Иван Грозныйы уйары, эштре, васыяты

Рсй длтене батшаы Иван Грозный нишлптер бгн тнд йнлп йолай алманы. Йргенд ниндйер оршау торан кеек булды уа. Ауырый ул, оаа уылды сирле, ай - ай, оаа уылды. Батша карауаты эргендге тл тндге балауыан торан шм блшйеп тшкн, нерг тора, ре.

Атаын бер илй алмай ул. айалыр томан артында ыылт й тмрлнеп торандай була. Атаы Василий III был донъя менн хушлашанда, с кен йш ине ле уа. Уйлаа, клк кил: Рсй тхетен ошо с йшлек малай вари булып ултыры. се, Елена Васильевна Глинская, регентша итеп тйенлнде. Тик ул да оа йшй алманы, малайа иге йш тулып ткнд гр эйе булып уйы. Шулай иге йшенд тулыынса етем алды ул. Ваня блкй булыу сбпле, ил менн баярар идара итте. Ошо осора ананан аса урлау, кешелре юары вазифа таратыу, длтте трл юлдар менн талау, аршы бер йткн сн ген кеше башын ырып ташлау - былары бтен д Ваня креп те. Кр инде, снки унан тартынманылар, уны батша итеп тгел, кешег анаманылар. Анау тиклем ашамлытар араында аслы - тулы йрн ул.

Илй ул, бтен д илй. Ун алты йше тулып ткс, тхетк ултыртыу, таж кейере йолаын Кремлде Успенский соборында ткрелр. “Царь и великий князь всея Руси”, тигн исемде алды Иван Васильевич. Тхетк ултырып бер ай ттеме-юмы, 1547 йылды февраль айында, йш кен батша окольничий Роман Юрьевичты ыы Юрьева-Захарьина Анастасия Романовнаа йлнде.

Батшаны яы туандары, Митрополит Макарий отортоуына ушылып м уны еткселеге атында, Глинскийары хкмт башындаы вазифаларан берм-рм тшр башланылар. йлнеп ярты йыл тег Мск ур янын сыты. Мскге ййге янын бтнлй батшаны аптыратты. Кем ут трткн? Нисек инде баштан у ндере менн булышмаандар?

Ошо янын араында Мск халы баш ктре. Был халыты Митрополит Макарий Глинскийара аршы отортоп йргн, тип килеп йттелр уа. Митрополит: “Глинскийар алаа ут трткн!” - тип урамда ысырып йрн, тинелр ишеткн кешелр. Баш ктргн халы, аын-тоон белмйенс, Глинский Юрий Васильевичты элп табып, тотоп алып тумара керешкн. Иелгн ле кен табып килтерелр, бер батшаны дядяы тип урып тормаандар, лтергндр.

Ваня, е батша була ла, боларыш ваытында асып китеп, Мск атындаы Александрово слободаында “дер” алтырап ултыры. Баш ктреселр батшаны элп йрп таптылар тки! Анна менн Михаил Глинскийы бирее талап иттелр. айылай тиен - риза булды батша, йн тигн йбер еле бит! Йш кйнс ютан-буша леп алы килмй!

Батшаны йрге ошо млд ны урыуан леп-леп тибеп алып китте. Ундай ваиалар нисек онотолон! Бере ыып китеп боаа йбешен - кде блгелп ташлаясатар. “Бет асыуы - еркг” булды ул сатара. Ошо боларыштар араында Глинскийар власть башынан юалдылар, улары урындарын Захарьиндар билне.

Баяр думаы батшаа баш бирмне, уны рен ола алмай аман эште ренс алып барылар. Шуа кр ул - Рсй батшаы - Андрей Курбскийы кшен тылап, и яын кргн кешелренн Совет тн м уны “Избранная рада” тип атаны. Батшаа аршы килгндре, тыламаандары язалауа тиклем барып етерг тура килде уа. Илд тртип ю, р кем енс ыланыра тырыша, яын ына айырыусылар кп.

Тышы сйстт эштр йбт бара тгелме? Казанды алыу, тыныс юл менн башорттары баш алыуы ны ыуандыры батшаны. Хер стрхан ханлыы ла Рсйе улы атында. Крегеме, Рсй кпмег урайы! Й, йтеге ле, ошоа тиклем ниндй батша, ыа ына ваыт эсенд, илен с тапыра урайта алды ? Волга йылаы хер тотошлайа рустарыы. ур Нуай ураы Рсйг баш алды, рустара аршы тора алмайынса стрхан ханы Дриш Али асып китте.

Яйлап Себер ханлыын ыырылау бара. Ненец, Ханты, Манси халытарыны кнбайыш лштре рустара ушылды. айылай кп миллтле длт булып киттек. Насармы ни: А диге ярындаы саамдар, карелдар яа тлй башланы. Казан, ырым татарары, удмурт, мари, мордва, сыуаш, башорт, нуай мйенс яа тлп тора. Бик шп!

Тик Себер ханлыы менн ген эштр бешмй: мнсбттр й яйланып, й ырыуланып кит. Себер ханы телге менн баш алайны, хатта арыуы ваыт йнлек тирелре менн яа та тлп торо. ырым ханы Длтгрйе Мскг жм итеенн у, Себере яы ханы яа тле тутатты, Рус хкмте менн бт мнсбттре .

Эйе, бте л к алдында батшаны.Тыныс ына батшалы ите элкмне уа. Бер са Длтгрй хан Мскг килеп етеп, аланы яндырып китте. Бер йылдан у жме таы абатланды. Был юлы рустар ханды аршы алыра алдан ерлнделр м уны юлына аршы сытылар. ыыу уыш хркттре Серпухово аласыы эргенд ййелде. Бер - нис кн тутамай баран уыштара Лопасия йылаы ыуы тгелгн андан ып - ыыл булды, ер ан тн буялды. Михаил Воротынскийы оталыы араында ына рус армияы са - са, уы кс менн, дошманын еег лгште.

Таы егерме биш йыл (1558-1583) буйы баран Ливон уышы Рсйе крен алды, длтте ярлыландыры. Ошо уыш араында налогтары арттырыра тура килде. Баярская дума ултырыштарында кпме талаш-тартыш булды, снки дума азаларыны бер лш уыша аршы булды. Тап ошо ваытта батшаны башына дума урынына икенсе бер ойошма булдырыу тураында уй кер башлаайны. Иван дртенсе башында ошондай фекер йрт: Алла оло - батша, батша оло - бт Рсй халы. Шуны сн тик батша тарафынан бирелгн кртмне ерен еткереп трг тейеш. Батша ул - ерге Алла.

Бер ваыт бик аты ауырып кикйне ул. асан булды ле? , 1553 йылда булдыулхл.Уйламаандаул-аяыбойонма булды ла уйы, теле крмлде, бер - нис кн уры-уры ына йлшеп ятты. Ул ваытта уа 23 йш тулып ткн ине. Яын туан-тумасаы, ду-иштре урыуа тшт. Бер кн мме ауырыу батшаны карауаты эрген йыйылдылар м бер ген орауы уйылар. Батша Иван Грозный леп кит-блн, кем уны урынына тхетк ултыра? Иван Дртенесе был орауа шунда у яуап бире: сгелдкт йргкк трнп ятан улы Дмитрийы атаны.Уны был ре Адашев, Федоров м Захарьин - Юрьевтар тркмн хуш килде, улар “эйе, шулай др була,” тип хуплап ултырылар. Сильвестр м уны ялы вельможалар трона батшаны ике туан ааы кенз Старицкий Владимир Андреевич ултырыра тейеш, тип батша ен аршы сытылар. Ошо фекер айырымлыы араында арайа бтм-ткнм бхстр, интригалар башланды, талаш-тартыш уйыры.

Йш тн, нийт, ауырыуы еде, батша аяына баты, ауыа башланы. Хер инде ул кемде кем икнен бер ни тиклем аланы: протопоп Сильвестра арата ыуынды, Адашевты да йондоо аа табан тгрне, уны Грозный сбп табып ситк типте.

Крамольниктар кбйе, былай бармай: бере ю ит - уны урынына ик баа. айылай итеп батша эшен аршы буландары бер елт ю итерг? Ахыра юлын уйлап тапты: опричнина булдырыра! Быны асылы тбндгес:Рсйдлтеэсенд таы бер длт булдырыу - шхси батша длте.

Иван Васильевич кен тр яына ксере.Трлрур, лкин ятылы инмй, снки ул, ятылы инмен сн, улары щтоф туымаы менн аплатты. арашын артабан шылдыры ла икона кг салынас, суынып алды, ен аулы орап Хоайына ялбары.

Нисек башланды ле уны опричнина тип аталан яы йнлеше? , былай булды: халыты, посадниктары баярара аршы уйыу крк ине. Шул юыта эште башланы ул. Кнн д илй: 1564 йылды 3 декабрь кн. ыуы ел кейем аша тнг теп тора. Ирт менн Кремль апалары асылып китте м йлгн карета-сана тыша сыып, урам буйлап шыуышты. И бай итеп билгн йылы каретала батша м атыны Мария Темрюковна урынлашан. Баша саналара Рсй длте анаы, аы-тлек, кейем-алым. Таы саыу кейемле свита, арауыл командаы, черкес кенздре, княжналар - барыы ла тауыш- тыны ына кареталарында ултыралар, кйефтре ю. Саналар сылбырынан торан поезд Александрово слободаына арай юл тотто.

Мсклелр был оон поезда арап, бер-нм л аламай, аптырап тороп алдылар. Ни сн батша тйген ташлап китте ? Был ксене нимне алата? Яуап биресе ю.

Карета эсенд ултыран батша беренсе атынын Анастасияны ик тшр. Батшаа кейг сыанда, Анастасия Захарьинаа ун алты йш ине. Ике йыл берг мер кисергндн у ыары тыуы, Анна тип исем уштылар. Оа йшмне ул, бер йше л тулып лгрм борон, донъя уйы.

Икенсе ыары Марья 1550 йылды авгусында донъяа килде. Ярты йше тулып лгрмне, яты донъя менн хушлашты.

Таы ике йылдан у Анастасия малай тапты, Дмитрий тигн исемде уштылар. Тыумыштан аулыы насар булды, шулай а Иван Дртенсе малайын эйртеп алып йррг яратты, шуа келен алды. Лкин бала щатлыы оаа барманы, Дмитрий ыуы тейен леп алды.

1554 йылды мартында улы Иван тыуы. Таы ике йылдан у, Хоай Тл таы бер ы бире, Евдокия тигн исем бирелр уа. ыыай ике йыл ына йшне был яты донъяла, кинт кен, ауырымай-нитмй, инд мин уйнап йргн йн эйе леп уйы.

Ошондай бер-бер артлы килгн айыларан у, Анастасия Романовнаны аулыы ашай башланы, ауырыу уны кндн-кн ныыра ыты. Ошо осора зиферк аыллы Федор тыуы. Ауырыу Анастасия, ши барып, 1560 йылды авгусында йшн тутаны.

Батша булас - атыны булыра тейеш! Иван батша клшлекк Польша королене бер туан елеен айланы. йлше сн Сигизмунд - Авгуса илселр ебрелде. Грозный алама хололо, аты берле, ти ыа, уа кеше лтерее бер - ни тормай, эскелек менн кн д булыша, тигн р Варшавала лл асандан бире урала ине. Ошо арала Сигизмунд-Август елее Екатеринаны рус батшаы Ивана кейг бирен ыра баш тартты. Екатеринаны енн, бындай тормош боролошона нисек арауын ораусы булманы. ораусы була - ул батша атыны булыра ризалы бирер ине.

Уйлаан эште килеп сымауына Иван Васильевичты лл ни ие китмне. Тап ошо ваытта Мскг черкес кензе Темрюк (Тимер У) ыы менн килгн са ине. Былары абул ите церемонияында ыыай рус батшаыны кен салынып алды.

Ниндй буй! Ниндй ын! Аоштоондай оон муйын, ояшта м елд янан шоколад тндге тн!

- Исеме кем ине, ылыуай ?

- Малика.- тип шыбырланы ы тулынланыуан м атаыны артына ти ген йшенде.

Кенз Афанасий Вяземский менн шлшерг булды батша . Кенз:

- Ошо ыан да йбтерген таба алмаы, батшам! Матурлыын алатып бтрлк тгел был ыы. Булмаа - ямышыды бйл л уй, - тип ат - ат йтеп уны уйын - фекерен хупланы.

Бер йыл ткс йлнде ул Маликаа. Т православный динен ксереп, яы исем уштылар. Малика Марияа йлнде. 1561 йылды авгусында никах тантанаы ткрелде. Тантанала батша е яратан м яын кргн кешелр Малюта Скуратов, Федор Басманов, кенз Вяземский, Бельский, Василий Грязной м баша саырылан вельможалар атнашты.

Тапошомлд Иван Васильевич ене яындарына опричнина индере планын асып алды. Башалары башы эшлгнсе, Вяземский был планды хуплап лгр мбылэштекп лшн тн алды. Артабаны ваиалар аышы былай китте: туй теп бер а тын алас, батша ене Кремлдге тхетен ташлап, Александрово слободаына аиле, асылары, туан - тумасаы менн ксеп килде. Кенз Афанасий кплп ара халыа тблгн хаттар тарата башланы, бер данаын митрополит та алды. Был хаттара “Иван Васильевич батша булыуан баш тарта, снки Баярар думаы уа иркенлп эшлрг бирмй”, тип яылан ине.

Хатты алып уыан мдр аптырауа алды: батшаы ил буламы? Нишлп баярар батшаа идара ите эшенд амасаулы тыуыралар?

Тин ябай халы, улар артынса баярар, дин елдре батшаа тркм - тркм булып килеп, кире айтыуын тен башланылар. Шул ваыт батша ене талаптарын уйы, гр мине шарттара риза булып, килеше аыына дума азалары ултамаларын уйа - мин кире айтам, тине. Шулай килештелр. Килеше шарттары буйынса бынан у Иван Грозный:

- Баяр думаына бойонмай. Кем батша арарына асытан - асы аршы сыа - язаа тарттырылыра тейеш ;

- Армиянан м стрелец полктарынан тыш, батша айырым ме кешенн торан ораллы отряд тй. Был отряда абул ителгндр опричниктар,тип атала м улар туранан - тура батшаа бойона. Опричниктары тп эше: батшаны алау. Икенсенн, длтк, батшаа хыянат иткндре асылай, тикшере ткр м язаа тарттыра;

- Мск м Рсйе егерме алаы батшаны шхси милке итеп илан ител. Ул опричнина ерре була, унан хкмт налог йыймай, опричниктар йыя м тик батша аиле сн тотона;

- Опричнинаа инмгн ерр земщина тип атала м улар ерр хкмттеке, тип анала.

Шулай итеп, опричнина эпохаы башланды.

Опричнинаскре, ыаса - опричниктар була инде, эште айалыр: йндме, урамдамы батшаа аршы йтеселре ула алыуан башланылар. Эйррен эт башы м епертке бйлгн отряд “заговорщик” исемлеген ингн баяры хужалыын килеп баа, ен ула ала, байлыын талап -ара блеш. Зиндана ташланан баяран орау алыу башлана м ул урта быуаттара ки улланылан язалары береен дусар ител: баштбн аып уйыла, абыранан элктереп ктрлр, ыан тимер баалар м башалар. Был эш тт ула алынан кешене леме менн тамамлана.

Беренсе этаж атында урынлашан тимерлект бт механизмдар ер: тимер ыратар, арандар, ур сйр. Былар бте л кешене рухын м тнен ындырыу сн улланыла. Бер осор батша язалауары кте сн кн д тиерлек е кил башланы. Мария Темрюковаа инее тутатты. Мария арты бошонманы, конюший чинындаы йш баяр Андрей Федоровты ен яынлатты.

Былйшбаяр Мария - Малика менн ген мтенмне, ен килскт батша урынында кре. Бер - нис кеше йыйылышып йлштелр м шундай арара килделр: Иван Дртенсене лтерерг, батша тхетен ула тшррг. Батша итепМаликаны йре Иван Федоровты ктрерг!

Был урыныс эш килеп сыманы, снки батшаа аршы заговор ерлнее тураында тшк аш ваытында Грозныйы олаына тшрп лгрлр.

Трапеза тамамланды. Батша бер-нис опричникка китмй торора ушты, ошо зала батша кейемен, таяын м тажын килтерерг ушты, шунан Андрей Федоров артынан ебре.

Андрейы елтертеп килтереп индерелр. Андрей Васильевич Федорова Грозный батша кейемдрен кейерг ушты. Тегее арышманы, бойорото тне, эште лктк барыуын да аланы, лбитт, лкин йырып сыырлы, асып китерлек бер сара ла ю ине. Батша уа таяын тотторо, улы менн башына тажды алды м тбнселек менн баш эйе:

- Здрави буди, великий государь, царь всея земли русской. Принял ты от меня честь, тобою желаемую. Но имея власть сделать тебя царем, имею я власть и обратить тебя в прах...

Ошо ре йткндн у, батша, биленн хнйрен урып алып, Федоровты ккрген бар кс менн снсте. Эште ошолай китерен алдан белеп торанопричниктар башланан млде ааына тиклем еткереп уйылар.

Был кн митрополит Филипп сн д уыы булды. Батша митрополитты айа йрен белеште. Филиппты Александрово слободаында икнен белгс, опричниктары менн шунда арай юл тотто. Митрополит кптн батшаны м уны атынын асытан - асы рлп йрй, тип ишеткйне Грозный, км-к осрашыы килде.

Митрополит батшаны яынлап килгнен кре. Сыаманы, тнит рен йтеп, рлй башланы:

- Нишлп бер-ниндй сбпе христиандар анында аунайы? Андрей Федоровты йнен ни сн ыйы? Быса тотоп, кеше лтереп йр - батша эшеме ни? Бт лтереш, бт талау батша исеменн башарыла! айа бында тртип, айа закон?

Шунда у Филиппты ула алдылар. Ярты ай монастыра аслы -тулы а атында тотандан у, Тверг рлр. Батшаны атыны Марияны Кремль зинданына биклнелр.

Кафказ тауарында иркенлект м ирекле кн черкес ыы зинданда оа кн ит алманы, 1569 йылды 1 сентябренд ши барып, был апма-аршылылы яты донъя менн хушлашты.

Мария вафатынан у, батша Марфа Сабурованы атын итеп алды.Туй ткрелр. Таы бер ана тег, йоо блменн Марфаны лек кен таптылар.

Сираттаы атыны Анна Колтовская булды.

Анна опричнинаа ыра аршы ине. Шуны бтр, ул бит ыраайлы, тип батшаны ола итен ашаны.

Уныынан ти отолоу юлын тапты Иван Грозный, уны ушыуы буйынса Колтовскаяны Тихвин монастырына биклнелр.

Анна урынына Инокиня Дария пй булды. Бер ай йш осоронда ни буландыр - билдле тгел, тик уны ла монастырь трмен оаттылар. Дария бикле кй блкй м араы камерала таы 54 йыл мерен ткре, шунан у ына был донъя менн хушлашты.

Иван Васильевич Мария Долгорукаяны бишенсе атыны итеп алды. Был йш кен йн эйе бер тлек кен царица булып лгр алды. Инсафлыын аламаан, тип батша уны ыуа батырыра ушты.

Бер ананан у батшаны ке Никита Мелентьевты атыны Василисаа тшт. Василиса е л батша атыны булыуан баш тартманы. Никита тауыш уптарып йрмен сн, батша унан отолора булды. Малюта Скуратовты саырып алып, Мелентьева аыулы шарап эсерерг ушты. Скуратов батшаны бойороон тел тне.

Никитаны ерлп айтан кнд иртген Василиса Кремлг ксеп килде м батша менн йрште.

Василиса менн йш осоронда Иван Дртенсе кешелрг ыай яа греп киткндй тойолдо. Тотондары язалау тутаны, хатта батшаны быума йнге л ны иргйе. Ил хакимыны яындары, хемтселре иркен тын алып алдылар.

Шундай тыныслы ике йыл дауам итте. лкт уйламаанда, енн - е килеп сыты. Батша Василисаны Иван Колычев менн тотто. ыып китеп, атыныны йоо блменд к, Колычевты тая менн лтергнсе туманы.

Кем йепле? Батша дрт йлйме, лл булмаан сбпте табып, атындарын алмаштырамы? Кптр был орауы -ен бире, лкин баша кеше менн блешерг уртылар. Бер аршы йттеме, бгн - бар, иртг - ю. Креп, белеп йрйр, тик ндшмйр.

Иртге кн Александрово слободаында Колычевты ерл церемонияын ткрелр. Ки итеп аылан берлекк ике гроб тшрлр. Береенд - Иван Колычев ке, икенсеенд - ая- улдары бйле, ауыына сепрк тыылан, лег тере йн эйе Василиса Мелентьева ине. берлекк бер ле, бер тере к йнш инеп ятты м кмелде.

Бераан батша эргенд Наташа Королева пй булды, лкин уныы батша атыны булыуа барып ет алманы, бер кн апыл ына юа сыты, сббе барыына ла билде алды.

Бер-нис ай батша бер е йшне, баылып аландай тойолдо.

Кндре береенд Рсй хакимы кенз Одоевскийы эш буйынса саыртты. араында кенз баярин Федор Нагойы бик шп м бик сибр ыы бар икнен батшаа еткере. Батша ыайлаандай булды, шикелле, орау бире:

- Нагой аман ргндме ле ?

- Эйе, ргнд, царь - батюшка.

- аиле менн бергме ?

- Эйе, тап шулай, царь - батюшка.

- Нагойы йептрен алаы м ргндн айтарыы!

Боярин Нагой алан мерем ргнд тер инде, тип уйлап йрй ине, улына Мскн хат алды. Унда: “Федор Нагойы ргндн отарыра м Мскг айтарыра”, - тигн батшаны фарманы а аыа яылан.

Оаа умай Мскг юлланды ул. айтып еткс т, т батша менн осрашыр сн Кремлг килде м уны кре менн тубыланып, рхмттр йтеп, илап алды.

Иван Васильевич баярин Нагойа яын килеп етеп, аяына батыры, уа Мск эргенд вотчина бирелеен м тнн “опала” алыныуын еткере, ыын килтереп кртерг ушты.

Шунан у ына баярин бтен д аланы. аршылашыуан да бер файа ю. Нишлйе инде, Марияны боолоо менн даны таралан батша улына тотторора тура килде. Тап ошо ваытта Федор Иоаннович Ирина Годуноваа йлнде. Ике туй, атаыны м улыны туйы, грлп -шаулап бер юлы тте.

Туйан у Иван Дртенсе яы кнд килгн хаттары арауан башланы. Бер хат Польшанан килгн. Уып сыты. Польша короле Стефан Баторий рус батшаына булан м булмаан йептре таып, толо-боросло итеп яан хаты уны асыуына тейе. Мин индергн опричнинала уны ни эше бар ? Нишлп ул Рсй длтене эшен ыыла?

Хатты уып, асыуына ыймай йргнд, улы Ваня килеп инде, нишлп туынып китеен орашты. Атаы уа хатты уыра бире. Иван, хатты уып бткс, аыы тлг алды ла:

- Атай, Баторий дрт яа, ни бысаыма опричнина крк булды ле ул, - тип йтее булды батша, посох - таяын алып, йн асыуы менн улыны башына уты. Ваня ие инг тгрне. Тая ны элеенднр, кре, ике кндн у, иен кил алмайынса, Ваня йн бире.

Ауыр кисере батша Ваняны лемен, бер йнлп йолай алмай башланы ул. Йооо тндр мйштге тре аршыынан китмне, бер тутауы Хоайынан йептрен ярлыауы тенде. Оа ына ауырыны, уы кндр длт эштре менн шллн алманы.

- Богдашка, Богдашка, тием! Тор ле, йоосо, тор!

а ына серем итеп ятан Богдан Бельский йт кен тора алды ла батша эрген йгере.

- Тылап торам, царь-батюшка.

- Бгн ниндй кн ле, Богдан Васильевич?

- 1584 йылды 18 марты башланды, государь.

- Эй, мер тигне! Тутамай тгрп китеп тик бара. артайылды инде хер. мер буйы эйреп килгн ошо быума араында кпме ыа сигерг тура килде, кпме кешене ыалаттым. бына бгн ауырыу арта сигенгндй булды. Баш ауыртыуы тутаны, йрк тыныс ына тибеп эшлй. Богдашка! Борис Годунов айа икн ? Саырып килтер ле уны бында.

- Йгерем, государь.

Годуновты элрг тура килмне. Ул, абул ите блмен килеп, батшаны уянауын ктп ултыран булан. Бельский тегене бик яында креп, ыуанып китте.

- Борис Федорович, е яында икнеге, айылай уайлы килеп сыты. - Бельский тир - яына арап алды ла шыбырлауа ксте. - Бгн батша тыныс йоланы, ауырыуы еелйгндй крен. гр теге васятнамне ораа - бее баштар китте, тип ана. Бее тп яанды белск бит! Нишлйбе ? лемебе яынайы бит! йткндй, батша ине янына саыра. абалан, Борис Федорович!

Годунов урыуынан аарып китте.

- Васильевич! Бар, дьяк Андрей Щелкаловты тап! Яшылап хлде аарт! Берй юлын уйлаын! мин батшаа йгерем.

Элп йрй торас, Бельский Щелкаловты барып тапты.

- Хрмтле дьяк! Эштребе лк! Бе уйлашанды кирее килеп сыты: батша терелде л китте бит! Васыятнамне орауы ммкин, айылай итбе ?

- Ай, ттгене! Батша лер, тип уйлап, уны ултамаы уйылан васятнам данаын яндырып лгрм бит ле. ебе яан данала Борис Годунов буласа батшаны лкн кшсее итеп тлгн, батшаны ултамаы ла енеке тгел. Уйлашайы! Йшебе ыл тнд алан икн, алайымы шуны?

- Эйе, Андрей Иванович, алап торам, бт ышаныс е! Бее отарыы!

Батша аршыына Борис Годунов шп - шп атлап килеп инде, ике улын уып крешерг ынтылды. Батша ултыран урынынан тороп, улын шулай у крешерг уы.

- Бйк государь, - тип Годунов батшаны улын ыты ла, эйелекерп бер юлы беп алды, - бт йомошодо трг ермен! Ниндй кртм булыр?

- Мин емде бгн яшыра им. Мине кудесник- сихырсылар алдасылар булып сыты. Уларса - мин бгн тштн алда лерг тейеш инем. Ха-ха-ха! айа бында дошмандар? Бынау тиклем атлы - атлы арауыл аша кем бында рхсте ин алын? Ю! Ин алмай. Таы ине кеек торо дутар уратып алан мине. Алдашан сн ике сихырсыны ла ула алыы! Язаа тарттырыы! Баштарын клренн айырыы!

- мере тлер, бйк государь! Таы кртмлр юмы?

- Бар, лбитт. Хер ген лекарь-дауалаусы мунса яын! Тик эе булын! Бар, йтеп кил!

- Ярай, йтермен, государь! Борсолма!

Борис Годунов, башын эй - эй, йоо блменн сыып йгере.

Годунова яыра 32 йш тулып тте. Ул батша атыны Иринаны бер туан ааы, батшаа айнаа булып килеп сыа. аулыына зарланмай, имндй ны. Тик арты кп ашау араында бигерк ны йыуанайып китте, ораы ярты аандай булып трклнде. бгн ны тулынланыуан ике тубыы, таы эйге алтырап тик тора. Ярай ле уйы, ара аалы эйкте аплай, шул булмаа алтырауы лл айан кренеп торор ине.

Мунса ер буланын килеп йттелр. Батша мунсаа инеп китте. Эе ыу ойолан ур мискг индереп ултырттылар уны. Баш лекарь Иоганн Лофф мискг айнар ыу тп торо. Батша бгнг кн ны хртйер, блки, леп т уйыр, тип уйлаайны Лофф. Кудесниктара ла ошо уйын йтте, Годунова, Бельскийа аартты. Тегелр, Иоганн рен ышанып, васыятнамне яынан яып, унда Борис Годуновты тнелр. Тп нсхне ю иттелр.

Оа ына миск эсенд ултыры батша, таы ла еелерк булып киткндй тойолдо уа.

Мунсанан сыас, батша Бельский менн Годунова алыра ушты.

- Васыятнамне яынан арап сыыра крк ине, бер йлм тп яаы бар. Андрюшка Щелкалов айа икн ?

Бельский менн Годуновты оттары осто, улар бер-береен аптырап аранылар. Беллр: васятнамне батша кр - икее л бгн к башы аласа.

- Ярай инде, государь,эш бтм, бер а ял итйек, шахмат уйнап алайы, - тине Богдан м тын да ала алмайынса батшаа арап атты.

- Добро, - тип яуапланы батша, - уйнайы, шунан Щелкаловты саырыры!

Шахматты алып, фигураларын те башланылар.

- Мин квас килтерйем, - тип Борис Годунов йомша ына баып сыып китте. Ул квас тултырылан ауыттары тотоп, кире килеп ингнд, шахматсылар уйынды башлаандар ине.

Алдан йлшелгн буйынса, с ауыт квас килтерелде, батшаа бир торанында ксл аыу.

Квас ауыттарын тлг ултыртыу менн, Бельский менн Годунов ауыттарына йбешеп, мй эсеп алып киттелр. Аллам алаын, ауыттар буталып уймаын!

Батша ла ауытын улына алды м бер тындан яртыынан кберк лшн ылылдатып йотоп ебре.

Богдан менн Борис таы бер - береен оа итеп араштылар. урыуан Бористы й аара башланы. Ул ,, хер килермен, - тип сыып китте, бере л тп яа ткрм сн, ишек тбн арауыла баты. Батша эргенд алан Богдан был ксргнешле минуттары анай-анай ни ле, ни тере кй ултырыуын дауам итте.

Хефле м урыныс “эш” уы фазаына ксте. Ксргнешле бер-нис минут бик яй тте. Эст ни буланын бел алмай башы атты Годуновты.

Батша Иван Васильевич эсеп, квас ауытын ситкрк шылдырып ултыртты м шахмат фигураына ынтылайны ына, улы барып етмне, лпелдп ленеп тшт. Кресло йнгесен терлде, крен йомдо м йыш-йыш тын ала башланы. Тн уы тапыр тартышты ла тынды.

- Борис, Борис, тиерк бынла кил! Ти бул!

Эстн Богданды арлыан тауышы ишетелде. Годунов елеп килеп инде.

- леме, тереме ?

- ле, шикелле.

Икее л батшаны берм - берм елкетеп аранылар м аланылар. Иван Грозный ткн ине. Саырылан лекарь Иоганн Лофф батшаны лемен раланы. Шунан митрополит Дионисий саырып килтерелде. Улы Федор, башалар айылы хбре ишетеп, йыйыла башланылар.

Дионисий молебень уып бткс т, Андрей Щелкалов йыйылан халы алдында “батшаны васыятнамен” уып ишеттере:

1. Цареевич Федор тхетте вариы итеп илан ител.

2. Борис Годунов Федоры баш кшсее итеп тйенлн.

3. Кенз Иван Шуйский, Иван Мстславский, Никита Юрьев, Богдан Бельский йш батшаны йртеселре булып тйенлнлр.

4. Сабый Дмитрийа Углич аласыы блк ител. Ул се менн берг шунда барып йшрг тейеш. Дмитрийы трбил Бельскийа йкмтел.

Батша власы Иван Грозныйы улы - 27 йшлек Федора ксте. Борис Годунов, баш кшсе булара, батшанан тбнерк тора ла, бт етди эштре енс бора ала ине.

Блек