Таналы буйында алам 4 страница

Бер тркм янычар ныытма эсенн сыып, батырарыны кен ктреп алдылар м кире инеп юалдылар.

Хнйр уышыны тамам булыуын белгерткндй, рустар яынан пушкалар телг килде, гп - гп итеп ата башланылар. Трктр яуапы алманы. Бт майанды ара ттнг кмгн оайлы туп атышы башланды.

Атакаа беренсе булып казактар ктрелде. Атаман Фрол Минаевты полктары бер - нис тулын булып Азов ныытмаына арай елде, аттарынан тшп, алдан ерлнгн баыстар ярамында стенаа рмлй башланылар. Трктр улары баштарына тмр, таш, айнар ымала м ыу быраыттылар, терп тигндй у менн аттылар, гг алдылар Рус стрелецтары казактар артынан л яынлап, улара ярам итерг тырышып, стена башындаылара мылтытаран ут асты. Кн буйы тиерлек баран уыш файаыа булды, стеналара рмлп менеп етеп булманы.

Кире сигенерг тура килде.

Ошо ваытта флангынан ырым ханы ыбайлылары жм ойошторо. Улар, аршы торандары йшен тилегенд тапап ттелр, рус армияы урынлашан лагера сабып килеп инделр.

Бйк ыйралыш башланды.

Тураш, сабыш, генеп ысыран, аыран, йки ыырашан тауыштар араында аттар кешнне, ылыстар сыланы, мылтытар шарт - шорт атты. Дон яры ан м лек менн тулды.

Башорт м казак полктарыны ике ятан контржмг ксеп ыыыа алыуы ына татар атлылырын ыуындыры. Тулыынса амалып ыйралып бтм элек, ырым ыбайлылары табан ялтыратыра мжбр булды. Рус армияы был юлы, Аллаа шкр, тотошлай ыйралыуан отолдо.

Киск арай алыш рел барып тутаны.

Алдар батыр ял итерг ятып торайны, ,, батша ине ен саыра “ тип килеп йтеп киттелр.

Петр Беренсе ен ген тйенлнгн ур батша сатырында ине.

Батыр рапорт бир башлаайны - батша тутатты:

- Белм! Барыында белм! Креп тором! - тип уны осалап алды. - Полковник Ингилдин, бгн инн д шп уышсы ютыр, кре. отлайым! Трк батырын еее менн, тере алыуы менн, татар ыбайлыларын батырып ебрее менн отлайым! Мге йш! Молодец! ине и яын м ышаныслы дутарым исемлеген индерм м мерем буйы ине, ине батырлыыды онотмаясамын!

- Рхмт, Петр Алексеевич! е эргл буланда алыша ине урыныс тгел.

Петр батша генералиссимус Шеина йлнде:

- Алексей Максимович! Баяы эште башорт полковнигына йкмтбеме, юмы ? Йкмтк - алатыра крк. Эщ асылын ыаса йлп бир ле!

- Бег бгн тнд теге яа разведчиктар ебрбе, - тип башланы Шеин, - шуа ине, Алдар Искевич, бында саыры! Эш былай ойоштороласа: с яа с разведтркм бер юлы китск. Флот тркмн дошман кораблдарына ебр. Форд эсен инер сн казактар ерлн. ине бурыс, полковник, Дон аръяындаы ырым ханы атлылары урынлашан лагерь яына барып ,, тел “ алып айтыра крк! Тркм ни тиклем ерк була, шул тиклем яшыра булыр. еге тере айтыра тырышыы!

- Алашылды! ис шике трбе, генералиссимус ли йнптре- Алдарбай батыр йнлнеп китте, - татарары ураы айы тирл ?

- Дон дельтаы башланан урында.

Батша г ушылды:

- Полковник! Тркм с - дрт кешенн артмаа тейеш. Йыла аръяында р илле метра арауыл уйылан. Шуны онотма!

Аланым, Петр Алексеевич, заданиены ис шике тп сыырбы!

Азова штурм файаы тамамлана ла батшаны кйефе насаран тгел ине. Ул Алдарбайа яыныры килеп орау бире:

- йт ле, полковник Ингилдин, айа русса ошолай таа итеп йлшерг йрнде ? Яын тирге рус ауылдары бармы лл ?

- Рус ауылдары яын - тирл булманы, хрмтле Петр Алексеевич, хер ю. Атайым Ингилде тархан ене йн, уна йортон уры оталарынан алдыры. Шулара ярам итешеп йрй торас, йткндрен алай башланым, тора - бир йлшеп алып киттем. бере эштн у мине руссаа йртте, мин уны - башортсаа.

- ы! ыы икн! йткндй, яра ылайыр инде, богатырь ?

- Ю! ыламай хер, Петр Алексеевич.

- йт ле, полковник, татар тибе, башорт тибе - айырмаы бармы, лл юмы ? Була - нимл ? ырым татарары лл ег туан халы булып сыамы ? Бына шуны белге кил!

Алдар батыр уйа батты : нисек ябай итеп кен алатыра икн ? Яуап бире:

- Тел айырмаы бар. Йш решенд, кейемд айырма бар. Лкин телдр яын, шуа кр бер - беребее йбт алайбы. Эш шунда: был ике тел трк теленн килеп сыып, шунан айырымланып киткн. ыаса йткнд: трктр башорт - татары олаталары була.

- айылай ыы! - Петр батша шаылдата клп ебре, улындаы шарап бокалы сайпылып тгелеп китте - тимк, е - олатайарыыы улдарына аршы уышып йрйг! Шулаймы ?

- Эйе. Шулай килеп сыа инде, тик бе татарары улы атында оа ыа сиктек, шуа кр рухи яынлыыбы ю.

- нуайар татар неленнме ?

- Эйе. Нуайар, алмытар, ыры - айсатар, збктр, тркмндр, араалпатар, таы ваыра илр - бте л татар неленн.

- ыы! Бик ыы! - Батша тынып алды, шунан ораны:

- Мишрр ниндй нелдн ? Телдре татарыына ошашмы ? Белеме улары, полковник ?

- Белм. Мишр халыны тамыры туранан - тура Алтын Ура татарарына барып тоташа. Нишлп мишрр тип аталандыр - уныы ми араы.

Шеин гмг ушылыра булды:

- Атайым арт мишр аталмышы Мещера алаы менн бйле тип йлй торайны. Василий III батша ваытында торо хемттре сн Оло Мхммдте ике улына ике аласы блк иткн. асим м хемтселре йшгн ала уны исеме менн атала башлай, улары ,, асим татарары “ тип атайар. Яупа Мещера алаы элккн. Ундаы татарары мещеряктар тип атай башлаандар. е мещеряктар бармы, Алдар Искевич ?

- Бар, лбитт. - Алдар батыр барматарын бгп анап сыты. - иге мишр ауылы бар бе...

- Ну, с богом, полковник! айтанда, ярты юлда, казактар ее аршы алыр! Заданиены тп, тере айтыуыды телйем!

Батшаны гмне ,,ырт “ киее аудиенцияны бтен алата ине.

Батша сатырынан сыып, башорт яусылары урынлашан ураа айтас, Алдар батыр Длтбай ааын алдыртты. Хлде алатты, ,, кемде алып бара алам “ тип ораны.

- Бй, икенсе булып мин барам инде. Бер туан аайыды алдырып дошман араына бармаы тип уйлайым! сй ине арап йррг ушты, шуны онотма, устым! Таы Аллабирене алайы, ул - ышаныслы егет! Минес, с кеше еткн.

- Ярай, аай, мин риза! ерлнеге, араы тш менн уалырбы!

Рус скрене лагеры йооа талды. Тик арауылда торандар ына ары - бире теп - теп торалар.

с ыбай, ат тоятарына сепрк бйлп уйып, араылыа инеп сумдылар.

Бына Дон йылаы. Ул тын ына аыуын дауам ит. Аръяында - дошман скрене ураы. Аттары рмлекк бйлнелр. ,, Тел “ элктере сн йыланы кисеп, теге я яра сыыу крк!

Нишлрг ?

Шулай уйлашып, кшлшеп торанда, был я яра тауыштар ишетел биреп алды. Былар ныыра ерг ылашып ботолар. Бер ни кренмй, тик йыла тамаы ына кмштй ялтырап крен.

Бына араылытан ыбайлылыр килеп сыты. Ик икн. Аттарын бйлп, ыуа тштлр, бит - улдарын сапылдатып йыуа башланылар. Ары ятаылар ишеттелр, буай, татар теленд бер ораны:

- Кем бар унда ? Кем йрй ?

- Мхмт менн Аблай был, айтып килбе!

- Улайа ярай, кафырар Дона яынламаандармы ?

- Ю. Киреенс бе улара яынланы, улары ураы йоо имерт...

- Юлыы удымы ?

- Уды!

,, Яратан олона - сыарып уйан юлына “ тигндй, ошонан да уайлыра ммкинлек булыуы икеле. Эргл ген бер - ни имй тегелр скйешеп ултыра.

Егеттр ткллрг булды.

Икен бер юлы ташландылар. Береен шунда у хнйр аанылар, икенсеен ткмстер уып олаттылар. Ауыына сепрк тыып маташан арала, теге аырып лгр, шул эште боо, теге я яраылар ищетте, ауа упты. Был я яра сыып тикшерерг булдылар.

Шул арала сырмап бйлнгн сире Длтбайы атына арыры алып, айтыр юла сытылар.

Арт ятан ат тоятары тапылдаан тауыштар ишетел башланы. Алашыла: ыуа сыандар.

- Аллабире! - тип ысырып ебра Алдарбай, - йн - фарман ала ел! Казактар был яа аршы сапындар, блки,отолорбо!

Лкин был егетте у ыуып етте, ул атынан тгрп ерг тшт.

- устым! Ана, беекелр тора, - тип ысырып ебре Длтол, - рнл! Был яа сапындар!

- Ребята! Казаки! Выручайте! Я - Алдарбай Исякаев, - тип ысырыуы булды, бер - ни аламай торан казактар тркм ала ташланды. Тап ошо млд Длтбайы араына ла у аалды. Уны аты тутаны, сире ерг олап тшт, Длтбай эйренд кй ала бглп ятты.

Казактар тркмн кре менн татар атлылары кире боролоп, табан ялтыраттылар.

Аллабире йн биргн ине инде. Длтбай тере, тик хле мшкл. Уты тартып сыарандан у, ан кп ойолдо. айтас та Аллабирег ясин сыарып ерлнелр. Длтбайы устыы ене тирмен урынлаштыры, хле барса ярам итерг тырышты. Тик тырышыуар файа бирмне, Длтбай яй ына ши башланы.

- устым! ин бындамы ле ?

- Бында , аай, бында! ымы кркме лл ?

- Ю! Бер нм л кркмй ми! ин эргл була - шул ет, келем тыныслана торан. ине урсылап йррмн тип уйлаайным - киреенс килеп сыты - ин мине трбилп йрй!

- уй ле, Длтбай аай, ю - бары уйлап кйнп ятма! Бе - бер туандар, бер - беребее арара тейешбе. Бында, яу яланында, мин - ме башы, ин - й башы. Мин - ине, ин - яусыларыды урсылара тейеше. рме ануны шулай. Хле нисек у ?

- Хл тигне ю шул. Киснн алда ына ыя икереп йрй инем ле, бына хер килеп ул - аяыды ыбырлатыра ла урып ят инде!

- Санитар бая ним тип йтеп сыты у ?

- Ул ни дарыуын эсере л : ай - ай, кп ан юалтаны , - тине. Шунан телде тартып сыары, ентеклп араны м ,, да, брат, вот такие дела ” тип йтеп госпитален китеп бары.

- Бирешмй тор ле, аай! ебее ята эшлнеп бтмгн эштр кт бее. ле бында ла эштр бтп лгрмгн.

орурлана ул устыы Алдарбай менн. Батша сатырында кн д була, Петр батша менн ул бирешеп крешеп йрй, хатта осалашып ала. Рус теленд ин д мин аралаша. Икее л змер кле баадирар, ситтн араа ике бер туандар, тип уйлары! ене хлен д и Длтол, оаа барма инде! Шулай а бер - ни белгертмй ен дауам итте:

- Эшлнеп бтмгн эштр бар тие! Бт кешен д эшлнеп бтмгн эш ала, снки эшл - эш бтрлк тгел. Ялау ына эше була: кн айын емертеп эшлрг уйлай а тутай, таы уйлай а - таы тутай. Ярай, уныы лл ни мим хбр тгел. Бына уйланып ята торас, бт уй - фекер тыуан яа барып тоташа ла уя. Ситк кит ген яыды матурлыын алай башлайы!

ле атай - сйе ик тшрп ятам, мер буйы матур йшнелр, аыллы булдылар. Ег, балалар ик тш: ни эштр башаралар икн ? Айытужа аайыбы ауылында Таулы менн Сыбалайыр йылалары араында дыу килтереп донья ктп йрйр инде. Тылап ултыраымы ле, устым, лл ине бимазалап ташланыммы ?

-Тылап ултырам, аай! Бимазаламайы! Мин д ебее ятары каллап ултырам ле, ана буйы ла бик ймле бит!

- Эйе! Уныын др йте!

Длтбай бер аа тынып алды. Оаыра йл - тын алыуы ауырлаша, ре! ауа етмй, ккркте ниер ыып тик тора. йтеп алыра крк.

- устым! Йшр кндрем бик а мине - кел и. Бирешм, аай, тип мине албырама, малай - шалай тгелмен. и ике ур тенесем бар. Шулары трг в биреме, юмы ? Шуны йт ми!

- Ай, ттгене! Бирм вне, бирм! ине лл кпме тенестреде трг ермен мин, аай!

- Ярай, рхмт! Улай булас тыла! Беренсе тенесем шул: мине Уралыма алып айтып ана йылаы буйына ерл! Бер к бында алдырма мине!

- Ай, ттгене лерг ерлнеп бттме ни ?

- ерлнмм д - белм, келем и, ул бер ваытта ла алдамай, тик тылай белерг крк. икенсе тенесем шул: балаларымды, егде ситк типм! Ире ю тип, атаы йортона айтарып ебрм таы! Егде е атын итеп ал! йлн уа! Мин ризалы бирм! Балалары ара, етем итм!

- Аай! Тураын йтйем, секм ми. Балалар арармын - айырма! Лкин егйг йлн алмамын мин, снки уны, нисегерк итеп алатайым икн, яын туаным итеп крм. Апайым ыма яын ул ми. Ул мгег инеке ген булып алыра тейеш...

- Тревога! Тревога! Бт скрг теелерг! Атакаа ерлнерг!

Алдарбай оралдарын алып, тирмнн тыша атылды.

Азов лен сираттаы жм башланды. Туптар яынан телг килде.

Беренсе нбтт фузея ( мылты тр ) тотан ййле скр, артынса рейтарар, унан у казактар менн башорттар тулын - тулын булып, ара ттн араында бер юалып, бер кренеп Азова арай ташландылар. Йлгн урындан стеналара рмл башланды.

с башорт батыры сир иткн татар уышсыы ор башы булып сыан, Шеина кркле млмттр биргн, трктре хрби пландарын асан - бына шулай итеп ул лег тере алдырылан.

л эсендге трктре хле мшкл, снки туп ядролары ю ибенд. тм кс, боеприпас килтер торан караптар кренмй.

Бына рус флотилияы жмг ксте. Ярты кн буйы баран ыыу уышта Дон тамаын аплап торан трк эскадраын ыйратып ташланы м шул урынды е билне. Трк скрене сигене юлы юа сыты.

Стенаа рмлселре бер - нис тркм менеп етте м стена башында ул уышы башланды.

Бындай шарттара л сн уышыуы мне алманы. Азов коменданты диге яынан амалыуы ишеткс м л стеналарына менгн рус алдаттарын кргс, бында йшгн халыты м алан скре алап алып алыу масатында б и р е л е р г арар итте.

Трктр ярты ай тшрлгн тыуарын эйелдереп сытылар, атышты тутаттылар м парламентерар ебрелр. Шарт бер: трк уышсылары Азовты алдыра, тк алан караптара ултырып кит, тик рустар амасауламаын!

Петр батша риза булды.

Оло ее килде! Азов ле бирелде!

Иртге кнд бт рус скрен асы урына теелр. Петр Алексеевич бартыын да ее менн отланы, блктр бире. Кемглер батша улынан кмш хнйр, кемглер итек элкте. Алдар батыра батша алтын ынлы ылыс блк итте м тп былай тип йтте:

- Бркттр! Баадира арап алыы, ул - ошолай була! Ошондай уышсылар бар сата Рсй бер кемдн д еелмйск. Таы Алдар Искев, ата - олаталары кеек, торо хемте м батырлыы сн тарханлы држе менн блклн. отлайым! Ура, уышсылар!

Бт скре ,, ура “ тауышы ки аланды яыратты.

Тантана бткс т Петр Беренсе Алдарбайы ее уайы менн ойошторолан мжлеск, сатырына саыры.

Кп ултырманы алманы бында батыр, уны элп табып, ааы Длтбайы вафат булыуын хбр иттелр.

Батыр батшаа хлде алатты м ааын Урала алып айтып кмерг рхст ораны. Петр бер е ризалы бире, айыын урталашты м йтте:

- уыш орбаны булмай, брат, Рсй иле хаына аайыды алай алмауыбы сн бее, зинар, кисер! Мин ине м аайыды батырлыын онотмаясамын. Ауылыыа тиклем нис кнлк юл ?

- Егерме биш кнлк юл, ике ме сарым тире аралы.

- Башорт полкы башлыы итеп кемде алдыраы ?

- Уран олоо старшинаы Ымаай алыр! Ул мине урынбаар булып йрй.

- Бик яшы! Урынбаарыыа еткереге: башорт полкын таы с айа алдырып торабы. Азовты тртипк килтерег крк: емереклектрен йыйыра, урамдарын таартыра! Бт далаа хрби инспекция ткрерг м гарнизон хемтен трг тура килер улара!