Федор Иванович батша заманы 7 страница

1.Разрядный приказ. Был блект баяр м дворян малайарыны ыаса биографиялары, кем, айа хемтк алыныуы тураындаы документтар.

2. Поместный приказ. Феодалдара ваытлыса бирелгн ерр м вотчиналар биреле буйынса йыйылан аыар.

3.Ямский приказ: почта эштре

4. ур приход приказы: финанс торошо, керем.

5. Челобитный приказ: суд эше.

6. Разбойный приказ: уголовный эштр.

7. Приказ тайных дел: длт органдарын контролд тотоу блеге.

8. Посольский приказ: сит длттр менн бйлнеш тотоу блеге.

9. Казан арайы приказы: Казан, стрхан, Башортостан ерре менн еткселек ите блеге.

10. Себер юлы приказы: Себер яы менн еткселек ите блеге.

11. Хрби эштр приказы: Стрелецкий, Пушкарьский, Иноземный, Рейтерский, Казачий полктар менн идара ите блеге.

Кенз эскмйне бер ситен ултырып, аыары арап ткр башланы.

Был ваытта батша ене яындары менн Коломенскийа йнлде. Юлда таы уйар тулынына кмелде..

Атаы, мрхм Михаил Федорович, т тндге айма кеек йшгн м идара иткн икн. Ул - батша, патриарх бтен д хл ит. Рсй тарихында ыы дер булан да баа!! Бер юлы ике батша ултыран, ысынлап та ике башлы смреош тиере.

Туандары йлй торайны: атайы ун алтыла сата у батша булып ултыры. Яын тирлге кешелрг лл ни зыяны теймне, тип. яын тирл йргндр, батша арайындаы юары вазифалара - барыы ла уны туандары. Хер шулар. анап ына сыам ти д - ике улды бармаы етмй: Романовтар, Шереметьевтар, Черкасскийар, Стрешневтар, Рюриковичтар, Гедеминовичтар, Воротынскийар, Мстиславскийар. Таы Голицындар, Куракиндар, Морозовтар, Салтыковтар, Шеиндар...

Кенз Куракин атаы Михаил Федорович тураында яыра былай тип телг алайны: Атайыа егерме йш буланда клштр смотры ткрелр. Ул клшлекк Марина Хлопованы айлай. Тик ыы се Ксения Шестова был бракка аршы тш. Шуа кр атайы Мила Долгорукаяа йлнде, тик берг оа йшй алманылр. Долгорукая ауырып леп уйы. Шунан ине сйе Елена Стрешневаа йлнде.

Алексей ары яын е йбт илй. Ул - беренсе бала. Шунан Ирина, Аня, Татьяна тыуа. Атаы 1645 йылды июль уртаында донъя уйы.

1662 йылды 25 июль кн.

Алексей батша ауыла китеп урынлашыуа Мск урамдары халы менн тула башланы. Тин был халы Кремль алдына йыйылды м батшаны тыша, осрашыуа сыыуын талап итте. Алексей Михайловичты бында ю икнен белгндн у, йыйылып торан мсклелр, тркм-тркм булып, Коломенскийа арай юл алды. Улара посад кешелре ушылды.

Биш медн ашыу “ыып” алан халы, стрелецтары м рейтарары аршы тороуына араматан, батша ихатаыны ур апаын айырып инде. Батша бында ла булмай сыты, был ваытта ул сирк ине. Баш ктргн халы шунда аылды м батшаны е менн туранан - тура йлшер сн уны сыыуын талап итте. Алексей Михайловича сыып кренен баша сара алманы. мере сн ура ла сыыра тура килде. Сиркн сыыр алдынан батша Мскн хрби кс саыртыу сн сапындар ебреп лгр м тыша сыты.

Халы тркм шунда у уны уратып алды м ниер алатыра тырышып шаулаша башланылар. Кемдер уны улына халы талаптары яылан аыы тотторо. Унда яылан талаптара к йгертте:

 

- баыр асаны йлнештн сыарыра;

- налогты кметерг;

- хыянатсы баярары язалара;

 

Алексей батша халы менн кндм йлште, бт талаптары тулыынса трг в бире. аы тотторан баш ктресе менн бер-нис тапыр ула-ул уыштылар, хатта осалашып алдылар.

Халы тркм тулын-тулын булыпкире Мск яына аылды. Юлда улары стрелецтар аршы алды м аяуы решт ата башланы. Артабан уратып алып, сыармайынса сабып ылыстан ткрелр. ыа ына ваыт эсенд ике йн ашыу кеше лтерелде. Мск-йылаа яынлаандары ыуа батырылды. алан лш ула алынды. Батша менн яындан танышыу бына ошолай тамаланды.

Бер-нис кн тте. Батша баыр асалары йлнештн сыарыу тураында арар сыары м ял ите масатында йоо блмен арай атланы. Ял итерг ине уны уйы. Юлда уны курьер ыуып етте м Себерн ебрелгн сургучлы донесение тапшыры.

Был аыа Себерге м Уса юлындаы башорттары баш ктрее, урындаы хрби кст етерлек булмауы тураында яылан ине. Шунда у хрби кс ораан тенес т бар.

- Мск ниндй хрби кс булын? айа Куракин?

- Бына яынлап килм, Алексей Михайлович! - тигн тауыш ишетелде.

- Ошо аыы уы ла яуап хат я! Башорт болаын кстре менн батырындар!

Таы бунт! Нишлп мин батша булып ултырас ына бола артынан бола булып тик тора ле? ыраай башорт! уышы йшй алмайарыр ул!

Иенд: беренсе бола то мсьле араында килеп сыты. Уныы тхетк ултырып, с йыл ткс килеп сыты тгелме? Эйе. Тимк, 1648 йылда буланул.ХкмтбашлыыитепуленетрбисееМорозовты уйайны. Йш ваыты ине ле уны, ун туы йше тулып ына ткйне. Длт анаында асаа ур ытлы осоро. Правитель Морозов менн Земский приказ башлыы Плещеевты тылап, то хаын ул дрт тапыр арттырып атыра ушты, налог клмен арттыры. Ошо юлдар менн ана асаын кбйтерг уйлаайны - килеп сыманы. Халы то атып алыуан баш тартты, тоо кй щи, суп ашара, тоо икмк бешерерг йрнеп алдылар. Налог тлн баш тартыусылар кбйе. Шул арала анаа аса киле ыра кмене. йлштелр икенсе юлды айланылар: с йылда йыйылан недоимканы бер юлы тлрг уштылар. Бына ошо уы мер халыты уытты ла инде. Боларыш беренсе июнд башланып китте. Бгнглй ит ул ваыттаы ваиалар. Ул Троице - Сергеевский монастыран айтып кил ине. Баш ктреселр асы стрелецтары трткслп теп, батшаны каретаын уратып алдылар м ике талап уйылар: Плещеевты эштн бушатыра, шулай у налог тлй алмаандары трмнн сыарыра!

Ул был ике талапты трг в бире л иртге кн онотоп та уйы. Бер кн ткс челобитчиктар килде, ул тегелре абул итмне. йлшерг тип дрт кешене ебре, лкин йлше килеп сымаан. рлшеп маташан Волконский менн Темкин-Ростовскийы тотоп аландар м йололап ташлаандар. Окольничий Пушкин менн дьяк Волощенинов асып китеп кен лемдн отоландар.

Таы бер кндн у баш ктресе халы тркм Морозовты, Плещеевты шхси хужалытарын тар-мар ит башламаындармы! асып лгр алмаан Назарий Чистыйы шунда у тумап лтергндр.

Йш батша бындай ыра боролошто к алдына ла килтер алмаайны. Урамдаы масса Плещеевты тыша сыарыуы талап итте. Риза булыра тура килде. Халы уны ошонда у гслп- йолослап ташланы. Артабан баярары йрен “ыыл тс” ундырыу те китте. Ошо арала ярты Мск янып бт яы.

Таы бер-ике ваиа батшаны мейеенд ны уйылып алды.

1666 йыл тыныс ына башланып киткйне, мм ййгеен таы боларыш башланды ла китте. Июнь айында Василий Ус еткселегендге ике медн ашыу Дон казагы, башаланы баып алыр сн, Мскг йнлде. Юлда Тула, Воронеж м баша волостары талай-талай м рен крепостной кртиндре уша - уша килеп, отрядын таы ныыра урайттылар. Ярай ле кенз Борятинский скре улара аты аршылы кртеп, Дона тиклем ихтилалсылары эрлеклп баран.

1667 йылды майында Дон казактары таы баш ктре. Василий Усты тере алан казактары, атаман Боб, атаман Сергей Кривой отрядтары берлшеп, Степан Разинды баш атаман итеп айлап, стрханды алалар, Симбирск алаы баып алына. Хер инде ун ме кешенн торан ур отряд Царицынды, Черный Яры улына элктер. Кругта Мскг барыра, тигн арара киллр. Хкмт скрре башына Юрий Долгорукийы тйенлп уйас ына ынылыш хкмт файаына ауышты. Степан Разинды тотоп алып Мскг килтерелр м ыыл майанда язаланылар.

Патриарх Никонды сирк реформаын ткр башлауы м уа аршы булан Аввакумды крше Рсй православныйарын икег блде, талаш - тартыш башланды. Ошондай боаныша сик уйыр сн ул, Рсй батшаы, Никонды патриархлытан бушатыу яында булды.Сирк соборы Никонды вазифаынан тшр м Белоозерьела урынлашан Феропонт монастырына ябай монах итеп ргнг ебре. Аввакум батша кртме буйынса усата яндырылды.

Шул арала башорттар йшгн урындара ихтилал уты тоанып китте. Бтм - ткнм мшт менн булышып ауырыу атыны Марина менн аналап крешкне булмаан сатар абатланып торо. Бте л ит. Бер кн сит ил посолдарын абул итеп бтп, блкй эш блмен инее булды - ишек шаынылар.

- Кем унда?

- Мин ле был. Ммкинме, государь! ем бар!

Батша тауышты шунда у таныны:

- , Борислав Илларионович, инме? Ин й, ин! Т боолан тгелме? Ни булды ?

Морозов килеп инде м шунда у ысырып илап ебре:

- ерлебе царица Марина Милославская донъя уйы!

- Кит ле! Ысынды йлйеме?

- Эйе. Ысын. атыныы тшк аштан у ятып торан м шул арала теп т киткн.

Алексей Михайлович утай атылып сыып йгере. Эш ткн ине инде. Тгелеп илара ына алды инде хер...

Бер тркм атын-ы яы ына теп киткн батша атыны Марина эргенд к йше тгеп ултыра, аландары ниндйер эштр менн шунда йрлп-сйрлп шллнлр.

Батша кренгс, бте л тынды. Оа ына ваыт ул, Марина менн берглп ткргн мер лшн уйлап, уны осалап ултыры. “Ирт ташлап китте” тигн уй мейеен бырауланы. Шунан кинт кен сыып китте л кире эш блмен инеп ултыры, ен бере л ткрмк ушты.

Марина менн насар йшмнелр улар. Йыл айын балалары тыуы, тик сабый ваытында у леп тик торолар. Ялбара торас, Хоай сен мер бире: Федор, Иван м Софья. Федор менн Софья тыумыштан ау-слмт булдылар, тик Иван ына аыла еел булып тыуып уйы. Алла шулай ушандыр инде, бер-ни эшлп булмай. Уныына лл ни итибар итесе ю, снки ул млйем хололо, айы сата бик аыллы фекер йрт. Федор блкйн тыныс бала булды, батша улымын, тип упырая белмне. Уыра ынтылды, яылыа тартылды, кп млмтте мейеен ыйыра алды.

Софья - шаян булды, тик боо ятары ла бар, ошатмаан бер сн д с алыра ярата. сек - бер - нис кн йлшмй йрй ала торайны. Берг уйнаан балалар уныса йрйр, уны бойоротарын тйр, хатта унан уралар а, шикелле. Сит илг ебреп уытыра крк ине л ул - барыы килмне, кпме йттелр - тки тыламаны...

Марина Милославскаяны ерен еткереп трбилнелр, берстана оатыуы бик бай итеп ойошторолар. Батша атынын ерл батшаларса булыра тейеш.

Таы бер-нис йыл тте. Батшаа ни клш бихисап инде, ул кп уйлап торманы клш итеп Натальяны алды. Урта тел табып, талашы-тартышы йшп киттелр. с бала тыуы, лкин икен Хоай мер бирмне. 1672 йылда донъяа килгн улдары Петр тыумыштан ур кле м ау булды. Бер ваытта ла тик ултырыра яратмай, кп уйнай, кп йгер. Заты кешене балаы тип уйлары! ыаы - тикторма малай.

Хрби м Разрядный приказдары башлыы Шереметьев килеп инеп батшаны уйарын блде. Рапорттан у хрби эштр торошо тураында китте.

- Бйк государь! Тик атлылыран торан яы рейтар, драгун полктары тп др эшлнек. Поляктара аршы уышта улар, яы тлгн полктар, батырлытары менн дан аандылар. Ти хркт итлр, фронт ыыын тар ына урындан йыртып ин алдылар, тылда рейд яап, дошманды урыуа алдылар. Шулар араында Смоленск алынды, Богдан Хмельницкийг ярам иттек. Шатлылы ваиа булды: Малороссия бег ушылды!

- Шатлылы ваиаы менн отлайым! Ул яылытары мин белм. Баша фронттара эш нисек? Трктрг аршы уышты осо кренерй тгел бит? Нишлп ала китеш ю ?

- Алексей Михайлович! Трктрг аршы бее ике армия уыш алып бара. Баш командующийар: Ромадановский м Самойлович. Бег Украина гетманы яындан ярам ит. Ике баш командующий улында алтмыш ме скр. Боеприпастар етерлек, аы - тлекк ытлы ю. Нишлп дошманды сигендер алмайар - билде, ыр трл сбп табалар.

- Трктр яында скр аны кпме? Белегеме, юмы?

- Белбе. Ул яты скр аны яынса 130 ме тире. Беекенн ике тапыр кберк.

- Ала кит алмауы беренсе сббе быша ошо инде. скре кбйте сараын креге! трктре хрби пландар нисек икн? айы яа ынтылалар?

- Улар и беренсе нбтт Киев менн Чичерин алаларын баып алыра нитлйр. Киевты аларлы кс етерлек, уныы сн урмайбы. Чичеринда хрби кс ю тиерлек, уны биш й кешенн торан гарнизон ына алай. Шул гарнизона ярам итер сн берлшкн рус - украин отряды ебрелде. Тп кстр килеп еткнсе улар аланы дошмана бирм - Чичерин бееке буласа.

- Был ала нисек ныытылан

Чичерин аыарын атара башланы, яылыш йтеп ебрен урандыр, кре.

- ала с рт вал менн уратылан. апалары ны. Беренсе вал алдынаы трн ген канал ыу менн тултырылан. алала с айа етерлек аы запасы тупланан. Эсер сн оотар, баша ыу сыанатары етерлек.

- Бее скр орала ытлы кисермйме ? Нимлр етешмй? Мылтытар, гранаталар, боеприпас етме?

- лег ет.

- Серпухов, Кашир мастерскойары эшлгн мылтытар сифаты, тир, тктп ала - ккерйеп бара икн. Нишлп улай бик “йомша” орал эшлйр?

- Был мастерскойара килтергн тимер насар сифатлы. Унда тимер рудаын баталы урындаран сыаралар. Шул сифата кире йоонто яай.

- айаы металл йбт у?

- Тихвин, Заонежье тимерре шп!

- Шулай булас, тик шул шп тимерн ген эшлг ксеге! Бгн к хл итеге!

- Ярай, бгн к кртм бирермен.

Бер-нис кндн у Алексей Михайлович фронттан донесение алды. Чичерин алаын алау сн рустар 120 ме скр туплаан. Трктре 200 мелек скре, с кн атакалаандан у, Чичерина баып ингн. Рус скре аланы алдырып сигенерг мжбр булан.

Был хбр Алексей батшаа бигерк ны тьир итте. Нишлп улай килеп сыан? Кем йепле?

Тн уртаына тиклем бер е уйланып тик ултыры батша. Бер са баш самаы ауыртып алып китте. Ятып торо. ыбырларлы та хле алмай тбг оа итеп арап ятты...

Иртге кн Рсй батшаы Алексей Михайловичты ле кен юлытылар.

Батша тхетен Алексей батшаны улы Федоры ултырттылар.

Рсй тарихында таы бер эпоха башланды. Ниндй яы батша ултыра ла длттге дйм тртиптр грмне. Тарих уласаы элекке кеек к йлнеен дауам итте.

 

Блек