Таналы буйында алам 1 страница

ыбайлыегетт ф баарына уылыра булды. Бында бте бер баар, кн д эшлмй. Шмбе, йкшмбе кндре асы була икн. млг аландай, Дербк баар асылан шмбе кнн тап килде. Шуныы насар: ул Кремль артындаы ыыы урында. Халы лл ни мыжып тормай, берее - кил, берее - кит. Тик урыны тиге тгел, таусы итгенд урынлашан. Бында урытар кберк осрай. Уларан баша татар, мари, нуай, сыуаш, алмы, ыры - айса кренеп ала. Баар ртенд трл тауар атыусылар теелеп торан. Бындаы аи буйынса кеше атыу, йки уыш оралдары атыу ына тыйыла, аландары менн, й, урмай атыу ит!

Итек атып алыра булды ул бааран. Кргне бар: уры рмеенд офицерар оон уныслы итек йрт, осраа м асаы ет - бына шундайы алыы килде уны. Кеенд еге тотторан ун гривна асаы бар. Атын апа алдына бйлне л эск инде.

млг аландай, итек атыусыы бар, атыу итеп тора.

- Хаы кпме? - Дербк итекте тотоп араны.

- Ун ике гривна. Кавалерийский, хороший.

- Ун гривнаа бир - алам, больше денег нет.

- Нет, не дам! Иди дальше.

Булманы быныы. йлнеп сыып ат йгнене осон сис башлаайны ына бер ндште:

- Башкире! Стой! Кил сюда, не бойся! Дело есть!

- Чаво надо ?

- Вот смотри! Если деньги есть - купи. “Дорожный” называется, для само обороны. Стреляет метко.

Уры уйынынан блкй ген, ара ялтыр пистолет сыары:

- Вот смотри! Патроны тоже дам, сто штук.

- Ни ха?

- Десять гривень.

Дербк ыыты ла китте:

- Эшкинме у ? Пух - пух делает ?

Уры аланы:

-Да, да! Еще как! Исправный, стреляет метко и аккуратно.

ыыты ла китте юлсы егет. Ярай ле русса арыуы упалай м алай. Шул да алашыр сн ярап ала айы са.

- Давай за восемь! Куплю сразу!

- Ладно, согласен. Бери!

Дербк асаын сыарып бире:

- М, возьми!

- Рахмат, парень! Только по нашим пух - пух не делай!

- Что сказал?

- Я говорю, по русским не стреляй! Используй для охоты на зверей. Еще запомни: на дорогах караулы стоят, оружие найдут - арестуют и посядят. Старайся их объехать. Пистолет я зарядил, в дороге вдруг понадобится.

Аланы егет. Шуа кр был ялтыр ттйе кег тгел, эйр атына йшере. “айылай ыы был уры, е - ата торан йбер ата, е таы “атма”, ти. Хйлкр-хитрыш икн д баа!. Былай а унар сн тотонормон инде”, - тип уйлап алды ул.

апанан алы тгел урында милли кейемдр атып торалар. Шунда боролоп алан асаын да тотондо: минг - таыя, буласа айны-йнг тастар менн тбтй ген алыра етте алды аса. ен сафьян итек алыра уйлаайны - асаы етмй уты.

Ошо йберре алып алып егет артабан елдере.

Татлы хыялдар солап алды уны мейеен. Кндр йбт тора, ая м йылы. Тотарлыы ына бара - дрт кнлк юл. Дрт ст ваыт теп т китте, берй ерг тутап, атты ашатып алыу крк булыр! Тутауа уайлы урын шйлрг тип тир-яа, шунан алара к ташланы ул.

Быныы ни таы? Юла арыры айау тартандар. Юл ситенд ике эйрле ат тора. Эргенд ике уры усыы йрп ята.

“Ах, инее! арамай килеп аптым бит былара! Боролора м икенсе юл айлара крк! Былара элк - йбереде, атыды рен едереп, сбп табып трмг тыыуары кн кеек асы. Ихтилалда атнашандары аман да элйрер”.

Тутаны. Борола башлаайны - тегелр креп алды. Бере саырып улын болап тора.

Дербк атты урман эсен боро м ала ынтылды. Тегелре берее, атына атланып, ыуа тшт. “Стой, стой!” - тип ысыра. Бына бер са уры усыы, мылтыын улына ксереп, ата башланы. Пулялар ыырышып баш тнн теп кен торалар.

айылай итерг? У осороп ебрер ине - аастар амасаулай. Алышыра - ылысы ю, бер хнйр менн аршы тороп булмай бит инде! Мылтыы була - атышар ине. Ю шул!

Ай, ттгене! Бтнлй онотан: пистолеты бар а баа! Эшкин ген ярар ине. Блки, ыуыуан тутар - икебег л айылай яшы булыр ине.

Дербк атын тутатты, башын кире яа боро м пистолетты эйр башына алып, тыныс ына кт башланы. Блки, орау бирер ебрер, мт - шайтан, тир.

алдат яынланы, мылтыын яурынына элктере (тимк, яауы ю, атып бтт) м с-дрт аым алас, ылысын ынынан урып сыары.

лтерерг самаланы был? Нишлп улай ит икн? башына булыры!

алдат, сабыра тип ылысын ктрее булды - Дербк тоап атып та ебре. Тегее, улын ктргн кй бер млг хркте алды, ыйшайы м “гр” итеп ерг олап тшт. Ат, аыллы хайуан, хужаын йрлтеп атлара уйламаны ла, тик торо ла уйы.

Егет тир-яа к алды, баша килесе кренмй, буай, бер -ниндй тауыш-тын ишетелмй. Аттан тшп алдатты ылысын ти ген ысындырып алды, атыны тегенен элктереп атына бйлне м кире атына атланып, алдатты атын эйртеп, ала сапты. “лемдн отолдом, отолдом, отолдом”, тигн уй башынан сымайынса бер тутауы мейеен бырауланы. Бер ынтылыуа арыуы юл теп, Аташ тауына килеп килеп етте. Аттар арыны. Тутамай булмай. араы тш башланы. Ауыл-флн элн файа ю, юл хер бик хафалы икн д баа!

Тпкрк, урман эсен ыайланы. Эйррен ысындырмайынса, аттарын йгндре менн тышап, утлауа ушты е, йыуан айын тбн скмнен ййеп ултыры. ылысты эргг алды, пистолетты уйына тыты м шунда у ултыран кй ен баарына китте.

“Шылт” иткн тауыш та ю. Тик аттары ирк-ая бышырыуы ына илаи тынлыты бооп уя. Бер-нис ст ен баарында булыу ур файа бире. Дербк яы кс йыйып лгр, йооо туйы, икей-икей килгн тне ял алды.

Ул арала алыта, кнсыыштаы тауар теме артында тады ренкее хасил булды. Яы креп алды: эргл ген шишм аып ята икн! Аттар, ыуы лл асан у иеп, эсеп туйандар.

Юлсы бит-улын йыуып, туйансы шишм ыуын емере. Ашауы ат тнд л башарыра була бит тип, ти ген йыйынды ла артабан елде. Ул хер еленг йлнде, асыл м итибарлы. Кнсыыша арап барыр йнлешен билдлне л, кп урындаран тура тартып, кеше-маара кренмйерк барыра тырышты.

Икенсе тнд, аттары утлауа ушып, эйрн тшмй ген серем итеп алды. Шул кисте Аиел йылаына килеп етте. Кисеп сыты. “Ошо тирл яла тутаанда шп булыр ине, - тип уйлап алды ул, - тик таы бер а барыра крк, блки, берй ауыл-маар булыр”.

Юл ыаты ята, китте юлсы шуны буйынса. Алда бер арасы крен, ыбырлаандай була. Кешеме лл януармы - апыл да танып та булмай. Шулай а, аттары ыыуыра ыуып, барып етте. араа: тбтй кейгн, аал-мыйы баан бер китеп бара. улында тая, кейем-алымы шптн тгел. Дербк кр ген тауыш менн слмлне:

- аумы, бабай!

Тегее тертлп уйы:

- аубы ле, апылда. айылай белендермй килеп арттан баты, имй алдым.

- айы ауылданы, олатай?

- Ырылынан. Тыуандан алып ыр йыл тте, шунан ситк киткн ю. Мин и бабай тгел, аай буламдыр, уты йшем яы тулды.

- Аай булаы икн д баа! аал-мыйы аша кеше йшен тмрле ауыр шул. Ауылыыа урытар бармы, аай?

- айан булын, гел башорттар унда.

- Улар булмаас, тыныс мер итегеер инде ?

- айан тыныс булын! Яа йыйыра килеп елкетеп торалар. Йшереп алдыран йбереде тапалар - тумайар. рен, йн-йг йртп, уна итерг ушалар. Тиерк отолор сн, сабый баланы араан ыма арап алып йртбе.

- Арттаы ата атлан, аай! М! Тегенде тот.

- Рхмт. Бына айылай уай булды.

- Халыы ййлме ?

- Ййл. Мин ауылда арауылсы. Бе бер-нис кеше алды, ауыла к-ола булып торабы.

Боролоштан у ауыл кренде.

- Сй эсеп кит, устым! Мине й ана-а-а. И ситт, и яында ултыра.

- Бик ыуап килм ле. Йшермйем: уы кндр сй элккне булманы.

Ике рт айау менн уратылан йг тутанылар. Артабаныра мал арайы, ялан крт крен.

Хужа урамдаы аана ыу алып яып ебре.

- й баша кеше юмы ни, - тип ораны Дербк.- Исемеде л орамаанмын.

- Ю! атын, балаларын эйртеп, урмана сыыра тейеш ине. аман айтмаандар. Исемем мине - Солтанморат.

- Балаларыы нис ?

- лег алтау.

- Мал-тыуарыы бар икне кренеп тора. Нимлр аырайыы?

- Ике ыйыр бар, таы арытар... Ат бар ине, яы бер кннд юалып уйы.

- тгг урман ауып тора, йрегее нишлп блкй итеп алаыы ? ытау тгелме ?

- ытаулыа ытау инде. Шулай алып йрнгнбе.

- Иген ссегеме, Солтанморат аай?

- Ю! Ссмйбе, устым, умай был ятара.

- ф аръяында иген ссесе башорттар бихисап, уларыы уа!

- Шулайыр. ин шул ятанмы лл ?

- Эйе.

- айа юл тотаы?

- Байма утарына.

- Тура юлдан барам, ти - йртм. Бынан Кнтшм тауына тура тарт! Юл башын кртермен. Ат юлы Кнтшмтн Таулы йылаына сыара. Таулы буйлап тбнг табан бара - амара ете! Кнтшмтн Байма утарына тиклем-илле сарым ара. Атта биш-алты сттн барып етерг була.

Юлсы артабан елдере.

Ике сарыма уылан тау рен мене ауыр м оа булды. Аттар арыны, асыты. Юлсы е л талсыты, шикелле, эйр кй йооморай башланы. Шулай а тау тбен менеп еттелр.

Тутап ял итерг крк! айа абаланыра ? Артабан кп т ара алмай, ярты кнлк юл.

Урал тауарыныны бер блкй лш булан ошо тау башында тутап ял итерг булды Дербк. Юлдан ситт кбндр ултыра. Шунда боролдо юлсы. Бер кбн эргенд айауар ята. Кбн кртлрг уйлаандар, кре, лгрмгндр. , кбн башына менеп, бер а тишеп инеп, йомшата йолара форсат сыып тора.

Юлсы тотарын яындаы айын ботаына элде. Эйрре ысындырып ташлап, кбн атына тыты. Аттары уары, утлауа ебре. Аттары нисек уйыра? Кбн эргендге йш айынды аранын уртаа блеп боалаланы, ике осона ике атты бйлне м кбнг ушты. Ике айауы алып кбнг йне, пистолетын е менн алды ла кбн башына рмлп менде, ен оя яаны м башын тер менн йолап китте.

Урманда араы ти тшт.

араы тш менн урман хужаы оро айыу ене билмлрен арп сыыра булды. Тауа ктрел башлаанда у кеше м ике ат еен ие, снки еелт ел тауан уны яына арай и.

Ул тжрибле айыу, шуа бел: ике аялылар насар кр, насар и. Кпме тапыр йшенеп кен улары ктеп тораны бар. Лкин улары ут сыара торан таятары бар: шул урыныс, бер грлд - лем. Шуа ла ике аялылар менн бйлнешме хйерле.

Урман хужаы м, ат, дары ее сыып торан урынды алытан у урап тте. иеп бара: уны хатта аттар а шйлмне, еен имне. Был юлы ел д ярам итте уа - еен ситк ебре.

Элегерк булан бер хлде илне тайыш табан. Бер йш т тулып лгрмгн саы. се менн ошо тирнн терг тура килгйне. Ике аялылары бесн сапан ваыты. ыуыш тора, эргенд бер кем ю, ит ее кил. се ул яа барыра ушмай мырылданы, ажырып араны, тик ул тыламаны. Бешерелмгн ит алынан аас ауытты ыу эсенн тапты ул. Ярты билдн батырылан ауыт апас менн ныытып ябылан. апасты бер уыуа асты. Иркенй баран ауыта башын тыып, тмле е бркп торан итте абаланмай ына ашап алды.

ауыта башты тгел, улды тыыра крк булан! Ашап, ялап уйас башты сыарайым тигйне - килеп сыманы, баяы нм башына кейелде л уйы. ауытты уыслап арай, трлс ысындырыра самалай - баш сымай а уя. Йне кй, сапсыны, тырнаны, йрлп йрй торас, аастара ткн. Бер нм л крмйенс ыуыша барып инде, уны туыры, олап китте. Хле бткнсе сблнде ул. уалырлы та хл алмаас - ятты. се ни ылыра белмй мырылдай, бынан китерг уша.

Бына бер са эт ргн тауыш ишетелде, кешелр йгерешеп килде, уны бер тамсы ла хле ю. Етм бер нм л крмй. Эт яынлап бер-ике мртб йнн йолоп асты. Ярай ле нылап жм итмне.

Кешелр оа ына шаулашты, ысырышты, клшт, талашан ыма та булды. Шунан килеп йыуан айына бйлнелр ауытты ваттылар м бауы ысындырылар. ре ситкрк китеп арап торалар. Т ауыттан отолана ышанып етмй аптырап торо ла яй ына уалды, бара биргс йн ксн се киткн яа арай йгере. лемесле урыныстан шулай отолдо ул. Кешелре л яындан кре. уыра, ыша арай с м улары батыра башланы. Ул йнтслим йгереп асты м отола алды. Быныы кешелр менн икенсе тапыр осрашыу булды. се, йне кйп, аршы сыайны, таятан ут-ялын бркт м се шунда у ана батты м йн бире.

Бына шуа ла ул трл етр, араында се дары ее сыан кбн тбн яынламаны, алытан урап тте.

с-дрт ст йоланымы-юмы Дербк уянды. Бте л имен-ау, аттар кбнд тора. Бар донъя тыныслыа батан. Алыта, кнсыышта Ирндек кгреп крен, кнъята ниндйер ауыл осмото кренгндй. Таулыай булманымы икн? Шуа ошаандай крен.

Юлсы унан-бынан оролай-арылай апылап алды ла юлын дауам итте. Таулы буйлап амара етте. Бына утара ла кп алманы, ыуаныстан ошо тирл таралан бер таматы йырлап ебре:

 

ара башлы турай, арындыты уймай,

ин д егет, мин д егет - клш алып булмай.

 

Утара бер кренмй. Ййлн айтыусылар ютыр, ахрыы. е йшп киткн Байма мрхмде йн тура тартты ат башын юлсы. й бике.

Тотарын, баша йберрен йг индере, аттары тышап, яына ебреп торо. Сисен башлаайны, ауылда к-ола булып тороусы арт килеп инде:

- Кем икн был, - тип танымай арап тороп алайным, аттан таныным. Ни хлд килеп етте, устым?

- Аллаа шкр, аашмай - нитмй, йбт кен килеп еттем ле, Влиулла олатай. Бына шуа ыуанып торам.

- Оалаандай булды, берй мште буландыр, шул тотандыр?

- Эйе, тап шулай. Халы ййл икн. Бретдин аай бында тгелме?

- Ул тимерлект булыра тейеш, аиле ййл былай. Шул яа китеп бармаа - тимерлектлер.

- Старшина була ла тимерлект эшлйме лл ?

- Ю, эшлмй. Шундаы эш барышын кн д тиерлек арап кит. ине юалтты Бретдин аайы! Бер-бер хл булмаа - лл асан у йлнгн булыр ине, ти.

- Элекке урында ййлйрме ?

- Эйе! Шунда, амар буйында.

Дербк тама ялап алды ла, кире тейнеп алып, амар буйына арай сапты.

Бына ййл.

Аланда ир-ат кренмй. Бала-саалар сыр-сыу килеп уйнайар. атын-ыар кг кренм кндлек эштрен башаралар: кемдер аан эргенд орот айната, кемдер ит бешер, кемдер самауырына у ала.

А тирм алдында йргн минне Дербк лл айан у таныны, тик тегее ат етклгн ыбайлыа бер итибар итмй, эше менн булышты.

Аттарын тирм артына бйлне ул, шунан ал яа сыты. Хер мине уны, таныан ыайы, йгереп килеп осалар, тип уйланы ул.

- мин ! мин!

- ыыай йлнеп араны, таныны м тирм эсен йгереп инеп китте.

Дрбк уны артынан тирмг инде. Унда ыыай мышылдап илап тора.

- мин! Ним булды? Нишлп илайы? Вт донъя: илап оаталар, илап аршы алалар, тигндй, атын-ыы апыл ына алауы ла ыйын. аумы, тием! Бир улыды, крешйек!

ы улын бире.

- аубы! мин и сегеп йрйм.

- Нишлп ?

- Китте д юалды... лл ле, лл тере, лл берен йлнеп, тормош ороп йшп ята - бер - нм л белеп булмай. с ай буйы кт-кт ктк булдым.

- мин! Мин бында бтнлйг килдем. и йлнм д Таналы буйында мгелекк алам. лгндн у да. абул итеме?

- орап торан була бит ле! е алдан бер е хл итеп бткн д - хбр йлгн була.