Брйн ырыуы башы - Икебей 2 страница

Был хбр уны аптырата биреп уйы. Ошонай яылыты Мрйм нисек абул итер икн ? Кменеп, хурланып илара керешеп китер инде.

Кн буйы Шаиле атынынан асып йрн. Тнд л йш егеттр менн берг лапа башында йолап ткре. Иртге кн ирт менн ыуа йыуыныра тип баранда Марияны осратты, кер сайап тора ине.

Кил ле бында, Мрйм! ем бар, - тине ул.

Тегее аптырап алманы, аушаана ла ошамаан кеек. Яылыты тыныс ына абул итте. Ишеткн булан икн.

- Ярар инде, Шагали, бтрнм, борсолма! Ни хл ите, Хоай ушанды крербе. Все мы ходим под богом и по его начертанию, тимк, шулай крк буландыр - тип ирен тынысландыры ул, - Тик бер шартым бар: мине туйа алып бараы!

Туй бик матур тте. Эстелр, ашанылар, ыра сыып ат сабыштырылар, у атыу буйынса ярыштылар. Туйа атнашан згр кле Мрймде кем икнен ыы-зыы араында брйндр имй алды.

Туй Тамъяндар яына кскн кн Айбикне алып айттылар. Шау-гр килеп, туй мжлестре теп т китте. Тик шуныы: туй теп тынысланыуа Шаман арт нылап сирлй башланы. Шуа кр, ул-был була ала,тип улына бил йгн йкмтте, был эште ааалдаран ралатты. Шунан у тирм тиренд сыып йре ыра йтте, “рън-Крим” китабын алдыртты. Яйлап ына был донъянан кскнд крк булан йберре барлап сыты, берлек урынын билдлтте.

Бер-нис кндн у Шаман бейе уы юла оаттылар. Абруйлы бей киткндн у, Тамъян илене бер мйш бушап аландай булды.

Шаман бейе етеен уытып бтп торанда, Шаилене дуы араужа килеп тшт м м аптыратырлы хбр йтеп алды: беренсее - Казан ханлыы олаан, икенсее - Нуай хандары кте менн ханлытарын ташлап асандар. Бына и м! Шаиле айныы менн кш итее хуп тапты.

- айным, был хбре ишеткс, бе ни эшлрг тейеш ? лл ысын, лл буш хбр тигндй. араужа буш хбр йлп йрр кеше тгел былай.

- Хбре дрлгн тикшереп алыу арты булма. ыпсатара, ргндрг был хбре еткерйек т. Шунан дрт ырыу вкилдре Атбг барып йлнйек, иртг к, лбитт, шул ваытта бте л асыланыр: хан унда бармы, лл юмы! Казанды урытар тарафынан олатылыуы - буш хбр булыра тейеш тгел, снки былтыран бире эш шуа табан китеп бара ине. Иртг минд йыйылышып юла сыырбы! Тик кршелрг йтлп хбр итерг тырыш, кей.

- Ярай, хер к сапынсылар ебрермен., моайын иртг ирт менн йыйылыша алырбы.

 

* * *

 

Дрт башорт илене дрт тре ярандары менн амар тамаына килеп еткнд, улары ккел томан м шул томан монарына соланан, етемерп м бушап алан Атб - элекке хандары йнтйге - тын ына аршы алды. аласыты ике апаы ла шар асы, ел икн айын “шаыр - шоор” тип келе тауыш сыарып тора. аласы эсенд хана эйрмй алан халы, айылай итен, донъяын ктп маташа. Бындаы халы ны иргйгн: кемдер мал ыуа, кемдер ыу ташый. Эйе, хан киткн тип тормош тутара тейеш тгел бит инде.

Килгн ыбайлылар аласыты бер ат арай - арай урап сытылар а, тутап торматан айтыу яына юл тоттолар.

Башорттара таы бер м тлде: хан нелдре китеп отолдо, аландара ни эшлрг? Урытар баып инеп туырыра керешмме? Юл буйы крштере ошо юыта бары. Бер -нисек т ыайын таба алмай аырылар.

айталар таы бер яылы кт икн. Уры батшаы башорт ырыуарына илселре аша хаттар таратан: ирке менн Рус длтен ушылыра саырып мржт иткн, улара тыныс тормош влгн. ,, Бер кем д асып китмен, р кем диненд алын, йолаын алаын, “ - тип яылан ярлыаштар трлрг л, халыа ла килеп етте.

Блек

 

Казан аша Мскг

ыш бауыры оон була ла ткп китте, йомша я елдре и башланы. Аллаа шкр, алын м буранлы кндр артта алды, тбитте кнд йылытып, кисен ыуытып торан мле.

Урал аръяы башорттары рене йыйындарында Мскг ушылыуы хуп крелр. Батша башорт еррен, шулай у динен теймк, йолаларына ыылмаа, эске м тышы дошмандаран алара в бир. гр батша венд тора ала - шп бит!

Тора - бир был юыта яылытар артты. Шундай хбрр таралды: элек Казан ханлыы атында булан тнъя - кнбайыш м кнбайыш башорттары ошо 1554 йылды ышында, эште оаа умайынса, рус подданныйлыын абул иткндр. Ул ятара Йнй, Гр, Бйлр, Уран, йн ырыуары йшй.

Урал менн Иел араындаы илр м ырыу - биллре ямышына бйле ваиалары уйыра баранын ленн -ле ишетеп тора брйндр тре Икебей. Батшаны хаттары бт башорт илен таралан, хатта Себер ханлыыны баш йорто ышлаа ла барып еткн.

Кп кен кндрен трлс уйлап ткре Икебей. Шул атаы Дсн бей м кейе Шаиле менн кшлште. Дсн бей улына: “Ктйек ле ерк, баша халытар ни ыланмыш булыр, щулай итербе”, - тип йткйне. Шулай ите дртр, ил ямышы бит, бер елт ген уны гртеп булмай. Ябай халы шулай йрнгн: нимлер бейн кт, уны аны ен арап тора, снки бейе ммкинлеге ур, ки хоулы. Бей тел - халыты ла ти ктр ала. айы яа эйрт - уны ихтиярында, сонки ул - бей, ул - ааал, ул - юлбашсы, ул - уышсыларыны баш сардары, ул - ырыу тотаы. Батшаны тыныс юл менн эш итее уны йндр, лбитт. Блки, нуайар хакимлегенд йшг араанда был етле ил эсенд тормош яшыра булыр, “мт - шайтан”, - тип фекер йртт Икебей. Эйе, кеше тигн бнд мер ахырына тиклем нимлер мт итеп йшй. Уа алдаы тормошо матурыры, кркмерк булыр ыма тойола, ысынбарлыта мере ыара бара, аулыы элекке кеек булмай.

Аиел буйы башорттары, шунан мелелр, юрматылар Казана барып килеше тп айтандары млм булды брйндре трен. Был мсьлне артабан уыуан фт алманы. Ишетеренс, Казанда килеше тмйенс А батшаа тура барып та булмай икн.

Таы дрт ырыу бейре йыйылышып кшлшеп алдылар, Рсйг ушылыра ти арар ылдылар. Т Казана барып йлнерг, шунан Мскг юлланыра беркеттелр. Таы с ырыу вкилдре атнашманы, улар лег, Себер ханлыы отоона бирелеп, ушылмай торора арар иткндр икн.

Дрт ырыу вилдре бер ур тркм булып Казана юлландылар. амар, Аиел, Сулманды аша сытылар. Алыта Казан тмрлнде. Тутап ял итеп алдылар, юл кейемдрен сисеп байрамса кейенеп алдылар м еелс тулынланыу менн Казан алаына килеп инделр кенз Шуйскийы эш урынына, таш йорта арай тура юлландылар. Казан еррене тулы хужаы хер - ул.

Бер тркм ырыу вкилдрен кенз Шуйский тотарлы абул итте. р берее менн ике уллап крешеп сыты. Тылмас вкилдрн бтен д орашып Шуйскийа русса тржем ылып торо. Шунан былай тине:

- Телге эште бында ына бтррг була, бйк батшабы Иван Васильевич ее алда ултыран кенз Шуйскийа ур хоутар бире, ул батшабы исеменн “килеше” тип аталан ярлыашты е бир ала м шуны менн был эште ошонда у тамамлап уйыра ла була.

- Бе уныына ышанабы, тик бйк батшаны е менн осрашып алыра тип алдан у йлшкйнек бит ле. Икенсе йыл я ете менн Мскг мотла юлланасабы, - тине Икебей бт вклт исеменн яуап тотоп.

Тылмас ярлыашты уый башланы, уны эстлеге батша таратан хаттара яыланды абатлау булып сыты.

- орауарыы бармы, хрмтле башорт бейре ?

- Ю! Ю! Барыы ла алайышлы, эстлеген алдан белеп килдек.

- Улай булас - ултамаларыыы уйыы! Бына ошонда! р ырыуа берр дана ярлыашты еге менн алыы! айтс, халыыа уып ишеттеререге!

Был эш т башарылды. Имза уйып бткс еелт спкй уып алдылар.

Мабт кле кенз Шуйский таы бер-нис орау бире л ый-хрмт крте сн унатары ашхана залына саыры. ыйан у р бейг атлас туыма м баша иммтле блктр биреп, юлда ашара кстнстр тоттороп оатып алды.

“Тш кеек булды был осрашыу” тип клш - клш бейр аттарына атландылар м ур нтлек кисереп, айтыр юла сытылар.

- Был эшт беренсе аымды яаны, икенсе аымы, Мскг барып айтыуы йтм, хйерле булын инде, - тип тынлыты боо Бикбау тр.

- Иншалла, шулай булын инде, - тип яуапланы кемдер, башалар ризалытарын белгертеп, баштарын атылар. Эйе, ыуаныслы булды был юл, халыты Рсйг ушылыра булан телге килеше аыы менн ныытылды.

 

Башорт ырыуары карауаны кн юалыуы булды, кенз Шуйский инеп тл артына ултыры м ауырынын алып алдында ятан аыа батшаа тбп хат-депеша яа башланы.

 

Великий государь всея Руси Иоанн Васильевич!

Сообщаю с превиликим удовольствием о том, что башкирские племена, находящие до сей поры под владычеством Ногайской Орды, были приняты мною, обласканы, одарены. Сей караван намеревается ехать в Москву. Главная цель башкирцев такова: утвердить подписью царя, полученные от моих рук договоров и получить от ваших рук “Жалованных грамот”.

 

Шуйский. Казань, V 1557 г.

 

* * *

 

Ярайы ына ораллы ике тит асыларан торан, ябай м затлы, хрби м юл кейемендге кешелре карауаны бер - нис тркм булып Мскг арай юл алды. Итибар менн араа - карауан кешелрене ояша м елг янан оролт битле башорттаран тораны кг ташлана. Араларында бер атын - ы а бар. Осраан рус кешеенн нимлер орашыра була - Шиле Шаман уа уша. Русса шундай таа йлш, хатта теге осраандар ре жпк ала.

Казан аша ттелр, кенз Шуйскийа инеп, Мскг юл тотоуарын аартып сытылар. Тегенее шунда у был турала батшаа депеша ебре.

Кпме ыуар кисерг тура килде улара, кпме юлдар телде, лкин Мск ле кренерг уйламай. Алда таы ике ур йыла кисерг тура килск. Беренсее - Волга, икенсее - Ока.

- Юлда бег Казан кеек ур алалар осрар микн, - тип орау бире араужа Икебейг.

- Шаиле кей йтеенс, “Рзн” исемле ала осраяса бег. Шуны эргенн ген Оканы т алабы, ти. Мин аланы урмы, блкйме икнен белмйем, лкин уры знакомдар аша “Рязань - город храбрых” тип йлгндрен ишеткнем бар, - тип яуапланы брйндр башлыы, беес йткнд “батырар алаы” була инде.

- ни ул ына батырар алаы? Баша алалара блендр леп бткнме лл?

- Ю улай тгел! аланы бындай ушаматы тариха бйле. Эш былай булан: бер са Батый хан, ул Сыыханды ейне була, Буларар илен жм итеп баып ала. Шунан у уны тмндре Рзн алаын амаандар. Ул ваытта Рзнд бйк кенз булып Юрий Игорович ултыран булан. ала йбт ныытылан л булып сыан, ур апалары бикле, йгереп барып инеп китермен тип уйлама. Батыйыылар: “апаларыыы асыы, бирелеге! - тип рн алалар, ти. - Бее лтереп бткс - инереге”, - тип яуаплайар эстгелр. Биш кн, биш тн уыш баран - ала баш бирмйенс, бирелмйс уышан. Тки ала алмаан монголдар был аланы, ул елтгндр артабан теп китеп Коломнаны, Мске аландар, чех, Валах, Хорват еррен барып еткндр, Рзн аман бирелмй м бирешмй йшен дауам иткн.

- Монголдара аршы торорло кс булмаанмы ни, - тип кемдер орап уйы.

- Ул ваытта булмаан, лбитт. Мск кензлеге уыра ксйеп кит. Дмитрий Иванович исемле воевода монголдара аршы сыып, Мамайы тумап айтара. Таы й йыл ткс, ур Ура ханы хмт тмндрен Мскг арай йнлт. Урытар улары Угра йылаы буйында аршылайар. аты уыш була. мтл хмт хан, кпселек скрен юалтып, уыш яланынан асыра мжбр була.

- айным! Алда юл саты крен, ул я юлдан барыра крк булыр, шуныы - турара, - тип йтеп китте Шиле Шаман.

Бындаы юлдары йбт белгн кеше бер ген, ул да була - Шаиле. асандыр ошо юлдары тапап ткн уаман ул.

Атаы гр эйе булас, уны уы юла оатанда, Шаиле тр ырыуаштарына былай тип мржт итте:

Аай эне! Ауыр ваыттараы ярамыы сн ег ме рхмт. Бер ген тенесем бар: атайымды итлеген хрмт итеп бынын у ми “Шиле Шаман” тип йтеге. Атайым Шаман бейе рухы келемд, исем-шрифе мине исем менн р са йнш яыраын.

Ишеттелр, аланылар, шунан бирле ул ушма исем менн йрй башланы.

ле бына китеп баран юл айы тарафтара илт - унан баша бер белмй. ис кемдн орап тормайынса, бт карауана е йнлеш биреп бара. ин был ятары айан беле, тип ораалар - йш сата ошо ятара йррг тура килгйне, ти баша яын йтеп тормай.

м белмгн бер сере бар Тамъян трне. Ул сер бер ваиа менн бйле. Был ауыр сфрг Тамъянды лкн атыны Мария - Мрйм кслшеп эйреп сыты. уша алып кит, тип Тамъянды текен тейе ул. Юла сыыр алдынан аптыраан Шаиле айныы Икебей менн кшлшеп арара булды. айныы т:

- Юл йр бислр эше тгел, - тип аршы ла булайны. Кейе:

- Икн - ик алып ике бис - ара талашып ултыралар - таы ла насарыра булыр”, - тигс, Икебей, ене ыыны кел тыныслыын уйлап, риза булды.

...Ун ете йше тулып ткн саы ине Шаилене. иракты башалаы Бадатта шп мсет бар икнен ишетеп, белеп йрй. Унда кп трл м трн белем бирлр, тир. Иракта уып айтыу телге менн яна башланы, кн-тн “шунда уыра ебреге”, - тип атаын аырта. Атаы мрхм, ауыр тупраы еел булын, балаын бер ситк ебргее килмй ине, шулай а оа аршы торманы, ризалыын бире, юла ике шп ат, оло ерлп уйыра ушты.

Шаман бей хужалыында хемт итеп йргн зизйн исемле етем егетте Шаилег юлдаш иттелр , аы-тлек ерлп, оло м оон юла оаттылар. Белгн кешелр яынса тура юлды йрттелр: азан ханлыы, шунан - стрхан, шунан ара диге, шунан - Трки аша Бадата.

Лкин кеше ямышы, бигерк т сит ятара йргнд, ти м ыра гресн. стрхан еренд Оло Иелде аша сыыр сн борамсы ( паромсы ) элп, яр буйлап юрттырып китеп баран ваытта, аршыа с кешенн торан бер тркм ыбайлы килеп сыты ла уратып алды. У-аа, ян таып аландар, билдренд ккере хнйрре крен. Аттаран тшрп, улдары ыл аран менн шаарып бйлнелр сир иттелр. Трлс алатып арауан файа булманы, ниндйер шымсылара ананылар. Аттарын, аы-тлектрен тартып алдылар, айалыр тапшырыра булдылар. Бере: “Был ике атайы та ебрйек, мште аыра булыр”, - тигйне, аландары ни еел ген ризалашты. Ошолай юл менн мул табыш алыра йлштелр былар татар теленд м борама арай алып киттелр. Уныы лл ни алыта ла булмаан. Т аттары урынлаштырыра булдылар. Татарары аттары кндм ген эйлрене артынан барып торолар, борамда йрп йрнгндр икн, улары йгндренн бйлп уйылар. егеттре аттары борама кермй сыанлашып алып киттелр.

- Абыйлар! улдары ысындырыы ле, аттары борама ебе керетеп уябы, - тип хбр алды Шаиле, - бе алдынан етклп бармаа - улар инмйск.

- Качырга самалап торасызмы? - И лкне Шаилег тблде.

- Ю, уйламайбы, бе икебе й белмйбе. Яра сыас ят ер асып айа барайы.

улдары ысындырылар, хужалары тарфынан етклнгн аттар тыныс ына атлап борама инеп торолар. Улары ла йгненн бйлнелр. Ике егетк урта тирнн урын кртеп, ултырыра уштылар.