Есте сатау абылетін дамытуа арналан дістер мен ойындар.

Бастауыш мектеп оушыларыны есте сатау процестерін дамытуа те икем. Оларды білмеген нрсесін йрету барысында еске сатау, зейін аудару, жалпылау процестерін тередету жол-жнекей жреді деп айтуа да болады. Дегенмен арнайы жргізген дамыту машытарыны ролі те лкен жне жан-жаты сері бар.

Бастауыш мектеп оушыларыны жмыс жргізу барысында балаларды еске сатау абілетін дамытуа арналан арнайы дістемелерді орындау, ойындар мен жаттыулар йымдастыру арылы балаларды жалпы таным процестерін жне есте сатау абілетін дамытуа ыпал жасалды. Бала ойынын жргізгендегі басты масат оны амал-рекеттерге ызыушылыын тудырып, оны ынталандыру. Егер бала бірінші талпыныстан барлы тапсырмаларды орындай алмаса, немесе оан ешандай ызыушылы білдірмесе, біра біртіндеп з бетімен, болмаса лкендерді кмегімен ызыушылыы крініс бере бастаса даму процесіні орын аланын крсетеді.

«И жне жо деп айтпадар» ойыны

Масаты: «баланы ауызша айтылан нсауды есінде сатап, тапсырманы орындау барысында ережеге сай» мінез крсетуін баалау.

Орындау ережесі. Баламен келесі гімелесу жргізіледі: «Сен ойнаанды жасы кресі бе? андай ойындарды ойнаанды жасы кресі? Біз азір жаа ойын ойнаймыз. Мен саан ртрлі сратарды оямын, ал сен олара жауап бересі. Біра есіе сата – саан «жо», «и» - деп айтуа болмайды. Мысалы, - «жо, білмеймін», «жо, болмайды», «жо, істемеймін». Есіе сатады ба? Ал андай сздерді айтуа болмайды? (Егер де бала «тыйым салынан» сздерді есіне тсіруге иналса, онда нсауды айта тсіндіру керек).

Балаа 25 сра ойылады, оларды жауабын зерттеуші баланы кзінше бааламайды жне олара деген атынасын білдірмейді.

Тапсырмалар.

1. Сені аты кім?

2. Сен ызсы ба лде лсы ба?

3. Сен мектепке барып жрсі бе?

4. Сен балмздаты жасы кресі бе?

5. Сен кк тсті балмздаты крді бе?

6. Балмзда ашты ма?

7. Тнде кн жарырайды ма?

8. Сені стінде кйлек бар ма? (шалбар) баланы стінде жо киіміні аты аталады.

9. ыста шп седі ме?

10. Шп ызыл тсті ма?

11. Сен кіммен трасы?

12. Сені ке уыршапен ойнаанды жасы креме?

13. Сен тбеде жре аласы ба?

14. Сен ша аласы ба?

15. Сені аты..... (баса атпен атау) ма?.

16. Сен дрігерге баранды жасы кресі бе?

17. Дрігерді халатыны тсі андай?

18. Дрігер балаларды шашын ала ма?

19. Сен ертегі тыдаанды жасы кресі бе?

20. Сен андай ертегілерді жасы кресі?

21. Бармалей те мейрімді ме?

22. Ал Мыстан - кемпір мейрімді ме?

23. Мысы тышаннан ора ма?

24. Сен азір йтап трсы ба?

25. Сиырлар аспанда шады ма?

 

«И жне жо деп айтпадар» ойыныны нтижесінде баланы аты-жні, тапсырманы орындауы, пайызды крсеткіші крсетіледі.

Сратарды жылдам темпте ою керек. Егер де бала за уаыт ндемей трса, онда сраты айталау керек, тезірек жауап беруді срау ажет. Бала сраа жауап беруге иналса, келесі сраа ауысып, кейбір кезде балалар озалыспен жне ым-ишаралармен жауап беруге тырасса, мысалы, басын изеп жне т.б. мндай жадайда баланы сзбен жауап беруін срау керек (мысалы, зерттеуші оны айтанын тсінбеді жне т.б.).

Ойын аяталанда зерттеуші одан срайды: «Ойын саан нады ма? андай сздерді атауа болмайтын еді? ане айтшы.... Сен ол сздерді атады ба? Неге сен оларды атады?»

Баланы барлы жауаптары жне тапсырманы уаыт дрыс жауаптарды саны (ойынны ережесіне дл келетіндер) абсолюттік маынада жне проценттік атынаста (20 арнайы сраа дрыс жауап 100% райды), рбір баланы тапсырманы орындау орытындысы бойынша ш топты біреуіне жатызуа болады.

1-ші топа – дрыс жауаптарды саны орташа, 30 % кп емес. Бл балалар кбінесе ырысыз жауаптар береді,сондытан да тапсырманы орындау уаыты за емес, олар тра берілген сраа шыншыл жауап береді, ойын аяталанда олар тыйым салынан сздерді олданан жопын дейді, білмеймін дейді.

2-ші топа – дрыс берілген жауаптарды саны орташа айтанда 30-70% дейін. Бл топ балаларды тапсырманы орындау уаыты за, олара сраты айталап отыру жне жауапты жылдамдатуа тура келеді. Бл топты балалары ойынны ережесі бойынша берілген сраа тура жауап беруге болмайтынын тсінеді сондытан да олар «айналма» жолды іздейді – басын мойындайды, басаша алай айту керегін білген жопыз деп жауап береді.

3-ші топа - дрыс берілген жауаптарды саны орташа есеппен 70% кп. Тапсырманы орындау уаыты – орташа немесе кп. Бл балалар дрыс жауаптардан тсілін іздеп табады, мысалы, жауапта сраты етістігін айталайды. Олар мндай жауапты маынасы жаынан исынсыз екендігіне кіл аударады, олар з ателеріне есеп бере алады жне ойын кезінде здері зін тзетеді, ажеттігі жо жердегі жауаптарында, біле тра тірік айтады.

 

«Баспалдатар» ойыны

Баланы алдына отырып оны кзінше баспалдыты суреті салынады.

«Міне, крді бе, баспалдатар. Баспалдаты е жоарысына біз е білімді балаларды, ал е тменгі сатысына біліміміз тмен кезде трамыз. Сен алай ойлайсы, ай сатысына сені оюа болады? Оны анытау шін ле атарларын немесе жаылпаштарды жаттап, оны мнерлеп айтып беру керек»

«Білімді» жне «білімі тмен» лшеуіштерін басаша атап: «клегеш-клмейтін», «дауысты-дауыссыз» таы сол сияты балаларды здеріне найтын сздермен баспалдатарды атап, балалармен жргізілген жмысты трлендіріп згертуге болады.

Бл дістеме баланы жалытырмас шін жне бала зіні ткен тжірибесін айталамас шін, дістемені згерткенде баспалдатар орнына шата орын алу, ракетамен арыша сапара шыу, отыру керек, гж кліктеріні ішінде оларды еске сатауына арналан есек жеккен, ат жеккен арба, су кліктерінен теіз кемелеріні палубалары т.с.с. кліктерді биік сатысында немесе лкендеріне тапсырманы жылдам орындаандар, ал тменгісінде – блара арама-арсылар орналасады.

Балаларды сандар мен сздерді есте сатау абілетін дамыту жаттыулары

Масаты: балаларды сандар мен сздерді еске сатау абілетін дамыту.

Орындау ережесу. Балаларды ойын ойнауа шаырып, олара сандар мен сздер атарын тыдап, есінде аландарын айталау тапсырылады.

1-ші жаттыу. Сандарды есте сатау абілетін дамыту

Баладан сіз жазан алты санды атауын сраыз: 7, 3, 6, 1, 9, 4. (р санды есіне сатап алуына екі секунд беріледі). Сосын одан сандарды кез-келген ретпен жата айтуын срау керек.

Сандар атарын айта жаырту тапсырмаларын бірнеше вариантта жасап алуа болады.

Зерттеу оперативті есті жне зейінді анытауа баытталан, олар екі блімнен трады: сандар атарын есте сатау жне сандар атарын о жне кері арай айталау.

Тапсырманы орындау нтижелерін баалаан кезде жата дрыс айтылан сандар санынан ате айтылан сандарды бастапы ретімен атап шыса, нтижесіне таы бір балл осуа болады.

Баалау шкаласы:

Жоары даму дегейі – 7 балл;

Орташадан жоары дегей – 6 балл;

Орташа дегей – 3-5 балл;

Орташадан тмен дегей – 2 балл;

Тменгі даму дегейі – 0-1 балл.

2-ші жаттыу. ыса мерзімді есте сатауды дамыту

Бір-біріні маынасы йлеспейтін 10 сзді айтып шы: ПІЛ, ЖЫЛ, ДОП, САБЫН, ТЗ, ШУ, ОЛ, ЕДЕН, ККТЕМ, Л. (Сздерді біркелкі нмен, екі-ш секундты зіліспен айтыыз).Сосын баладан есінде алан сздерді кез-келген ретпен айтып шыуын сраыз.

Баалауда балаларды сздерді дрыс жне ате айтанын анытайсыз.

Баалау шкаласы:

Жоары дегей – 6 жне одан кп сздер;

Ортадан жоары дегей –5 сз;

Ортаы дегей – 3- 4 сз;

Ортадан тмен дегей – 1 - 2 сз;

Тмен дегей – 0.

3-ші жаттыу. Кру арылы есте сатауды дамыту

Масаты: Визуалды есте сатауды дамытуа арналан.

Орындау ережесі: Балалара ынталандыру материалы ретінде бейнеленген суреттер беріледі. Олара келесі мазмндаы нсау беріледі. «Мына суретте тоыз р трлі пішіндер берілген. Оларды есіе сатап жне екінші суретті кргенде оларды ішінен брыны суретте кргендеріді айта жаыртып тануы ажет. Екінші суретте брын крсетілген тоыз фигуралардан баса, сен лі крмеген алты сурет бар. Екінші суреттен, бірінші суреттегі пішіндерді танып крсет. азір саан суреттер сынылады.

Ынталандыру суретіне негізгі уаыт 30 секунда созылады.

Визуалды есте сатауды зерттеуге арналан дістемелерді осы асиетті дамытуа кеінен пайдалануа болады. Ол шін неше трлі геометриялы пішіндер салынан паратар жптастырылып алынады. Жптаы суреттерді біреуін крсетіп, екіншісінен сол бірінші крсеткен суреттегіге састарын танып, оны тауып беруі керек. Тапсырмаларды бірнеше вариантта жасап, оларды бірнеше рет пайдаланды. Тапсырмалар алдын ала бланкілерге тсіріліп, оны бірнеше варианттары жасалды. Тапсырманы айта орындатан кезде орындау жолы бірдей, дегенмен орындауа арналан тапсырмаларда атардаы сандар жне есте сатауа арналан сздер згертіліп отырды. Сондытан р жаттыуды орындау барысында балаларды есте сатау абілетін дамыту бірнеше сатыда жргізілді.

Трт былыс
Балалар шебермен трады. Жргізуші «су» - десе олдарын алдына созады, «ауа» десе жоары ктереді, «от» дегенде екі олын айналдырады, «жер» дегенде олдарын тсіреді. Кім шатасса ойыннан шыарылады.
Кілді шебер
Балалар шебер жасап отырады. Бір-біріне мият арайды. Жргізуші белгі бергенде балалар кздерін жмады. Сол кезде жргізуші отыран балалара р трлі заттарды ыстырып ояды (гл, орамал, кзілдірік т.с.с.). Балалар кздерін ашанда не згерді? – деп срайды. Е зейінді балаа сыйлы беруге болады.
Орныды тап
Балалар шеберге трады. р бала зіні жанындаы баланы есінде сатап, арап алуы керек. Жргізушіні бірінші белгісі бойынша, блмені жан-жаына тарап кетеді (белгі: шапалатау, барабанмен беріледі). Екінші белгі бойынша шеберге бастапыда ай орында, кімні асында транын есінде сатап, айта шебер тзеді. з орнын таппаан балалар ойыннан шыарылады.
Ойыншыты сипатта
Жргізуші балалара олындаы ойыншыты мият арап алуа сынады (1 минут). Алынатын ойыншытар трлі-тсті жне бліктері бірнешеу болуы шарт. Ойыншыты жасырып, балалардан сол ойыншыты кргендегі тр-тсі, клемі, пішіні, дене бліктерін есінде сатаанын сипаттап беруді талап етеді. Ойыншыты дл, наты сипаттап берген бала ойынды рі арай жаластырады.
Сзді есіде сата
Жргізуші балалара 7 осарлы сздерді оиды. Балалара мият тыдау сынылады. Бірінші сзді жргізуші айтады, балалар келесі сзді есінде сатап айталайды. Осылайша алан сздерді тгел айтып шыу керек.
кктем – жабыр
жаз – кн шыты
аспан – блт
жер – шп

 

 

Мазмны:

1)Ес туралы ым

2)Ес трлері

3)Есті дара ерекшеліктері

4)Есті дамыту жне трбиелеу

5)Есте сатау абылетін дамытуа арналан дістер мен ойындар