Федор Иванович батша заманы 4 страница

- Бына айылай др яандар, Машенька, артабан дауам ит й!

- Алдан в биреп, гр уны тлеше зыяна була - тмк ммкин. Лкин еде намылы кеше икнеде йтеп, абатлап торора крк, снки кп кеше оро г ышана. Аръяын ул, мшттрен кмелеп, тикшереп тормай, шунан онота. Ил башлыына бик етди эштре башаранда ла йомша йлшеп, тыныс ына хл итерг крк. гр уны эше намылы юл менн, анундара ярашлы килеп сымаа - законы юлды айлара тейеш.

- Ярай, етте, Марьюшка! Ке асты. Римлянин китабында асытан-асы, тап мин зстн уйлаанса яан. Шулай булас - ми икелнеп йр ошама.

Борис Годунов абалана-абалана кейен башланы. Клдге тнн алтын уалы кафтанын кейе, кмш тймлрен элктере, бикле итеген аяына тартты.

- Эй, Ваня! Ванюшка, ин айа ? Ишетеме мине ?

Йоо блменн Иван Воейков атылып килеп инде.

- Тылайым, Государь Борис Федорович!

- Андрей Щелкалов бындалыр ? Ти ген саыр! Мин эш блменд ктм.

- Хер, осам!

Годунов йндге эш блмен яынлаанда, дьяк Щелкалов ктп тора ине инде.

- Й, слмтлек нисек, Андрей Яковлевич ?

- Рхмт, Борис Федорович, аулыа зарланан ю ле.

- мин йолай алмай та аттырым... Й, ярай, уныы мим тгел. бына бгн бик мим эш сыып тора. Ти м сифатлы итеп башарыра крк!

- Тылайым, Государь!

- Княгиня Старицкаяны беле бит?

- Белм, Государь.

- Итибар менн тыла: Княгинаны м уны ыын, сстрен ыртырып, монастыра тыыра бойорам! Ишектре гел бикле булын, аслы-тулы тотондар. Алашыламы?

- Алашыла, Государь. Ниндй монастыра?

- Сергеево-Лавра монастырына. Унда - бее ышаныслы кешелребе бар.

Икенсенн, хйер орап йргндр араынан ике-с кеше тап, аса бир! Улар “Старицкая батша булыра телй, Годуновты аыулара самалай”, - тигн хбр таратындар м шул р атына ултамаларын уйындар. Яырып алас - улары дмктрр!

- Аланым! Бтен д эшлрмен. Бгн к был эш тулыынса тлер!

- Ярай, улайа! Бар, шул эше менн булыш! тгс т - килеп доклад яары. Шунан у бтен д онот! йткндй, Старицкаяны йрен, Федор Тютчевты йтм, теге ике тйен урына еткергндн у, Серпухова ебр! Шунда хемт итен!

- Ярай, Государь, бте л тлер!...

 

Мария Владимировна, лкнй баран княгиня, уы кндр ен элеккег араанда бхетлерк тоя башланы. Блки, келен тыныслы урынлашаналыр? Ул йшгн аас й яты, йылы. Хемтселре л лтрп йгереп кен йрйр. Бгн д ул тыныс йоланы, ене йш, матур ваытын тшнд кре. Таы нимлр кре ле ул? , лгн ире тшк кере. Ул, княгиняны улдарын а ына улына алды ла: “Мария! Мине бер к юынма! Мин - Аллаа кркмен, шуны сн яныда ала алманым. ин бер е булма! Федор Тютчева кейг сы та Рсйн кит”, тигн р йтте. Тик тшт ни Федяы кренмне икн?

Старицкаяны йрге буштан-юа, сбпе снсеп ебре. Бына и м! Нишлп снсеп уйы ле ул ? Элегерк, ире лер кн, шулай бер снскелп алайны, шунан бире абатлананы ю ине ле. Ну-ка, йрк, шаярма ле! Мине лемг еткереп уйма таы!...

ыар княгиняны кейендереп бтг, йре Федор Иванович пй булды. Тютчев килде, тип хбр иттелр.

- Инен! Ктп ултырмаын! Бында тура индереге!

Ярата ул Федоры. йре - матур ир-уаман, шундай ыпай кейенеп йрй ки, хатта тймлре, айыш башы, итектре ояшта ялт-йолт итеп кен ялтлап тора. е шундай галантный м ябай. Мария Владимировна, тип кг ген арап тора, ыын да ситк типмй, Евдокия менн кптн урта тел тапты.

батша Борис Годунов кптн инде уны Тютчева кейг бирерг в итте. Ышана ул Годунова, ышана. йбт кеше, абруйлы батша, шуа оло хрмт менн арай уа княгиня. Баша ышаныр, таяныр кешее ю уны: Бт таянысы - Борис Годунов та Федор Тютчев. Бына Евдокияы еп кил. Бер-ике йылдан бынамын тигн клш булырлы, матур, йкмл. О, Господи! Аыллы м бай кейг бирерг ярам ит, зинар!

Тютчев йгереп килеп инде, осаланы, ат-ат беп алды. тл артына ултырышып, кгрсендй грлш башланылар.

Ошо ваыт урамдан ат тоятары таылдауы, арба тыырлаан тауыш ишетелде. Старицкая тр аша тыша к алды. Креп алды: алты ыбайлы оатыуындаы карета й алдына килеп тутаны.

ып - ыыл ттге хрби кейем кейгн алты усы йг килеп инде. Берен таныны княгиня - Андрей Щелкалов. Ул Старицкаяа ндште:

- Мария Владимировна! Слм менн килдем: батша атыны, хрмтле Марья Лукъяновна, ине, ыы менн берг, Сергеево- Лавраа ибт ылыуа саыра.Тик ти йыйыныы!

- Хер йыйынам,хер! Май шм алайым улайа. Бына жп: Мария Лукъяновна мине нисек иен тшр икн? Май шм килтереге ле!

- Май шм кркмй. Унда бте л ер. Тиерк булыы! Был кем? Тютчевмы?

- Эйе, шул.

- Тютчев! ин полк командирына ашы! айалыр командировкаа китерг тейеше.

- Аланым. Хер к барып етм!

Усылар ике атын- ыы каретаа ултыртып алып, Мск урамдары буйлап барылар а, Успен-Богородицкий исеме атында билдле булан атын-ыыр монастырына арай юл тоттолар.

Монастырь эсен таы ике бисара атын-ыы абул итеп алды...

Старицкаяны й, млкте, булан байлыы анаа ксте, хемтселре кем айа таралышып бтт.

Федор Тютчев Серпухова ебрелде. Батшаа аршы ото таратан Старицкаяны онотора крк , тигн кш бирелр уа. Ул бтен д др аланы, зиз башы тн ктрелгн балта атында алыуын иеп, ауыын йомора мжбр булды.

Борис Годунов кискеен Андрей Щелкаловты докладын абул итте. Уйлаан эш тулыынса тлде. ыуаныра крк ине л ул, тик батша ыуанманы, снки бик шомло хбр алды: Лжедмитрий Мскг яынлап кил, шул яылы уны арыуын айната. Алла алаын, ул Мскг ин - тхете, бхете, мере менн бер юлы хушлашыра тура килск. асып та лгр алмаы!

Тын ына торан Щелкалова орау бире:

- Лжедмитрий тураында ним йт алаы, Андрей Яковлевич?

- Ул сволочь-мртт аман Мскг яынлауын дауам ит. Беекелр арта сиген. лег хл-торош шулай.

- Берни эшлп булмаймы у ? Нишлп улай килеп сыты ? Таы ла алат ле! Ни сн тм кс йыйып, тар-мар итеп ташламайбы?

- Тар-мар итерг кс етмй шул. Баярары кбее - уны ялы. Хл иткес уыш Добрынычи ауылы эргенд булайны. Лжедмитрий яында 23 ме усы, Мстиславский еткселегендге бее скр - 20 ме кеше. уышты и ыан ваытында, Лжедмитрий еел башлаан ваытта, баярар отоона бирелеп, бее усылар теге яа сыа башлаан. Хлдребе мшкллн: ышаныслы кешелребе аайандан-аая. Бына шулай.

- Лжедмитрийы кем икнен асылай алдыымы ?

- лбитт, асылай алды, Государь. Цареевич Дмитрий Иванович мрхм исеме атында Григорий Отрепьев йрй, башы орооро! Ул - Галич дворянины. Бер са монах булып йргн. Шунан патриах Иовты послушнигы булан. Эш бооп, Польшаа асып киткн. Унда Сандомир воеводаы ыы Марина Юрьевна менн таныша м йлн. айныына рус еррен баып алыра м уа блк итеп бирерг в ит. ораллы кс орай. Был турала Польша короле Сигизмунд ишетеп ала, уны оторта, дртлндер.

- Кешелр яллап лтертерг йлшкйнек, килеп сыманымы лл?

- Килеп сыманы шул, сымаяса та. Ике тркм ялланандары ебрек, теге яа сыа ла уялар.

Ауыр тынлы урынлашты. Оа ына е тик ултырылар. Тынлыты батша боо:

- Андрей Яковлевич! Мине улым, цареевич Дмитрийы йтм, айа икн, белмйеме? уы ваытта ни сбптндер кг эленмй башланы.

- Бында ына ул, крше блмл уып ултыр

- Инен ле бында, йлшеп алайым. ин, ммкинлек буланда, ял ит! Крк була - саыртырмын.

- Ярай, Государь, цареевича йгерем...

Батша Борис Федорович е уый белмй, бт белеме ултама уйыу менн тамамлана. Лкин улыны уыуын бик телй ул. Годуновты тп уйы - малайы тхетт алдырыу. Шуа ерлй ул улын. Нылап уыра уша, гел тикшереп тора.

Цареевич Федор килеп инде. улында - Ипатьев летописы, бик алын м ур ына китап. Тышы трлс матур итеп семрлнгн.

- Й, улым, ни эш менн шллне? аба алыуа айа барып етте?

- Ипатьев летописынан Мск алаыны барлыа килеен уып ултырам ле.

- Бик йбт, улым. Й, Мск тураында ниндй ыылы нмлр бар?

- Бында яылан: Беренсе тапыр Мск тураында яма млмт 1147 йылда терклгн. Элек был урында баярин Степан Кучковты имениы булан. Эргенн кртиндрене й- ихаталары ауыл булып теелгн булан. Херге Кремль урынында Степан Ивановичты хоромалары торан. Ауыл аръяындаы оон ялан Кучково исеме менн йртлгн. Шунда Сретенский монастырь тл. Эргл Москва исемле йыла аа. Тин Кучковоны йыла исеме менн атап йрй башлайар.

- исеме ним алата? Ямаандармы?

- Уныын ямаандар, атай. Архимандрит ми былай тип алатты: рустаран алда был ерре фин-уыр биллре билгн булан. Уларса мос - ктерлек, аква - ыу була икн. Мос + аква = ктерле йки баталы ыу. Мосаква е Москваа йлнеп киткн, ти.

- ыы икн ... Батша оа ына уйланып ултыры, крнп алды, таы телг килде:

- Улым! аулы та ю, арыта ла башланы, лкнйеп барамдыр! Шуны, Федя, олаыа ны киртеп уй: минн у ин тхетк ултырасаы, Алла бир! Шуа ерлнеп йр! Кп уы, кп бел, кешег ышанма! аилбе ин бее берн-бер бала. Шулай килеп сыты. Лкин ине балалары кп булыра тейеш. Годуновтары ырыуы урайыра, кбйерг, таралыра тейеш. Бына ошо хитте иедн сыарма!

- Ярай, атай, аланым.

- Бар, эштре менн булыш!

Оа ултыры батша уйланып. Ултыра торас, нишлптер Борис Годуновты башы шаулай башланы, хле бтт. Туп-тура йоо блмен атлап инде. Ятып торо, хлелектн ая-улдары ыбырлама булды. Шул кн ул баша уяна алманы, тауыш-тартышы ына мгелек донъяа ксеп китте.

1605 йылды 13 апреле ине был кн.

Иртген баярар Федор Борисович Годуновты батша итеп илан иттелр м ант ите церемонияын ткр алдылар. Бола ваыт, артабан ним булырын бер белмй, ашыыра крк ине.

Лкин батша тхетенд Федора оа ултырыра тура килмне. Йй башында Лжедмитрий I, Польша шляхтичтары менн берглп, тантаналы решт Мскг инде м батша итеп илан ителде. Эште ул шунан башланы: и беренселрн башлап Федор Борисович менн сен лтерерг ушты. Билдле, был мер бик ти тлде.

Шулай итеп, Рсй тарихы биттренд уйламаанда Годуновтары династияы лп уйы. Тарихта ,, боланыш “ тип аталан дер башланды.

 

Лжедмитрий I Рсй батшалыы тхетен ултырас та и беренсе нбтт тхетк ултырыуына ышанмай е жпк алды. Ултыран урынын рмп араны, крен е ышанманы. киттгес килеп сыты тгелме? Бынау тиклем бейек м бйк тхетк еел юл менн ябай кеше, йни ул, нисек ултыра алды икн? гр Рус длтендге баярары кберк лш уны ялы булмаа - был тхетте тшт ген крер ине. ене ваытлыса ултыранын да алай : алда асылан кн к, ярыан халы уны нкк ктрск! Бер йыл ултырырмы ул тхетт, лл ун йылмы, блки бер-ике ай ынамы - бер Хоай бел. Их, алдаы тормошоа крселек ит ала ине! Тик ундай лте ю бит ле. Крселрг л ышаныу ыйын - тел нм йтеп бтлр уялар.

Лжедмитрийы сираттаы масаты: яшы м ябай батша булып крене. Эйе, баярара ла, хемтселрг л, ябай халыа ла алса булыра крк. Ул - “халы батшаы” булыра тейеш. Шул осрата ына бт кеше уны яратыр, хрмт итер! Блки, тора -бара уны сыышын, айылай килеп ултыранын оноторар. Улай була - ну, шп булып ине л бит. лег эшлрг л - эшлрг. Тир-йндге кешелрг егрлелекте кртерг крк.

Лжедмитрий I эшмкрлеген длт эштрен тртипк килтерен башланы. Ришт алыуы аты тыйы. Шул у ваытта баярара, хемтселрг, стрелецтара эш хаын тне. тенес менн килгн челобитчиктары, лгргн тиклем, е абул итте. тенестрен трг тырышты, й алатып сыары. Кптрен приказдара ебре. Млйем йлште, ихласлы кртте, йомош менн килгндре ашатып-эсереп сыарыу кндлек тк инде.

Баяр думаында кн айын атнашты ул, бер иренеп торманы. Ммкиндек булан ваыттара Мск урамдарына аы-ние сыып йрн, ябай кешелр менн ин д мин йлште. Бын шулай был Дмитрий Мсклелр араында популяр м танылан “халы батшаы” булып китте.

Ыай тормош ктрелеш кпк барманы, популярлыы уны бер са кмей башланы. Был батшанан кткн азатлыты кртиндр ала алманы, аристократия, дин елдре уны католик булыуын яратманы, нмне. Стрелецтар, хемтселр, посад кешелре батшаны уратып алан поляктары тртипелеген итре китте. Кп-кнд сауагрре талау, хемтсе атын- ыары ксл, иерек кй осраан кешелре тумап, й лтереп ките - барыы ла поляктара аршы кр алмаусылы тойоо тыуыры. Таы Лжедмитрийы длт анаын Марина Мнишек менн бер атаран таратыуы, алтын-кмшт, иммтле таштары Польшаа арай аыуы халы араында ур ризаылы тыуыры. тен был батша Рсйг католичество керетерг йрй, тигн хбр таралып китте. Бындай хбре Шуйскийар тарата башланы, шикелле, снки улара, Рсй тхетен менер юлды, тик ошо Лжедмитрий ына аплап тора ине.

Батшаны абруйы ти тшт.

1606 йылды майында Лжедмитрий батшаа аршы халы баш ктре.

Халы уышы башында Шуйскийар торо. оралландырыу, йнлеш бире, жмде ойоштороу эше алдан билдлнгн кешелр еткселегенд алып барылды. Алыш барышында аршы торан поляктары мерре киелде, тере аландарын Кремлдн рп сыарылар. Лжедмитрийы шунда у тотоп алдылар м тумап, гслп лтерелр. Марина Мнишекте таба алманылар, баярары берее уны айалыр йшереп лгргн, шикелле. Шундай фекерг килделр - башаса бындай аыры ваытта элп т торманылар, табыра тырышыусы кеше л булманы.

Рсй тхетен Василий Шуйский ултыры. Яы батша, улына орал алып, баш ктргн кртиндрг аршы кршерг китте.

Ошо у йылды ййенд Иван Исаевич Болотников кртиндре, казактары, пасадниктары йыйып туплап, ур армия тй алды. Уа Василий Шуйскийы яратмаан кп кен баярар, воеводалар ушылды.

Был армада, юлында осраан бт нмне ватып - емереп, Мскг табан йнлде. Елец, Калка, Тула эргендге уыштара хкмт армияы бер-бер артлы еелде. Сигенгн батша скррен ыуалап, Болотников Мскг килеп етте. Ярай ле Мск халы ны торо. аланы ныыттылар, аы-тлек запасы булдырылар, ыыу оралландылар, Мске бик ны биклнелр.

Иван Болотников скре башаланы ике ай буйы осадала тотто, тик ватып-емереп эск ин алманы. ораллы кртиндр кире Тулаа юлландылар.

Василий Шуйский скре Болотников армияын Тула алаы сиге буйлап уратып алды м с ай буйы осадала тотто. алаа плотинаны ыуын йырып ебреп кен, хкмт скре жмг кс алды м алаа баып инде. Ихтилалда атнашыусылары аса алмай аландарын тотоп алып, ыуа батырып лтерелр. Болотников е л тотолдо. Уны крен сооп алып, тумап язаланылар, шунан у ала уртаындаы трн ооа терелй кй ташланылар.

асып отола алан баш ктреселр Брянскийа арай шылыштылар. Бында таы Дмитрий исемле батша кс йыя, Шуйскийы тхеттн тшррг йыйына, тигн хбр ишетелде.

Лжедмитрий II армияы ла т Мске алыра арар итте. Мск бирешмне, таы аршы торо. Баш ктреселр, башаланы ала алмаас, Тушино ауылында урынлаштылар.

Тап ошо ваытта Польша короле Сигизмунд III скре, рус длте сиген бооп инеп, Смоленскийы уратып алды, шунан Мскг арай йнлде.

Мск эргендге хл иткес уышта хкмт скрре еелде. Батша тхетен д татып лгрмгн Дмитрий Шуйский сир итеп алынды.