochówkiem). Umieszczano j pod stert kamienia nawet przebijano kokiem osinowym czaszk zmarego lub duym gwodziem. I oczywicie ciao. Na Rusi skadano ofiary upiorom jak i innym demonom. Wampiryzm jest zjawiskiem czysto miejskim. Chopstwo rosyjskie nie wierzyo w ich dziaanie. Tumaczyo to sobie poprzez dziaanie osoby zmarej, widma lub cienia ducha. Podkrel, e nie naleny ich utosamia tylko z negatywnym dziaaniem, ale i równie z pozytywnym.

DUCHY WODNE

W folklorze sowiaskim woda ma moce uzdrawiajce i oczyszczajce. Zanurzano chorych i obmywano w wodzie, dziki czemu pozbywano si z nich zych mocy. Mona mówi o kulcie wody. Sowianie j ywili, skadali ofiary w postaci chleba, kury, soli czy jagnicia.

Nie trudno sobie wyobrazi jak du rol miaa dla Sowian woda.

Na dowód tej tezy podam bardzo ciekawy przykad a zarazem intrygujcy.

„Gdy czowiek ton wówczas go nie ratowano, aby nie osabi wody”.

Topielce, Utopki – Wygldem przypominaj ludzi tu przed mierci, posiadaj wiksz gow i ciao tak jakby napuchnite po przez przebywanie w wodzie. Zielone wosy bardzo ich charakteryzoway. Zoliwe. Topiy pywaków oraz osob, która chciaa pomóc drugiej.

Dusze ludzi utopionych i dzieci przekltych przez matk. W Rosji (vodjanol, tobasta), Turcja (albasta). Topi ludzi wcigajc ich w wiry wodne. Odmieniaj swoj posta w ryby czy zwierzta. Wylgarnia ich to pobrzea wód. Czasami s pod postaci dziecka nccego ywych do wody przy blasku ksiyca. Czech i Sowacja (vodnik, vodni)

Kulty sprawowane na cze topielców:

1. Kupowano konia nie targujc si o cen, po czym eb obsmarowywano miodem. Nastpnie przywizywano dwa myskie kamienie do konia i topiono go w wodzie.

2. Zdejmowano czapk w miejscu gdzie tajemniczy wodnik mieszka.

Czsto mylono utopki z topielcami wodnymi. To w folklorze lskim stay si topielcami. Utopki nie s duchami. Opiekuj si rzekami, stawami, jeziorami, studniami i kauami. Wodniki upodobniay si do rónych wodnych zwierzt. Jednak najczciej mona byo go spotka jako mokrego niskiego czowieka z bon midzy palcami oraz zielonymi oczami i wosami. Wierzono w jego si w okolicach wody, lecz razem z oddalaniem si od zbiornika wodnego jego siy malay. Wodnik nagradza za dobre uczynki ludzi, ale w wikszoci by nieprzyjazny dla spoeczestwa. Mona byo atwo go rozgniewa, dlatego mieszkacy skadali mu ofiary. Ciekawostk jest to, i mieszkacy znajdujcy si nad wod (miasta koo wód albo wrcz na nich) skadali ofiary w postaci zwierzt.

Rusaka- eskie demony wody, pochodz z duszy zmarej naturaln mierci dziewczyny (znane tylko na Biaorusi i Ukrainie). Rusak moga sta si tylko kobieta, która jeszcze w swoim yciu nigdy si nie zakochaa. Wi (wystpowanie tylko w przekazach poudniowych Sowian) czy boginki to synonimy rusaki. S to urodziwe kobiety z rozpuszczonymi wosami a na nich piknie wianki z zió. Nagie albo w powóczystych szatach. Uwielbiay taniec oraz zabaw, dlatego taczyy na polach przy nowiu ksiyca. Niekiedy strzelaj z uku bd zsyaj kltw na wybraca w postaci „szalestwa”. Wabi i stawiaj zagadki do rozwizania. askocz do spazmatycznego miechu. Rusaki wodne wystpuj w zimie natomiast lene i polne wiosna, lato i jesie. Bardzo niebezpieczne w dni zaduszne. Nienawidz urodziwych mczyzn i piknych kobiet. Zawsze wrogo nastawione do ludzi. Jednak pomagay mczyznom znale wybrank bd przepowiaday przyszo. Wabiy piewem a nastpnie wcigay do wody.

Nazwa rusaka ma tajemnicze pochodzenie. W staroruskich tekstach z XI-XII wieku moemy odnale okrelenie „wi” na okrelenie osoby zmarej nag mierci. Wystpuj tylko w literaturze, brak wzmianek w folklorze rosyjskim. Na Bakanach spotykamy to okrelenie od XIII wieku Sowian zachodnich mówi si o nich jak o osobach szalonych, bez rozumu czsto bazen. Bruckner tumaczy owy wyraz wia (zviti – „wi si” lub z vei – „wia”_ Litewskie Vyti „przeladowa, goni” Tak jakby wiy oczarowyway, jak osob.

Bakany

§ Dusze dziewczyn lub nowo polubionych kobiet

§ Skadano ofiary przy drzewach w jaskiniach

§ Osoby ogniskookie

§ Czasem kozionogie

§ Pikne, niekiedy nagie

§ Czarujce modych chopców

§ Przybieraj posta koni, abdzi czy sokoów

§ Mieszkaj w lasach, górach, wodach

§ Posiadaj kontakty z chmurami i wirami powietrznymi

DUCHY LENE

Las naley do miejsc niezbadanych, tajemniczych i mrocznych. To puszcza kryje owe demony. Duch leny (wadca zwierzt), Rosyjski leszy, Biaoruski lesovik, Polski borowy, borta, laskowiec, leny duch. Odmiana kobieca – majko (lena matka).

- duch wadczy

- leny car chopów rosyjskich

- zwodzi

- nieprzyjazny ludziom

Przybieraj postacie wilka, puchacza, wichru, brodatego starca ubranego w futra albo niedwiedzia. Skadano im ofiary, co dawao ochron myliwym i pasterzom. Widywano ich jak jed na niedwiedziu bd wilku. Opiekun lasu. Neutralny dla ludzi. Jednak najczciej pomaga zbkanym (wskazywa im drog do osady). Nie znosi, gdy wycinao si z jego lasu wite drzewa za to wypdza witokradców przy pomocy mocy szeptów bd przemieniajc si w niedwiedzia.

Usysze moemy o Babie Jadze jako pani lasu. Czciej jednak Dziad (ded).

Staropolski miedwiedz dzisiaj niedwied to bardzo potna istota. Na Biaorusi i Bugarii obchodzono wita ku jego czci. wita miay na celu wprowadzenie niedwiedzia w szybszy sen (30 listopada). Mawiano, e niedwied „jest mocniejszy od czarta”

W folklorze caej sowiaszczyzny wierzono w magiczne waciwoci pewnych czci ciaa zwierzt.

§ Ky dzicze czy wilka

§ Pazur kreta

§ Ptasie szpony

§ Poroe zwierzyny

Nie trudno si pozna na praktycznoci tamtych ludzi. Po przez owe magiczne gadety imitowali potrzebne im do przetrwania cechy. Liczne amulety odstraszajce ze moce, ale i dajce si, odwag i przebiego tura, ubra, niedwiedzia czy wilka. Picie z rogu turzego dawao ludziom siy. Noszenie rzemienia z turzej skóry uatwiao poóg niewiastom.

Takie mylenie mogo doprowadzi ludzi do wniosków, e zwierzta sysz i rozumiej jzyk ludzi. Istniao przewiadczenie, e niedwied pochodzi od ludzi ze wzgldu na jego czekoksztatne podobiestwo. A tu ju nie trudno o wierzenia w wilkoaki, czy szeroko pojt likantropi.

Czarownik-Wilkoak – Wilkoak zwany póniej wilkoakiem. Pisma Herodota mówi o plemieniu nad Dnieprem Nurów, które kultywowao, co roczn przemian w wilka. Jednake historyk grecki popeni bd tumaczc sowo nur na neur, co oznacza czonka plemienia (czarownika) a nie cae plemi. Wic Nurowie byli czarownikami przemieniajcymi si w posta wilka, aby szkodzi innym.

Przemiana odbywaa si po przez rzucenie zaklcia na nó, który nastpnie wbijano w ziemi. Trzy razy podskakiwa i stawa si wilkiem. Zamiast noa mona spotka pi drewnianych koków, które symbolizowa maj kolejno cztery koczyny i ogon. Po metamorfozie zakradali si do osad gdzie mordowali ludzi i bydo. Nie mogli nasyci si krwi, jak spoywali. Zamienie Soca tumaczono jako by owy stwór je zjad. Gdy nasyci si krwi wówczas wraca do miejsca przemiany i przeskakiwa nó. Jeeli kto w czasie jego brutalnego zabijania wyj sztylet to na zawsze stawa si on wilkiem, który mordowa, aby si zemci na ludziach. Czarownicy umieli oczarowa innych. Wówczas nakadano na wybraca wilcz skór i rzucano zaklcie, które przemieniao go na stale lub na nieokrelony czas w wilka. Mówiono wtedy, i jak kto po latach wróci do domu w podartym ubraniu i z bliznami znaczyo jednoznacznie przywrócenie ludzkiej postaci.

Noszenie skór gronych zwierzt przez ludzi miao na celu wyzbycie si na okrelony czas (bitwa) norm ludzkich (ludzkie saboci). Na rzecz agresywnoci (skandynawski barsekr – „niedwiedzie skóry).

DUCHY POWIETRZNE

Wie si to cile ze zjawiskami atmosferycznymi. Wszystko, co tajemnicze i obce jest magiczne. Sowianie bali si chmur, trb powietrznych, wirów. Traktowali je dwojako: jako elementy pozytywne i negatywne, o czym póniej. Owa mitologizacja przeniosa si do folkloru w stref baniow (smoki powietrzne, bakaskie chay, ay). Mieszkaj w czarnych chmurach, jeziorach, niszcz dobytek nawet ludzi, zagraaj poarciem Soca.

1. Polacy i Sowacy uwaali, i mieszkaj w jaskiniach, bagnach. Czarownicy wypuszczaj smoki na zewntrz, posiadaj ogony tratujce i niszczce drzewa i chaupy.

2. Legenda polska i rosyjska mówi, e tcza to wielki smok pijcy wod po to, aby j odda chmurom.

3. Niebo w znaczeniu „miejsce” osigalne, czyli np. chmury to miejsce walki demonów. Sowianie uwaali j za plac boju.

Chmurniki-panetniki-oboczek – Traktowano je dwojako. Po pierwsze s to modzi ywi ludzie zreszt bardzo dorodni, którzy podczas burzy wcigani s przez chmury, nad którymi sprawuj piecz (Maopolska). Panetnikami staway si te dusze samobójców i zmarych gwatown mierci. Zazwyczaj byy przyjazne ludziom, ale niekiedy wierzono, e potrafi wywoa burze bd grad, aby zniszczy pole.

Po drugie na Bakanach s to duchy ywych ludzi, mdrych i dobrych czasem „junaków”. Kobiet, które w czasie snu lec w wiatr gdzie walcz z obcymi, innymi duchami. Walka ma na celu da ludziom deszcz, odpdzi grad. Bonia, Serbia Czarnogóra (stera, struhac, zduh)

W miejsc stuy na serbsko-bugarsko-macedoskim pograniczu wystpuj zmaj, zmej.

Jest to czowiek z maymi skrzydekami pod pachami. Zapadajc w sen podczas zachmurzenia, gdzie jego dusza udaje si na bój z potworami: adachy, ay i mije, które s pod postaciami dzieci, ptaków czy zwierzt.