Брйн ырыуы башы - Икебей 3 страница

Борамсы арт, исеме Пахом икн, ксм майансыын яй ына теге я яра арай уатып алып китте. Башорт егеттре бер - береен арашып, бер уйа булыуарын к арашы менн ген алаштылар.

Ни була булын - ыуа ырыра! Баша сара ю! Бер, ике, с!

зизйн са ына алдара ыу ыайына арай ырыны, Шаиле ыу аымына аршы яа сумды. аршы аым уны борам атына ыып тыты. Башын ыуан сыарайны, т - борам таталары. тгелр утарын тоап ктп тора бирелр, лкин ыуа м башы кренмгс, “батты, китте”, тип уйлап, улдарын елтнелр.

зизйнде шунда у креп алдылар, артынан бер-бер артлы утар осто. Тки яраланылар, шикелле, “бхил” ен ген йтеп лгр, батты. Баша ыу тн йш егет алып сыманы.

араы тшкнсе борам атынан сыманы Шаиле. шн хле бтт. лермен тип уйлаайны - Хоайы араланы.

Яра сыыуын - сыты, тик бер а атлаайны - ие олаан. Ааыра шуны белде Шаиле: Паромсы Пахом креп алан да яр буйында ултыран йн йрклп алып айтан. Бер ай буйы ошо яр башындаы й кренмй йшне ауырыу егет. Оа ваыт ыу эсенд ултырып ыуы тейергн егетте Пахомды ыы Мария трбилп лемдн алып алды. Мария егетте русса др йтерг йртте, е л башорт рен тылап, нимлер белерг тырышты. Шулай итеп, ике йш кеше ти урта тел таптылар. Яратып лгр ул Марияны! Шундай матур, млйем ы! Ул й булан сата бт блм ятырып киткндй була.

Пахом арт татарса бик иркен йлш, шул арала башортсаны ла алай. Эштн айта ла Шаиле эргенд ултырып гп уыра ярата, егетте ырыуын, торан ерен ораша. Улары да кнкреше лл ни йбттн тгел икн. Элек был аил Владимир алаында кн кргн. Пахом артты йлен араанда, бер - нис йыл элек, атыны ауырып леп киткн йылы, стрхан татарары Владимира жм итлр м уны талаандан у, бик кп байлы тейп, сирре эйртеп кире боролалар. сирг элгеселр араында Пахом менн ыы Мария ла була. айтас, уа борамсы булыра ушалар, снки был тыныы эшк телге менн барыусылар бик ирк, орал менн урытып й асаын тлмй китлр, ртк борамсыны лтереп т китлр. Бер-нис ай борамсы яр буйына ыуыш ороп, шунда йшй, шунан й тй башлай. Аас-таша был ята ытлы ю, йыла буйлап кн д трл урлытаы брнлр, аастар аып тш икн. Бына шул арала йл булалар былар.

Бер ай эсенд Шаиле Марияа шул тиклем йрнеп лгр, хер инде тормошон уны к алдына килтер алмай. ауыас, уны клш итеп алып айтыра телен йт. Атайым аршы булмаа - мин риза, ти Мария. арт арышмай, ризалы бир. Блки, ,, ыым сирлектн сыып, кенз аиленд мул йшр,” - тип т уйлаандыр. Кем бел?

Тамъян илен т ы буйлап, артабан айа йй, айа ат арбаына ултырып, иклшеп айтып етлр. Бына ошо сере башалар белмй.

Мария атаын, яр буйындаы йшп киткн йортон креп китер сн ирен: уша алып бар мине, тип кслшеп, релшеп, са ризалы алып, оон м ауыр юла сыты. Унан алда Мария яман тш кргйне. Имеш, атаы лгн, эргенд фрештлр аяныс йыр йырлап осоп йрй. Шуа келе болооно уны, бер тапыр була ла атаын креп киткее килде. Баша ммкинселек булмаяса. Торан урындары Мск юлынан лл ни алы тгел, тик Волгаа етер алдынан кнъяа арай ыра боролош яап, урауыра юлдан барып йлнерг крк. Ире ул юлдары бик йбт бел.

Юлсылар иртнге намаы уып, ут яып, сй айнатып, артабаны юла ерлнеп йргн ваыты. Шаиле Икебейе элп тапты:

- айным, кйефтр нисек ? Тнд тыныс йолап булдымы ?

- Аллаа шкр, тыныс м ны йолаанмын!

- Кшлшеп алайым тигйнем, айным. ин карауан башы, шуа ситк тартып бер тлек йрп килерг рхст орайым тигйнем.

- Ярай, рхст алды икн ти. Асыыра алат, кей!

- айным, Бына ошо юл Волга буйында урынлашан Жигули ауылына илт. Алылыы 70-80 сарым тирелер. Киск арай ына унда барып етскбе. Шунда, аттара ял бирер сн, Волганы сымайынса уналаа тутара тура килер. мин хер Мария менн, берй асы алып, атаы йортона елм. Бе се Жигулил ктг, й бгн кис, й иртг ирт менн барып етербе.

- е менн кемде асы итеп алаы ?

- араужа дуты, ул бик ышаныслы кеше.

- Ярай, юлыы хйерлег булын!

Пахомды йшгн урынына тшк арай барып еттелр. Йыла аръяындаы Пахом артты йорто урырнда нишлптер бушлы кренде.

Волга буйына тшп борамсы эрген яынланылар. Борамсы кем менндер “гп” ата. Икее л - татар неленн икн. Мария Пахом арт тураында ораша башлаайны тегенее былай тип яуап бире:

- лбитт, бел торайным Пахом артты. Тик бик келе хл булды ле ике ай элек. Моайын ишетмгнегеер? Ишеткн булаы - орашып торма инеге. Ни сбптндер, уныы билде, Пахом артты й янып киткн. Шул тнд уры бабайы йеп булан. Мин эшк килгнд йн бер-ни алмаайны. Ул тирне уынан хл барса тртипк килтерек.

- й хужаы янын эсенд алмаанмы икн?

- Ю-ю, алмаан, бе яшылап арап, тикшереп бттк инде. алмаан, айалыр киткндер тигн фаразыбы бар.

- Бее теге яра сыараыымы ?

- лбитт, йге, теге!

Йыланы аша сыып Шаиле, Мария, араужа й урынына яынланылар. Бында асандыр кеше йшгн й м уны ихатаы булыуын тик унда-бында туышып ятан аас - таштар ына хтерлт ине...

Марияны эсенд ниер ынандай булды, башы сатнаны, йрге “дарлап” уты. Жигулиг йнлгн юлды кс-хл менн тте ул. Карауанды тапана ыуанды ул м “хлем бтнлй ю, ятып торайым” тип, уса эрген ятты. Шаиле яынан йлнеп килеп атынына араанда, уныы, уйламаанда ниндй айы, гр эйе булып лгргн ине инде. Шул арала карауан таы ярты кнг туталып торо. Марияны мосолмандарса м ерен еткереп ерлнелр. Артабан ыбырлайы тип торанда, карауанды Ме биле вкилдре ыуып етте. Слм бирешеп , , хл - хел белешешеп аландан у - берглп уалдылар.

 

* * *

 

Башорттары Мскг яынлашып килее тураындаы хбре бйк Рсй батшаы Иоан Васильевич Грозный Казандаы наместнигы кенз Шуйскийан алды. ыуаныслы хбр, лбитт! Нисек шатланмаа ммкин? уы йылдара кнсыыштаы сйсте емештрен бире. Казан ханлыы оланы. Дрт йыл тег стрхан ханлыы юа сыып, рус длте ерен йлнде. Бына ле Нуай ураындаы башорттар Казана барып, телктре менн рус длтен ушылып, Мскг “Жалованная грамота” алыра тип яынлап киллр. Улара батша тураында ыай фекер алдырыра крк. Эйе, ныынды рус длте, ныынды. Хер инде Себер ханлыын нисектер ула тшрп алыра крк. Ксем ханды телндер ала, Россия державаы Евразияла и ур ер билгн ил буласа. Блки, Американан да урыры булып китее бик ммкин.

ле таы ткндре барлап ултыра батша - мер тигне айылай беленмй ген т икн. ле яыра ына уны батша итеп тхетк ултыртайнылар, ун йыл, утай осоп, теп т киткн. Ун алты ына йше тулып ткйне ул ваытта. Батша буйа булыра тейеш тгел, тхетк ултырыуына йыл тте, юмы - йлндерелр. Окольничий Роман Юрьевичты Настя исемле ыын алды ул. Анастасия араында айныыны туандары Захарьиндар к ктрелде. Батшаны был яы туандары Глинскийары ыырылай башланылар. Аатан ына белеп алды: был эщ митрополит Макарий еткселегенд алып барылан икн.

Уйламаанда-ктмгнд фт килде. Бик яшы илй батша был ваианы. 1547 йылды июненд Мск янын башланды. Аас йрн торан, бер-береен ылашып тиерлек ны яын ултыран йр, к асып-йомансы, кл-кмерг йлнде. Утты Глинскийар трткн, тигн хбр тараттылар. фт тгел айы булды был янын: 25 ме ихата-й янып юа сыты, 80 ме мскле урамда тороп алды. Янын с ай дауам итте. Янып лгндр кп булан икн. Ярты - йорто иплп сыарандан у, ул хисап 1700 кешег торошло булды.

Мшт янын менн ген бтмне. Ул тыныуа мсклелр, батша арайындаы Глинскийар менн Захарьиндары бтм- ткнм талаш-тартыштарына йндре кйп, баш ктрелр. апыл алып сыан дауа аршы уйырлы кс табылманы, баш ктреселр ораллы асылары уа-ула быратырып, Кремлг баып инделр, Глинскийары береен - Юрий Васильевичты тотоп алып, шунда у тумап лтерелр. Йш батша урыуа тшт, хатта ото осто. Шуа кр Воробьев ауылына асып барып, арыуы ваыт йшертен решт йшрг тура килде уа. Боларыш тутама элек к бт Глинский фамилиялылыры хкмт эсендге билгн урындарынан тулыынса алып ташлара тура килде. Улар урынына Захарьиндар ояланы.

Килеп ингн Оболенский батшаны уйарын блде.

- Ни йомош, Семен Федорович ?

- Государь - батющка! Башорттар килде.

- Лефортово слободаына урынлаштырыы! а уйыы! Иртг абул итербе.

- Алашылды, государь- батюшка таы нишлрг ?

- Таымы ? Тылмас булын! Ашатып - эсере хстрлеген араы! Блктр ерлге! “Жалованная грамота” текстарын килтереге! Таы бер арап сыыу амасаулама.

Алытан килгн унатар Лефортовола бик тыныс йоланылар, юл арытандыр, кре, уыра торолар. Трт алып, ымы эсеп бтг, тылмас килеп инде, хл - хелдре орашты, батша слмен еткере. Иоанн Васильевичты абул итерг ер икнен белдере. е татар неленн икн, батша арайында кптн хемт ит.

Юлда баран ваытта тылмас рус длтене Иоанн батшалы иткн осораы эштрен, сйстен алатып бары, бирелгн орауара аны итеп яуап бире.

- ыр етенсе йылда Мск янын булды, халы баш ктре, - тип йлшеен дауам итте ул, - ошо ваианан у батшабы баяр думаына таяныуы ташланы. келен яын кешелрн кесе оролтай тп, уны “Избранная рада”, тип атаны м шулар Рсй менн идара ит башланы. Избранная рада - хкмтебе була инде. Адашев Алексей Федорович ли йнптре ошо “рада” башында тора. Ул - Кострома дворяне. Яын дуы Иван Михайлович Висковатыйы Посол приказы башлыы итеп уйы. Эште берглп алып баралар. Таы думный дьяк Сильвестр улара ярам ит.

- Посол приказынан баша таы ниндйре бар? - Кемдер шулай орау бире.

- Бар. Млн, Разрядный приказ: служилыйара ер блеп бире менн шллн. Большой Приход - налог йыя, Ямский - почта хемте менн мштлн, Стрелецкий - стрелец полктары менн еткселек ит, Разбойный приказ - енйт эштрен арай, Земский - Мскге дйм тртипкя яуап бир, Челобитный - ялыуар тикшер. бына Посольский приказ - и бейект тора. Баша приказдары эшен ул тикшер, башында Алексей Адашев е тора.

- Рус длтене алары кпме? Мскн д урыра алаы бармы?

- Рсйе 160 алаы бар тип анайбы. И урыы - Мск. Башалала й ме тире халы йшй. Сит илдрн килгндр Мск кбй бара. Таы орауарыы бармы?

- Бар. еде исем - шрифе кем ? айы ятан булаы?

- Мин - олдлт атлы булам. Йгр хан батшабыа хемт итерг риза буландан у, мине аманат итеп, ошонда - батша арайына ебрелр. Мин - Йгр ханды сыбы осо туаны. Казан татарымын.

- Батшаа хер нис йш ? атыны кем?

- Батшабы Иоанн Васильевич ли йнптрен хер 27 йш. 17 йше тулып баранда, ул - Анастасия Захарьинаа йлнде.

- Балалары бармы?

- Бар. Ике малай тыуы. Беренсее - цареевич Дмитрий, йне йннтт булын, изге Кирилл монастырына баран юлда аттан олап, мгелек донъяа ксте. Икенсе улы - Федор Иоаннович быйыл ына тыуы.

Баярар башорт илселрен “Приемная палата” залында абул иттелр. Йгереп килеп р илсене тйен урына ултыртып сытылар м ре ултырышты.

Тынлы урынлашты. “Шылт” иткн тауыш та ишетелмй. Хер батша инерг тейеш.

Бына тпк ятаы кг эленмгн ишек асылып китте. Унан ике асы сыып, тхет урынлашан алыу урына менделр батша ултырыра тейеш булан тронды ике яына баып, атып алдылар. Бына батша е килеп сыты. Уны кре менн бте л аяр баты.

Иван Васильевич тхетен ултыры, башалар а ултырыштылар. Батша башорттаран нисек килеп етерен орашты. Тылмас аша бт орауара яуап алды ул. Шунан батша:

- “Жалованная грамота” бтен бер дана етме, лл р ырыуы ен айырым кркме, - тип ораны ла тылмаса кен терне.

- р билг айырым крк, бында ете ырыу - бил вкилдре килгн, шулай булас ете дана крк буласа. Ул турала вкилдр менн бынан алда йлшеп - килешеп уйан инек.

- Улай булас, р бил кпме яа тлй ала, ниндй формала - шулары улдары менн Грамотаа керетендр. Блкй уна блмен алып сыыы м тултырыы!

р ырыу башлыы данаына кпме яа тлйсген яы. Ярлыаштар ике телд, ике данала тултырылды, ултамалар уйылды.

Ме биле йыл айын 171 уар тиреен,18 батман бал бирерг ризалашты. алан биллр йылы малын терелй, шулай у уар, ама, ондо, тлк, бре тирелре тапшырыра килештелр, брйндр бал да бирерг булдылар. Бт ырыуар а Рсйг хрби хемт итее рене тн алдылар. Рсй батшалыы ярлыаш аша башорттара тыныс тормош в итте, улары эске м тышы дошмандаран алара, ерг аабалы хоуын алдырыра, динг теймк, эске эштрг ыылмаа йклм алды. Яынан батша ултыран зала инеп мист утырылар м ултама уйырттылар. Ике ятан да отлап сыыш яанылар, бер - береен ысын келдн тбриклнелр.

Глашатай инде л кр тауыш менн бтен д Стольная палатаа саыры. Бында башорт илселре хрмтен тшк аш мжлесе ойошторандар икн. тл тулы ризытар араында ат ите, ымы, айран, буа крен, хатта бишбарматы т ябылан тутатар менн бт унатар алдына ултыртып сытылар. Уларан баша алтын ауыттара ойолан трл эсемлектр, шарап, алма - хрмлр м башорт илен билдле булмаан лл ниндй ашамлытар ке яуын алып, ялтырашып ултыралар. Трл илдрн килтерелгн ашамлытар оон тл тн тулыынса аплаан. Блюдолары бер тутауы тп килтереп м алып китеп торалар.

Мжлес оа ына бары. Башорттар аулыына шараптар, рустар аулыына ымыар ктрелде, бер-береен аулы телнелр, рус хкмтене сск атыуы сн бокалдар ктрелр. Батша е тл башында айырым креслола ултыры м ара-тир кртмлр биреп, мжлесте йнле итеп алып барыра тырыты. ш

Бикбау бей сыаманы, ене эргенд ултырандара:

- Мин батшаны мабт кле баадир ир - егеттер, тип к алдына килтергйнем, бында ссе ойола башлаан, кз ааллы, ала бер а ккерйекерп торан ураныс кле, а битле а батша ултыра, - тине.

- Батшаа баярары “Грозный” тип исем таандар, минес уа, ин йтмешлй, “А батша” тип йте килешекерй, - тип башланан е дауам итте араужа бей.

Тшк аш тамамланды, А батша сыып китее булды, башорттара Малюта Скуратов менн тылмас яынланы. Скуратов тркмд Грановитая палатаа саыры, “ыы кренеш буласа, тамашаны тр аша арарыы”, тине.

Асы тр аша майансы бик йбт крен. Тимер рштк менн уратылан майансыты схнен батша ене ярандары менн менеп ултыры.

Бына апанан батшаа йомоштары менн килгн титлгн кртин м нрселре кереттелр м апаны ябып уйылар.

Батша эргенд торан Басманова ндште:

- Начинай!

Басманов тегелрг арап йлп алып китте:

- Крестьяне! Посадские! Великий государь, царь всея Руси Иоанн Васильевич жалует вас своею милостию.

Посад кешелре, кртиндр тубыландылар.

- А милость в том, что изволил государь допустить вас к игре пред его царскими очами. Игра назывется “Последний герой”. Победитель будет обласкан милостию царя-батюшки.

Ошо ре йткндн у Басманов кемглер “ым” бире. абыранан ишек асылып китте. Бынаайыш...унан д оро айыу килеп сыты. Тубыланандар ырып тороп, тир яа ибелделр. Лкин бер айа ла асып отолорло урын ю. Айыу кешелре батырып тота ла талай, ботарлай башланы. Улар улдары менн аланып маташтылар, лкин айыу олата уып, елкен баып, ара тиреен йололай. Батшаны спкй уыы, баярары дьяктары шарылдап клшре башорт вкилдрен бтнлй аптырауа алдыры.