Брйн ырыуы башы - Икебей 1 страница

 

Брйндре ырыу башлыы Икебейе бер ыы ына те бар. гр башында айнаан уй-фекере тртипк килтерерг була - унара сыыра ынтыла. ле был юлы ла ене и яын бер тит ярандарын алып с кн урман ыыры. Эх, схрлре л у был ятары! ауаы ниндй саф! Урман-тауа йрнгн кеше даланы мтенмй. Урман - ул бында йшгндр сн-аы сыанаы, туйындырыусы ла, ыйындырыусы ла, кейендересе л, йндрсе л ул. ош тауыштарын тылап ялдар итее - е ни тора! Урман ауаын екп, тбит йре - е бер мер.

Икебей ыра йр л тп йорт менн бйлнеште мй, кн айын бер - ике ыбайлы айтып йлн, йомоштары тй, ил хлдрен белеп кил. Шулай итмйенс л булмай, снки Икебей баша башорт биллре араында и эре аналан Брйн билене башлыы, икенсе менн йткнд - хужаы. Атаы Дсн бей с йыл элек бил дилбеген уа тотторо. Алтмыштан уан артты ырыу-бил амытынан отолоп, ене уланына тапшырыуы башорттар араында ти хл. Ил ааалдары ла йыйылышып бындай арары хупланы. Был - бер, икенсенн, Икебей атаыны берн-бер улы. Хер ыр йште артмалаан, донъяны се-ссн татып лгргн, кп кен брелештр у-ааы, ылысы менн атнашан ир уртаы булан хоай оло ул. Кп брелештр шул ерг, мала талашыу араында килеп сыа инде. ткн брелештр уны бере г менн снстелр, ике тапыр ылыс менн саптылар - тере алды, тимер клдк лемдн ураан айын отара килде.айы бер “ауыр кейем” тип тимер клдкте кеймй алыша сыа. Шул арала й яра ала, й леп ала. Ошондай брелештре береенд Икебейе имндй ны м ксл ике улы, амауа ала ла - бирелмйенс, аты кстре алансы уышып, мгелек донъяа ксеп урынлаштылар. Кберк алыш аа, ыры, нуай биллре менн була. Башорттары -ара тыныс, килешеп йшй белмре л бклг уа. Ер сн талаш-тартышта, барымта-арымтала кпме аыл ирр башын ала, кпме бала- саа, йш атын-ы сирг йлнеп сит ятара ол хлендге хемтсе сифатында зар-интизар булып кн крерг мжбр.

Кен терп торан бер ыы алды ырыу башлыыны. Шул ыа йргендге айыын баты, улдары ик тшкнд ыына арап йыуанды, малайара булан йен д ыына йнлтте, ирклтте. ы - ата йортонда уна ына, иртме-умы кейг сыып ситк китск. Йш ле был ы, яыра ына ун алты йше тулып лгр, ним ашайым, ним кеййем тимй - бай м ме те, шулай а й эсендге эштре нисек башарыра икнен йштн тшнд, сен ярам итте, бей, ыйыр ауы, атта елеп йррг йрнеп алды.ара эшк л ре булды ыы: утын бысты, яры, бесн сапты, йыйы, кблне.

Бына ошондай уйары уйлап кил торас, ыуыша яынлаанын имй алан икн ырыу башы.

тбитте ануны бар, ул кешелре йшйешен бтнлй бойонмай. ле бына Урал тауарында тбитте уянан ваыты. айа арама хозур матурлыа йм тп ирт яан атан ссклр, брхттй йомша лндр, яы ына уылан тл балатай, ке яуын алып тора. Ниндй ген оштар тауышы сымай урманда, айылай ына ыр кейеге ю бында! Ана, аттар а ти арала крйешеп алдылар, тп - трк булып ялтырашып торалар, иркенлп аландара утлайар.

Офота ике ыбайлы пй булды. Былары хл-хел белешеп килерг тип ебрелгн йомошсолар Бребай менн уны улы йндк. Икеене д кпсен йшел тама бйлнгн. Йшел тама - тп йорттан йки баша урындан ниндйер яы мим хбр булыуын алата. гр йомошсолар ыыл тама бйллр - быныы бл билде, тимк яу упан йки ырыуаштары берее яты донъя менн хушлашан була. “Ниндй мим хбр бар икн, - тип уйлап алды тр бер а тулынлана биреп, - лл уйламаан урындан ктлмгн унатар килеп тщт микн?”

Буребай трне алытан у танып атын уны яына боро м аттан тшп ата-олатанан кскн мосолман ануны буйынса ике уллап килеп креште. Икее л скйеп биттрен ыйпап доа ылдылар. Шунан Бребай ашымай ына башланы:

- Икебей аай, и ырыуы баш ааалы Дсн бей йтлп айтыра ушты, унатар килгн.

- айан килгндр, - тип ораны Икебей.

- Тамъян иленн.

- Кемдр ?

- Шаман тр ене эйрсендре менн.

Ти ген юла йыйындылар. Электн унарсыларан алан тртипте алап, ыуышты тбен аланан ит, орот м то ытырып уйылар.

ош-орт, кейек инеп йрмен сн, ыуыш ауыын ныытып яптылар. Урманда аы алдырып китее хикмте шул: асыып киткн ткенсе унарсы, крк була, бер кнг була ла тутап тама туйырып кит ала. е ним алдыра ала - шуны ытыра, булмаа - хл ю. Тик айы бер алдырылан аы “урман хужаы” ушаматлы, алпан - толпан атлап йргн айыу “олатай”а ла элгеп уйылай. Лкин бындай осратар бик ирк була, снки улар кеше ее сыан урындара бармауы хуп крлр.

“Ниндй йомош тамъяндары бег юлытыры икн”, - тип Икебей трлс уйлап араа ла бер ысынбарлыты юай алманы. Улар, брйндр тре уйламаан мсьл буйынса, “ю” артынан, йки юты бар итер сн килгн булып сытылар.

Тамъяндар иле тре Шаман бей нишлптер уы осора сирлй кит, лл ыуы тейергн, лл баша сббе бар. Ауырып ята - баша мер л уйламаан лл - ниндй уйар кил.

Был донъяла бар эшен теллп, бт телктрен д тормоша ашырып аяын уыусылар ирктер кре, блки, ютыр а. Шаман бейе был донъя менн ип-хисабы байта кп ине ле. Алла алдында бар бнд л тиге: ярлымы ул, баймы - малайына яылан ямышты ткреп бтп, ваыты еткс кен был донъя менн хушлашыра тура кил. Шулай а р кемде кп кен эшлнеп бтмгн эштре ала. Аллаа ришт биреп мереде оонайтып була - айылай шп булыр ине л ул, ул сата т ны байар сирата баыр ине, тик Аллаы Тл барыын да тиге кр. Ул - кктрг ашан берн - бер Тре. мде бт ылан млдре яылып бара, тир, ай-ай дртр. Бтен д белеп, алап бтп булмай был ике донъя хлдрен.

Тап ошондай уйар килде уы ваытта Шаман тр башына. Бигерк т сирлгн ваыттара.

Ул да кп нмг лгрмй алды, кп телктре брлнм борон селпрм килде. араа - мер ааына килеп баан икн д баа!

мм ул ене и ур м и тп масатына иреш алды. Ин булан сата улы Шаилене йлндере м Тамъян ырыуы бейе итеп илан итте. Ааалдары дйм йыйылышы был фекере бер ауыан хупланы. Ырыу йыйынына сыарып тороу кркм, тигн фекере йттелр ааалдар, снки шул у арара килсктр. Эйе, был ырыуа ааалдар е - , улары арары мотла тлерг тейеш. Хатта бил башлыы ла улара аршы фекер йрт алмай. лег улар - баш, бил тре - тш кен. йлндере ил мнфте сн крк ине.

Ил тегенен улына тоттороу сн ике бисле итеп, мртбле тр яау уны башында кптн йрй. Шиле берг мер иткн атынын айандыр ыран алып айтайны. Мрй икнен белгс, атай кеше т аршы булып та араны, тик улы ыа килмне. Аптыраас мулла саыртып, Марияны Мрйм исеме менн алмаштырып, мосолмана ерелделр. Буй - ыны, т бигерк матур шул суынмыш киленде! Уныына ю! “Теле” килен тора-бара етемс ген башортсаны плй башланы. Эшк шп булып сыты килен, шуныы бигерк ошай айны кешег. Т ситтн килгн килен тураында р трл йбт хбрре баыланын ктрг тура килде. Хатта уыра та улына: “лл киленде “ысындырып” ебреме, сит бауыр бит, трл хбрр йрй”, - ти л улы ризалашманы, бындай тдимг ыра аршы булды. “Атай! Килене мине бер са лемдн алып алды”, - тине л артабан ен уйыртманы.

И миме, тамъяндара Уралда, яы тбкт, нылап тамыр ййерг крк ине. Снки был бил бында башаларан уыра килеп ултыры. Олатайарыны йнтйктре Алтай яы, Йнсй йылаыны рге аымы.

Улына шп клш йттере ните уны тир ятаы илдре, уйы менн ген була ла, барлап сыыуа этре. Минзл башорттарына барыр ине - бик алыта йшйр, атнашандары ла ю. Тбнге Аиел башорттары ырыуары кп т ул, лкин ва ыналар: Йнй, Грй, ыры, Йылан, Йлдк, аршын, алы, Та, Диуанай, Ыуаныш ырыуары Тамъяна ти тгелдр. Таы атайар бар, лкин бик ыры халы булып кренде улар уа.

Брйн тре Икебейе йш м матур, баалы хололо ыы барлыын ишеткс - кп уйлап торманы, бгнг кн ирт менн атын ошо тарафа боро.

Брйн ырыуыны ааалдар оро башлыы, йки ырыуы баш ааалы уны м эйрсендрен йылы аршыланы, аптырап та китмне, лл киле сббен иенде инде, нисек кен булмаын юлсылара бер ниндй орау биреп тормайынса, унара йргн Икебейг йтлп сапын ебрерг булды. млг аландай Икебейе енн ике ыбайлы килеп тшт. Бына шулары ымы менн ыйлап аландан у, урмана кире ебре.

Ярай ле Икебей алы китмгн булып сыты. Хл-хел йлшеп ымы эсеп бтг айты тшт.

Крг индергн йш кешене Икебейе ыы икнен иеп, Тамъян тре “хас йырара йырланылан ылыуайы е бит был”, - тип уйлап уйы, бер арауан ошатты. Бер менн д кш итеп торматан ти арара килде: улына тик ошо ыы алып бирерг! Ике ир-уаман алдында ошо юыта башланы. Икебей сиселеп барманы: “Мин егет кешег бирскмен, тигн уйа йрйм”, - тип яына айыры, уата эре ыланды.

“Эрелек - брйндрг хас сифат,” тип уйлап ултыры тр - уна. Былары баша ырыуара араанда рен тнрк уйыра яратыуары тураында Шаман тр кп ишеткне бар ине. Шуа кр ул брйндр трене ылыына арты итибар биреп барманы.

Заманы шул: ниндй тр ырыуын башаларан тн уймай а, ниндй ген илде йотоп уйыра телмй. Шаман тр е шулай, ундаы ауалы бер л ю.

Лкин был юлы Шаман ен уата сабырлы итеп тотто, шулай крк ине.

Килеш алманылар, шулай а Брйн яы ыра киеп т уйманы. Бындай етди эшк ныышмалылы, брйндр йтмешлй - релек крк.

Шаман тр - емештре емеше. айтып бер а тын алас, Ике бейе м оло йштге атаын да бер - нис тапыр унаа саырып алды. Килделр, ыйланып айттылар. е, саыралармы-юмы, трл сбптр табып, брйндр илен кил торо, гплш торо, трл кстнстрен йллмне. Тамсы тама - тама таш тиш тигндй, Икебей лл ни аршы булмай башланы, шикелле, йылы аршы алды, ыйланы. гмлшер шулай йыла яын дауам итте. Ошо гплшкндрн сыып Шаман тр шуны аланы: Брйн трлре Тамъянды ен “йотоп” алыра бер аршы тгелдр, тик йотора уйлаан кик бик ур бит ле! Шаманды башынан ошондай уй йгереп тте: “былар буласа кейре аша бее илг ул алып маташырар ле, тик улым баш бирм! Донъя креп, кп ерре байап айтан кеше ле ул. еге уны улы атында алырыы ле, Хоай насип ит”...

оалашыуа килеп терлгс, ни сбптндер, быа тиклем лл ни ндшмгн Дсн бей аты аршы торо.

- Брйндр ул, Шаман уаман, и таа башорттар! Кем и бороно ил? Бе, брйндр. Кем и ксл? Таы бе. Тшндм инде. ин, брйндрн, млн, ергндр, ыпсатар ниме менн айтыш, тип орайы. ргндре бее менн саыштыранда, улар - сп кен. ыпса ете ырыулы, тие. Уны арауы бе, Брйн иле, ун ике тарматан торабы, р тарма е бер ырыуа торошло. Кем иле ур шунан? Й йтеп ара! бее ыыбыай эшсн, ылыу был тирл бармы? Ю-ю-ю! т тндге айма кеек те ул бее Айбикбе. Бее сн ыыбы Айбик ген тгел, ояшбик л. Атаыны берн- бер к терп, йыуаныс булып торан ыы ул.

Брйн илене баш ааалы йлгнд Шаман тр кберк баш елкеп ултыры. лбитт, кп длилдр килтереп бхслш алыр ине л бит - урыны м кн бгн тгел.

Дсн бей йлн, орау алыуан бушаманы, хатта текг тей башлаандай булды. артайа, блки, кеше тигн йн эйе шулай васыл була башлайыр.

- ине улы, Шаман устым, (ара ле, енн тбнерк уйыр сн устым, ти башланы) ыра кп йргн, тир, мрйнн бис алып айтаны ла бег млм...

- ай, ттгене! Йр у - айтан бит! Ситт йргн бар кеше боо буламы ни? Эйе, киленде л эйртеп алып айтты. е яратас - нисек аршы тораы? Киленде килгн ыайы мосолманлыа ксереп, “Мрйм”, - тип яы исем-шриф ысыртты. Айырып ара ин уны хер тамъяндаы баша килендрн! йлшее л, кейеме л хс ебес. Тик башорт клдгене итген бер арыштай ыартып кей, эш эшлгнд амасаулай, ти.

Бына шулай ен бтр мут ына йылмайып Тамъян тре.

Кп ныыша торас, Шаман брйндре и д трлрен еде. Дсн бей , Икебей оалашыра риза булдылар. Шунан у ына Шаман асылыырап китеп, “тр булыр кешег йш бис, татлы ризы крк, шуны ил мштен йкле бик ауыра тше бар”, - тип гмне еел-елпе яа боро.

алым шарты тураында йлше кпк барманы, ти килештелр. Хер инде туй ткре мште беренсе сирата баты. Имен-аман сата тиерк туй ткреп, кркле башорт йолаларын атарып алыуы ике я та хуп кре.

асыларын эйртеп, ктреке кйеф менн Шаман тр илен айтып инде.

Улы Шиле й ю ине. унара киткнен йттелр.

- Яы киттеме ул, - тип ораны тр атынынан.

- Ю, кмк киттелр, киленде л эйртеп алды.

- Ай, ттгене, шул бисен алдырма инде! Кн-тн берг булыра нисек йыбанмай икн? - тип улын елтп уйы ул. - унара йр - бис эшеме ни? й кпме эш ктп ята. Был мрй килен малайы башын бтнлй яына боро инде! Ярай, бгн булмаа - иртг айтыр, сапын ебреп тормайым.

Бер кн ктт, ике кн ктт Шаман - урмана киткндр аман айтманы.

Аптыраас, арттарынан ике ыбайлы ебре, бтен л йтлп айтыра ушты.

унарсылар мул ына табыш менн айттылар. Атып алынан бре эргенд ур тирег трлгн мышы ите л бар. Мышы итене бер лшн шунда у сапыслап, аандара бешерерг алдылар. Брене тирее сн тгел, тарамышы сн атып алдылар. Тамъяндара бре еере менн тартылан ян - шптн анала.

Шаилене айтып етеен кргс т атаы уны тирмг саырып алды м ыаса хлде алатып бире.

Атаыны уны таы йлндерерг ынтыланын Шаиле кптн бел ине. уы осора был турала кп тылыны ул. Был кн шулай ти килеп етер тигн уй башына ла кермгйне ле.

Тимере ыыуында уыра крк! ерлн! Иртг брйндр илен сыабы, - тине атаы Шаилег.